(ARTICLE IN ENGLISH, TURKISH AND GREEK)
The sad story of Christakis Hadjiprodromou and his "missing" parents from Varosha...
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
I had met Christakis Hadjiprodromou 11 years ago, on the 4th of April 2011 at his home in Strovolos – my dear friend Maria Georgiadou from Kythrea would take me there and we would have an interview...
Christakis Hadjiprodromou was from Varosha and his mother and father were "missing" from Varosha since 1974...
A great antiques collector, he had known and were friends with many Turkish Cypriots... Before 1974, he would be visiting Turkish Cypriot villages to get antiques... Until 1973, you could be private collector of antiques with the permission of the government... So he had a huge collection of antiques (1,900 pieces in all) he would tell me and this would be the basis of the current St. Barnabas Museum... He would sue the Turkish authorities about his antiques on display at the St. Barnabas Museum and when I had met him at his flat for the interview, the case at the European Human Rights Court had been continuing...
Some of those antiques were 9 thousand years old and since his house was the very first house to be opened at Eleftheria Avenue, the Turkish Cypriot antiquities department would code all those antiques as "1975/1"... Some of those antiques would be stolen...
"The small ones would be stolen since it is easier to put in your pocket if it is small" he would explain to me... Most of his collection would be exhibited at the St. Barnabas Monastery and some of those would be in the warehouses of the Turkish Cypriot antiquities department. And yet some of those stolen would be bought by some rich Turkish Cypriots and exhibited in their homes and some of them would be smuggled outside the island and sold in Switzerland, USA and England and Mr. Christakis would try to trace those sales...
The family of Mr. Christakis was the owner of the Omega Hotel Apartment in Varosha and it was so successful that they had begun building a second hotel in 1974... "We were working with 120 per cent capacity" he would tell me and most of their customers would be from Sweden, England and Germany...
Born on the 21st of January 1929 in Varosha, he had been 82 years old when I had interviewed him... What I didn't know then and until now was that he would pass away in 2013... So two years later, we would lose him...
"My mother comes from an old Famagusta family and her name was Maria... My father Panayotis was from Limnya, next to Agios Sergios... But he had left the village and had gone to Famagusta..." His father's mother had died when he was a child and his grandfather would remarry and as a small child, his father would be very unhappy... So he would leave and go to America at a young age... He would return to Cyprus in 1926, would get married with Mrs. Maria from Famagusta and then little Christakis would be born in 1929. He would be the only child...
Mr. Christakis would study law in America and London and would come back to Cyprus in 1955... When he had come back to Varosha, the town was still a bit rural and only after the declaration of the Republic of Cyprus, it would start a speedy development, but the biggest development would be after 1968...
"Varosha was not only about tourism... The main thing was the Famagusta port – 70 per cent of all imports and exports were done through the Famagusta port... But the internal development was based on tourism" he would explain to me. In the area of Agios Loucas and Kato Varoshi, they would also grow citrus...
In 1956, Mr. Christakis would get married with Artemis Savopoullou and they would have a boy and two girls... She too was from Varosha...
"She was a wonderful person, a real lady... She was tall and beautiful. She was a family person but she also liked to travel and socialise... She would cook Cypriot food most and we would eat these with pleasure... Actually she had learned how to cook from my mother Maria who had been a wonderful cook... She passed away due to cancer in 1983..."
In 1958 he would be proposed to become a judge in the area of Morphou and Lefka and he would accept this. After the Republic of Cyprus was declared, he had begun sitting in court cases in Lefka together with Ulfet Emin, a well-known Turkish Cypriot judge... This had been a joint court... He also knew Zeka Bey... He would resign in 1961, thinking Morphou was too far and would begin again practicing as a lawyer...
Despite tensions in 1963-64, he maintained good relations with Turkish Cypriots... He would remember that some Turkish Cypriots in Varosha would "disappear" from their workplaces... One of those was Ertoghrul Veli who had been taken from his work at the Barclays Bank and he would go "missing"...
"I knew Ertoghrul Veli, he was a very good person... After the 11th of May 1964, there had been very unfortunate and sad events but me personally, I never had any problems with Turkish Cypriots, never. Even after 1964, I was visiting many Turkish Cypriot villages without encountering any problems... I also had a good friend with whom we were going inside the walled city of Famagusta, without any problems...
After 1968, Varosha would be on a course of speedy development... I had begun the construction of the Omega Hotel Apartments on the beach in 1969... On the ground floor was a cafeteria and shops and upstairs would be nine floors of apartments... No one was taking any incentives from the government, everyone was doing their own investments... In 1972, it was so successful and there was so much demand for our hotel apartments that the demand was 120 per cent! So we had begun the construction of a second hotel in the same area that would consist of 20 apartment flats... It would be done at the end of 1974... We had even signed contracts for the flats for 1st of March 1975!"
On the 7th of July 1974, Mr. Christakis would go on holidays with his wife and kids... "Even if there was tension, I had not noticed and what was more, there were no Turkish Cypriots in Varosha so why should it be in danger... There were only a few Turkish Cypriots living in Varosha and no tension at all... There was tension outside in places like Agios Sergios but not inside Varoshi... People in Varosha were far more progressive in business and in real life... They were more connected with their business and their family lives... They did not think like those from EOKA B..."
His would be long holidays and due to war, would not be able to come back for some time...
"As far as I understand although everyone left, my parents remained in Varosha... They were staying at the Omega Hotel Apartments. On the 16th or 17th of August 1974, they would go outside the hotel and encounter four Greek Cypriot soldiers over two motorcycles...
"What are you doing here? The whole town has emptied... Turks are coming into Varosha..." So my father and mother without taking anything decided to leave... The two Greek Cypriot soldiers would accompany them and they would take my wife's car, a bluish-grey Morris and try to leave. Then they would encounter tanks... "These must be our tanks" one of the soldiers in the car would say and they would drive towards the tanks and they would be arrested and killed in cold blood at Kato Dherinia... I could only return in the autumn of 1975... We stayed for over a year in London... But I had heard of them being killed after 15 days... The Greek Cypriot journalist Dimitris Andreou had gone and filmed a mass grave there and while filming some soldiers would chase them and then would fence it off so no one could enter the area of the mass grave... A witness had seen how my father and mother had been buried there with the two Greek Cypriot soldiers... And a truck had brought more bodies so in that mass grave, more should be found..."
The remains of his mother and father, together with the two Greek Cypriot soldiers would be found – not the others he or others are mentioning – during the excavations of the Cyprus Missing Persons' Committee in Dherinia and when it came to the funeral of his father and mother, Mr. Christakis had already passed away... His mother and father would be buried on the 29th of January 2022 at the Constantinos and Eleni Cemetery next to their son but he won't be able to see that their remains had been found... While waiting for them he would pass away...
May they all rest in peace...
I am glad I had managed to interview him so that we can retain his memory... I want to finish this article with his words about how he felt being a refugee and about Varosha:
"When I returned from London, I had no place to go back to... I started living in Nicosia... But we were sea people. I had grown up by the sea... My father was one of the first who had built a house next to the sea in 1935... We had always lived by the sea... But now I had to live in Nicosia and continue practicing law...
It was not only your house or your property that you lost... You lost your friend, you lost your way of life, you lost your habits, you lose everything... The most traumatic thing about being a refugee is this – being a refugee in your own country... I dream about Varosha... First of all this was the place I was born in, where I grew up... Everything I loved was there... I love the sea and Varosha seaside is one of the most wonderful seasides in the world... I miss my friends, I miss the places I used to hang out... Of course all those little things are the things that make life worth living...
I don't think that Varosha would be returned so long as the Cyprus problem continues..."
8.2.2022
(*) Article published in POLITIS newspaper on the 20th of March 2022, Sunday.
YENİDÜZEN gazetesinde "Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler" yazı dizimizde 31 Ocak, 1 ve 2 Şubat 2022'de yayımlanan yazımız:
*** Maraş'ta Omega Oteli'nin sahibi "kayıp" Maria ile Panayotis Hacıprodromu, onlardan geride kalanların bulunmasını beklerken vefat eden biricik oğluları Hristakis Hacıprodromu'nun yanına defnedildiler…
Maraş'tan kaçmaya çalışırken öldürülmüşlerdi…
1974'te Maraş'ta Omega Oteli'nin sahibi "kayıp" Maria ile Panayotis Hacıprodromu, onlardan geride kalanların bulunmasını beklerken vefat eden biricik oğluları Hristakis Hacıprodromu'nun yanına defnedildiler…
2017 yılında Mağusa'da (Derinya-Maraş'ın "açık" bölgesi) Kayıplar Komitesi'nin yürüttüğü kazılarda iki diğer "kayıp" Kıbrıslırum'la birlikte aynı yerde gömülü olarak bulunan Maria ile Panayotis Hacıprodromu'dan geride kalanlar, geçtiğimiz Cumartesi günü (29 Ocak 2022) Lefkoşa'da Ayios Konstantinu ve Eleni Mezarlığı'nda toprağa verildi… Maria ve Panayotis Hacıprodromu'nun tek bir oğluları vardı: Hristakis Hacıprodromu… O da Maraş'tan "kayıp" annesi ve babasından geride kalanların bulunmasını beklerken, 2013 yılında vefat etmişti… Kısacası, annesi ve babasının kalıntılarının bulunduğunu göremeden bu dünyadan göçüp gitmişti… Hristakis Hacıprodromu'yla, bir Kıbrıslıtürk okurumuzun yardımları aracılığıyla tanışmıştık ve kendisiyle geniş bir röportaj yapmıştık. Bu röportajımız tam 11 sene önce bu sayfalarda Nisan 2011'de yayımlanmıştı… Hristakis Hacıprodromu'nun anlattıklarına göre annesi Maria ve babası Hacıprodromu başlangıçta Maraş'tan kaçmamıştı ve kendi otelleri olan Kennedy Caddesi'ndeki Omega Oteli'nde kalıyorlardı. Omega Otel o kadar başarılı olmuştu ki, Maraş'ta ikinci bir otel inşa etmeye de başlamışlardı…
Otelden dışarıya hava almaya çıktıkları zaman bazı Kıbrıslırum askerlerle karşılaşmışlar ve onlar da kendilerine "Türkler'in Maraş'a girdiğini, kaçmaları gerektiğini" söylemişti… Böylece, Maraş'tan kaçmaya çalışmışlar ancak kaçarken öldürülmüşlerdi…
2011 yılında röportaj yapmış olduğumuz Maria ve Panayotis Hacıprodromu'nun oğlu rahmetlik Hristakis Hacıprodromu, annesi ve babasının, iki Kıbrıslırum askerle birlikte otelde bulunan Hristakis'in eşi Artemis'e ait Morris marka mavimsi gri bir arabaya binerek kaçmaya çalıştıklarını ancak yolda Türk askerlerini taşıyan tanklarla karşılaştıklarını ve araçtan indirilerek yolda öldürüldüklerini anlatmıştı…
Hristakis Hacıprodromu, annesiyle babasının Derinya'da başka bir noktada, bir toplu mezarda gömülü olduğunu sanıyordu ve bize bu şekilde anlatmıştı ancak sözünü etmiş olduğu toplu mezarda henüz herhangi bir kazı yürütülmedi çünkü sözü edilen toplu mezar, Maraş'ın kapalı bölgesinde, Derinya'da… Hacıprodromu'nun annesiyle babasından geride kalanlar, Maraş'ın "açık" bir bölgesinde Kayıplar Komitesi tarafından yürütülen kazılarda, iki diğer Kıbrıslırum "kayıp"tan geride kalanlarla birlikte bulundu. Ancak Hacıprodromu'nun ömrü, anneciğiyle babacığının kalıntılarının bulunduğunu görmeye yetmedi…
KIBRIS'IN BÜYÜK ANTİKA KOLLEKSİYONCUSUYDU…
Hristakis Hacıprodromu, özel kolleksiyonunda izinli olarak antika bulunduran Kıbrıs'ın en büyük antika kolleksiyoncularından birisiydi… Sözkonusu antikalar, 1974'ten sonra, St. Barnabas Müzesi'nin içeriğini oluşturdu ve St. Barnabas Müzesi'nde neredeyse tüm antikalar, Hristakis Hacıprodromu'nun özel kolleksiyonundaki antikalardı… Hristakis Hacıprodromu, bu konuda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde dava da açmıştı…
Rahmetlik Hristakis Hacıprodromu'yla yaptığımız ve bu sayfalarda Nisan 2011'de yayımlanan röportajımızı bir kez daha sayfalarımızda yayımlayarak bu "kayıp" ailesini anmak istiyoruz… Aileden hayatta olanların acılarını paylaşıyoruz…
Röportajımız şöyleydi:
"*** Annesi ve babası Maraş'ta "kayıp" edilen Hristakis Hacıprodromu anlatıyor...
Bir Maraşlı'nın hatıraları...
Hristakis Hacıprodromu'yla buluşabilmemiz yaklaşık bir yılımızı alıyor. Başlangıçta ondan bana bir Kıbrıslıtürk okurum bahsetmiş ve onu mutlaka aramamı istemişti:
"Annesi ve babası Maraş'tan kayıptır" demişti... "Ama bu o kadar ilginç bir öyküdür ki... Sıcağı sıcağına bir Kıbrıslırum gazeteci kamerasını kaptığı gibi, Hacıprodromu'nun annesi ve babasının gömülü olduğu mezarın yerini bulup bunu filme çekmeye başlamıştı 1974'te... Ancak sonra Türk askerleri ona ateş açmış ve sonra da, bu toplu mezarın bulunduğu yer tellenmiş... Ama bu film, dünya televizyonlarında yayımlandıydı..."
Bu Kıbrıslıtürk okurumun sözünü ettiği olayı araştırdığımda, RIK televizyonundan Dimitris Andreu'dan bahsettiğini öğrenmiştim. Gerçekten de Dimitris Andreu 1974'te Derinya'ya giderek henüz dikenli teller çekilmediği için toplu mezarın bulunduğu noktaya gitmiş, mezarı açmaya başlamış, içinden buraya gömülmüş olanların ayakkabıları ve giysileri çıkmaya başlamış – derken askerler onun ne yaptığını görünce ateş açmışlar – Dimitris Andreu geri çekilmek zorunda kalmış. Sonuçta, Türk tarafının tuttuğu bölge yaklaşık iki kilometre kadar daha genişletilmiş anlatılanlara göre ve toplu mezar, dikenli tel çekildikten sonra, askeri bölgenin içerisinde kalmış. Bir daha kimsecikler o noktaya ulaşamamışlar...
Kıbrıslıtürk okurumun ısrarları üzerine, Hristakis Hacıprodromu'yu aramıştım bir yıl kadar önce – ancak bir kaza geçirmiş ve bacağı kırılmıştı – buluşmamızı ertelemek zorunda kalmıştık. Geçtiğimiz aylarda onu tekrar aramıştım ancak bu kez de ağır bir grip olmuştu ve yine yatıyordu... Sonuçta geçtiğimiz Pazartesi günü (4.4.2011) sabahleyin onu aradım, şansımı bir denemek istiyordum. Bu kez işim rast gitti ve onunla Pazartesi öğle saatlerinde Strovulos'taki evinde buluştuk... Sevgili arkadaşım, "kayıp" yakını, benim değişmez gönüllü yardımcım Maria Yeorgiadu alıp beni Hacıprodromu'nun evine götürdü...
Hristakis Hacıprodromu, Strovulos'ta bir apartman dairesinde yaşıyor tek başına... Tam 82 yaşında ve bizi güleryüzle karşılıyor... Bizim için bademli bisküviler ve kahveli, fındıklı pastalar hazırlatmış. Yardımcısı kadın kahvelerimizi yapıyor.
Bay Hristakis, bir süre hakimlik yapmış ama sonra yine avukatlığa dönmüş... Maraş'ta Omega otelini inşa ederek, turizmcilikle de uğraşıyormuş. 1974'te ikinci bir otel inşaatı bitmek üzereymiş.
"Yüzde 120 kapasiteyle çalışıyorduk" diye hatırlıyor... "Talep çok fazlaydı..."
Maraş'taki esas gelişme 1968 yılından sonra başlamış ve Akdeniz'in en popüler turizm merkezlerinden birine dönüşmüş. Omega Otel-apartmanlara en büyük talep İsveçli, İngiliz ve Alman turistlerden geliyormuş. İkinci otel inşaatı başladığında, otel daha bitmeden, bu oteli turistlerle dolduracak anlaşmalar yapmış bulunuyormuş Bay Hristakis...
1974 yılının 7 Temmuz günü, Bay Hristakis ailesiyle birlikte İngiltere'ye tatile gitmiş... 15 ve 20 Temmuz'un haberlerini Londra'dayken almış... 16 veya 17 Ağustos ya da 18 Ağustos 1974'te annesi ve babasının öldürüldüğüne ilişkin haberler de onu gelip Londra'da bulmuş...
Bütün bir ömür çalışıp Maraş'ın deniz sahilinde yaptırdığı otellerini, evini, annesini, babasını bir anda yitirmiş. Büyük antika koleksiyonunu da öyle... Kıbrıs'a ancak bir yıl sonra dönebilmiş – dönebilecek bir evi, bir yeri yokmuş... Sonra Lefkoşa'ya yerleşmiş... Hukuk eğitimi sırasında tanıştığı Spiros Kiprianu, hükümet döneminde ona Kamu Hizmeti Komisyonu'nda görev teklif ettiğinde, bunu kabul etmiş... Vasiliu hükümeti işbaşına gelince, sözleşmesini yenilememiş, o da yeniden avukatlığa dönmüş... Eşini göğüs kanserinden yitirmiş:
"Savaş ona çok acı gelmişti, çok etkilenmişti" diyor... "Sorun yalnızca bir evi yitirmek değildir... Arkadaşlarınızı yitiriyorsunuz, yaşamaya alışkın olduğunuz, gezdiğiniz yerleri yitiriyorsunuz... Bir yaşam biçimini yitiriyorsunuz... Biz deniz insanıydık, deniz sahiline ilk evi yapan babamdı... Ben denizde büyüdüydüm hep... Maraşlılar, Leymosun'a yerleştiydi ama biz Lefkoşa'ya yerleştik, çocuklarımdan birinin işitme sorunu vardı ve Lefkoşa'da daha iyi tedavi ve eğitim görebileceği için Lefkoşa'ya yerleştik... Oysa biz deniz insanlarıydık..."
82 yaşındaki bu adam, Maraş'ın o güzel kokusunu, o harika kıyışeridini asla unutmamış, unutamamış...
"Ölmeden önce annemle babama iyi bir cenaze töreni yapmak istiyorum" diyor, "çünkü 82 yaşındayım ve insanın ne zaman öleceği belli olmaz artık bu yaşta..."
Tek istediği bu...
Çok sakin konuşuyor bu Maraşlı yaşlı adam: 82 tane yaz, 82 tane kış görmüş... 82 tane ilkbahar yaşamış ve 82 tane de sonbahar... Şimdi artık tek istediği sevgili anneciğiyle sevgili babacığının gömülü olduğu toplu mezarın açılarak – yeri biliniyor – onlara bir cenaze töreni yapmak, mezarlarını yaptırmak – bu dünyadan göçüp gitmeden bunu yapabilmek...
Kıbrıslıtürkler'le her zaman iyi ilişkileri olmuş – birlikte çalıştığı yargıçlardan, tanıdığı Kıbrıslıtürkler'den söz ediyor... O kadar sakin bir insan ki, sesinde en ufak bir öfke belirtisi, "Ben bu kadar şey kaybettim!" diye bir serzeniş yok... Sakin ve sade bir insan...
Aydınlık apartman dairesinde duvarlarda harika tabaklar var – Kıbrıs'ta da bir zamanlar böyle tabaklar vardı, Galatya'da (Mehmetçik) bir evin duvarında, en tepede gömülü benzer bir tabak görmüştüm. İçine bir horoz ya da bir tavşan resmi çizilmişti... Ama burada tüm duvarları kaplayan tabaklarda insan figürleri var – kimisi av kıyafetinde, kimisi dansediyor – bunların ortaçağda İtalya'da yapılmış tabaklar olduğunu, tüm koleksiyonu Bay Hristakis'un alıp evinde sergilediğini öğreniyoruz... Röportajın sürprizi, Bay Hristakis'in bir zamanlar Kıbrıs'ın en büyük antika koleksiyoncusu olduğunu öğrenmemiz oluyor... 1,900 parça antik esere sahipmiş ve tüm bunlar Kıbrıs Cumhuriyeti Eski Eserler Dairesi'nde kayıtlı ve izinli imişler. 9 bin yıllık antika parçalar arasında Kıbrıs'ın taş devrinden kalma eserler de varmış. Bu antikalar, 1975'te Hristakis Hacıprodromu'nun Maraş'ta Eleftheria Caddesi'ndeki evi açılarak, Kıbrıslıtürk Eski Eserler makamları tarafından kayda geçirilmiş. Açılan ilk ev onun evi olduğu için kayıt altına alınan Bay Hristakis'e ait antikalara da "1975/1" kodu verilmiş.
Bu eski eserlerin bir kısmı çalınmış... "Küçük olan parçaları çaldılar daha çok" diyor, "çünkü küçük parçaları cebine atmak kolaydır..."
Bir kısmı St. Barnabas Manastırı'nda sergileniyor. Hayretler içinde kalarak, Kıbrıs'ın kuzeyinde St. Barnabas Manastırı'nda sergilenen tüm eski eserlerin, aslında Bay Hristakis Hacıprodromu'nun koleksiyonundan parçalar olduğunu öğreniyoruz! Bir kısmı, bir El Sanatları Müzesi'nde sergilendikten sonra kuzeydeki Eski Eserler Dairesi'nin ambarlarına kaldırılmış. Çalınanların bir kısmı, bazı Kıbrıslıtürk zenginler tarafından satın alınıp evlerinde sergilenirken, bazı parçalar da İsviçre, ABD, İngiltere gibi ülkelere kaçırılıp satılmış kuzeydeki bazı şahıslar tarafından. Bunların izini de bulmuş Bay Hristakis... Tüm bunları da konuşuyoruz...
SORU: Bay Hristakis Hacıprodromu, 82 yaşındasınız ve Mağusalısınız...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, 82 yaşındayım, Mağusa'da, Maraş'ta (Varosha) doğdum... 21 Ocak 1929 tarihinde dünyaya geldim.
Okula orada gittim...
SORU: Annenizle babanız da Mağusalı mıydı?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Annem, en eski Mağusa ailelerinden geliyordu. Adı Maria... Babam Panayotis ise Aysergi (Yeni Boğaziçi) yakınındaki Limnya (Mormenekşe) köyü yakınlarında dünyaya gelmişti. Ancak o da köyden ayrılıp Mağusa'ya gelmişti... Çok küçük yaştayken babam, annesi ölmüştü ve babası tekrar evlenmişti... Yeni eşinden de çocuk sahibi olmuştu babası ve küçük bir çocukken ihmale uğramıştı babam. Bu nedenle mirasını da alıp Mısır üzerinden Amerika'ya gitmişti babam, küçük yaşta... ABD'ye giderken, Çanakkale savaşına tanık olmuştu – oradan Fransa'ya geçmişti... Fransa'dan da ABD'ye gitmişti...
SORU: Neresine gittiydi Amerika'nın?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Amerika'nın kuzeyine gitmişti sanırım – galiba Chicago civarına... Kıbrıs'a, 1926 yılında dönmüş, annemle evlenmiş ve ben de 1929'da dünyaya gelmiştim. Ben tek çocuktum.
SORU: Maraş'ta okula gittiniz...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet... Ondan sonra ABD'ye gittim yüksek öğrenimim için... Güney Carolina'da, Charleston'da hukuk okudum. Colombia Üniversitesi'nde de master yaptım. 1952'de öğrenimimi tamamladığım zaman, Kıbrıs hala bir İngiliz sömürgesiydi. "Barrister" dereceniz yoksa, o günlerin İngiliz sömürgesi olan Kıbrısı'nda avukatlık yapamazdınız. Bu yüzden Londra'ya giderek "Barrister" derecemi aldım ve 1955'te Kıbrıs'a döndüm.
SORU: EOKA kurulduğu yıl döndünüz Kıbrıs'a...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Ne yazık ki öyle... Ben Şubat 1955'te dönmüştüm adaya ve EOKA 1 Nisan 1955'te faaliyete geçmişti...
SORU: 1955'te geriye döndüğünüz zaman Maraş nasıl bir yerdi?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Maraş o günlerde hala kırsal bir kent görünümündeydi... 1960'ta Kıbrıs Cumhuriyeti ilan edildikten sonradır ki Maraş, hızla gelişmeye başlamıştı. Esas gelişmesi de 1968 sonrasındadır. Ancak 1960'tan itibaren gelişeceğini göstermeye başlamıştı Maraş. Ancak gerçek büyüme 1969-70 yıllarında kendini iyice belli etmişti...
SORU: Turizmdi esas olan, değil mi?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Hayır... Maraş, yalnızca turizm demek değildi... Esas olan Mağusa Limanı'ydı – tüm ithalat ve tüm ihracatın yüzde 70'i Mağusa Limanı'ndan yapılmaktaydı. Ancak içteki gelişmesinin nedeni de turizmdi.
SORU: Sanırım Maraş'ta narenciye de yetiştiriliyordu, bir narenciye bölgesiydi...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, daha çok Ayluka ve Aşağı Maraş'ta yetiştirilmekteydi.
SORU: EOKA kurulduktan sonra, Mağusa bölgesinde gerginlik olmuş muydu?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Mağusa kentinin içerisinde hayır – Mağusa'da daha çok İngiliz askerleri öldürülüyordu. Kraliyet ailesinden gelen iki İngiliz askeri Paralimnitis Sömürge Mağazası'nda öldürüldüğü zaman, İngiliz sömürgeciler Mağusa halkını sert biçimde cezalandırmaya gitmişti. İki büyük mağaza vardı o dönem – birisi kaynatamındı, diğer mağaza da Paralimnitis'indi. Bu adam Paralimnili'ydi ancak Maraş'ta yaşıyordu, işi Maraş'taydı ve mağazası da öyle... Hermes Sokağı'ndaydı bu iki mağaza. Anorthosis Futbol Kulübü'nü bombaladıkları günlerdi o günler...
Kraliyet ailesiyle akraba olan iki İngiliz askeri, Paralimnitis'in mağazasında öldürüldüğü zaman, Mağusa'ya büyük bir ceza verilmişti. Derhal sokağa çıkma yasağı konmuştu, ayrıca 40 bin Sterlinlik ceza kesmişlerdi Mağusa ahalisine, o mağazada olanlar yüzünden. Ancak o günlerde Kıbrıslıtürk toplumuyla herhangi bir sorunumuz yoktu, hatırladığım kadarıyla...
Ben 1956'da evlendim, Artemis Savopullu'yla evlendim. Bu evlilikten üç çocuğumuz olmuştu, bir oğlan, iki kız...
SORU: Eşiniz de Mağusalı mıydı?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, Mağusalı'ydı...
SORU: Nasıl birisiydi eşiniz Artemis?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Çok harika bir insandı, tam bir hanımefendiydi... Uzun boyluydu, güzeldi... Bir aile insanıydı... Ancak seyahat etmeyi, sosyalleşmeyi de severdi. En çok Kıbrıs yemeklerini pişirirdi... Bunları afiyetle yerdik. Aslında yemek yapmasını, çok iyi bir ahçı olan annem Maria'dan öğrenmişti. Bizlere harika yemekler pişirirdi.
1958 yılında Omorfo ve Lefke bölgesine yargıçlık yapmam teklif edilmişti bana, Lefkoşa'da da bazı görevlerim olacaktı. Bunu kabul ettim. Böylece Omorfo bölgesine gittim. 1960'ta Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilan edilmesiyle birlikte, Ülfet Emin'le birlikte mahkeme oturumlarına katılmaya başlamıştım, Lefke'deki Karma Mahkeme'de birlikteydik.
SORU: Zeka Bey'i de tanır mıydınız?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Hakim Zeka Bey'i tanıyordum evet ama sosyal olarak değil... Ülfet Emin'le daha yakındık... 1961 yılında Omorfo'dan ayrılmaya çalıştığım zaman, "Olmaz" dediler, "Orası geniş bir bölge ve yeni atanmış bir hakim gönderemeyiz oraya... Beklemen lazım" falan dediler. Ben de istifa ettim, "Makamınız size kalsın, ben evime dönüyorum" dedim.
Tekrar avukatlık yapmaya başladım...
SORU: Eviniz Mağusa'daydı da siz Omorfo'ya gidip geliyor muydunuz?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Hayır, o dönem Omorfo'ya taşınmıştım. Üç seneden fazla Omorfo'da kalmak benim için çok zordu. Çünkü çok kırsal bir bölgeydi, evet güzeldi ama kırsal bir yerdi... 1961'den itibaren tekrar Maraş'ta avukatlığa başlamıştım.
SORU: İlişkiler nasıldı? Bir Mağusa surlariçi vardı, bir de Maraş vardı. Sanırım 1958ler'e kadar, Mağusa surlariçinde Kıbrıslırumlar vardı...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Sanırım o tarihlerde ayrılmışlardı surlariçinden... Çünkü hiç kuşkusuz, gerginlik vardı...
SORU: İlişkiler nasıldı? Herhalde Kıbrıslıtürkler, Maraş'ta çalışmaya geliyordu... Sizin ilişkileriniz oluyor muydu Kıbrıslıtürkler'le yoksa onları hiç görmez miydiniz?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Hayır, hayır, iyi ilişkilerim vardı Kıbrıslıtürkler'le... Ancak şu anda hatırlamadığım birşeyler olmuştu ve bazı Kıbrıslıtürkler işyerlerinden "kayıp" olmuştu...
SORU: Bu, 11 Mayıs 1964'te olmuştu. Mağusa bölgesinde meydana gelen en dramatik şey, polis komutanı Pantelitis'in oğlu ile Yunan subay Kapotas'ın öldürülmesi olmuştu surlariçinde o tarihte...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: O günden sonra pek çok Kıbrıslıtürk'ü toplamışlardı... Aslında o güne kadar ben kişi olarak iki toplum arasında aşırı bir gerginliğe tanık olmamıştım...
SORU: 11 Mayıs ve onu izleyen günlerde, Mağusa bölgesinden pek çok Kıbrıslıtürk "kayıp" edilmişti. Bunların bir kısmının nerelere gömülü olduğunu bulduk... Mesela Barclays Bankası'nda çalışan Ertuğrul Veli vardı, bankadaki işinden alınıp "kayıp" edilmişti. Belki de tanırdınız onu... Sonra yapılan kazılarda Paralimni-Prodaras yöresinde başka Kıbrıslıtürkler'le birlikte bir kuyuda bulundu, ailesine iade edildi ondan geride kalanlar ve toprağa verildi.
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, Ertuğrul Veli'yi tanıyordum ben – çok iyi bir insandı... Sözünü ettiğiniz 11 Mayıs 1964'teki bu olay, ne yazık ki çok büyük bir gerginlik yaratmıştı... Ve talihsiz, üzücü olaylar meydana geldi. Ancak benim hiçbir zaman Kıbrıslıtürkler'le hiçbir sorunum olmadı. Hatta 1964'ten sonra ben pek çok Kıbrıslıtürk köyüne, hiçbir sorun çıkmaksızın giderdim... Benim bir antika koleksiyonum vardı, bu antika koleksiyonları arasında en iyilerinden birisiydi. Şu anda St. Barnabas'ta bulunuyor bu antika koleksiyonumun bir bölümü. St. Barnabas Müzesi'nde şu anda sergilenmekte olan antikaların yüzde 95'i benim antika koleksiyonumdan parçalardır. Bazı parçalar da kuzeydeki depolarda tutuluyor.
SORU: Kıbrıslıtürkler'in yaşadığı köylere, antika satın almaya gidiyordunuz yani...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet... Hiçbir sorun yaşamazdım. Bir de arkadaşım vardı, Kıbrıslıtürk arkadaşım, onu tanıyorsun. Birlikte Mağusa surlariçine de giderdik bu Kıbrıslıtürk arkadaşımla, hiçbir sorun çıkmazdı...
SORU: Sanırım 1963-64 çatışmaları ardından, 1968'de nihayet Kıbrıslılar'ın rahat nefes alacağı küçük bir aralık olmuştu, rahat nefes alabilecekleri bir alan açılmıştı kendilerine...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, Maraş 1968'den sonra çok hızlı gelişmeye başlamıştı çünkü rahat nefes alınabilecek bir atmosfer yaratılmıştı nihayet... 1969'da ben de deniz sahilinde bir otel inşa etmeye başlamıştım, Omega Otel Apartmanları olarak biliniyordu bu otel... Alt katta kafeterya ve dükkanlar vardı, üstte de dokuz katlı bir apartmandı bu...
SORU: O günlerde hükümet bu tür turistik yatırımlara teşvik falan veriyor muydu? Yoksa herkes kendi başının çaresine mi bakıyordu?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Mağusa'da hiç kimse hükümete başvurmamıştı sanırım, herkes kendi adına yapıyordu turizm yatırımını, herhangi bir teşvik almaksızın. En azından ben kendi başıma yaptım bu oteli... 1972'ye geldiğimizde talep o kadar çoktu ki, yüzde 120'ye ulaşıyordu talep... 1 Mart ile 15 Kasım arasında otelimize talep yüzde 120'ydi... Kış aylarında da otelimize talep yüzde 30-40 civarındaydı. Yazdaki talep, kıştaki masraflarımızı karşılayabiliyordu. Böylece aynı bölgede ikinci bir otel inşaatına başlamıştık...
Turistlerimiz daha çok İngiltere, İsveç ve Almanya'dandı... O günlerde Fransız turist pek yoktu. Ağırlıkla Alman ve İsveçli turistlerdi... Yeni bir otel inşaatına başlamıştık, 20 apartman dairesinden oluşacaktı bu... Yine alt katta dükkanlar vardı... 1974 sonunda bu ikinci otel apartmanların tamamlanmasını öngörmekteydik. Takvimleme buydu – hatta bu yeni yapılmakta olan binadaki apartman daireleri için kontratlar bile imzalamış bulunuyorduk, 1 Mart 1975 için...
SORU: Darbe sırasında Maraş'ta neler olmuştu? Neler hatırlıyorsunuz? Darbeyi bekliyor muydunuz?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Hayır, darbeyi beklemiyordum. Ben eşim ve çocuklarımla İngiltere'ye tatile gittiğim zaman tarih 7 Temmuz 1974'tü ve görünürde bir şey yoktu – belki alttan alta birşeyler vardı ama ben bilmiyordum bunu. Evet, alttan alta birşeyler kaynıyordu ama ben bunu bilmiyordum. Eğer dikkat çekecek bir şey olmuş olsaydı dahi, hiçbir zaman Maraş'ın herhangi bir biçimde tehlikeye gireceğini düşünemiyorduk bile. Maraş'ta Kıbrıslıtürkler yoktu ki tehlikeye girsindi Maraş... Belki birkaç tane Kıbrıslıtürk vardı yalnızca Maraş'ta yaşayan... Gerginlik de yoktu kentte...
SORU: Yani şunu mu demek istiyorsunuz: Maraş'ta EOKA-B ile AKEL'ciler ya da Makariosçular arasında gerginlik yok muydu?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Maraş'ın dışında evet, gerginlik vardı aralarında ama Maraş'ın içinde değil... Aysergi'de (Yeni Boğaziçi) mesela, Makarios'u öldürmeye kalkışmışlardı... Ancak Maraş'ın içerisinde gerginlik yoktu...
SORU: Neden sizce?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Maraş'ta insanlar kesinlikle çok daha ilerici düşüncedeydiler, gerek iş yaşamında, gerek gerçek yaşamda... Kendi işlerine ve kendi kişisel ve aile yaşamlarına daha sıkı sıkıya bağlıydılar. Elbette insanlar EOKA-B'ciler gibi düşünmüyordu, farklılıkları vardı. Ancak Maraş kentinin içinde fazla bir gerginlik yoktu.
SORU: Tatilden ne zaman döndünüz?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Çok uzun bir tatil olmuştu bizimkisi... Londra'ya 7 Temmuz 1974'te gitmiştim. Sonra annemle babamın Maraş'ın hemen dışında öldürülmüş olduğu haberini almıştım.
SORU: Anneniz Maria ile babanız Panayotis Hacıprodromu ne yapıyordu? Kaçmaya mı çalışıyorlardı?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Ben Kıbrıs'ta değilim ama anladığım ve bildiğim kadarıyla herkes Maraş'tan ayrıldığı halde, onlar kalmıştı. 16 ya da 17 Ağustos 1974'te sokağa çıkmışlardı, belki neler olup bittiğine bakmak istemişlerdi, bilemiyorum. Omega Oteli'nin hemen dışında sokaktaydılar. Annemle babam Omega Otel-apartmanlarımızda kalıyorlardı – burada kalmaları büyük kolaylıktı çünkü çeşitli hizmetlerden yararlanabiliyorlardı otelde. Herşey emirlerine amadeydi otelde...
Sokaktayken Maraş'tan kaçmaya çalışan bazı Kıbrıslırum askerlerle karşılaştılar. İki motosiklet üzerinde dört Kıbrıslırum askerdi bunlar. Askerler annemle babama "Burada ne yapıyorsunuz? Bütün şehir boşaldı... Türkler Maraş'a giriyor" demişler... Bunun üzerine annemle babam da Maraş'tan ayrılmaya karar vermişler. Yanlarına herhangi bir giysi veya başka bir şey almaksızın oradan ayrılmaya karar vermişler. Meğer ki ellerinde ufak tefek bir şey olsundu... Bilemiyorum orasını...
İki Kıbrıslırum asker, motosikletle oradan ayrılırken, iki Kıbrıslırum asker de oteldeki arabalardan birisine binmişler, annemle babamla birlikte.
SORU: Bu araba babanıza mı aitti?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Aslında şirketimiz adına kayıtlı bir arabaydı bu fakat eşim kullanıyordu normalde bu arabayı. Bir Morris'ti bu, sanırım mavimsi bir kurşuni renkteydi... Oteldeki öteki araç bana aitti, yeni bir BMW idi bu- Nisan 1974'te satın almıştım bu BMW'yi... Annemle babamın bindiği Morris, daha sonra hasara uğrayacaktı, yok edilecekti, bunu da anlatacağım size.
BMW gökmavisi idi, HH60 plakalı bir araçtı – Mağusa'da bir Kıbrıslıtürk kullanıyor bu BMW'yi sanırım – yepizyeni bir BMW idi. Kumaş satan bir Kıbrıslıtürk'tü benim BMW'yi kullanan 1974'ten sonra... Kıbrıslıtürk arkadaşlarım onun adını biliyor... Sanırım yakın geçmişte öldü bu adam.
SORU: Annenizle babanız iki Kıbrıslırum askerle birlikte Morris'e binip Maraş'tan ayrılmaya çalışıyorlardı...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Size anlattıklarım, öteki Kıbrıslırum askerlerin anlattıklarıdır – tanklarla karşılaşmışlar ancak bu tanklar düzenli biçimde ilerlemiyormuş, öylesine dolanıyormuş tanklar yollarda... Motosikletle giden Kıbrıslırum askerler, deniz sahilindeki yolu kullanarak kaçmışlardı. Ancak araçtaki askerler, "Bu tanklar bizim tanklar olmalı" deyip aracı onlara doğru sürmüşler. Tabii tutuklanmışlar ve öldürülmüşler, soğukkanlılıkla öldürülmüşler. Araçtan aşağıya indirilip öldürülmüşler. Tank birlikleri vardı yani Türk askerleri ancak Kıbrıslıtürk askerler de vardı sanırım... Öğrenciler vardı mesela Kıbrıslıtürk askerler arasında, savaş nedeniyle askere çağrılmış...
SORU: Sanırım Aşağı Derinya'da öldürüldüydüler...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, Aşağı Derinya'da (Kato Derinya). Belki aynı gün, belki daha sonra bazı Kıbrıslırum askerler, Morris'i alabileceklerini düşünmüşler Aşağı Derinya'dan. Araca binmişler ve hareket etmişler ancak araca ateş açılınca, arabayı orada bırakıp kaçmışlar.
SORU: Siz ne zaman döndüydünüz adaya?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Ben ancak 1975'in Sonbaharı'nda geriye döndüm. Londra'da kaldık, bir yıldan fazla... Ancak annemle babamın öldürüldüğü haberini, öldürülmelerinden 15 gün kadar sonra almıştım.
SORU: Herhalde Eylül 1974'te falan duymuştunuz bunu...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, o civarlarda... Biliyorsunuz, Kıbrıslırum gazeteci Dimitris Andreu ile film ekibi Aşağı Derinya'ya giderek filmini çekmişti gömüldükleri toplu mezarın. Bu film televizyonda da gösterildi.
SORU: Herkes bu filmden bahsediyor... Birazcık anlatabilir misiniz?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Sanırım Dimitris Andreu, annem, babam ve iki Kıbrıslırum askerin öldürülmesinden yaklaşık bir hafta sonra ya da on gün sonra o bölgeye gitmişti. Toplu mezarın yerini bulmuşlar ve toplu mezarı kazmaya, mezarı açmaya ve filme çekmeye başlamışlardı. Bazı askerler onların ne yaptığını görmüş ve onları kovalamıştı. Ondan sonra da dikenli teller çekmişlerdi o bölgeye – artık birisi girip çıkamıyordu toplu mezarın olduğu yere. Artık orası askeri bölgedir. Dikenli tel çekilmeden önce, orası açık bir bölgeydi, girilip çıkılabiliyordu yani, bir engel yoktu. Bu olaydan sonra dikenli tel çekilerek, toplu mezar Türk askeri bölgesinde kalmıştı, Aşağı Derinya'da.
Bu toplu mezarın tam olarak nerede olduğunu gösteren iki şey vardır: Birincisi Dimitris Andreu'nun çektiği filmdir. Bu film RİK'te bulunabilir. Ötekisi de Ayanapa'dan bir şahidin söyledikleridir. Toplu mezar, onun tarlasında bulunuyor. Bu adam biraz uzaktan olup bitenleri görmüştü...
SORU: Evet, gidip tanıştık bu söylediğiniz şahitle Ayanapa'da...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Onun tarlasına gömülmüş annemle babam ve diğerleri, uzaktan izlemiş gömmelerini... Belki de öldürülmelerini de görmüştür. Annemle babam ile yanlarındaki iki Kıbrıslırum askerin öldürülmesinden sonra, bir kamyon gelmiş oraya, kamyonda başka cesetler varmış, onları da annemle babam ve o iki askerle birlikte gömmüşler. O toplu mezarda çok ceset vardır. Yalnızca dört kişi değil, çok daha fazla olmalı. Bu şahidin anlattığına göre, kamyon ceset doluymuş ve şiroyla kazarak hepsini birlikte gömmüşler. Bu şahıs, toplu mezarın yerini tam olarak biliyor.
SORU: Ayanapa'ya gittiğimiz aynı gün, Alkis adlı bir başka Maraşlı Kıbrıslırum ve kızkardeşiyle birlikte Derinya civarına gittik ve uzaktan baktık oraya... Alkis'in kızkardeşinin üç yaşındaki ikiz çocukları, beş yaşındaki bir başka çocuğu ve başka insanlar topluca öldürülmüş, Alkis kaçmayı başarmıştı Aşağı Derinya'dan... 1975'te Londra'dan Kıbrıs'a döndüğünüzde nereye gelmiştiniz?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Gidebilecek bir yerim yoktu aslında. Leymosun'a gitmek yerine Lefkoşa'da kalmaya başlamıştım. Oğlumun işitmeyle ilgili bir sorunu vardı ve Lefkoşa'da bir arkadaşım vardı, oğluma yardımcı olabilecek bir öğretmendi. Lefkoşa'da kalmamın nedeni buydu... Bizler deniz insanıyız oysa... Ben hep denizde büyüdüm, babam da deniz kenarına ilk evi inşa eden insandı, 1935 yılında. Her zaman deniz kenarında yaşamıştık. Lefkoşa'da kaldım, avukatlığıma devam ettim. 1983 yılında ne yazık ki eşim kanser olup vefat etti. Çok duygusal bir insandı, tüm bunlar onu çok kötü etkilemişti. Göğüs kanserine yakalanmıştı.
SORU: Sanırım Kıbrıslırumlar arasında en büyük travmalardan birisidir Maraş konusu... Maraş'ı kaybetmek yani...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Kaybettiğiniz şeyi yalnızca eviniz ya da mülkünüz olarak düşünmeyiniz. Arkadaşlarınızı kaybediyorsunuz, yaşam biçiminizi kaybediyorsunuz, alışkanlıklarınızı kaybediyorsunuz, herşeyinizi kaybediyorsunuz... Göçmen olmanın en travmatik yanı budur işte – kendi ülkenizde göçmen olmanın...
SORU: Sanırım Leymosun şimdiki gibi değildi – Mağusalı Kıbrıslırumlar'ın girişimleri sayesinde Leymosun gelişebildi ve bugünkü haline gelebildi...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Leymosun sıradan bir yerdi, Maraşlılar'ın girişimleriyle büyüdü...
SORU: Sonra ne yaptınız?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Bir noktada Spiros Kiprianu bana bir öneri yapmıştı, Kamu Hizmeti Komisyonu'nda görev almam konusunda... Eşimi kaybetmiştim 1983'te... Ondan sonra bu görevi kabul etmiştim. Spiros Kiprianu'yu Londra'da öğrenimdeykenden tanıyordum.
SORU: O zaman Yorgos Tornaritis'i de tanıyorsunuz, Kıbrıs'ın ilk Başsavcısı Kriton Tornaritis'in oğlu... O da avukattı...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, Yorgos'u tanıyorum, babasını da görmeye giderdim... Çok iyi bir insandı Kriton Tornaritis.
Böylece avukatlıktan vazgeçip Kamu Hizmeti Komisyonu'na girdim ve 1991 yılına kadar bu görevde kaldım. Sonra Vasiliu geldi işbaşına ve kendi taraftarlarından birilerini atamak istedi Kamu Hizmeti Komisyonu'na, bu yüzden sözleşmemizi yenilemedi. Böylece bu görevim bitti ve yeniden avukatlığa döndüm ve 76-77 yaşıma kadar, yani emekli oluncaya kadar avukatlık yaptım.
SORU: Mağusa'yı ya da Maraş'ı düşündüğünüzde, en çok neyini özlüyorsunuz?
Rüyalarınıza giriyor mu Maraş?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Tabii, rüyalarıma giriyor Maraş... Öncelikle burası doğup büyüdüğüm yerdir Maraş, sevdiğim herşey oradaydı... Denizi çok severim, Maraş kıyı şeridi de yeryüzünün en harika deniz sahilinden birisidir bana göre. Arkadaşlarımı özlüyorum... Takıldığım yerleri özlüyorum... Tüm bu küçük şeyler ki bu küçücük şeylerdir hayatı yaşanılır kılan...
SORU: Müzakerelerde her zaman Maraş'ın gerçek sahiplerine iadesi konusu gündemde oldu durdu...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Tüm bunlar laftan ibarettir. Kıbrıs sorunu devam ettiği sürece, Maraş'ın da geri verileceğini sanmıyorum. Maraş'ı iade karşılığında daha büyük bir şey almak istiyorlar. Mesela serbest ticaret istiyorlar, şunu, bunu istiyorlar. Eğer bunu yapmaya kalkışacak olursanız, "Bize biraz toprak verin ve karşılığında devletinize sahip olun" demekle aynı şeydir. Eğer her yerle serbest ticaret olursa, seyahat serbestisi olursa ve üstüne üstlük limanları da serbestçe kullanacak olurlarsa, bu "ayrı bir devlet" anlamına gelir, yani federasyondan değil, iki ayrı devletten söz etmiş oluruz. Bana göre Türkiye'nin Kıbrıs'ta istediği de budur. Türkiye bu politikalarını değiştirmediği sürece, sorun da çözülemez zaten... Türkiye bir federasyon mu istiyor yoksa iki ayrı devlet mi istiyor? Görünen o ki, iki ayrı devlet istiyor Türkiye. Bu devletlerden birisi de Türkiye'nin bir vilayeti gibi olacaktır. Eğer anlatılanlar doğruysa, halen adanın kuzeyinde 500 bin civarında yerleşik insan bulunmaktadır, Kıbrıslıtürkler'in sayısı 100 bin civarındadır.
Umarım ki şimdiki müzakerelerden bir sonuç çıkar yine de... Size de belirttiğim gibi ben 82 yaşındayım ve annemle babama düzgün bir cenaze töreni yapıp onları gömmek istiyorum. Henüz hayattayken yapmak istiyorum bunu çünkü kimin ne zaman gideceği belli olmaz artık.
SORU: Antika koleksiyonunuzun bir kısmının St. Barnabas Müzesi'nde sergilendiğini söylemiştiniz bana...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, bir kısmı orada sergileniyor...
SORU: Gidip gördünüz mü St. Barnabas'ta sergilenen size ait antikaları?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Gittim tabii... Bu antikalar evimden alınırken, bu kayda geçen ilk koleksiyon olduğu için ve 1975 yılında kayda geçirildiği için, bana ait her bir antikanın altında "1975/1" kodu bulunmaktadır. Yani önce yılı yazdılar, 1975. Sonra "1" dediler yani ilk koleksiyon, sonra da bir numara verdiler bu antikalara. Birleşmiş Milletler'den bir rapor vardır bu konuda, bana ait 900 parça antikayı kayda geçmiş oldukları hakkında... 220 kadar başka obje de evden alınmıştı.
SORU: Sizin bu koleksiyonunuz neydi?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Bunlar neolitik dönemden başlayan Kıbrıs antikalarıydı. Koleksiyonum 1,700 parçadan oluşmaktaydı ve 9 bin yıllık bir döneme yayılmıştı... Taş Devri'nden başlayarak Ortaçağ'a dek yayılıyordu bu eski eserler. Tam bir koleksiyondu, kısa dilimlik arkelolojik dönemleri de kapsıyordu, 50 yıllık dönemleri dahi kapsıyordu. Herhalde Kıbrıs'taki en iyi koleksiyon buydu. Heykeller vardı, çanak çömlek vardı, mücevherat vardı...
SORU: Tüm bunları nerede sergiliyordunuz?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evimde sergiliyordum bunları. Maraş kentinde yaşıyordum, evim kent içindeydi...Okullar kapandıktan sonra ise yaz aylarını deniz kıyısındaki otel-apartmanda geçiriyorduk... Ancak Eylül ayından itibaren yine kentte yaşamaya dönüyorduk. Evimdeydi koleksiyonum, Eleftherias Caddesi'ndeki evimde... Bu yol, şimdilerde Palm Beach diye bilinen otele çıkar... Stadyumun dışından geçip bu otele çıkar...
SORU: Koleksiyonunuzun 1,700 parça eski eserden oluştuğunu söylediniz...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet... Ne yazık ki pek çoğu çalındı çünkü ancak 900 parçayı kayıt altına aldılar...
SORU: Yani 800 parça antikayı çaldılar...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, çaldılar çünkü yalnızca 900 parçayı "kayda" geçirdiler. 220 parçaya da "etnografik" diye isimlendirdiler – bunlar tabaklar falandı...
Ben bu çalıntı antikalarımdan bir kısmının izini yurtdışında çeşitli pazarlarda buldum, mesela İngiltere pazarlarında, İsviçre, Fransa pazarlarında bulduk bu antikaların bir bölümünü, onları alıp Kıbrıs'a geri getirdik. Bu insanlara Türkler tarafından satılmış bu antikalar.
SORU: Yani çalınmayan antikalarınız da St. Barnabas Müzesi'nde sergileniyor...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet ancak tüm koleksiyonum bu değildir, koleksiyonumun bir bölümünü de depolarda tutuyorlar. Ancak tüm bu koleksiyonun tam bir kaydı vardır elimizde çünkü bu koleksiyondaki tüm parçalar, Kıbrıs Müzesi'nde kayıtlıdır – Aralık 1973'te kaydını yaptırmıştık bu koleksiyonun, yasa uyarınca. Müzenin fotoğrafçısı tarafından tüm koleksiyonumun fotoğrafları teker teker çekilmişti. Ve bu fotoğraflarla birlikte ayrı bir kayıt tutulmuştu, bir arkeolog tarafından. Bu arkeolog Amerikalı'ydı ve Kıbrıs Müzesi'nce istihdam edilmişti müzede. Helen Hersher'di adı bu arkeoloğun. Yani koleksiyonumun tam bir kaydı bulunmaktadır elimizde.
Ne yazık ki Türk tarafındakiler hiçbir şekilde işbirliğine yanaşmıyorlar bu konuda. Onlara başvurdum, St. Barnabas'ta neler olduğuna bakalım bir dedim, bir de depolarda neler var ona bakalım ki hangi parçaların eksik olduğunu anlayabilelim.
SORU: Böylece bu çalıntı parçaların peşine düşebilecektiniz dünyanın çeşitli yerlerinde...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet... Yalnızca bu da değil... Pek çok küçük parçanın da bazı Kıbrıslıtürk koleksiyoncular tarafından satın alınmış olduğu ve bazı parçaların onların koleksiyonunda bulunduğu yönünde bilgi sahibiyiz.
Kısacası elimizde koleksiyonun fotoğrafları olduğu için, karşılaştırma yapalım ve hangileri kayıptır, onları bulalım dedik fakat bunu reddettiler. Kıbrıs'ın kuzeyindeki 'Dışişleri Bakanlığı'na mektup göndermiştik bu konuda ancak ne yazık ki işbirliği yapmayı reddettiler. Bakalım şimdi ne olacak...
SORU: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde bu konuda dava açtınız mı?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Bunu söyleyecektim tam... Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde dava açtık onlara karşı. Mülkiyet konusunda bir yanıt verdi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, biliyorsun. Ancak bu antika koleksiyonuna ilişkin herhangi bir yanıt vermedi. Yani "Bu konuda kuzeydeki Taşınmaz Mal Komisyonu'na başvurunuz" falan demediler şu ana kadar. Taşınmaz mal konusunda bir hükmü var Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin ancak bu antikalar konusunda herhangi bir şey söylemedi mahkeme. Bunun üzerine yazdık onlara, koleksiyonumuzu talep ettiğimizi belirttik, "Size geri döneceğiz" dediler ama henüz bir şey çıkmadı. Eğer yakın zamanda yanıt vermezlerse, o zaman kuzeydeki Taşınmaz Mal Komisyonu'na başvuru yapacağız sanırım. Tüm koleksiyonun bize iade edilmesini talep edeceğiz.
SORU: Sanırım yılsonuna kadar başvuru hakkınız var...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet... "Koleksiyonumuzu bize iade ediniz. Kayıp olan parçaların da bedelini ödeyin" diyeceğiz.
SORU: Elbette bu koleksiyon 9 bin yıllık bir koleksiyon ve paha biçilmez bir koleksiyon. Kıbrıs'ın tüm tarihinden paha biçilmez parçalardan oluşuyor. Ancak yine de bir tahminde bulunacak olsanız, ne söylerdiniz?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Milyonlarca Euro eder derdim... Ancak öncelikle bir bütün olarak koleksiyon, gerçekten paha biçilmezdir... Eğer bunu parasal olarak hesaplayacak olursak, milyonlarca Euro eder... Ben böyle bir hesap yapmadım ancak çok değerli parçalardır bunlar.
SORU: Bu hobiye nasıl başlamıştınız?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Babam, Salamis'in hemen dışındaki Limnya köyünde (şimdiki adıyla Mormenekşe) dünyaya gelmişti. Küçük bir çocukken alıp beni o bölgede gezdirirdi, Salamis'e götürürdü beni ve gördüklerimizle ilgili pek çok şey anlatırdı... Çocukluktan itibaren uygarlığımıza, tarihimize tutkundum... Büyüyünce, elime fırsat geçtiği zaman, antik parçaları toplamaya başlamıştım.
1964 yılında pek çok değerli parça satılıyordu, bunun nedeni toplumlarımızın ayrılmasıydı. Elbette yalnızca Kıbrıslıtürkler antika aramak üzere kazılar yapmıyordu, antika bulmak üzere kazı yapan Kıbrıslırumlar da vardı. Ancak Kıbrıslıtürkler enklavlara çekildikten sonra, daha ciddi bir iş olarak yapmaya başladılar bunu, pek çok antika yurtdışına satılıyordu. O günlerde Eski Eserler Dairesi Müdürü olan Karayorgis'e gitmiştim onu uyarmak üzere, bu olayı görmezden geliyordu sanırım. Ben de en azından bu antikaları Kıbrıs'ta tutabilir miyim diyerek bu koleksiyonu yarattım... Elbette en çok özlediğim şeylerden birisi de işte bu antika koleksiyonumdur. Çok güzel bir koleksiyondu...
St. Barnabas'a gittiğinizde, soldan başlarsınız dolaşmaya... Oradan başlar koleksiyon... Geçtiğimiz Aralık ayında gittim oraya, herşey olduğu gibi duruyordu, fotoğraflarını da çektim... Fotoğraflar var elimizde, videolar var... Ancak tam olarak sayıyı kestiremiyoruz – 900 parçayı kayda geçmişler ancak ondan sonra bu antikalara ne oldu? Bunu bilmiyoruz. St. Barnabas'ta 400-500 kadar parça var koleksiyonumdan, bunu biliyoruz. 200-300 parçalık bir bölümü de bir halk sanatları müzesinin açılışında kullanmışlardı, bunları sergilemişlerdi ancak daha sonra bunları depolara kaldırdılar. Tek bildiğim benim kayda geçirilmiş, fotoğraflanmış koleksiyonumun toplam 1,700 parçadan oluştuğudur. Daha çok küçük parçalar çalındı çünkü bunları ceplerine atmaları kolaydı...
Tüm parçalar çok önemlidir ancak çok önemli bir parça çalınmıştı – bu, büyük bir parçaydı. Bir duvar süsüydü bu, 70 santime 40 santimlik bir parçaydı. Dünyadaki en güzel Kıbrıs sanat örneklerinden birisiydi bu... Bunu iki parçaya böldüler ve ABD'ye götürdüler. Halen ABD'dedir bu parça, nerede olduğunu biliyoruz ama henüz onu alamadık. Terra cota'ydı bu parça... Duvara asılan bir parçaydı... Üstte çok büyük iki tane öküz kafası vardır, ortada bir heykel vardır, Astarte'nin heykeli... Altta da içine lamba konulan iki yeri vardır. Milattan Önce 900 yılında yapılmıştı bu sanat şaheseri... Çok önemli, çok özgün bir parçaydı...
SORU: Nerede yapılmıştı bu?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Karpaz'da yapılmıştı... Bu koleksiyonun çok önemli bir diğer yanı da, parçaların nereden geldiği, nerede yaratılmış olduklarını kayıt altına almış olmamdı. Bir parça nerede bulunmuştu? Sinde'de mi? Ayios Yakovos'ta mı? Aytotoro'da mı? Tüm bunları kaydediyordum. Parçaların nereden geldiğine ilişkin kaydı olan Kıbrıs'taki tek koleksiyon buydu sanırım. Geriye kalanlarda, parçaların nereden geldiği bilinmiyordu. Bu koleksiyonla ilgili pek çok yayın yapıldı.
SORU: Koleksiyonunuzla ilgili yazdınız mı hiç?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Yunan Meclisi tarafından yayımlanan "Uygarlığın Yok Edilişi" başlıklı bir yayında yazmıştım... Ancak başka yazı yazacak fırsatım olmadı. Koleksiyonu henüz doğru dürüst sergileme fırsatı bulamadan işgal gerçekleşti, sonra da bu koleksiyon elimden alındı. Tasos Karaolis bu koleksiyonla ilgili pek çok yazı yazdı... Bir Fransız arkeolog yazdı...
SORU: Çocuklarınız da meraklı mı koleksiyonculuğa?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Onlar başka koşullarda büyüdüler... Artı, mali gücümüz yok buna. İkincisi de, 1973 yılından sonra artık antika koleksiyonu yapılması yasaklanmıştı.
SORU: Yani 1973'ten sonra Kıbrıs Cumhuriyeti hükümeti, insanların antika koleksiyonculuğu yapmasını yasakladı diyorsunuz...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet. Elbette insanlar yine topluyordu antika ancak benim pozisyonumda birisi bunu yapamazdı...
SORU: Kaşalos'la tanışmış mıydınız hiç?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Evet, evine gitmiştim Kaşalos'un...
SORU: Aşşalı (Paşaköy) bu naif ressamın öyküsünü yazmıştım, kitabımda da var. Kaşalos, antikaların taklitlerini yapıyordu ayrıca ve bunları eskitip yabancı turistlere satıyordu! Eski Eserler Dairesi peşine düştüğü zaman da "E, ne var? Gerçekleri Kıbrıs'ta kalmıyor mu zaten?" demişti ve artık ona incitmemişlerdi... Tornaritis'in harika bir koleksiyonu var onun o güzel resimlerinden oluşan, birkaç parça da heykel var Kaşalos'tan...
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Bende iki parçası vardı Kaşalos'un... Paul Yeorgiu'dan da bir parça vardı bende, en ünlü ressam oydu. Eski Mağusa limanını gösteren bir resmi vardı bende... Öldü şimdi bu adam.
SORU: Son olarak söylemek istediğiniz bir şey var mıdır?
HRİSTAKİS HACIPRODROMU: Sanırım herşeyden söz ettik...
(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler – Sevgül Uludağ – Nisan 2011)
https://www.yeniduzen.com/marastan-kacmaya-calisirken-oldurulmuslerdi-1-18617yy.htm
https://www.yeniduzen.com/marastan-kacmaya-calisirken-oldurulmuslerdi-2-18622yy.htm
https://www.yeniduzen.com/marastan-kacmaya-calisirken-oldurulmuslerdi-3-18625yy.htm
Η θλιβερή ιστορία του Χριστάκη Χατζηπροδρόμου και των «αγνοούμενων» γονιών του από το Βαρώσι...
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Είχα γνωρίσει τον Χριστάκη Χατζηπροδρόμου πριν από 11 χρόνια, στις 4 Απριλίου 2011 στο σπίτι του στον Στρόβολο – με πήρε εκεί για συνέντευξη η αγαπημένη μου φίλη Μαρία Γεωργιάδου από την Κυθρέα...
Ο Χριστάκης Χατζηπροδρόμου ήταν από το Βαρώσι και οι γονείς του ήταν «αγνοούμενοι» από το Βαρώσι από το 1974...
Ήταν σπουδαίος συλλέκτης αρχαιοτήτων/αντικών και γνώριζε και ήταν φίλος με πολλούς Τουρκοκύπριους... Πριν από το 1974, επισκεπτόταν τουρκοκυπριακά χωριά για να βρει αντίκες... Μέχρι το 1973, μπορούσες να είσαι ιδιώτης συλλέκτης αρχαιοτήτων/αντικών με την άδεια της κυβέρνησης... Όπως μου είπε, είχε λοιπόν μια τεράστια συλλογή από αρχαιότητες/αντίκες (συνολικά 1900 κομμάτια) που αποτέλεσε τη βάση του σημερινού Μουσείου του Αποστόλου Βαρνάβα... Έκανε μήνυση στις τουρκικές αρχές για τις αρχαιότητες/αντίκες του που εκτίθενται στο Μουσείο του Αποστόλου Βαρνάβα και όταν τον συνάντησα στο διαμέρισμα του για τη συνέντευξη, η υπόθεση συνεχιζόταν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων...
Μερικές από αυτές τις αρχαιότητες/αντίκες ήταν 9 χιλιάδων ετών και εφόσον το σπίτι του ήταν το πρώτο σπίτι που άνοιξε στη λεωφόρο Ελευθερίας, το τουρκοκυπριακό τμήμα αρχαιοτήτων κωδικοποίησε όλες αυτές τις αρχαιότητες/αντίκες ως «1975/1»... Μερικές από αυτές είχαν κλαπεί...
«Τα μικρά κομμάτια κλάπηκαν αφού είναι πιο εύκολο να τα βάλεις στην τσέπη» μου εξήγησε... Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του εκτίθεται στο Μοναστήρι του Αποστόλου Βαρνάβα και μερικά από αυτά βρίσκονταν στις αποθήκες του τουρκοκυπριακού τμήματος αρχαιοτήτων. Κι όμως μερικά από αυτά που κλάπηκαν, τα αγόρασαν κάποιοι πλούσιοι Τουρκοκύπριοι και τα εξέθεταν στα σπίτια τους και κάποια από αυτά μεταφέρθηκαν λαθραία από το νησί και πωλήθηκαν στην Ελβετία, τις ΗΠΑ και την Αγγλία και ο κ. Χριστάκης προσπαθούσε να εντοπίσει αυτές τις πωλήσεις...
Η οικογένεια του κ. Χριστάκη ήταν οι ιδιοκτήτες του Omega Hotel Apartment στο Βαρώσι και ήταν τόσο επιτυχημένο που το 1974είχαν αρχίσει να χτίζουν ένα δεύτερο ξενοδοχείο... «Δουλεύαμε με πληρότητα 120%» μου είπε και οι περισσότεροι πελάτες τους ήταν από τη Σουηδία, την Αγγλία και τη Γερμανία...
Γεννήθηκε στο Βαρώσι στις 21 Ιανουαρίου 1929, ήταν 82 ετών όταν του πήρα συνέντευξη... Αυτό που δεν ήξερα τότε και μέχρι τώρα, ήταν ότι έφυγε από τη ζωή το 2013... Δύο χρόνια μετά τη συνέντευξη τον χάσαμε...
«Η μητέρα μου κατάγεται από μια παλιά οικογένεια της Αμμοχώστου και λεγόταν Μαρία... Ο πατέρας μου Παναγιώτης ήταν από τα Λιμνιά, δίπλα από τον Άγιο Σέργιο... Αλλά είχε φύγει από το χωριό και είχε πάει στην Αμμόχωστο...» Η μητέρα του πατέρα του είχε πεθάνει όταν ήταν παιδί και ο παππούς του ξαναπαντρεύτηκε και ως μικρό παιδί ο πατέρας του ήταν πολύ δυστυχισμένος... Έτσι σε νεαρή ηλικία έφυγε και πήγε στην Αμερική... Επέστρεψε στην Κύπρο το 1926, παντρεύτηκε με την κυρία Μαρία από την Αμμόχωστο και μετά γεννήθηκε ο μικρός Χριστάκης το 1929. Ήταν μοναχοπαίδι...
Ο κ. Χριστάκης σπούδασε νομικά στην Αμερική και στο Λονδίνο και επέστρεψε στην Κύπρο το 1955... Όταν επέστρεψε στο Βαρώσι, η πόλη ήταν ακόμα λίγο αγροτική και μόνο μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας ξεκίνησε μια γρήγορη ανάπτυξη, αλλά η μεγαλύτερη ανάπτυξη ήταν μετά το 1968...
«Το Βαρώσι δεν αφορούσε μόνο τον τουρισμό... Το κύριο πράγμα ήταν το λιμάνι της Αμμοχώστου – το 70% όλων των εισαγωγών και εξαγωγών γίνονταν μέσω του λιμανιού της Αμμοχώστου... Αλλά η εσωτερική ανάπτυξη βασίστηκε στον τουρισμό», μου εξήγησε. Στην περιοχή του Αγίου Λουκά και του Κάτω Βαρωσιού καλλιεργούσαν και εσπεριδοειδή...
Το 1956 ο κ. Χριστάκης παντρεύτηκε με την Άρτεμις Σαβοπούλου και απέκτησαν ένα αγόρι και δύο κορίτσια... Και αυτή ήταν από το Βαρώσι...
«Ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος, μια πραγματική κυρία... Ήταν ψηλή και όμορφη. Ήταν άτομο της οικογένειας, αλλά της άρεσαν και τα ταξίδια και οι κοινωνικές συναναστροφές... Μαγείρευε περισσότερο κυπριακά φαγητά και τα τρώγαμε με ευχαρίστηση... Είχε μάθει να μαγειρεύει από τη μητέρα μου τη Μαρία που ήταν υπέροχη μαγείρισσα... Πέθανε από καρκίνο το 1983...»
Το 1958 του προτάθηκε να γίνει δικαστής στην περιοχή της Μόρφου και της Λεύκας και αποδέχτηκε. Μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, είχε αρχίσει να παρακάθεται σε δικαστικές υποθέσεις στη Λεύκα μαζί με τον Ulfet Emin, έναν πολύ γνωστό Τουρκοκύπριο δικαστή... Ήταν μιχτό δικαστήριο... Ήξερε επίσης τον Zeka Bey... Παραιτήθηκε το 1961, θεωρώντας ότι η Μόρφου ήταν πολύ μακριά και άρχισε ξανά να ασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου...
Παρά τις εντάσεις το 1963-64, διατηρούσε καλές σχέσεις με τους Τουρκοκύπριους... Θυμήθηκε ότι κάποιοι Τουρκοκύπριοι στο Βαρώσι «εξαφανίστηκαν» από τους χώρους εργασίας τους... Ένας από αυτούς ήταν ο Ertoghrul Veli που τον είχαν πάρει από τη δουλειά του στη Barclays Bank και έγινε «αγνοούμενος»...
«Γνώριζα τον Ertoghrul Veli, ήταν πολύ καλός άνθρωπος... Μετά την 11η Μαΐου 1964, υπήρξαν πολύ ατυχή και θλιβερά γεγονότα, αλλά εγώ προσωπικά, ποτέ δεν είχα κανένα πρόβλημα με τους Τουρκοκύπριους, ποτέ. Ακόμη και μετά το 1964, επισκεπτόμουν πολλά τουρκοκυπριακά χωριά χωρίς να συναντήσω κανένα πρόβλημα... Είχα και έναν καλό φίλο με τον οποίο πηγαίναμε στην εντός των τειχών πόλη της Αμμοχώστου, χωρίς κανένα πρόβλημα...
Μετά το 1968, το Βαρώσι βρίσκονταν σε μια πορεία ταχείας ανάπτυξης... Το 1969 είχα ξεκινήσει την οικοδόμηση του Omega Hotel Apartments στην παραλία... Στο ισόγειο ήταν μια καφετέρια και καταστήματα και πάνω υπήρχαν εννέα όροφοι διαμερισμάτων... Κανένας δεν έπαιρνε κίνητρα από την κυβέρνηση, ο καθένας έκανε τις δικές του επενδύσεις... Το 1972, ήταν τόσο επιτυχημένο και υπήρχε τόσο μεγάλη ζήτηση για τα διαμερίσματα του ξενοδοχείου μας που η ζήτηση ήταν 120%! Είχαμε λοιπόν ξεκινήσει την κατασκευή ενός δεύτερου ξενοδοχείου στην ίδια περιοχή που θα αποτελούνταν από 20 διαμερίσματα... Θα τελείωνε στα τέλη του 1974... Είχαμε ακόμα υπογράψει και συμβόλαια για τα διαμερίσματα για την 1η Μαρτίου 1975!»
Στις 7 Ιουλίου 1974, ο κ. Χριστάκης πήγε διακοπές με τη γυναίκα και τα παιδιά του... «Ακόμα κι αν υπήρχε ένταση, δεν το είχα προσέξει και επιπλέον δεν υπήρχαν Τουρκοκύπριοι στο Βαρώσι οπότε γιατί να υπάρχει κίνδυνος... Στο Βαρώσι ζούσαν μόνο λίγοι Τουρκοκύπριοι και καμία ένταση... Υπήρχε ένταση έξω, σε μέρη όπως ο Άγιος Σέργιος, αλλά όχι μέσα στο Βαρώσι... Οι άνθρωποι στο Βαρώσι ήταν πολύ πιο προοδευτικοί στις επιχειρήσεις και στη ζωή... Ήταν περισσότερο συνδεδεμένοι με την επιχείρηση τους και την οικογενειακή τους ζωή... Δεν σκέφτονταν όπως αυτοί της ΕΟΚΑ Β...»
Οι διακοπές του ήταν μεγάλες και λόγω πολέμου, δεν μπόρεσε να επιστρέψει για κάποιο χρονικό διάστημα...
«Από όσο καταλαβαίνω αν και έφυγαν όλοι, οι γονείς μου έμειναν στο Βαρώσι... Έμεναν στο Omega Hotel Apartments. Στις 16 ή 17 Αυγούστου 1974, βγήκαν έξω από το ξενοδοχείο και συνάντησαν τέσσερις Ελληνοκύπριους στρατιώτες πάνω σε δύο μοτοσυκλέτες...
«Τι κάνετε εδώ; Όλη η πόλη έχει αδειάσει... Οι Τούρκοι μπαίνουν στο Βαρώσι...» Έτσι ο πατέρας και η μητέρα μου αποφάσισαν να φύγουν χωρίς να πάρουν τίποτα... Οι δύο Ελληνοκύπριοι στρατιώτες τους συνόδευσαν και πήραν το αυτοκίνητο της γυναίκας μου, ένα γαλαζωπό-γκρίζο Morris και προσπάθησαν να φύγουν. Μετά συνάντησαν τανκς... «Αυτά πρέπει να είναι τα τανκς μας» είπε ένας από τους στρατιώτες στο αυτοκίνητο και οδήγησαν προς τα τανκς και τους συνέλαβαν και τους σκότωσαν εν ψυχρώ στην Κάτω Δερύνεια... Δεν κατάφερα να επιστρέψω παρά μόνο το φθινόπωρο του 1975... Μείναμε στο Λονδίνο για περισσότερο από ένα χρόνο... Όμως είχα ακούσει ότι τους σκότωσαν 15 μέρες μετά... Ο Ελληνοκύπριος δημοσιογράφος Δημήτρης Ανδρέου είχε πάει και κινηματογράφησε ένα ομαδικό τάφο εκεί και ενώ κινηματογραφούσε κάποιοι στρατιώτες τους κυνήγησαν και μετά περίφραξαν την περιοχή έτσι ώστε να μην μπει κανένας στην περιοχή του ομαδικού τάφου... Ένας μάρτυρας είχε δει ότι είχαν θαφτεί εκεί ο πατέρας και η μητέρα μου με τους δύο Ελληνοκύπριους στρατιώτες... Και ένα φορτηγό είχε φέρει περισσότερα πτώματα, έτσι σε αυτόν τον ομαδικό τάφο, πρέπει να βρεθούν περισσότεροι...»
Τα οστά της μητέρας και του πατέρα του, μαζί με τους δύο Ελληνοκύπριους στρατιώτες βρέθηκαν – όχι όμως οι άλλοι που αναφέρει ο ίδιος και άλλοι. Ο κύριος Χριστάκης είχε ήδη πεθάνει όταν γίνονταν οι εκσκαφές της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων στη Δερύνεια και στην κηδεία του πατέρα του και της μητέρας του... Η μητέρα και ο πατέρας του τάφηκαν στις 29 Ιανουαρίου 2022 στο Κοιμητήριο Κωνσταντίνου και Ελένης δίπλα στο γιο τους, αλλά δεν θα μπορέσει να δει ότι τα οστά τους έχουν βρεθεί... Πέθανε καθώς τους περίμενε...
Ας αναπαυθούν όλοι εν ειρήνη...
Χαίρομαι που κατάφερα να του πάρω συνέντευξη για να διατηρήσουμε τη μνήμη του... Θέλω να ολοκληρώσω το άρθρο αυτό με τα λόγια του για το πώς ένιωθε ως πρόσφυγας και για το Βαρώσι:
«Όταν επέστρεψα από το Λονδίνο, δεν είχα τόπο για να επιστρέψω... Άρχισα να ζω στη Λευκωσία... Αλλά ήμασταν άνθρωποι της θάλασσας. Είχα μεγαλώσει δίπλα στη θάλασσα... Ο πατέρας μου ήταν ένας από τους πρώτους που είχαν κτίσει σπίτι δίπλα στη θάλασσα το 1935... Πάντοτε ζούσαμε δίπλα στη θάλασσα... Τώρα όμως έπρεπε να ζήσω στη Λευκωσία και να συνεχίσω τη δικηγορία...
Δεν έχασες μόνο το σπίτι σου ή την περιουσία σου... Έχασες τον φίλο σου, έχασες τον τρόπο ζωής σου, έχασες τις συνήθειες σου, χάνεις τα πάντα... Το πιο τραυματικό πράγμα στο να είσαι πρόσφυγας είναι αυτό – να είσαι πρόσφυγας στη χώρα σου... Ονειρεύομαι το Βαρώσι... Πρώτα από όλα ήταν ο τόπος που γεννήθηκα, που μεγάλωσα... Ότι αγάπησα ήταν εκεί... Λατρεύω τη θάλασσα και το Βαρώσι είναι μια από τις πιο υπέροχες παραλίες στον κόσμο... Μου λείπουν οι φίλοι μου, μου λείπουν τα μέρη που πήγαινα... Φυσικά όλα αυτά τα μικρά πράγματα είναι τα πράγματα που κάνουν τη ζωή να αξίζει...
Δεν νομίζω ότι το Βαρώσι θα επιστραφεί όσο συνεχίζεται το Κυπριακό πρόβλημα...».
https://politis.com.cy/apopseis/underground-notes/i-thliveri-istoria-toy-christaki-chatziprodromoy-to-varosi-kai-oi-agnooymenoi-goneis-poy-den-katafere-na-dei-ta-osta-toys/
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 20th of March 2022, Sunday.
