Ένας «αγνοούμενος» ζει κάτω από τη λεμονιά…

Ένας «αγνοούμενος» ζει κάτω από τη λεμονιά…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Πριν από μερικά χρόνια μια από τις αναγνώστριες μου μου είχε στείλει ένα άρθρο για να το δημοσιεύσω στην πρώτη επέτειο του θανάτου του πατέρα της… Το είχα βρει πολύ συγκινητικό και το δημοσίευσα στη σελίδα μου στην εφημερίδα YENIDUZEN που έχει τίτλο «Κύπρος: Οι ανείπωτες ιστορίες» - αυτό ήταν το 2008…
Είχα βρει το άρθρο της πολύ συγκινητικό αφού αφορούσε όχι μόνο τον πατέρα της αλλά κάποιους άλλους ηλικιωμένους Κύπριους που ήξερα και που ήταν δυστυχισμένοι και λυπημένοι μετά που αναγκάστηκαν να γίνουν πρόσφυγες, μετακομίζοντας από το νότιο μέρος του νησιού στο βόρειο μέρος το 1974… Το να είσαι πρόσφυγας δεν ήταν κάτι καινούργιο για τους Τουρκοκύπριους αφού πολλοί είχαν γίνει πρόσφυγες το 1963… Όμως ίσως το 1974 ήταν κάπως διαφορετικό από το 1963 – θυμούμαι το θείο μου από τη Λεμεσό που ζούσε με την οικογένεια του στην περιοχή Τσιφλικούδι και έπρεπε να μετακομίσει στην Κερύνεια… Του έδωσαν ένα σπίτι ενός Ελληνοκυπρίου στο Καρά Κούμι, στην Κερύνεια, άδειο, χωρίς έπιπλα. Μέχρι να έρθουν οι πρόσφυγες από το νότιο μέρος του νησιού στο βόρειο για να εγκατασταθούν, πολλά ελληνοκυπριακά σπίτια λεηλατήθηκαν και τίποτε δεν απέμεινε…
Ο θείος μου Saffet δυσκολεύτηκε να βρει κρεβάτια για να κοιμηθούν, φλυτζάνια για να πίνουν τσάι, πιάτα για να τρώνε, καρέκλες για να κάθονται…
Ένα είδος θλίψης τον κατέβαλε και ποτέ δεν ανέκαμψε και πέθανε πληγωμένος…
Ο πατέρας της αναγνώστριας μου είχε ένα παρόμοιο δραματικό τραύμα όταν αναγκάστηκε να φύγει από το όμορφο χωριό του, τα Φάλεια και να έρθει για να ζήσει στο βόρειο μέρος του νησιού…
Θα μοιραστώ σήμερα μαζί σας το άρθρο της αναγνώστριας μου Hulya… Η αδελφή της μου τηλεφώνησε πριν από μερικά βράδια και μου ζήτησε να βρω το άρθρο που είχαμε δημοσιεύσει διότι ήθελαν να το αναρτήσουν στο Facebook και τότε ήταν που έψαξα τα παλιά αρχεία για να το βρω και σκέφτηκα να το μεταφράσω για να το μοιραστώ και μαζί σας…
Αυτό είναι το άρθρο της Hulya:
«Το χωριό Φάλεια είναι ένα ορεινό χωριό στην Πάφο, για το οποίο έλεγαν «εκεί που τα πουλιά δεν πετούν και τα καραβάνια δεν περνούν…»
Ο Huseyin Makri είχε γεννηθεί σε αυτό το χωριό και είχε περάσει τα νεανικά του χρόνια και τα καλύτερα χρόνια της ζωής του εκεί – είχε μείνει στο ίδιο χωριό, παιδί πολύτεκνης οικογένειας… Παρόλο που δεν είχε μορφωθεί πολύ, ήξερε πως να υπολογίζει και μπορούσε να παρακολουθήσει τα γεγονότα στον κόσμο και να εκφράσει τις δικές του απόψεις…
Ακριβώς όπως τον πατέρα του, είχε πολύτεκνη οικογένεια, σκεπτόμενος ότι «Μπορούμε να πουλήσουμε τη γη κομμάτι κομμάτι και να τους μορφώσουμε…» Θεωρούσε τα παιδιά του ως το μεγαλύτερο θησαυρό που είχε… Εργαζόταν στην γεωργία, ήταν παπλωματάς, ήταν καφετζής, εργαζόταν στα ορυχεία και εργαζόταν σε διάφορα μέρη για να φέρει ψωμί στην οικογένεια του, έτσι ώστε να μην χρειάζονται τίποτε από κανένα…
Δυστυχώς, έγινε ο ΠΟΛΕΜΟΣ… Εκείνος ο καταραμένος πόλεμος που πήρε τα πάντα από αυτόν… Ακριβώς όπως οι περισσότεροι Κύπριοι, αναγκάστηκε να αφήσει την καθημερινή του ρουτίνα, την περιουσία του, τη γη του, τους κήπους του…
Και τότε είναι που τα πράγματα άλλαξαν δραματικά… Ακριβώς όπως συνέβηκε στους περισσότερους Τουρκοκύπριους, ο χρόνος σταμάτησε, η ζωή σταμάτησε…
Η μετανάστευση στο βόρειο μέρος του νησιού αναστάτωσε την οικογένεια του, το σπίτι του και το μέλλον του…
Τώρα ήταν σε μια νέα πόλη, σε ένα τούβλινο σπίτι με λεηλατημένες πολυθρόνες και έπρεπε να ζει εκεί… Νιώθοντας ξένος σε αυτό το μέρος, δεν είχε ούτε ένα φυτεμένο δέντρο δικό του…
Ήταν πάνω από 50 χρονών και τα παιδιά του πλησίαζαν σχεδόν τον καιρό που θα παντρεύονταν…
Τι θα συνέβαινε στα παιδιά του; Πως θα επιβίωναν; Τι είδους δουλειά θα έκανε; Τα ερωτήματα του αυξάνονταν και μεγάλωναν… Δεν μπορούσε να βρει απαντήσεις σε κανένα από τα ερωτήματα του και ποτέ δεν κατάφερε να βρει τις απαντήσεις…
Ο Huseyin Makri δεν ήταν πλέον ο τολμηρός, δυνατός άντρας που η γη σειόταν όταν περπατούσε… Άρχισε να βλέπει τον εαυτό του ως άχρηστο… Δεν μπορούσε να μείνει έτσι, έπρεπε να πάει πίσω στο χωριό του… Σε μερικά χρόνια, σκέφτηκε, τα πράγματα θα καταλαγιάσουν και θα πάει πίσω στο χωριό του. Το ραδιόφωνο του ήταν πάντοτε κολλημένο στο αυτί του, παρακολουθώντας τις ειδήσεις και ήταν σχεδόν σίγουρος ότι «η Αμερική θα λύσει αυτό το πρόβλημα…»
Δεν χρειάστηκε να προσαρμοστεί στη νέα τάξη πραγμάτων… Δεν πίστευε στη νέα διοίκηση ή σε αυτούς που θα έρχονταν μετά από αυτούς. Παρόλο που πολλοί άνθρωποι πήραν πολλή γη και περιουσία, του ζητούσαν να δώσει πίσω την περιουσία που του είχε δώσει ο πατέρας του. ΔΕΝ ΤΑ ΕΔΩΣΕ ΕΚΕΙΝΑ! Δεν ανήκε εδώ και δεν θα ήταν μέρος αυτού του τόπου…
Έψαχνε για κάποιο είδος στήριξης για να περιμένει… Και τη βρήκε… Εκείνη η λεμονιά μοιράστηκε τα πάντα μαζί του. Ακουμπούσε πάνω στη λεμονιά χειμώνα-καλοκαίρι και μιλούσε στο δέντρο… Περίμενε για 30 ολόκληρα χρόνια!....
Ο Huseyin Makri αγαπούσε τη χώρα του και αγωνίστηκε για τη χώρα του. Είχε αναλάβει σημαντικά καθήκοντα στην Τουρκοκυπριακή υπόγεια οργάνωση με το όνομα «Sakallı» (αυτός με το γένι). Όμως στο βόρειο μέρος όπου ήρθε για να ζήσει ως πρόσφυγας, κανένας δεν το θυμόταν αυτό. Κανένας δεν τον στήριξε, εκτός από τη λεμονιά…
Ποτέ δεν πήγαινε σε περιπάτους ή ταξίδια. Πήγαινε μόνο στο Τμήμα Ανακατανομής Γης στη Λευκωσία για να μιλήσει για τα προβλήματα του…
Ποτέ δεν ξεπέρασε το τραύμα που πέρασε… Σταμάτησε να μιλά στα παιδιά του, στη γυναίκα του, στους φίλους του… Έκτισε τεράστιους, ισχυρούς τοίχους μεταξύ του και των άλλων και κανένας δεν μπορούσε να τους περάσει. Ποτέ δεν άφηνε κανένα να τον αγαπήσει. Ζούσε σαν ένας γκρινιάρης γέρος… Κατάφερε να δημιουργήσει ένα κόσμο που αποτελείτο από ένα άτομο μόνο: τον εαυτό του! Πάντοτε παρακολουθούσε την οικογένεια του από μακριά… Εκτός από το να δίνει λεφτά στα εγγόνια του στις γιορτές του Μπαϊραμιού, τους συμβούλευε να μελετούν…
Όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα, πήγε πίσω στο χωριό του αλλά δεν μπορούσε να αναγνωρίσει το χωριό που ονειρευόταν…
Πάντοτε ψήφιζε πολιτικά κόμματα της δεξιάς αλλά ποτέ δεν πίστευε ότι θα άλλαζαν οτιδήποτε…
Είχε μπαταρία στην καρδιά του και παρόλη την μπαταρία του, αντιστεκόταν… Έζησε περισσότερο από τους πιστούς του φίλους…
Τις τελευταίες του μέρες, τα παιδιά του και η γυναίκα του δεν τον άφηναν μόνο… Τα 30 χρόνια νοσταλγίας τέλειωσαν αλλά δεν το γνώριζε…
Ο Huseyin Makri πέθανε στις 25 Φεβρουαρίου 2007 όταν ήταν 86 χρονών…
Κατ' ακρίβεια ήταν ένας «αγνοούμενος» που ήταν ζωντανός – ένας «αγνοούμενος» του οποίου το όνομα δεν ήταν στον «Επίσημο Κατάλογο Αγνοουμένων Ατόμων»… Η διεύθυνση του ήταν γνωστή, η διεύθυνση του ήταν κάτω από τη λεμονιά, στη γωνιά…
Ζήσαμε πεθυμώντας τον, ποτέ δεν μας επέτρεψε να τον αγαπούμε. Όμως μας αγαπούσε όλους μας, αυτό το ξέρω.
Ο Huseyin Makri ήταν ο πατέρας μας…
Τώρα μόνο εκείνη η λεμονιά μας απομένει από αυτόν, η λεμονιά στην οποία δεν κάθεται πλέον από κάτω…
Δεν θέλουμε να ξεράνει εκείνη η λεμονιά, να πεθάνει… Την ποτίζουμε…
Δεν θέλουμε τον πόλεμο, δεν θέλουμε τους ανθρώπους να γίνονται πρόσφυγες, δεν θέλουμε τους πατέρες να γερνούν κάτω από τα δέντρα… Αυτή είναι η επιθυμία μας…
Τον μνημονεύουμε με νοσταλγία και αγάπη στην επέτειο του…
Η κόρη του: Hulya…»


Photo: Ο Huseyin Makri με τα εγγόνια του...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 27th of March 2016, Sunday.

A `missing person` living under the lemon tree…

A `missing person` living under the lemon tree…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Some years ago, one of my readers had sent me an article to publish on the first anniversary of his father's death… I had found it very touching and had published it in YENIDUZEN on my page called "Cyprus: The Untold Stories" – this was back in 2008…
I had found her article very touching since it related not only to her father but some other old Cypriots I knew who had become miserable and sad after they had had to become refugees, moving from the southern part of the island to the northern part back in 1974… Being a refugee was not a new thing for Turkish Cypriots since many had become refugees back in 1963… But perhaps 1974 was a bit different from 1963 – I remember my uncle from Limassol who was living in the Chiftlikoudi area with his family and he had to emigrate to Kyrenia… He was given a house of a Greek Cypriot in Kara Koumi, Kyrenia with no furniture, nothing in it. By the time the refugees from the southern part of the island came to the northern part to resettle, many Greek Cypriot houses would be looted and nothing would remain…
My uncle Saffet would struggle to find beds to sleep in, cups to drink tea from, plates to eat from, chairs to sit on…
A kind of sadness would fall on him and he would never recover from that sadness and he would die, heartbroken…
My reader's father had had a similar, dramatic trauma when he had to leave his beautiful village Falia and come to the northern part of the island to live…
Let me share today the article of my reader Hulya with you… Her sister called me the other night and asked me to find the article we had published because they wanted to share it on FACEBOOK and that's when I searched old files to find it and thought of translating it so that I could also share it with you…
Here's Hulya's article:
"The village Falia is a mountain village in Paphos, what they used to call where `birds don't fly, caravans don't pass…"
Huseyin Makri had been born in this village and had spent his youth and the best years of his life there – he had stayed in the same village, the child of a populous family… Although he had not been educated much, he knew how to calculate and he could follow events in the world and express his own opinions…
Just like his father, he would have a populous family, thinking that "We can sell land piece by piece and educate them…" He would see his children as the biggest treasure he had… He would work in agriculture, he would be a quilt-maker, he would be a "kahveci" (coffee shop owner), he would work in the mines and work in all sorts of places in order to bring bread to his family so they would not need anything from anyone…
Unfortunately, WAR happened… That damned war took everything away from him… Just like most of the Cypriots he would have to leave his daily routine, his property, his land, his gardens…
And that's when things changed dramatically… Just as it happened to most of Turkish Cypriots, time would stop, life would stop…
Emigration to the northern part of the island would clutter his family, his house and his future…
Now he was in a new town, in a sunbrick house with looted armchairs and he would have to live there… Feeling an alien to this place, he did not even have a single planted tree of his own…
He was above 50 years old and his children were almost approaching the time of their lives when they would get married.
What would happen to his children? How would they survive? What sort of job would he do?
His questions grew and grew… He could not find answers to any of his questions and he would never be able to find those answers…
Huseyin Makri was no longer the bold, strong guy when earth would shake when he walked… He would start seeing himself as good for nothing… He could not stay like that, he had to go back to his village… In a few years' time, he thought, things would settle down and he could go back to his village. His transistor radio would always be stuck to his ear following the news and he was almost sure that "America would solve this problem…"
He didn't have to adapt to the new order of things… He did not believe in the new administration or those who would come after them. Although many people got lots of land and property, they were asking him to give back the property that was passed on to him from his father. HE DID NOT GIVE THOSE! He did not belong here and he would not be part of this place…
He was looking for some sort of support in order to wait… And he found that… That lemon tree would share everything with him. He would lean on the lemon tree in winter and summer and talk to the tree… He would wait a whole lot of 30 years!...
Huseyin Makri loved his country and had struggled for his country. In the Turkish Cypriot underground organisation, he had taken important tasks under the name "Sakallı" ("One with a beard"). But in the northern part where he came to live as a refugee, no one would remember that. No one supported him, except that lemon tree…
He never went out on strolls or on trips. He only went to the Department of Reallocation of Land in Nicosia to talk about his problems…
He could never overcome the traumas he had been through… He stopped speaking to his children, to his wife, to his friends… He built huge, solid walls between himself and others that no one could pass. He never allowed anyone to love him. He lived like a grumpy old man… He managed to create a world consisting of only one person: Only himself. He always watched his family from afar… Apart from giving money during the Bayram festive holidays to his grandchildren, he gave them advice to study…
When checkpoints opened, he went back to his village but he could not recognize the village he dreamed of…
He always voted for the right wing political parties but he never believed that they would change anything…
He had a battery in his heart and despite his battery, he resisted… He outlived his faithful friends…
During his last days, his children and his wife did not leave him alone… 30 years of longing were over but he was not aware of that…
Huseyin Makri died on the 25th of February 2007 when he was 86 years old…
He was actually a "missing person" who was alive – a "missing person" whose name was not on "The Official List of Missing Persons"!... His address was known; his address was under the lemon tree on the corner…
We lived with our longing for him, he never allowed us to love him. But he loved us all, I know that.
Huseyin Makri was our father…
Now only that lemon tree remains from him for us, the lemon tree that he is no longer sitting under…
We don't want that lemon tree to dry up, to die… We water it…
We don't want war, we don't want people to become refugees, we don't want fathers to grow old under trees… This is our wish…
We commemorate him with longing and love on his anniversary…
His Daughter: Hulya…"


26.2.2016


Photo: Huseyin Makri with his angoni…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 27th of March 2016, Sunday.

«Ας κλείσουμε τα αυτιά στους συντηρητές της έχθρας και του μίσους…»

«Ας κλείσουμε τα αυτιά στους συντηρητές της έχθρας και του μίσους…»

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Η τραγική δολοφονία του πατέρα Μιχάλη Λοΐζου και του νεαρού του γιου Λοΐζου Λοΐζου από τις Γούφες το 1974 μας άφησε ένα ουσιαστικό σημάδι…
Είχα κάνει αρκετές έρευνες για το τι τους συνέβηκε το 2008 και δημοσίευσα τα ευρήματα μου και μαζί με ένα αναγνώστη είχαμε δείξει τότε στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων τον πιθανό τόπο ταφής τους… Η επιτροπή είχε σκάψει προηγουμένως και δεν είχε βρει καθόλου οστά…
Στη συνέχεια η ΔΕΑ εμβάθυνε τις έρευνες της και έγιναν περισσότερες εκσκαφές και τελικά βρήκαν τα οστά του πατέρα και γιου Λοΐζου και μετά τις αναλύσεις DNA τους ταυτοποίησαν και η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων επέστρεψε τα οστά τους για ταφή… Η κηδεία έγινε την Κυριακή 28 Φεβρουαρίου 2016 στη Λακατάμια – δεν παρευρέθηκα στην κηδεία λόγω πόνων στην πλάτη μου εκείνη τη μέρα και δεν θα μπορούσα να σταθώ όρθια για πολλή ώρα. Όμως πολλοί Τουρκοκύπριοι από τις Γούφες πήγαν στην κηδεία και μετά ζήτησα τον επικήδειο της Χρύσως Στυλιανού, κόρης του Μιχάλη Λοΐζου… Μου έστειλε την ομιλία της με τη σημείωση αυτή:
«Αγαπητή Sevgul,
Ευχαριστούμε πολύ για τις προσπάθειές σου για ανεύρεση των οστών του πατέρα και αδελφού μου.
Λυπηθήκαμε πολύ που λόγω ασθένειας δεν μπόρεσες να παραστείς στην κηδεία τους την Κυριακή 28 Φεβρουαρίου. Επειδή μας είπε ο Μεχμέτ ότι θα ήθελες τον επικήδειο λόγο μου στην κηδεία, σου τον στέλνω τόσο στα ελληνικά, όσο και στα τουρκικά.
Φιλικά
Χρύσω Στυλιανού»
Θέλω σήμερα να μοιραστώ μαζί σας την ομιλία της – είναι μια από τις πιο σημαντικές ομιλίες που έγινε ποτέ σε κηδεία «αγνοουμένου» - χωρίς μίσως και χωρίς σωβινισμό… Η Χρύσω Στυλιανού είπε τα εξής στην κηδεία των «αγνοούμενων» πατέρα και αδελφού της:

«Παπά μου, Λοϊζάκη μου, καλωσορίσατε.
Μεγάλη μέρα σήμερα. Μεγάλη γιορτή. Μόνο πολυαγαπημένοι μου, που σήμερα δεν θα κάνω ομιλία, όπως έκανα ως τώρα ως εκπαιδευτικός και ως Διευθύντρια της Σχολής Κωφών. Σήμερα θα μιλήσω ως κόρη κι αδελφή, έτσι όπως ένιωθα και νιώθω μέσα από τον πόνο, τη θλίψη, την οργή, αλλά και μέσα από ευχαρίστηση γιατί είμαστε όλοι μαζί πάλι. Όλη η οικογένεια όπως τότε. Ας είναι και έτσι. Η μάμα μας, η Νίτσα, η Μαρούλα. Ο πρώτος γαμπρός μας ο Μιχάλης, που τόσο πολύ τον αγαπούσες παπά κι ο οποίος πήρε τη θέση σου για όλους μας μετά το κακό που μας βρήκε, ο Θωμάς, ο γαμπρός σου ο «καλαμαράς», όπως τον αποκαλούσες και τον χαιρόσουν γιατί χόρευε και τραγουδούσε ωραία. Είχες πάντα όμως την έγνοια μέσα σου ότι η κόρη σου θα ξενιτευόταν. Είναι και ο Στέλιος παπά. Δεν τον γνώρισες αλλά θα σου είπε ο Λοϊζάκης μας, που πρόλαβε να τον γνωρίσει, ότι και η κόρη σου η μικρή, που μου είχες τόση αδυναμία παπά μου, καλοτυχίστηκα. Πήρα φτωχό παιδί αλλά άξιο. Είμαι σίγουρη ότι σήμερα θα ήσουν πολύ περήφανος γι αυτόν.
Είναι εδώ και τα εγγόνια, ο Μιχάλης, που έχει το όνομά σου παπά και σε θυμίζει σε όλους μας Λοϊζάκη, με τη γυναίκα του την Έλενα και τα δυο χαριτωμένα κοριτσάκια του, την Αυγή και τη Στέλια, που τους μιλώ και ξέρουν τόσα πολλά πράγματα για σας. Είναι και ο Νικόλας, που μικρό παιδί του Δημοτικού ακόμα, έγραφε ποιήματα για σας, για τη μάνα του αγνοούμενου και ράγιζαν οι καρδιές αυτών που τα διάβαζαν. Ο Στέλιος μας που σου 'μοιασε Λοϊζάκη μας τόσο στη σοβαρότητα όσο και στην καλοσύνη μαζί με τη γυναίκα του τη Μαρία. Η μεγάλη εγγονή, η Μαρία, για την οποία προλάβατε να μάθετε ότι γεννήθηκε στις 17 Ιουλίου του 74. Είναι μια καταξιωμένη γιατρός στην Αμερική. Δυστυχώς δεν κατάφερε να είναι εδώ τώρα, αλλά βρίσκεται νοερά μαζί μας.
Είναι εδώ αγαπημένοι μας, πολλοί συγγενείς, γνωστοί, φίλοι και συγχωριανοί. Είναι και οι συμμαθητές σου Λοϊζάκη μου, τόσο από το Γυμνάσιο Λευκονοίκου, όσο και από το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Μεγάλωσαν τώρα και αρκετοί είναι με γκρίζα μαλλιά. Εσύ μωρό μας δεν μεγάλωσες. Για σένα σταμάτησε ο χρόνος και έμεινες αγαπημένε μας λεβέντης, άγγελος 15 χρονών.
Τριάντα και τόσα χρόνια σας περιμέναμε και ζούσαμε μέσα στον πόνο, την πίκρα, τη λύπη και την οργή. Ζούσαμε ένα μαρτύριο. Δεν θα μπορέσω ποτέ να ξεπεράσω τα τραύματα της απογοήτευσης μου, όταν καθημερινά πήγαινα περπατητή στο «Φιλοξένεια», όπου ερχόντουσαν τα λεωφορεία, με τους αιχμαλώτους να κρέμονται από τα παράθυρα και εγώ να προσπαθώ να διακρίνω αν κάποιοι απ' αυτούς ήσασταν εσείς. Και κάθε μέρα επέστρεφα σπίτι με την ίδια απογοήτευση.
Πόσες φορές κτυπούσε η πόρτα και νόμιζα ότι θα άνοιγα και θα σας έβλεπα μπροστά μου. Πόσες φορές έβλεπα από το παράθυρο της κουζίνας το τέλος του δρόμου και νόμιζα ότι θα ερχόσασταν από το βάθος. Πόσες φορές Λοϊζάκη μου έβλεπα τους μαθητές με τη στολή τους να πηγαίνουν και έψαχνα αν κάποιος απ' αυτούς ήσουν εσύ. Πόσες φορές ενώ έκανα μάθημα και έβλεπα τον Πενταδάκτυλο από το παράθυρο της τάξης μου νόμιζα ότι θα μου κάνατε σινιάλο από μακριά, ότι βρισκόσασταν εκεί και να 'ρθω να σας βρω. Πόσες φορές τρώγαμε και γινόταν κόμπος το φαγητό, γιατί νιώθαμε ότι στο τραπέζι έπρεπε να υπήρχαν άλλες δυο καρέκλες. Πόσες φορές…, πόσες μέρες…, πόσες νύχτες…, πόσα χρόνια σας περιμέναμε.
Και η μάμα, η τραγική φιγούρα της όλης κατάστασης, είχε συνέχεια μια μελαγχολία μέσα στη στάχτη της καρδιάς της, πόνο και οδύνη. Όμως σκεφτόταν εμάς τους υπόλοιπους. Έτσι, έκανε πέτρα την καρδιά της και προσπαθούσε να δείχνει ήρεμη. Δεν έκλαψε μπροστά μας ποτέ. Έκλαιγε μόνη της τη νύχτα, γιατί περνούσαν σαν ταινία στο μυαλό της οι στιγμές που σας πήραν από την αγκαλιά της, όταν σας έφερε φαγητό στο χώρο κράτησης και δεν σας βρήκε, όταν γονατιστή στα πόδια του Μουσταφά τον παρακαλούσε « ρε Μουσταφά πού τους πήρατε; κάνε κάτι». Όταν μάζευε τα λιγοστά πράγματα που της επέτρεψαν να πάρει μαζί της γιατί θα την έδιωχναν κι αυτή από το χωριό. Πήρε μαζί της και ρούχα για σας, γιατί πίστευε ότι θα σας άφηναν. Πήρε Λοϊζάκη και τα κοτσιάνια και τις αποδείξεις για τα σιτηρά που βάλατε στη Συνεργατική , που εσύ ετοίμασες και είχες τη ψυχραιμία να της πεις να τα πάρει μαζί της αν συμβεί κάτι.
Ακολούθησαν οι τρεις μήνες που πέρασε εγκλωβισμένη στο Μαραθόβουνο, στη Βιτσάδα και στη Γύψου, με εμπειρίες που για να τις περιγράψεις μπορείς να γράψεις βιβλίο. Όταν με τη βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού ήρθε κοντά μας, μας βρήκε και τις 3 σε άθλια ψυχολογική κατάσταση. Μας κράτησε στην αγκαλιά της, και μας έσπρωξε στη ζωή. Μας πάντρεψε, μας μεγάλωσε τα παιδιά μας και τώρα χαϊδολογά και τα δισέγγονα της. Ακόμη και τώρα προσπαθεί να σηκώσει το σταυρό μόνη της. Μην μας δει και κλάψουμε η λυπηθούμε.
Θυμάμαι παπά , όταν σου γκρίνιαζε λίγο γιατί εσύ άνοιγες πολλά μέτωπα στις δουλειές σου και τα πλείστα τα άφηνες σε αυτή να τα διεκπεραιώσει. Της έλεγες «Θέλω να φύγω να πάω πάνω ψηλά μια βδομάδα για να δω αν τα καταφέρεις μόνη σου χωρίς εμένα». Δεν έφυγες για μια βδομάδα παπά αλλά για πάντα. 42 χρόνια τώρα η μάμα μας είναι το στήριγμα μας σε όλα. Ο Θεός να μας την έχει καλά. Είμαι σίγουρη ότι τώρα και σεις θα τη θαυμάζετε.
Συνέχεια λέγαμε μεταξύ μας ότι δυο αγνοούμενοι να ζούσαν, αυτοί θα ήσασταν εσείς. Γιατί; Γιατί απλά πιστεύαμε ότι δεν υπήρχε λόγος να σας σκοτώσουν. Εσύ παπά δεν έμεινε τούρκικο σπίτι, όχι μόνο στο χωριό μας, αλλά και στο Ψιλλάτο, στα Κνώδαρα, στην Άρτεμη, που δεν βοήθησες, τουρκαλάκι για τουρκαλάκι που δεν χαϊδολόγησες και δεν χαρτζιλίκωσες, φτωχός τούρκος που δεν τάισες και δεν στήριξες. Ο Ισμαήλ, ο χωριανός μας, μου έλεγε ότι πεινούσαν και εσύ πήγαινες κρυφά μέσα στη νύχτα και τους άφηνες φαγητό μέσα στις τριανταφυλλιές για να μην δουν οι πράκτορες του Ντενκτάς ότι είχαν επαφή με Χριστιανούς. Κι εσύ Λοϊζάκη μου έπαιζες στα αλώνια με τα τουρκαλάκια, ήσασταν φίλοι και μιλούσες και τη γλώσσα τους.
Γι αυτούς τους λόγους λέγαμε ότι αποκλείεται να σας σκότωναν. Αλλοίμονο όμως. Δεν λάβαμε υπόψη το μίσος, τη μισαλλοδοξία και τη διάθεση για εκδίκηση που καλλιεργούσαν οι ακραίες εθνικιστικές ομάδες των Τούρκων, αλλά και των δικών μας. Είναι αυτά που μας έφεραν εδώ που φτάσαμε. Μακάρι ο Θεός να βοηθήσει να τελειώσει αυτό το κακό, ώστε να μην ζήσουν τα παιδιά μας ότι ζήσαμε και ζούμε ακόμα εμείς.
Πολύ πικραθήκατε αγαπημένοι μας γιατί γνωρίζατε τους δολοφόνους σας, όπως τους γνωρίζουμε κι εμείς. Ήταν όμως μια εντεταλμένη πράξη τυφλής αντεκδίκησης αυτό το έγκλημα. Δεν φταίνε όμως όλοι οι Τουρκοκύπριοι συγχωριανοί μας. Δεν φταίει ο Μεχμέτ, ο Αχμέτ, ο Μουράτ, ο Ισμαήλ, η Ισλά, η Εμινέ. Με περίμεναν με αγωνία όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα, για να μου ανακοινώσουν το στυγερό έγκλημα. Με αγκάλιασαν, με φίλησαν, έκλαψαν μαζί μου και καταράστηκαν τους δολοφόνους. Αυτοί με βοήθησαν και έκαμαν ό,τι μπορούσαν, για να βρούμε τον τόπο που σας έθαψαν. Δείγμα της έμπρακτης αποδοκιμασίας για το στυγερό έγκλημα και της συμπαράστασης τους είναι η παρουσία τους εδώ στην εκκλησία σήμερα. Τούρκοι και Έλληνες της Κύπρου, ας κλείσουμε τα αυτιά στους συντηρητές της έχθρας και του μίσους. Κι αν μας αδίκησαν να μην γίνουμε εμείς άδικοι κι αν μας λεηλάτησαν τα αγαθά μας να μην λεηλατήσουμε κι εμείς κι αν μας σκότωσαν να μην σκοτώσουμε κι εμείς ό,τι καλό και αγαθό έχει η ψυχή μας. Να ζήσουμε όλοι μαζί ειρηνικά. Φτάνει πια.
Κάναμε μια πρώτη προσπάθεια για εντοπισμό σας, αλλά αποτύχαμε. Δεν τα βάλαμε όμως κάτω. Νέες πληροφορίες, νέες προσπάθειες και με τη βοήθεια του Θεού σας βρήκαμε και είστε τώρα κοντά μας, μαζί μας. Σ' ευχαριστούμε Θεέ μου γι αυτό το τέλος. Σ' ευχαριστούμε Άγιε Γεώργιε, πολιούχε άγιε του χωριού μας, που τους παράλαβες από την εκκλησία σου, όπου γονατιστοί προσευχήθηκαν στην εικόνα σου λίγο πριν από τη δολοφονία τους και τους ανέβασες επάνω με το άλογό σου. Έτσι όπως σας είδε η αδελφή μου η Νίτσα στο όνειρο της. Σας ευχαριστούμε που μας οδηγείτε και εμάς τώρα να κατεβούμε το Γολγοθά που ανεβαίναμε τόσα χρόνια. Τώρα θα αναπαυθεί η ψυχή σας αγαπημένοι μας. Τώρα θ' αναπαυθεί και η δική μας ψυχή, γιατί θα είστε για πάντα κοντά μας.
Δεν θα σας ξεχάσουμε ποτέ. Εσύ παπά ήσουν ένας αγνός, αθώος άνθρωπος με χιούμορ και καλοσύνη. Το σπίτι σου ήταν ανοικτό για όλους. Για κάθε επίσημο που ερχόταν στο χωριό, μέχρι και το Μακάριο φιλοξένησες όταν ήλθε για το μύρωμα της εκκλησίας μας, όλους τους ιερείς που ερχόντουσαν από την Ακανθού για να μας λειτουργήσουν, αλλά και για κάθε επισκέπτη, τούρκο ή χριστιανό.
Τα χωράφια σου, τα σπαρτά σου, τα ζώα σου ήταν το μεγάλο σου μεράκι. Μέχρι τώρα όταν δούμε τρακτέρ στα χωράφια σε φανταζόμαστε εσένα επάνω πότε να οργώνεις, πότε να σβαρνιάζεις και πότε να σπέρνεις, με το χαρακτηριστικό σου καπέλο, πότε να βλέπεις μπροστά και πότε πίσω το αλέτρι σου. Πιο πολύ όμως μεράκι είχες για την οικογένεια σου. Εμάς, τα παιδιά σου. Μας αγαπούσες όλους με ένα ξεχωριστό τρόπο. Εμένα, όμως, έλεγες πάντα, ότι μου είχες μια ξεχωριστή αδυναμία. Αξέχαστο θα μου μείνει το πρωινό ξύπνημα, που αντί για χάδι έτριβες στο πρόσωπο μου τα αξύριστα γένια σου. Όταν πάλι έπρεπε να ρθείτε οι γονείς στο Γυμνάσιο για να πάρετε τους βαθμούς μας, είτε για να παρακολουθήσετε τις γιορτές μας και τις παρελάσεις μας, πάντα ερχόσουν εσύ, για να καμαρώσεις και να πάρεις εσύ τα συγχαρητήρια και ποτέ δεν άφηνες την καημένη τη μάμα. Αυτή έπρεπε να μείνει στο κοπάδι και στα χωράφια. Ήξερες φαίνεται, ότι αυτή θα μας καμάρωνε για πολλά χρόνια ύστερα.
Για σένα Λοϊζάκη μας, μονάκριβο μωρό μας, που σε πήρε τόσο άδικα το ποτάμι της βαρβαρότητας και της εκδίκησης, τι να πρωτοπεί κανείς! Για τη λεβεντιά σου, για την καλοσύνη σου, για την εξυπνάδα σου, για την ωριμότητα σου. Σε περνούσα 4 χρόνια και μεγαλώσαμε μαζί. Εσύ 9 χρονών κι εγώ 13, ζούσαμε μαζί στο Λευκόνοικο, εσύ στο Δημοτικό κι εγώ στο Γυμνάσιο. Μαγειρεύαμε τα δυο μας, πλέναμε τα ρούχα μας, διαβάζαμε και κοιμόμασταν στο ίδιο κρεββάτι. Αργότερα στο Γυμνάσιο ήσουν πάντα υπόδειγμα ήθους, συμπεριφοράς και επίδοσης. Οι εκθέσεις σου είναι δημοσιευμένες στα περιοδικά του Γυμνασίου Λευκονοίκου. Οι καθηγητές σου λένε σήμερα ότι σπάνιοι μαθητές πέρασαν από το Γυμνάσιο Λευκονοίκου σαν εσένα. Οι συμμαθητές σου σε λάτρευαν. Μέχρι τώρα η φωτογραφία σου εμφανίζεται στα κινητά κάποιων, όταν τους καλούν. Μόλις σχόλανες έτρωγες και έφευγες με το ποδήλατο σου για το χωριό, να βοηθήσεις τη μάμα και τον παπά στα χωράφια και στο κοπάδι.
Όταν τέλειωσες την Γ΄ τάξη του Γυμνασίου με ακολούθησες στη Λευκωσία. σπουδάστρια στην Παιδαγωγική Ακαδημία εγώ κι εσύ στην Δ΄ τάξη του Πρακτικού του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Αυτή ήταν η χρονιά που έδειξες όλο το μεγαλείο του χαρακτήρα σου. Από τις πρώτες μέρες κιόλας στο Παγκύπριο Γυμνάσιο βρήκες τον άγγελό σου, το Γιαννάκη. Ένα παιδί φτωχό, μελαγχολικό, που μόλις είχε χάσει τη μάνα του. Αυτό το παιδί έπρεπε να φροντίσει άλλους δυο άντρες στο σπίτι κι ένα μικρό αδελφάκι. Δεν ερχόσουν στο σπίτι αν δεν πηγαίνατε πρώτα στο δικό του να μαγειρέψετε, να καθαρίσετε, να πλύνετε τα ρούχα στο χέρι, να τον βοηθήσεις σε όλα. Γίνατε αχώριστοι. Μετά ερχόσουν να βοηθήσεις και μένα και να διαβάσεις. Δεν θα ξεχάσω εκείνο το Μάη του 74, που είχα τα γενέθλια μου, όταν γυρνώντας στο σπίτι με περίμενε η έκπληξη. Έφτιαξες ομελέτα, έστρωσες όμορφα το τραπέζι, έβαλες κι ένα τριαντάφυλλο στο πιάτο μου και με μια σφικτή αγκαλιά με οδήγησες για να φάμε.
Όταν ερχόταν η Μαρούλα μας, που σπούδαζε στην Αθήνα και η Νίτσα με τον Μιχάλη, που ήταν δάσκαλοι στην Άλωνα, μέναμε όλοι μαζί εκεί στην Κοραή. Γελούσαμε και χαιρόμασταν. Εσύ φυσικά δεν έχανες ευκαιρία να πηγαίνεις στο χωριό για να βοηθήσεις τους γονείς στα χωράφια. Αυτό έκανες δυστυχώς και στις 17 του Ιούλη του 74. Ζήσαμε όλο τον τρόμο του πραξικοπήματος, αφού το σπίτι μας ήταν πολύ κοντά στην Αρχιεπισκοπή, στείλαμε την αδελφή μας τη Νίτσα στο νοσοκομείο για να φέρει στον κόσμο τη Μαρία μας κι εσύ έφυγες για το χωριό. Μακάρι να σε δέναμε και να μην έφευγες. Πού να ξέραμε όμως κι εμείς; Και η Μαρούλα που ήρθε στο Λευκόνοικο και σας βρήκε εκεί που πήγατε να λούσετε το κοπάδι στη δεξαμενή, δεν κατάφερε να σας κρατήσει να μην γυρίσετε στο χωριό.
Εσένα παπά σε προειδοποίησαν οι Τούρκοι από το Πάσχα του '74, να μαζέψεις τα υπάρχοντά σου και να φύγεις από το χωριό. Φαίνεται ξέρανε τι θα συνέβαινε. Εσύ όμως έλεγες πάντα. «Που να πάω. Αν φύγω κι εγώ κανένας χωριανός δεν θα μπορεί πια να έρχεται στην περιουσία του. Θα τουρκέψει το χωριό και θα προσαρτηθεί και αυτό στο θύλακα Κνωδάρων – Τζιάους». Έμεινες, έβαλες το στήθος σου μπροστά, το γιο σου και τη μάμα κι έμεινες να φυλάεις Θερμοπύλες.
Σας ήθελε φαίνεται Λοϊζάκη μου και παπά μου και τους δυο ο Θεός. Κι εμείς εδώ τώρα να μην μπορούμε να πιστέψουμε πώς βρέθηκε χέρι που σας σημάδεψε, δάκτυλο που τράβηξε τη σκανδάλη και αφαίρεσε τη ζωή δυο αγγέλων.
Στο καλό αγαπημένοι μας. Ο Θεός ν' αναπαύσει τις ψυχές σας και με την παρρησία που έχετε τώρα, εκεί στις σκηνές των αγίων που είμαστε σίγουροι ότι βρίσκεστε, να μεσολαβείτε στον Κύριο και για μας. Καλή αντάμωση.»

Foto: Η Χρύσω Στυλιανού μιλά στην κηδεία του πατέρα και του αδελφού της…

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 20th of March 2016, Sunday.

Από τα Λεύκαρα στην Κοφίνου…

Από τα Λεύκαρα στην Κοφίνου…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

«Τον Ιανουάριο του 1964, δηλαδή πριν από ακριβώς 52 χρόνια, οι Τουρκοκύπριοι του χωριού Λεύκαρα εγκατέλειψαν βιαστικά το χωριό. Μέσα σε λίγες ώρες αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη γενέτειρα τους, ένα χωριό όπου ζούσαν για αιώνες αυτοί και οι πρόγονοι τους. Αποκαλύφτηκε μια φήμη ότι οι ένοπλοι του Σαμψών και του Λυσσαρίδη θα τους έσφαζαν εκείνη τη νύκτα έτσι βρήκαν καταφύγιο στην Κοφίνου. Δυστυχώς – και νιώθω ντροπή να το παραδεχθώ ως Λευκαρίτης – μετά από 48 ώρες λεηλατήθηκαν όλα τα σπίτια (γύρω στα 100). Συνολικά έφυγαν 450 κάτοικοι και αντιλαμβάνομαι ότι 12 από αυτούς είναι «αγνοούμενοι».
Συχνά βλέπουμε Ελληνοκύπριες γυναίκες στα ΜΜΕ με φωτογραφίες των αγαπημένων τους που είναι αγνοούμενοι να εκλιπαρούν για οποιεσδήποτε πληροφορίες έτσι ώστε να τους εντοπίσουν. Όμως δεν είδαμε ΠΟΤΕ Τουρκοκύπριες γυναίκες στα ελληνοκυπριακά ΜΜΕ να εκλιπαρούν για πληροφορίες για τους αγαπημένους τους που είναι πιθανότατα νεκροί…»
Αυτά είναι τα λόγια του Γιώργου Κουμουλλή που βρήκα στο Facebook…
Είχα κάνει εκτεταμένες έρευνες για τα Λεύκαρα και την Κοφίνου το 2008 και είχα πάρει συνέντευξη από το μακαρίτη Turgut Sami Sunalp, ένα από τους ηγέτες του χωριού Λεύκαρα εκείνης της εποχής και την είχα δημοσιεύσει τον Απρίλιο του 2008 στην εφημερίδα YENIDUZEN…
Ο κύριος Turgut Sami Sunalp μου είχε πει πως είχαν φύγει από τα Λεύκαρα στις 2 Ιανουαρίου 1964 και πήγαν να ζήσουν στην Κοφίνου…
Απαντώντας στις ερωτήσεις μου μου είχε πει ότι πριν να φύγουν οι Τουρκοκύπριοι από το χωριό Λεύκαρα, μια ομάδα από την Κοφίνου είχε πάει σε μια μικρή εκκλησία κοντά στην Κοφίνου και προσπάθησε να σκοτώσει εκεί κάποιους ιερείς… Ότι αυτοί οι άνθρωποι από την Κοφίνου είχαν σκοτώσει κάποιους Ελληνοκύπριους και ανάμεσα τους ήταν κάποιος από τα Λεύκαρα αλλά δεν ζούσε στα Λεύκαρα. Ήταν παντρεμένος στην Κοφίνου…
Σύμφωνα με τον κύριο Turgut, αυτή ήταν μια πρόφαση για κάποιους Ελληνοκύπριους από τα Λεύκαρα να προσπαθήσουν να μαζέψουν τα όπλα των Τουρκοκυπρίων των Λευκάρων…
Στη συνέντευξη μας το 2008 ο κύριος Turgut Sami Sunalp είπε:

ΕΡΩΤΗΣΗ: Υπάρχει και κάτι τέτοιο: Ότι κάποιοι Τουρκοκύπριοι έκαναν μια επιδρομή σε ένα μοναστήρι έξω από το χωριό και αποκεφάλισαν τους ιερείς… Υπάρχει μια ιστορία των ιερέων που τη λένε στην Κοφίνου… Τι ήταν αυτό;
TURGUT SAMI SUNALP: Τώρα αυτό ήταν το τίμημα που φύγαμε από το χωριό… Αυτό έγινε κατ' ακρίβεια το 1963 και κανένας δεν το ενέκρινε… Και δεν υπήρχαν διαταγές να γίνει αυτό…

ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι είχε συμβεί; Πήγαν εκεί από την Κοφίνου;
TURGUT SAMI SUNALP: Ναι…

ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι έκαναν;
TURGUT SAMI SUNALP: Είχαν πάει για να σκοτώσουν τους ιερείς αλλά δεν μπορούσαν. Είχαν τραυματίσει ένα παιδί, ένα άλλο άτομο πέθανε… Οι ιερείς διέφυγαν από εκεί… Ο στόχος τους στην πραγματικότητα ήταν να τους απομακρύνουν για να φύγουν, να το αγοράσουν και να το προσθέσουν στη γη τους…

ΕΡΩΤΗΣΗ: Λέτε ότι δεν υπήρχαν διαταγές, άρα το έκαναν αυτό με δική τους απόφαση…
TURGUT SAMI SUNALP: Όχι, δεν υπήρχε τέτοια διαταγή, σίγουρα το έκαναν από μόνοι τους…

ΕΡΩΤΗΣΗ: Και έτσι αυτό δημιούργησε ένταση στα Λεύκαρα…
TURGUT SAMI SUNALP: Ναι… Ένας από τους συγχωριανούς μας ήταν αναμεμειγμένος όταν είχαν πάει στους ιερείς. Αλλά δεν έμενε στο χωριό μας, ήταν παντρεμένος στην Κοφίνου – αλλά αυτό ήταν πάνω μας, κάποιοι Ελληνοκύπριοι από τα Λεύκαρα έλεγαν «Ο συγχωριανός σας πήγε εκεί… Ο Λευκαρίτης πήγε εκεί… Γι αυτό πρέπει να μας δώσετε τα όπλα σας, τα κυνηγετικά σας και επίσης τα όπλα που σας έδωσε η υπόγεια σας οργάνωση… Και θα σας δώσουμε πίσω ότι θέλουμε…» Χρησιμοποιώντας έτσι αυτή την πρόφαση, έτσι το έκαναν… Έτσι δεν είχαμε επιλογή παρά να φύγουμε και να πάμε στην Κοφίνου…

Ο Hasan Kahvecioghlou που είναι από τα Λεύκαρα επίσης θυμάται πως στις 2 Ιανουαρίου 1964είχαν φύγει από το χωριό… Ότι τους πήρε περίπου οκτώ ώρες να φτάσουν στην Κοφίνου αφού δεν χρησιμοποίησαν τον κανονικό δρόμο που ήταν 15-20 λεπτά δρόμος αλλά πήγαν μέσα από τα βουνά…
Ο Kahvecioghlou επίσης θυμάται ότι 3-4 Τουρκοκύπριοι βοσκοί από την Κοφίνου είχαν προσπαθήσει να σκοτώσουν κάποιους ιερείς σε μια μικρή εκκλησία μεταξύ των χωριών Λεύκαρα και Σκαρίνου και ότι είχαν σκοτώσει κάποιους Ελληνοκύπριους εκεί…
Θυμάται επίσης ότι οι Ελληνοκύπριοι του χωριού Λεύκαρα δεν πουλούσαν πλέον οτιδήποτε στους Τουρκοκύπριους μετά την έναρξη των διακοινοτικών συγκρούσεων το Δεκέμβρη του 1963…
«Δεν μας πουλούσαν ψωμί ή τσιγάρα…» λέει…
Άραγε η Κοφίνου «επιλέχθηκε» ως κέντρο για να προκαλεστούν οι Ελληνοκύπριοι και να αντιδράσουν;
Η Κοφίνου βρισκόταν σε σημείο που τότε έλεγχε το δρόμο Λευκωσίας – Λεμεσού – Λάρνακας και γνωρίζουμε από μαρτυρίες ότι κάποιοι Τουρκοκύπριοι απέκοπταν το δρόμο και προσπαθούσαν να δημιουργήσουν «προβοκάτσια» στα διερχόμενα αυτοκίνητα…
Η Κοφίνου ήταν επίσης το πρώτο χωριό όπου είχε αποσταλεί Τούρκος διοικητής από την Τουρκία και αυτό ήταν αρκετά μεγάλο θέμα τότε – ίσως ήταν η πρώτη προσπάθεια να μετατραπούν οι «mudjahit» (Τουρκοκύπριοι εθελοντές μη κανονικοί στρατιώτες) σε πιο «κανονικό στρατό»…
Όμως οι προκλήσεις συνεχίζονταν και οι Τουρκοκύπριοι της Κοφίνου είχαν έλθει σε ρήξη με τον Τούρκο διοικητή και έφτασαν στο σημείο να τον σκοτώσουν σε ένα σινεμά στις 15 Νοεμβρίου 1965… Μια ολόκληρη οικογένεια είχε τιμωρηθεί και υπήρχαν κάποιοι Τουρκοκύπριοι «αγνοούμενοι» από εκείνη την περίοδο των οποίων ακόμα ψάχνουμε τα οστά…
Έστειλαν ένα νέο διοικητή που έκλεινε τυχαία το δρόμο Λευκωσίας – Λεμεσού και συνέχιζε να δημιουργεί εντάσεις στην περιοχή…
Το 2005 είχα πάρει μια σειρά από συνεντεύξεις με κάποιους Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους από την Κοφίνου, τον Άγιο Θεόδωρο και την περιοχή, για το τι είχε συμβεί στη διάρκεια των χρόνων ξεκινώντας από το 1963 και που οδήγησαν στο 1967…
Μετά από τόσα χρόνια, χρειάζεται ακόμα να αναλυθούν τα γεγονότα γύρω από τα Λεύκαρα, την Κοφίνου, τον Άγιο Θεόδωρο για να δούμε πόσο μικρές ή μεγάλες «προβοκάτσιες» μπορούν να οδηγήσουν σε αιματοχυσία και πως τα γεγονότα είχαν χρησιμοποιηθεί από τις «μεγάλες δυνάμεις» για να διαμορφώσουν μια χώρα με τον τρόπο που ήθελαν…
Χρειάζεται να δούμε πως ήταν οι σχέσεις σε αυτά τα χωριά και πως οι «προβοκάτσιες» οδήγησαν στο ξεριζωμό ενός ολόκληρου χωριού και πως η «λεηλασία» ήταν πάρα πολύ η «κουλτούρα» στο νησί μας που μαστίζεται από τη σύγκρουση…
Χρειάζεται να δούμε πως τα γεγονότα γύρω από την Κοφίνου είχαν κλιμακωθεί και χρησιμοποιηθεί φέρνοντας μόνο δυστυχία και διαχωρισμό στις κοινότητες μας – τίποτε καλό δεν βγαίνει από τη σύγκρουση… Στο τέλος κανένας δεν κερδίζει… Όλοι μας χάνουμε εκτός από εκείνους που σχεδιάζουν έτσι ώστε να κερδίσουν κάτι από τέτοιες αιματηρές συγκρούσεις…
Ευχαριστώ το κύριο Γιώργο Κουμουλλή που μοιράστηκε τις αναμνήσεις του από τα Λεύκαρα – βοήθησε να φρεσκάρουμε τη μνήμη μας για το πως ήταν και πως εξελίχθηκαν τα πράγματα…
Η διαίρεση του νησιού μας, το «taksim» δεν ήρθε από το πουθενά το 1974… Ο διαχωρισμός των κοινοτήτων μας δεν συνέβηκε το 1974… Ξεκίνησε από τη δεκαετία του '50 και χρειάζεται να κατανοήσουμε και να αναλύσουμε και να διδάξουμε τα παιδιά μας στα σχολεία τα βαθύτερα αίτια του τραγικού μας παρελθόντος… Αλλιώς ποτέ δεν θα έχουμε οποιαδήποτε πρόοδο και αν δεν υπάρχει πρόοδος πάντα θα υπάρχει όλο και χειρότερη οπισθοδρόμηση… Μόνο η αλήθεια για το πικρό μας παρελθόν μπορεί να σώσει το μέλλον μας…

Photo: Θέα από το χωριό Λεύκαρα…

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 6th of March 2016, Sunday.

From Lefkara to Kofinou…

From Lefkara to Kofinou…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

`In January 1964, that is exactly 52 years ago, the Turkish Cypriots of Lefkara abandoned the village in a hurry. In a matter of few hours they decided to leave their birthplace, a village at which they and their ancestors had lived for centuries. A rumour transpired that the gunmen of Sampson and Lyssarides would slaughter them on that very night and so they found refuge at Kofinou. Unfortunately- and I feel ashamed as a native of Lefkara to confess it- 48 hours later all houses (about 100) had been looted. A total of 450 inhabitants left and I understand 12 of them are "missing" persons.
We often see Greek Cypriot women in the mass media with photographs of their loved ones that are missing and pleading for any information so that they can trace them. But we have NEVER seen Turkish Cypriot women in the Greek Cypriot mass media pleading for information about their loved ones that are most probably dead…`
These were the words I came across on FACEBOOK of George Koumoullis…
I had done a vast amount of research about Lefkara and Kofinou back in 2008 and had an interview with the late Turgut Sami Sunalp, one of the leaders of the Lefkara village at that time and had published this in April 2008 in the YENIDUZEN newspaper…
Mr. Turgut Sami Sunalp had told me how they had left Lefkara on the 2nd of January 1964 and had gone to live in Kofinou…
While answering my questions, he had told me that before the Turkish Cypriots of Lefkara had left the village, a team from Kofinou had gone to a small church close to Kofinou and had tried to kill some priests there… That these people from Kofinou had killed some Greek Cypriots and among them was someone from Lefkara but he did not live in Lefkara. He had been married in Kofinou…
According to Mr. Turgut, this would be a pretext for some Greek Cypriots from Lefkara to try to collect the guns of the Turkish Cypriots of Lefkara…
In our interview in 2008, Mr. Turgut Sami Sunalp said:

QUESTION: There is also something like this: That some Turkish Cypriots make a raid at a monastery outside the village and they cut off the heads of the priests… There is a story of the priests told in Kofinou… What was this?
TURGUT SAMI SUNALP: Now that was the price we paid by going away from the village… This actually took place in 1963 and no one approved it… And there were no orders to do that…

QUESTION: What had happened? Did they go there from Kofinou?
TURGUT SAMI SUNALP: Yes…

QUESTION: What did they do?
TURGUT SAMI SUNALP: They had gone to kill the priests but they couldn't. They had wounded a child, another person died… The priests got away from there… Actually their aim was to push them away so they would leave, to buy it and to add it to their land…

QUESTION: You say that there were no orders, so they did this with their own decision...
TURGUT SAMI SUNALP: No, there was no such order, of course they did it on their own…

QUESTION: So that created tension in Lefkara…
TURGUT SAMI SUNALP: Yes… One of our villagers was involved when they had gone to the priests. But he was not staying in our village, he was married in Kofinou – but that would be on us, some of the Greek Cypriots of Lefkara would say `Your villager went there… The Lefkariti went there… So that's why you need to give us your guns, your hunting guns and also the guns given to you by your underground organisation… And we would give you back what we want…` So making this a pretext, that's how they did it… So we had no choice but to leave and go to Kofinou…
Hasan Kahvecioghlou who is from Lefkara also remembers how they had left the village on the 2nd of January 1964… That it would take them about eight hours to reach Kofinou since they did not use the normal road which would take them 15-20 minutes but they would go through the mountains…
Kahvecioghlou also remembers that 3-4 Turkish Cypriot shepherds from Kofinou had tried to kill some priests in a small church between Lefkara and Skarinou and that they had killed some Greek Cypriots there…
He also remembers that Greek Cypriots of Lefkara would not sell anymore anything to Turkish Cypriots after the intercommunal fighting began in December 1963…
`They would not sell bread to us or cigarettes…` he says…
Was Kofinou `chosen` as a centre for provoking the Greek Cypriots to react?
Kofinou was in a place to command the Nicosia-Limassol-Larnaka road at that time and we know from witness accounts that some Turkish Cypriots were cutting off the road and trying to create `provocations` to the passing cars…
Kofinou was also the very first village where a Turkish commander from Turkey was sent and this was quite a thing at that time – perhaps it was the first attempt to turn the `mudjahits` (Turkish Cypriot irregular voluntary soldiers) into a more "proper army"…
But provocations would continue and the Turkish Cypriots of Kofinou would have a rift with the Turkish commander and they would go so far as to kill him in a cinema on the 15th of November 1965… A whole family would be punished and there are some Turkish Cypriot "missing persons" from that time that we are still searching for their remains…
They would send a new commander who would close the Nicosia-Limassol road randomly and would continue to create tensions in the area…
And on 15th of November 1967, Grivas would attack the village with the army killing around 24 Turkish Cypriots, some of them very old men and very young boys… Among those killed would be six from Lefkara… And this would lead to the withdrawal of the Greek army based in Cyprus…
Back in 2005 I would make a series of interviews with some Turkish Cypriots and Greek Cypriots about Kofinou, Agios Theodoros and the area and about what had happened throughout the years starting from 1963 and leading to 1967…
After so many years, the events surrounding Lefkara, Kofinou, Agios Theodoros still needs to be analysed to see how small or big `provocations` can lead to bloodshed and how events have been used by `big powers` in order to shape up a country in the way they wanted…
We need to see how relationships were in these villages and how the `provocation` would lead to the uprooting of a whole village and how `looting` had been very much a `culture` on our conflict torn island…
We need to see how the events around Kofinou were escalated and used bringing only misery and separation to our communities – nothing good comes out of conflict… No one wins in the end… All of us lose except those who plot and plan to get something out of such bloody conflicts…
I thank Mr. George Koumoullis for sharing his memoirs from Lefkara – he helped to refresh our memory about how things were and how things developed…
The separation of our island, the `taksim` did not come out of the blue in 1974… The separation of our communities did not happen in 1974… It started way back from the 50s and we need to understand and analyse and teach our children in schools the root causes of our tragic past… Otherwise we will never make any progress and if there is no progress, always there would be regression into worse and worse… Only the truth about our bitter past can save our future…

23.1.2016


Photo: View from the Lefkara village...

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 6th of March 2016, Sunday.

Στα χωράφια έξω από τη Μόρα…

Στα χωράφια έξω από τη Μόρα…

Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Μιας μακρά συνομιλία στο τηλέφωνο με την Κατερίνα Αντωνά γίνεται το έναυσμα για το όλο θέμα…
Έχει ένα αδελφό «αγνοούμενο» και το 2003 μετά τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων είχε πάει στη Μόρα και σε άλλα χωριά μαζί με το δημοσιογράφο φίλο μας Ανδρέα Παράσχο.
Σε ένα από αυτά τα χωριά συνάντησε ένα βοσκό που ήταν βοηθητικός… Και που γνώριζε πολλά πράγματα…
Διερωτάται αν είναι ακόμα ζωντανός ο άντρας με τη μπουλντόζα από τη Μόρα, που είχε θάψει μετά εκείνους που σκοτώθηκαν στον πόλεμο.
Αυτό που ψάχνουμε είναι το φορτηγό του Φασιά – ενός άλλου «αγνοούμενου» και μαζί του περίπου 40 Ελληνοκύπριους στρατιώτες…
Υπόσχομαι να ερευνήσω και μερικές μέρες αργότερα τηλεφωνώ σε ένα αναγνώστη μου από την περιοχή για να τον ρωτήσω για τον βοσκό και τον χειριστή της μπουλντόζας.
Μαθαίνω ότι ο χειριστής της μπουλντόζας έχει πεθάνει…
Όμως ο βοσκός είναι ζωντανός και είναι μάλιστα ο πατέρας του αναγνώστη μου! Δεν πιστεύω τα αυτιά μου και είμαι τόσο χαρούμενη και η Κατερίνα επίσης θα χαρεί όταν το ακούσει. Διότι πριν από μερικά χρόνια καθώς έψαχνε τον βοσκό, κάποιος στο χωριό που ισχυριζόταν ότι ήταν ο γιος του, της είχε πει ότι είχε πεθάνει… Τώρα διαφαίνεται ότι αυτό ήταν ψέμα – ίσως ήταν ένας τρόπος να της πούνε να μείνει μακριά από την περιοχή…
Κάποιοι άνθρωποι και από τις δύο πλευρές της το έκαναν αυτό… Καθώς πήγαινε και ερευνούσε για πληροφορίες και προσπαθούσε να τις μεταφέρει στην Επιτροπή εκείνο τον καιρό, ένας αστυνομικός της είπε «Μην πηγαίνεις και μην ρωτάς ερωτήσειςστην τουρκοκυπριακή πλευρά!».
Αν οι πληροφορίες που είχε δώσει τότε είχαν αξιολογηθεί πραγματικά, ο χειριστής της μπουλντόζας θα βρισκόταν για να βοηθούσε να βρεθούν περισσότερα οστά… Όμως κανένας δεν ήθελε να ακούσει αυτά που βρήκε η Κατερίνα, έτσι οι πληροφορίες έμειναν εκεί, άθικτες, άλυτες… Ο χειριστής της μπουλντόζας έχει πεθάνει αλλά τουλάχιστον ο βοσκός είναι ζωντανός!
Η Κατερίνα είναι τόσο χαρούμενη, δεν πιστεύει τα αυτιά της…
«Όμως εκείνη τη μέρα στο χωριό, όταν κάποιος είχε ισχυριστεί ότι ήταν ο γιος και μου είχε πει ότι είχε πεθάνει, έκλαψα…»
Τώρα μπορεί να χαμογελάσει!
Πολύ γρήγορα διευθετώ συνάντηση με τον αναγνώστη μου και εμένα και τους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων και να φέρει μαζί και τον πατέρα του για να δούμε αν μπορεί να μας υποδείξει τον πιθανό τόπο ταφής του φορτηγού και της αυτοκινητοπομπής των «αγνοούμενων» Ελληνοκυπρίων από το 1974 από την περιοχή αυτή…
Ο μόνος τρόπος για να συναντηθούμε είναι ένα απόγευμα Σαββάτου και πάμε στις 23 Ιανουαρίου 2016, μια πολύ κρύα, βροχερή μέρα…
Ο Ξενοφών Καλλής από την Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων έρχεται μαζί μας, όπως επίσης και ένας καινούργιος Τουρκοκύπριος ερευνητής και μια Τουρκοκύπρια αρχαιολόγος που ήταν στις εκσκαφές στην περιοχή και άρα γνωρίζει πού έγιναν εκσκαφές και που όχι…
Συναντούμε τον αναγνώστη μου με τον πατέρα του…
Σύντομα γίνεται ξεκάθαρο ότι ήταν αυτός, ο ηλικιωμένος βοσκός που είχε δείξει διάφορους τόπους ταφής στην περιοχή της Μόρας όπου η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων έχει βρει συνολικά 12 «αγνοούμενους» σε διάφορους τόπους ταφής.
Θέλει να βοηθήσει… Διότι έχει μια ανθρώπινη καρδιά… Όταν πηγαίναμε και δείχναμε τους διάφορους τόπους ταφής με τον αναγνώστη μου – δηλαδή το γιο του – οι πληροφορίες είχαν έρθει από αυτόν! Ακόμα υπάρχουν κάποιοι πιθανοί τόποι ταφής που είχαμε δείξει με το γιο του που ακόμα δεν έχουν σκαφτεί… Στεκόμαστε στο χωράφι μέσα στο κρύο και μιλούμε για αυτά…
Μετά μας δείχνει την τοποθεσία του φορτηγού του Φασιά όπως τη θυμάται…
«Όμως δεν θα βρείτε πολλά οστά» λέει… «Διότι εκεί, τα τανκς είχαν βομβαρδίσει το φορτηγό αυτό και το φορτηγό αυτό ήταν γεμάτο βόμβες και όταν εξερράγησαν πέθαναν και οι στρατιώτες πάνω στο φορτηγό…»
«Ακόμα και αν βρεθούν μικρά απομεινάρια όπως τα δόντια, μπορούν να δώσουν το DNA… Έτσι είναι σημαντικό να ξέρουμε που είχαν θαφτεί τα οστά από το φορτηγό…»
Μας δείχνει την τοποθεσία του φορτηγού που είχε βομβαρδιστεί… Θυμάται ότι ήταν εκεί για κάποιο καιρό έτσι το έβλεπαν όλοι όσοι περνούσαν…
Είναι στην άκρη του δρόμου που πάει από την Τύμπου (αεροδρόμιο Ercan) προς την Αφάνεια… Είναι κοντά στο Chomlekchi Chiftlighi – τη φάρμα Chomlekchi…
Ο ηλικιωμένος βοσκός που μας πήρε εκεί θυμάται την Κατερίνα… Του μεταφέρω τα χαιρετίσματα της…
«Έχει ένα αδελφό ή σύζυγο αγνοούμενο» λέει…
«Ο αδελφός της ήταν αγνοούμενος, αλλά τα οστά του βρέθηκαν σε ένα πηγάδι στην Αγία Κεπήρ… Μαζί με άλλους…»
Σταθμεύσαμε τα αυτοκίνητα κοντά στο δρόμο και περπατήσαμε μέσα στη λάσπη σε ένα χωράφι…
Βγάζουμε φωτογραφίες και παίρνουμε συντεταγμένες…
Όχι, η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων δεν έχει σκάψει ποτέ εδώ, έχουν σκάψει αριστερά και δεξιά από το χωράφι αυτό αλλά όχι στο χωράφι αυτό… Η αρχαιολόγος που είναι μαζί μας επιβεβαιώνει ότι σίγουρα δεν έχουν σκάψει στο χωράφι αυτό. Έσκαψαν τα γύρω χωράφια αλλά όχι αυτό…
«Θάφτηκαν στην επιφάνεια» λέει ο ηλικιωμένος βοσκός…
Πιο πάνω είχαμε δείξει ένα άλλο πιθανό τόπο ταφής… Οι δύο πλευρές του δρόμου έχουν σκαφτεί και τίποτε δεν βρέθηκε… Όμως ο δρόμος δεν έχει σκαφτεί…
Ο δρόμος του 1974 και ο δρόμος αυτός είναι διαφορετικοί – η Κατερίνα έχει επίσης πληροφορίες από ένα Τουρκοκύπριο που γνώρισε μαζί με τον Ανδρέα Παράσχο στο παρελθόν όταν είχαν ανοίξει τα οδοφράγματα…
Ο Τουρκοκύπριος που ήταν λειτουργός της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων της είχε πει ότι γνωρίζουν ότι «Είναι θαμμένοι κάτω από το δρόμο…»
Της είχε υποσχεθεί ότι θα έσκαβαν κάτω από το δρόμο αλλά αυτό δεν έχει γίνει ακόμα…
Το κρύο απόγευμα, οι κρύοι ανοικτοί ουρανοί με κάποια σύννεφα στον ορίζοντα, οι σταγόνες της βροχής, τα λασπωμένα χωράφια, η ησυχία…
Άραγε θα καταφέρουμε να βρούμε τους «αγνοούμενους» Ελληνοκύπριους από την αυτοκινητοπομπή, αυτή τη φορά, εδώ;
Ή θα πρέπει να εργαστούμε όλο και περισσότερο μέχρι να βρούμε τι απέμεινε από αυτούς;
Θέλω να ευχαριστήσω την Κατερίνα Αντωνά που ξεκίνησε τη διαδικασία αυτή για να βρει τον Τουρκοκύπριο βοσκό… Θέλω να ευχαριστήσω τον αναγνώστη μου που ήρθε μαζί μας και έφερε μαζί του τον πατέρα του για να μας δείξει τον πιθανό τόπο ταφής στο χωράφι έξω από τη Μόρα… Θέλω να ευχαριστήσω τους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων που ήρθαν μαζί μας για να τους δείξουμε τον πιθανό τόπο ταφής… Όσοι από εσάς έχετε οποιεσδήποτε πληροφορίες για την περιοχή αυτή, παρακαλώ μοιραστείτε τις μαζί μας, ανώνυμα ή επώνυμα… Το τηλέφωνο μου είναι 99 966518… Αυτό, το κάνουμε για την ανθρωπιά…

Photo: Το χωράφι στη Μόρα…

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 13th of March, 2016 Sunday.

In the fields outside Mora…

In the fields outside Mora…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

It is over a long conversation over the phone with Katerina Antona that triggers the whole thing…
She had her brother `missing` and she had gone to Mora and other villages back in 2003 after the checkpoints were opened, together with our journalist friend Andreas Paraschos.
In one of these villages she had met a shepherd who had been helpful… And who had known a lot…
She is wondering whether the guy with the bulldozer from Mora who would bury those killed in the war afterwards is still alive.
What we are looking for is the truck of Faschas – another `missing` person and together with him around 40 Greek Cypriot soldiers…
I promise to make investigations and a few days later, I call one of my readers from the area to ask him about the shepherd and the bulldozer operator.
The bulldozer operator has died I find out…
But the shepherd is alive and what is more, he is the father of my reader! I can't believe my ears and I am so happy and Katerina too would be very happy to hear that. Because some years ago as she was looking for the shepherd, someone in the village who claimed to be the son had told her that he had passed away… Now it turns out that this was a lie – perhaps it was a way to tell her to stay off the area…
Some people did this to her from both sides… As she was going and searching for information and trying to pass this on to the Committee in those days, one civilian police would tell her `Not to go and not to ask questions` in the Turkish Cypriot side!
If the information she had given at that time had been truly evaluated, the bulldozer guy would have been found to help out to find more remains… But no one wanted to hear what Katerina found out so the information sat there, untouched, unscratched, unsolved… The bulldozer guy has died but at least we have the shepherd alive!
Katerina is so happy; she too cannot believe her ears…
`But that day at the village, when one person claiming to be the son told me that he had passed away, I had cried…`
Now, she can smile!
Very quickly I make arrangements with my reader to meet me and the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee and to bring his father with him and see if he can point out the possible burial site of the truck and the convoy of the `missing` Greek Cypriots from 1974 from this area…
The only way we can meet them is on a Saturday afternoon and we go on the 23rd of January 2016, a very cold, chilly day with showers…
Xenophon Kallis from the Cyprus Missing Persons' Committee comes with us, as well as a new Turkish Cypriot investigator and a Turkish Cypriot archaeologist who had been in the excavations in the area so she knows what has been dug and what has not…
We meet my reader with his father…
Soon it becomes clear that it was him, this old shepherd who had shown various burial sites in this area of Mora where the Cyprus Missing Persons' Committee, in various burial sites found a total of 12 `missing` persons.
He wants to help… Because he has a human heart… When we were going around showing various possible burial sites with my reader – that is his son – the information had come through him! Still there are some possible burial sites we had shown with his son that have not been dug yet… We stand in the field in the cold and talk about these…
Then he shows us the location as he remembers of the truck of Faschas…
`But you won't find many remains` he says… `Because over there, the tanks had bombed this truck and this truck was full of bombs and when the bombs exploded, the soldiers on the truck died too…`
`Even if small remains like teeth are found, still it might give DNA… So it's important to know where the remains from the truck had been buried…`
He points out the location of the truck that was bombed… He remembers it stood there for some time so everyone passing by saw it…
This is on the side of the road going from Tymbou (Ercan airport) towards Aphania… It is near the Chomlekchi Chiftlighi – The Chomlekchi Farm…
The old shepherd who took us here remembers Katerina… I give her regards to him…
`She had a brother or a husband missing` he says…
`Her brother was missing but his remains were found in a well in Agia Kepir… Together with others…`
We have parked the cars near the road and walked in mud in a field…
We take photos, coordinates…
No, the Cyprus Missing Persons' Committee has never dug here, they have dug to the left and to the right of this field but not this field… The archaeologist who is with us confirms that they definitely did not dig this field. They dug the ones around but not this one…
`They were buried on the surface` the old shepherd says…
Further up, we had shown another possible burial site… The two sides of the road were dug with nothing found… But the road has not been dug…
The road in 1974 and this road is different – Katerina too has information from a Turkish Cypriot whom she had met together with Andreas Paraschos back in the time when the checkpoints had opened…
This Turkish Cypriot who had been an official of the Cyprus Missing Persons' Committee had told her that they know `They are buried under the road…`
He had promised her that they would dig under the road but this has not been done yet…
The cold afternoon, the cool open skies with some clouds on the horizon, the sprinkling rain drops, the muddy fields, the silence…
Shall we be able to reach them, the `missing` Greek Cypriots from the convoy here this time?
Or shall we have to work more and more and more until we find what has remained of them?
I want to thank Katerina Antona for starting this process of finding the Turkish Cypriot shepherd… I want to thank my reader who came with us and brought his father with him to show us the possible burial site in the field outside Mora… I want to thank the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee for coming with us to show them the possible burial site… Those of you who have any information about this area, please share with us, with or without your name… My phone number is 99 966518… This, we do for humanity…

6/2/2016

Photo: The field in Mora…

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 13th of March, 2016 Sunday.