Notes from the mass grave at Galatia Lake…

Notes from the mass grave at Galatia Lake…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

On the 7th of April 2017 Friday morning, I go to pick up my dear friend Christina Pavlou Solomi Patsia from the Ledra Palace checkpoint to drive to Karpaz, to the Galatia lake where exhumations continue and the remains of "missing persons" have been found…
We asked for permission from the Turkish Cypriot Member's Office of the Cyprus Missing Persons' Committee and kindly, the Assistant to the Turkish Cypriot Member, Murat Soysal has given us permission to go and see the exhumations in the lake…
Christina is anxious and so am I since we have been waiting for this day for so long: Christina's father Pavlos Solomi and her brother Solomis Pavlou Solomi have been "missing" from Galatia since 1974… There was information that they had been the last group to have been taken from the club where they kept the Greek Cypriot prisoners of war, together with others – a group of six – and next morning the rest of the prisoners of war would be sent by buses to Kyrenia and from there probably to Turkey by ship…
We drive without stopping and reach the lake…
How many times we came to this lake? How many times we stood on the edge and looked at the lake? How many times we walked in this lake? We had information that Christina's father and brother and the others within that group of six had been taken to this lake and shot here and buried in the lake…
When I say "lake", don't imagine a place with water… It is a dry lake, only in winter there is some water because of the rains…
We stop where the exhumation is going on and we get down with Christina…
Mehmet Zorba, the bulldozer operator whose "missing" grandfather we had helped to find years ago greets us…
"We were making trenches and trenches and finding nothing!" he says… "And now we found them!"
We tell him that we are here with the permission of Mr. Murat Soysal and he says, "We know…"
We walk towards the digging – the archaeologists are about three meters down below, digging – above them an umbrella… Arzu Deniz, the team leader greets us… We tell her that we got permission from Murat Sosyal and she says, "I know, come on down…"
The second mass grave, just as our witness had said is next to the first mass grave that had been exhumed 11 years ago… Our witness had been insisting all these years that there is a second mass grave next to the first one, that he had gone over it with his tractor, that it was freshly dug, that there was a very bad stench and lots of flies… He had given this information to those digging the first mass grave in the lake but at that time the village was so tense, as soon as they would finish they would leave… My reader would continue to insist and would tell us and show us and would continue his struggle for the next 11 years… We would write about it in 2008 and 2010 and we would go there and he would show and he would also try to persuade other witnesses who were refusing to talk to go and show… He would send witnesses to the team after persuading them to talk… He would send three different persons – two of them who knew and one of them to pass on the information from our witness – in order to ensure that the second mass grave would be found… The investigating team of the Cyprus Missing Persons' Committee would also do the same and finally the witnesses would be persuaded to show… Such a good result particularly for the relatives of those buried here… It will be such a great relief for them to reach this result… Both me and Christina are so grateful to all those who helped, particularly the family who has been helping us all these years and we want to thank the Cyprus Missing Persons' Committee for getting this result…
With Zorba's help, I go down into the mass grave, Christina in front of me…
We are not ready for this shock because it is a shock: Just as our witness had said ("They need to dig as deep as a room's height, otherwise they won't find them" he was telling us all these years…) we are deep in the hole they have opened and in the centre, stand the remains of the humans killed and thrown into this place…
The shock comes because we realize with Christina with crystal clarity that all those years, our witness was telling the exact truth: That they need to dig deep – that if they only open trenches, they will not find them… Each time we met he would say to Christina and me, "They need to dig very deep…" and we would ask him "How deep do you mean?" and he would say "As deep as the height of a room…" So standing about three meters below the ground shocks both me and Christina – that's why our witness was so insistent at how deep they should dig, we realize… And this is the final proof of him being right all these years…
The "missing persons" in the mass grave have been frozen the way they have been thrown there – a young boy's back can be seen at the top and his face is turned over his shoulder, as if to say something… To say one last thing or to look at the world one last time, the years he is leaving behind, to look at the life he was not allowed to live… He is frozen in time and his shirt, being of nylon material stayed on him… Under him are other bodies… We can see some skulls, darkened due to staying in the lake with water and the bourri type of soil, giving its dark hue to the bones… We can see on the opposite side the legs of someone sticking out, frozen as he had been thrown, lifeless to become like a sculpture reflecting the horrors of war… We can still see the sole of his shoe on his foot…
It is like a human tangle terrorized with death and frozen in terror over time…
"It is like a Salvador Dali painting!" I say in shock!
They all turn to look at me, without really understanding what I am saying… Salvador Dali, a surrealist painter has painted scenes like this but I only understand now that he was not painting something imaginary with his distorted human bodies in great agony – he must have seen a mass grave like this and was only painting what he saw!
I wish that no human on earth would see such a sight… It is so shocking and painful… There is such agony in this mass grave that one cannot imagine, one cannot conceptualize unless you see it with your own eyes… This is not the first time that I see a mass grave like this – I have also seen the mass grave outside Chatoz, I have seen the mass grave in Palekythro, I have seen the mass grave in Synchari but perhaps this is the most dramatic image that I will never forget until I die… Just as I had felt so much pain and agony in Palekythro, seeing the women and children thrown around and frozen in time, here the face of war and the face of death is dramatized even more profoundly because they have been at three meters down below where we had walked so many times… We stepped on them, knowing and not knowing, searching with Christina, going there over and over again… I even have photos of Christina here, standing near them, standing on top of them over the years, before it was finally dug… Ferah Kaya, one of our artist friends had painted Christina as a young girl standing over the lake, reaching out with her arms open to her loved ones buried in the lake, the little house visible… The little house in the lake is visible still and so is the gandjelli where our witness had insisted that inside the gandjelli two persons had been buried…
Perhaps the most difficult job in Cyprus at the moment is that of Arzu and her team… These archaeologists are facing death in its most horrific form, having to deal with mass graves like this in their daily lives of exhumations… They will never forget these images – working together as joint teams of Turkish Cypriot and Greek Cypriot archaeologists, they would carry these images with them till the day they die years later…
Arzu calls Christina to come near her and asks her questions about her brother and her father… Most probably the young boy we see with the brown nylon t-shirt is Christina's brother but as everyone there stresses and both Christina and I know, the only way to be certain is to wait for the DNA analysis…
Christina tells them that the lower leg of her brother had been broken and had healed…
She tells them what her father was wearing: Dark blue pants and a shirt the same colour and the same material…
We take no photographs – Arzu tells Christina that taking photos from the mass grave is banned… We respect this decision since the archaeologists could lose their jobs if people are allowed to take photos from the mass grave… But in the evening as we get back to Nicosia we would be surprised that there are not only photos but also videos on SIGMA TV taken by CITY FREE PRESS… And later on, KIBRIS newspaper would publish photos from the mass grave… But Christina and me, we respect the decision of Arzu Deniz not to take photos and we don't… My readers would know that we always try to avoid publishing photos with remains since these are human beings, unless it is news connected with the laboratory and these photos from the lab are public from the website of CMP…
Finally, we get out of the mass grave and Christina thanks them all and I thank them all and we leave – Christina reluctantly… If she could, she would stay here with them but we need to move to go and thank our witness and his family who has been helping us all these years to finally to be able to reach this point…
They have cooked macaroni and chicken the traditional style for us and we sit down to eat together, to share our food, to share our gratefulness, to thank them, to show our appreciation because they were the only ones to help and to insist going forward when things were tough and the atmosphere was full of enmity and hatred… They have played a critical role in the digging of both the first and the second mass grave by personally convincing witnesses who had refused to talk and show… If not for their insistence and for their humanity and their courage, we wouldn't be getting the results we are getting now… They would soften up people who had refused to show… There aren't enough words from me or from Christina to thank them…
Our witness insists now that there are three or four more "missing persons" buried next to the second mass grave and he says, "They should expand…"
On my return to Nicosia, I would tell this information to Xenophon Kallis, the Assistant to the Greek Cypriot Member of the Cyprus Missing Persons' Committee and to Okan Oktay, the Coordinator of the Exhumations of the CMP… It is the person who had buried them who told our witness that there should be three or four more buried in the same line of the two mass graves… Let us hope that they too would be found…
On our way back to Nicosia, Christina says, "I am so happy now…"
After so many years of efforts, she is finally relieved… Even though we know that we have to wait for the DNA results, all indications show that her loved ones were buried here…
Six months ago, she had sat down and had written a letter and relatives of "missing persons" from Komikepir and Eftakomi had also signed that letter – she had listed the places that need to be dug and amongst those possible burial sites was also this place, the place of the second mass grave… She had sent this letter to President Anastasiades, to Mr. Photis Photiou, the Commissar of Humanitarian Affairs and to Mr. Nestoras Nestoros, the Greek Cypriot Member of the Cyprus Missing Persons' Committee… We are thinking that this letter also contributed to the result we get today…
Again, we thank everyone who helped in every way for this and we are very grateful for their efforts…

14.4.2017

Photo: Digging at the Galatia lake…

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 23rd of April 2017, Sunday.

(**) A slightly longer version of this article was published in the YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories…" on the 17th and 18th of April 2017… These are the links:
http://www.yeniduzen.com/galatya-golunde-bir-toplu-mezardan-notlar1-10541yy.htm
http://www.yeniduzen.com/galatya-golunde-bir-toplu-mezardan-notlar2-10545yy.htm

Σημειώσεις από το μαζικό τάφο στη Λίμνη Γαλάτειας…

Σημειώσεις από το μαζικό τάφο στη Λίμνη Γαλάτειας…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Την Παρασκευή 7 Απριλίου 2017 το πρωί, πάω να πάρω την αγαπητή μου φίλη Χριστίνα Παύλου Σολωμή Πατσιά από το οδόφραγμα στο Λήδρα Πάλας για να οδηγήσουμε στην Καρπασία και τη Λίμνη στη Γαλάτεια όπου συνεχίζονται οι εκταφές και έχουν βρεθεί τα οστά «αγνοουμένων»…
Ζητούμε άδεια από το Γραφείο του Τουρκοκύπριου Μέλους της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων και ο Murat Soysal, Βοηθός του Τουρκοκύπριου Μέλους ευγενικά μας δίνει άδεια για να πάμε και να δούμε τις εκταφές στη λίμνη…
Η Χριστίνα είναι ανήσυχη και το ίδιο και εγώ, αφού περιμένουμε αυτή τη μέρα για τόσο καιρό τώρα: ο πατέρας της Χριστίνας, Παύλος Σολωμή και ο αδελφός της Σολωμής Παύλου Σολωμή, είναι «αγνοούμενοι» από τη Γαλάτεια από το 1974… Υπήρχαν πληροφορίες ότι ήταν στην τελευταία ομάδα που τους είχαν πάρει μαζί με άλλους από το σύλλογο όπου κρατούσαν τους Ελληνοκύπριους αιχμάλωτους πολέμου – μια ομάδα έξι ατόμων – και το άλλο πρωί οι υπόλοιποι αιχμάλωτοι πολέμου στάλθηκαν με λεωφορεία στην Κερύνεια και από εκεί πιθανόν στην Τουρκία με πλοίο…
Οδηγούμε χωρίς στάση και φτάνουμε στη λίμνη…
Πόσες φορές ήρθαμε σε αυτή τη λίμνη; Πόσες φορές σταθήκαμε στην άκρη και κοιτάξαμε τη λίμνη; Πόσες φορές περπατήσαμε μέσα σε αυτή τη λίμνη; Είχαμε πληροφορίες ότι ο πατέρας και ο αδελφός της Χριστίνας και οι άλλοι σε εκείνη την ομάδα των έξι είχαν μεταφερθεί στη λίμνη αυτή και είχαν πυροβοληθεί και θαφτεί στη λίμνη…
Όταν λέω «λίμνη», μην φανταστείτε ένα μέρος με νερό… Είναι μια ξερή λίμνη, μόνο τον χειμώνα υπάρχει λίγο νερό λόγω των βροχών…
Σταματούμε στο σημείο όπου γίνονται οι εκταφές και κατεβαίνουμε μαζί με τη Χριστίνα…
Μας χαιρετά ο Mehmet Zorba, ο χειριστής της μπουλντόζας, του οποίου βοηθήσαμε να βρεθεί ο «αγνοούμενος» παππούς του πριν από χρόνια…
«Φτιάχναμε χαρακώματα και χαρακώματα και δεν βρίσκαμε τίποτα!» λέει… «Και τώρα τους βρήκαμε!»
Του λέμε ότι είμαστε εδώ με την άδεια του κυρίου Murat Soysal και λέει «Το ξέρουμε…»
Περπατούμε προς τις εκσκαφές – οι αρχαιολόγοι βρίσκονται τρία μέτρα υπόγεια και σκάβουν – από πάνω τους μια ομπρέλα…
Η Arzu Deniz, η επικεφαλής της ομάδας μας χαιρετά… Της λέμε ότι έχουμε άδεια από τον Murat Sosyal και μας λέει «Το ξέρω, ελάτε κάτω…»
Ο δεύτερος μαζικός τάφος, ακριβώς όπως μας είχε πει ο μάρτυρας μας είναι δίπλα από τον πρώτο μαζικό τάφο που είχε σκαφτεί πριν από 11 χρόνια… Ο μάρτυρας μας όλα αυτά τα χρόνια επέμενε ότι υπάρχει ένας δεύτερος μαζικός τάφος δίπλα από τον πρώτο, ότι είχε περάσει από πάνω του με το τρακτέρ του, ότι ήταν φρεσκοσκαμμένος και ότι υπήρχε μια πολύ άσχημη μυρωδιά και πολλές μύγες… Είχε δώσει τις πληροφορίες αυτές σε αυτούς που έσκαβαν τον πρώτο μαζικό τάφο στη λίμνη αλλά εκείνο τον καιρό το χωριό ήταν σε τόση ένταση, που έφυγαν μόλις τελείωσαν… Ο αναγνώστης μου συνέχισε να επιμένει και μας έλεγε και μας έδειχνε και συνέχιζε τον αγώνα του για τα επόμενα 11 χρόνια… Γράψαμε για αυτό το 2008 και το 2010 και πήγαμε εκεί και μας έδειξε και επίσης προσπάθησε να πείσει άλλους μάρτυρες που αρνιούνταν να μιλήσουν, να πάνε και να δείξουν το μέρος… Έστελνε μάρτυρες στην ομάδα αφού τους έπειθε να μιλήσουν… Έστειλε τρία διαφορετικά άτομα – δύο από αυτούς που ήξερα και ένας από αυτούς για να μεταφέρει τις πληροφορίες από το μάρτυρα μας – έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι θα βρεθεί ο δεύτερος μαζικός τάφος… Η ερευνητική ομάδα της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων έκανε επίσης το ίδιο και τελικά οι μάρτυρες πείστηκαν να δείξουν το μέρος… Αυτό είναι ένα τόσο καλό αποτέλεσμα ιδιαίτερα για τους συγγενείς αυτών που είναι θαμμένοι εδώ… Θα είναι τόσο μεγάλη ανακούφιση για αυτούς να φτάσουν σε αυτό το αποτέλεσμα… Τόσο εγώ όσο και η Χριστίνα, είμαστε τόσο ευγνώμονες σε όλους εκείνους που βοήθησαν, ιδιαίτερα στην οικογένεια που μας βοηθά όλα αυτά τα χρόνια και επίσης θέλουμε να ευχαριστήσουμε την Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων που έφερε αυτό το αποτέλεσμα…
Με τη βοήθεια του Zorba κατεβαίνω μέσα στο μαζικό τάφο, με τη Χριστίνα να βρίσκεται μπροστά μου…
Δεν είμαστε έτοιμες για αυτό το σοκ διότι πραγματικά είναι σοκ: Ακριβώς όπως είχε πει ο μάρτυρας μας («Πρέπει να σκάψουν βαθιά, όσο το ύψος ενός δωματίου, διαφορετικά δεν θα τους βρουν» μας έλεγε όλα αυτά τα χρόνια…) είμαστε βαθιά μέσα στην τρύπα που έχουν ανοίξει και στο κέντρο βρίσκονται τα οστά των ανθρώπων που σκοτώθηκαν και ρίχθηκαν σε αυτό το μέρος…
Το σοκ έρχεται διότι συνειδητοποιούμε με τη Χριστίνα με κρυστάλλινη καθαρότητα ότι όλα αυτά τα χρόνια ο μάρτυρας μας μας έλεγε την ακριβή αλήθεια: Ότι πρέπει να σκάψουν βαθιά – ότι αν ανοίγουν μόνο χαρακώματα δεν θα τους βρουν… Κάθε φορά που συναντιόμασταν έλεγε στη Χριστίνα και μένα «Πρέπει να σκάψουν πολύ βαθιά…» και τον ρωτούσαμε «Πόσο βαθιά εννοείς;» και μας έλεγε «Όσο βαθιά όσο είναι το ύψος ενός δωματίου…» Έτσι, όταν στεκόμαστε περίπου τρία μέτρα κάτω από έδαφος, σοκαριζόμαστε μαζί με τη Χριστίνα – συνειδητοποιούμε ότι γι αυτό το λόγο ο μάρτυρας μας ήταν τόσο επίμονος για το πόσο βαθιά πρέπει να σκάψουν… Και αυτή είναι η τελική απόδειξη για αυτόν ότι είχε δίκαιο όλα αυτά τα χρόνια…
Οι «αγνοούμενοι στο μαζικό τάφο έχουν παγώσει ακριβώς όπως είχαν ριχθεί εκεί – η πλάτη ενός νεαρού αγοριού φαίνεται στην κορυφή και το πρόσωπο του είναι στραμμένο προς τον ώμο του, σαν πως και θέλει να πει κάτι… Να πει ένα τελευταίο πράγμα ή να κοιτάξει τον κόσμο για μια τελευταία φορά, τα χρόνια που αφήνει πίσω, να δει τη ζωή που δεν τον άφησαν να ζήσει… Είναι παγωμένος στο χρόνο και το πουκάμισο του που είναι φτιαγμένο από υλικό νάιλον έμεινε πάνω του… Κάτω από αυτόν είναι άλλα σώματα… Μπορούμε να δούμε κάποια κρανία πιο σκούρα αφού έμειναν στη λίμνη με νερό και το χώμα πουρί, δίνοντας τη σκούρα απόχρωση στα οστά… Μπορούμε να δούμε στην άλλη πλευρά να εξέχουν τα πόδια κάποιου, παγωμένα όπως ρίχθηκαν, άψυχα για να γίνουν σαν γλυπτό που αντανακλά τη φρίκη του πολέμου… Μπορούμε ακόμα να δούμε την σόλα του παπουτσιού του πάνω στο πόδι του…
Είναι σαν ένα ανθρώπινο κουβάρι τρομοκρατημένο με το θάνατο και παγωμένο με τρόμο στο χρόνο…
«Είναι σαν ζωγραφιά του Σαλβαδόρ Νταλί!» λέω σοκαρισμένη!
Όλοι γυρίζουν και με κοιτάζουν, χωρίς να καταλαβαίνουν πραγματικά τι λέω… Ο Σαλβαδόρ Νταλί είναι ένας σουρεαλιστής ζωγράφος που έχει ζωγραφίσει σκηνές σαν αυτή αλλά μόνο τώρα καταλαβαίνω ότι δεν ζωγράφιζε κάτι φανταστικό με τα παραμορφωμένα ανθρώπινα σώματα σε μεγάλη αγωνία – πρέπει να είχε δει ένα μαζικό τάφο όπως αυτόν και ζωγράφιζε αυτό που είχε δει!
Εύχομαι κανένας άνθρωπος στη γη να μην δει ένα τέτοιο θέαμα… Είναι τόσο συγκλονιστικό και επίπονο… Υπάρχει τέτοια αγωνία σε αυτό το μαζικό τάφο που κανείς δεν μπορεί να φανταστεί, κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί εκτός και αν το έχει δει με τα δικά του μάτια… Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπω μαζικό τάφο όπως αυτόν – έχω δει επίσης το μαζικό τάφο έξω από το Τζιάος, έχω δει το μαζικό τάφο στο Παλαίκυθρο, έχω δει το μαζικό τάφο στο Συγχαρί αλλά ίσως αυτή είναι η πιο δραματική εικόνα που δεν θα ξεχάσω ποτέ μέχρι να πεθάνω… Ακριβώς όπως είχα νιώσει τόσο πολύ πόνο και αγωνία στο Παλαίκυθρο, βλέποντας τις γυναίκες και τα παιδιά ριγμένα και παγωμένα στο χρόνο, εδώ το πρόσωπο του πολέμου και το πρόσωπο του θανάτου δραματοποιείται ακόμα πιο έντονα διότι ήταν τρία μέτρα κάτω από το έδαφος όπου είχαμε περπατήσει τόσες πολλές φορές… Περπατήσαμε πάνω τους, ξέροντας και μη ξέροντας, ψάχνοντας με τη Χριστίνα, πηγαίνοντας εκεί ξανά και ξανά… Έχω φωτογραφίες της Χριστίνας εδώ, να στέκεται κοντά τους, να στέκεται πάνω τους, στη διάρκεια των χρόνων πριν να σκαφτεί τελικά… Η Ferah Kaya, μια από τους καλλιτέχνες φίλους μας, είχε ζωγραφίσει τη Χριστίνα ως νεαρό κορίτσι να στέκεται πάνω στη λίμνη, να ανοίγει τα χέρια της προς τους αγαπημένους της που είναι θαμμένοι στη λίμνη, με το μικρό σπίτι να είναι ορατό… Το μικρό σπίτι στη λίμνη είναι ακόμα ορατό, όπως επίσης και το κάγκελο όπου ο μάρτυρας μας επέμενε ότι μέσα από το κάγκελο έχουν θαφτεί δύο άτομα…
Ίσως η πιο δύσκολη δουλειά στην Κύπρο αυτή τη στιγμή είναι αυτή της Arzu και της ομάδας της… Οι αρχαιολόγοι αυτοί αντιμετωπίζουν το θάνατο στην πιο τρομακτική του μορφή, έχοντας να αντιμετωπίσουν μαζικούς τάφους όπως αυτόν στην καθημερινή τους ζωή, αυτή των εκταφών… Ποτέ δεν θα ξεχάσουν αυτές τις εικόνες – εργάζονται μαζί ως κοινές ομάδες Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων αρχαιολόγων και θα μεταφέρουν μαζί τους αυτές τις εικόνες μέχρι τη μέρα που θα πεθάνουν μετά από χρόνια…
H Arzu φωνάζει τη Χριστίνα να πάει κοντά της και τη ρωτά ερωτήσεις για τον αδελφό και τον πατέρα της… Το πιο πιθανόν είναι ότι το νεαρό αγόρι που βλέπουμε με το καφέ νάιλον πουκάμισο είναι ο αδελφός της Χριστίνας, αλλά όπως όλοι τονίζουν εδώ, και τόσο η Χριστίνα όσο και εγώ γνωρίζουμε, ο μόνος τρόπος να είμαστε σίγουροι είναι να περιμένουμε να γίνει η εξέταση του DNA…
Η Χριστίνα τους λέει ότι το κάτω μέρος του ποδιού του αδελφού της είχε σπάσει και επουλωθεί…
Τους λέει τι φορούσε ο πατέρας της: Σκούρο μπλε παντελόνι και πουκάμισο στο ίδιο χρώμα και ύφασμα…
Δεν βγάζουμε φωτογραφίες – η Arzu λέει στη Χριστίνα ότι απαγορεύεται η λήψη φωτογραφιών από το μαζικό τάφο… Σεβόμαστε την απόφαση αυτή αφού οι αρχαιολόγοι μπορεί να χάσουν τη δουλειά τους αν επιτραπεί σε κάποιους να βγάλουν φωτογραφίες από το μαζικό τάφο… Όμως το βράδι ενώ επιστρέφουμε στη Λευκωσία με έκπληξη βλέπουμε ότι όχι μόνο υπάρχουν φωτογραφίες αλλά και βίντεο στην τηλεόραση ΣΙΓΜΑ, που έχουν ληφθεί από το CITY FREE PRESS… Και αργότερα η εφημερίδα KIBRIS δημοσιεύει φωτογραφίες από το μαζικό τάφο… Όμως η Χριστίνα και εγώ σεβαστήκαμε την απόφαση της Arzu Deniz να μην βγάλουμε φωτογραφίες και δεν βγάλαμε… Οι αναγνώστες μου ξέρουν ότι πάντα προσπαθούμε να αποφύγουμε να δημοσιεύουμε φωτογραφίες με οστά αφού αυτά ανήκουν σε ανθρώπους, εκτός αν είναι είδηση σχετική με το εργαστήριο και οι φωτογραφίες αυτές από το εργαστήριο είναι διαθέσιμες από την ιστοσελίδα της ΔΕΑ…
Τελικά, βγαίνουμε από το μαζικό τάφο και η Χριστίνα ευχαριστεί όλους και εγώ επίσης τους ευχαριστώ όλους και αναχωρούμε – η Χριστίνα διστακτικά… Αν μπορούσε, θα έμενε εδώ μαζί τους αλλά πρέπει να φύγουμε για να πάμε να ευχαριστήσουμε το μάρτυρα μας και την οικογένεια του που μας βοηθούσε όλα αυτά τα χρόνια και τελικά καταφέραμε να φτάσουμε σε αυτό το σημείο…
Έχουν μαγειρέψει για μας μακαρόνια και κοτόπουλο με τον παραδοσιακό τρόπο και καθόμαστε να φάμε μαζί, να μοιραστούμε το φαγητό μας, να μοιραστούμε την ευγνωμοσύνη μας, να τους ευχαριστήσουμε, να τους δείξουμε την εκτίμηση μας διότι ήταν οι μόνοι που βοήθησαν και επέμεναν να προχωρούν όταν τα πράγματα ήταν δύσκολα και η ατμόσφαιρα ήταν γεμάτη εχθρότητα και μίσος… Έχουν διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην εκσκαφή τόσο του πρώτου όσο και του δεύτερου μαζικού τάφου με το να πείσουν οι ίδιοι προσωπικά μάρτυρες που αρνούνταν να μιλήσουν ώστε να δείξουν τους μαζικούς τάφους… Αν δεν ήταν η επιμονή τους και η ανθρωπιά τους και το κουράγιο τους, δεν θα είχαμε τα αποτελέσματα που έχουμε τώρα… Μαλάκωναν τους ανθρώπους που αρνούνταν να δείξουν τους μαζικούς τάφους… Δεν υπάρχουν λόγια από μένα ή τη Χριστίνα για να τους ευχαριστήσουμε….
Ο μάρτυρας μας επιμένει τώρα ότι υπάρχουν ακόμα τρεις ή τέσσερεις «αγνοούμενοι» θαμμένοι δίπλα από το δεύτερο μαζικό τάφο και λέει «Πρέπει να επεκταθούν…»
Όταν επιστρέφω στη Λευκωσία λέω την πληροφορία αυτή στον Ξενοφώντα Καλλή, το Βοηθό του Ελληνοκύπριου Μέλους της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων και στον Okan Oktay, τον Συντονιστή των Εκταφών της ΔΕΑ… Το άτομο που τους είχε θάψει είναι που είπε στο μάρτυρα μας ότι πρέπει να υπάρχουν ακόμα τρεις ή τέσσερεις θαμμένοι στην ίδια γραμμή των δύο μαζικών τάφων… Ας ελπίσουμε ότι και αυτοί θα βρεθούν…
Στην επιστροφή μας στη Λευκωσία η Χριστίνα λέει «Είμαι τόσο χαρούμενη τώρα…»
Μετά από τόσα πολλά χρόνια προσπαθειών, νιώθει τελικά ανακουφισμένη… Παρόλο που ξέρουμε ότι πρέπει να περιμένουμε για τα αποτελέσματα των εξετάσεων DNA, όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι οι αγαπημένοι της είναι θαμμένοι εδώ…
Πριν από έξι μήνες, είχε καθίσει και έγραψε μια επιστολή και οι συγγενείς «αγνοουμένων» από την Κώμη Κεπήρ και την Επτακώμη επίσης υπέγραψαν την επιστολή – είχε απαριθμήσει τα σημεία που χρειάζεται να σκαφτούν και ανάμεσα σε εκείνους τους πιθανούς τόπους ταφής ήταν επίσης το μέρος αυτό, το μέρος του δεύτερου μαζικού τάφου… Είχε στείλει την επιστολή αυτή στον Πρόεδρο Αναστασιάδη, τον κύριο Φώτη Φωτίου, τον Επίτροπο Ανθρωπιστικών Υποθέσεων και τον κύριο Νέστωρα Νέστωρος, το Ελληνοκύπριο Μέλος της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων… Πιστεύουμε ότι και αυτή η επιστολή επίσης συνέβαλε στο αποτέλεσμα που έχουμε σήμερα…
Και πάλι ευχαριστούμε όλους που βοήθησαν με κάθε τρόπο για αυτό και είμαστε ευγνώμονες για τις προσπάθειες τους…

Photo: Εκσκαφές στη Λίμνη στη Γαλάτεια…

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 23rd of April 2017, Sunday.

Leyla Kiralp writing about “The wells around the Melandra House…”

Leyla Kiralp writing about "The wells around the Melandra House…"

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Today I would like to share an article by our dear friend Leyla Kiralp whose husband had been taken from Zygi by EOKA-B and killed and disappeared together with all those taken from Zygi and Tochni… Their remains were found in Gerasa and Pareklisia and returned to their families for proper burials…
Leyla Kiralp who has written books about her pain and suffering and who has always been in the forefront of the struggle for the reunification of our island wrote an article about "The wells around the Melandra House…" and had sent it to me… I published it in YENIDUZEN newspaper and now I want to share it with my readers of POLITIS…
Here is the article of Leyla Kiralp:
"It is the month of February. The year is 2017… It is a sunny but a cold day… I look through the windows of the Melandra House towards the Pentataktylos and the Troodos mountains… There are endless fields separating the two mountain ranges… It swells and moves like the green sea… What a beautiful name it has: "The Mesaoria…" Unfortunately in this sea of green, I can see very few trees… Why aren't there any trees, I ask myself… My eyes stay on the horizon where the green sea of the Mesaoria joins with the blue sky… I gaze and gaze and gaze…
It is cold but sunny… I dress up well and go inside the green sea… This year, the flowers in the fields have blossomed early. All the fields, the planted fields, the little hills, they are all colourful… I can hear the excited singing of the birds, the flap of the wings of the crows who get anxious from my footsteps, I can see the ripples of waves of the wheat fields created by the blowing wind, I can see the white clouds that change shape over the mountains very quickly…
My feet lead me not on the soil that I always walk on but inside the wheat fields… As I walk further, I start feeling excited… I have realized that since 1974, I have never walked in the wheat fields… I feel heat rising up to my cheeks and intensifying on my left breast… How I used to walk inside the wheat fields to collect flowers of the wheat before 1974… I would have a whole bunch and would carry them home to my mother. We would put them in a vase with my mother and would put it on top of the buffet…
Again I remember our house, our village Mari… That thin, that warm, that deep pain starts from the depths of my heart again… I feel I miss my mother, my father, my villagers… White, pink and purple tulips (laledes) would look at me with their black eyes among the wheat fields. I reached out but could not bring myself to pick them up. I had my old camera hanging over my shoulder, so I took photographs of the tulips…
There is a military post that remains from 1974, that has been built with very solid material… The green "gavjdar" surrounding it has grown around it, taller than me… I used to see this old military post from the Melandra House. But for the first time I have the urge to go inside… I felt eerie but still continue to get inside the military post. I took a first step but my second step would take me back. What a solid, strong military post… The house has come down but the military post is standing strong. Was there any fighting in this military post? This question pushes me back further… There are seven field wells around the military post. I had seen two of them before but the other five wells, I only see now… The motor homes of all the seven wells have been demolished… I can see parts of the walls above some of them, of their motor homes – three or five stones standing there…
The fields are being planted and harvested but the wells remain open without any security precautions… As I approach the wells, I feel eerie inside… Birds nesting inside the wells feel fearful at the sound of my footsteps and they fly off… I approached the wells closely… I started feeling fear… But still I took some small stones and threw inside… All of them would echo the same sad sound and would throw the sound back at me… I took photos, as many as I could…
All of a sudden I had the question appearing in my mind whether there could be some missing persons buried in these wells… It was as though I had scorching water splashing through my head down… All of a sudden, it was as though I could hear screams from the wells coming from down below… A lot of Turkish Cypriots and Greek Cypriots are still "missing" since 50 years… Still, their fate is unknown… A lot of them whose remains have been found were in fact found in such isolated, quiet places, inside empty wells… What if there are missing persons inside these wells?
When I was going back to the Melandra House, my eyes would not see the colourful tulips… My ears would not hear the songs of the birds… It was as though the wind threw me back at the gandjelli of the Melandra House. I found myself there…
I sat on the first step of the stairs. My relatives who had been "missing" had been found after 40 years and their remains given back to us in small boxes. They now have graves where we can visit them. Yes they have graves but the issue of "missing persons" is still a continuing trauma for me… We will pass this trauma onto our children as a heritage… Like the chain of rings, this trauma will continue from one generation to the next generation…
The Cyprus Missing Persons' Committee should investigate these wells to see if any "missing" had been buried inside them… They should do investigation about whether there had been any fighting around this military post next to the Melandra House in Famagusta, on the road of Salamis…
Those who know anything about "missing persons" should speak up and say what they know… Don't carry what you know as a secret to the other world when you die… Speak up so that you can be a cure to the expectations of the relatives of "missing persons"… Check your memory… Check your conscience… And in the name of humanity, speak up if you know something…
And you, the politicians! Just as you are interested in the territory, the guarantees, the property, the history of ENOSIS and TAKSIM, please take care of the problems of the relatives of "missing persons" whose loved ones went "missing" due to the ENOSIS-TAKSIM fight…"
(Leyla Kiralp – February 2017).

17.3.2017

Photo: One of the wells around the Melandra House...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 18th of April 2017, Tuesday.

(*) The link to Leyla Kiralp's article published in Turkish on my page called "Cyprus: The Untold Stories" in YENİDÜZEN newspaper:

http://www.yeniduzen.com/leyla-kiralp-yazdi-kuyular-10266yy.htm

Η Leyla Kiralp γράφει για «Τα πηγάδια γύρω από το Melandra House…»

Η Leyla Kiralp γράφει για «Τα πηγάδια γύρω από το Melandra House…»

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Σήμερα θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας ένα άρθρο της αγαπητής μας φίλης Leyla Kiralp, της οποίας ο σύζυγος απήχθηκε από το Ζύγι από την ΕΟΚΑ Β και σκοτώθηκε και εξαφανίστηκε μαζί με όλους που τους είχαν πάρει από το Ζύγι και την Τόχνη… Τα οστά τους βρέθηκαν στη Γεράσα και την Παρεκκλησιά και επιστράφηκαν στις οικογένειες τους για κατάλληλη ταφή…
Η Leyla Kiralp, που έχει γράψει βιβλία για τον πόνο της και τη δυστυχία της και πάντοτε ήταν στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την επανένωση του νησιού μας, έγραψε ένα άρθρο για «Τα πηγάδια γύρω από το Melandra House…» και μου το έστειλε… Το δημοσίευσα στην εφημερίδα YENIDUZEN και τώρα θέλω να το μοιραστώ με τους αναγνώστες μου στην εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ…
Αυτό είναι το άρθρο της Leyla Kiralp:
«Είναι Φεβρουάριος μήνας. Η χρονιά είναι 2017… Είναι μια ηλιόλουστη αλλά κρύα μέρα… Κοιτάζω από τα παράθυρα του Melandra House προς τα βουνά του Πενταδάκτυλου και του Τροόδους… Υπάρχουν ατέλειωτα χωράφια που χωρίζουν τις δύο οροσειρές… Φουσκώνουν και κινούνται όπως την πράσινη θάλασσα… Τι όμορφο όνομα που έχει: «Η Μεσαορία…» Δυστυχώς σε αυτή τη θάλασσα από πράσινο, βλέπω μόνο πολύ λίγα δέντρα… Γιατί δεν υπάρχουν δέντρα, ρωτώ τον εαυτό μου… Τα μάτια μου παραμένουν στον ορίζοντα όπου η πράσινη θάλασσα της Μεσαορίας σμίγει με τον γαλάζιο ουρανό… Κοιτάζω, κοιτάζω, κοιτάζω…
Κάνει κρύο αλλά έχει ήλιο… Ντύνομαι ζεστά και πάω μέσα στην πράσινη θάλασσα… Φέτος άνθισαν νωρίς τα λουλούδια στα χωράφια. Όλα τα χωράφια, τα φυτεμένα χωράφια, οι μικροί λόφοι, είναι όλοι πολύχρωμοι… Ακούω το ενθουσιώδες κελάηδημα των πουλιών, το φτερούγισμα των κορακιών που είναι ανήσυχα από τα βήματα μου, βλέπω τον κυματισμό του σιταριού στα χωράφια που δημιουργείται από τον αέρα που φυσά, βλέπω τα άσπρα σύννεφα που αλλάζουν σχήμα πολύ γρήγορα πάνω από τα βουνά…
Τα πόδια μου με οδηγούν όχι στο χώμα πάνω στο οποίο πάντοτε περπατώ, αλλά μέσα στα χωράφια με το σιτάρι… Καθώς περπατώ περισσότερο, αρχίζω να ενθουσιάζομαι… Συνειδητοποιώ ότι από το 1974 ποτέ δεν έχω περπατήσει μέσα σε χωράφια με σιτάρι… Νιώθω ζεστασιά να ανεβαίνει στα μάγουλα μου και να εντείνεται στο αριστερό μου στήθος… Πόσο συνήθιζα να περπατώ μέσα στα χωράφια με το σιτάρι για να μαζεύω τα λουλούδια του σιταριού πριν το 1974… Έφτιαχνα ολόκληρο μπουκέτο από λουλούδια και το έπαιρνα στο σπίτι στη μητέρα μου. Το βάζαμε μαζί με τη μητέρα μου σε βάζο και το βάζαμε πάνω στο μπουφέ…
Θυμούμαι ξανά το σπίτι μας, το χωριό μας το Μαρί… Εκείνος ο λεπτός, ζεστός, βαθύς πόνος ξεκινά από τα βάθη της καρδιάς μου ξανά… Αισθάνομαι ότι μου λείπει η μητέρα μου, ο πατέρας μου, οι συγχωριανοί μου… Άσπρες, ροζ και λιλά τουλίπες (λαλέδες) με κοιτάζουν με τα μαύρα τους μάτια μέσα στα χωράφια με το σιτάρι. Τεντώνω το χέρι μου αλλά δεν μπορώ να φέρω τον εαυτό μου να τα μαζέψει. Είχα την παλιά μου φωτογραφική στον ώμο, έτσι φωτογράφισα τις τουλίπες…
Υπάρχει ένα στρατιωτικό φυλάκιο που παραμένει από το 1974, έχει κτιστεί με πολύ γερά υλικά… Οι πράσινες «αναθρήκες» που το περιτριγυρίζουν έχουν μεγαλώσει και είναι πιο ψηλές από μένα… Συνήθιζα να βλέπω αυτό το παλιό στρατιωτικό φυλάκιο από το Melandra House. Αλλά για πρώτη φορά έχω την επιθυμία να μπω μέσα… Νιώθω απόκοσμα αλλά συνεχίζω και μπαίνω μέσα στο στρατιωτικό φυλάκιο. Έκανα ένα βήμα, αλλά το δεύτερο βήμα με παίρνει πίσω. Τι γερό, ισχυρό στρατιωτικό φυλάκιο… Το σπίτι έχει καταρρεύσει αλλά το στρατιωτικό φυλάκιο στέκει ακόμα ισχυρό. Έγινε άραγε κάποια μάχη σε αυτό το στρατιωτικό φυλάκιο; Η ερώτηση αυτή με σπρώχνει ακόμα πιο πίσω… Υπάρχουν επτά πηγάδια στο χωράφι γύρω από το στρατιωτικό φυλάκιο. Είχα δει πριν τα δύο από αυτά, αλλά τα άλλα πέντε τώρα μόνο τα βλέπω… Τα μηχανοστάσια και των επτά πηγαδιών έχουν κατεδαφιστεί… Βλέπω μέρος των τοίχων πάνω από κάποια από τα μηχανοστάσια – τρεις ή πέντε πέτρες στέκουν εκεί…
Τα χωράφια φυτεύονται και θερίζονται αλλά τα πηγάδια παραμένουν ανοικτά χωρίς καμιά προφύλαξη ασφάλειας… Καθώς προσεγγίζω τα πηγάδια, νιώθω απόκοσμα μέσα μου… Τα πουλιά που φώλιασαν μέσα στα πηγάδια φοβούνται με τον ήχο των βημάτων μου και πετούν μακριά… Κοντεύω στα πηγάδια… Άρχισα να νιώθω φόβο… Παρ' όλα αυτά όμως πήρα κάποιες μικρές πέτρες και τις έριξα μέσα… Όλες οι πέτρες αντιλάλησαν τον ίδιο θλιβερό ήχο και έστειλαν πίσω τον ήχο σε μένα… Έβγαλα φωτογραφίες, όσες μπορούσα…
Ξαφνικά είχα το ερώτημα στο μυαλό μου αν μπορεί να υπάρχουν κάποιοι αγνοούμενοι θαμμένοι στα πηγάδια αυτά… Ήταν σαν πως και με έλουζαν με καυτό νερό… Ξαφνικά, ήταν σαν πως και άκουγα κραυγές που έρχονταν από το βάθος των πηγαδιών… Πολλοί Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι είναι ακόμα «αγνοούμενοι» τα τελευταία 50χρόνια… Η τύχη τους ακόμα είναι άγνωστη… Πολλοί από αυτούς, τους οποίους τα οστά έχουν βρεθεί, ήταν κατ' ακρίβεια σε τέτοια απόμακρα, ήσυχα μέρη, μέσα σε άδεια πηγάδια… Άραγε υπάρχουν αγνοούμενοι μέσα στα πηγάδια αυτά;
Καθώς επιστρέφω στο Melandra House, τα μάτια μου δεν βλέπουν τις πολύχρωμες τουλίπες… Τα αυτιά μου δεν ακούν το κελάηδισμα των πουλιών… Ήταν σαν πως και ο αέρας με έριξε πίσω στο κάγκελο του Melandra House. Βρήκα τον εαυτό μου εκεί…
Έκατσα στο πρώτο σκαλοπάτι της σκάλας. Οι συγγενείς μου που ήταν «αγνοούμενοι» είχαν βρεθεί μετά από 40 χρόνια και τα οστά τους μας επιστράφηκαν σε μικρά κουτιά. Τώρα έχουν τάφους που μπορούμε να επισκεφτούμε. Ναι, έχουν τάφους αλλά το θέμα των «αγνοουμένων» εξακολουθεί να είναι ένα συνεχές τραύμα για μένα… Θα περάσουμε το τραύμα αυτό στα παιδιά μας ως κληρονομιά… Σαν την αλυσίδα με δακτυλίδια, το τραύμα αυτό θα συνεχίσει από τη μια γενιά στην επόμενη…
Η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων πρέπει να ερευνήσει τα πηγάδια αυτά για να δει αν έχουν θαφτεί μέσα «αγνοούμενοι»… Πρέπει να διερευνήσουν αν έγινε μάχη γύρω από το στρατιωτικό φυλάκιο δίπλα από το Melandra House στην Αμμόχωστο, στο δρόμο της Σαλαμίνας…
Όσοι γνωρίζουν οτιδήποτε για τους «αγνοούμενους» θα πρέπει να μιλήσουν και να πουν αυτά που ξέρουν… Μην πάρετε αυτά που ξέρετε ως μυστικό στον άλλο κόσμο όταν πεθάνετε… Μιλήστε έτσι ώστε να υπάρξει θεραπεία στις προσδοκίες των συγγενών των «αγνοουμένων»… Ελέγξετε τη μνήμη σας… Ελέγξετε την συνείδηση σας… Και στο όνομα της ανθρωπιάς, μιλήστε αν γνωρίζετε κάτι…
Και εσείς, οι πολιτικοί! Ακριβώς όπως σας ενδιαφέρει το εδαφικό, οι εγγυήσεις, το περιουσιακό, η ιστορία της ΕΝΩΣΗΣ και του ΤΑΚΣΙΜ, σας παρακαλώ φροντίστε τα προβλήματα των συγγενών των «αγνοουμένων», των οποίων οι αγαπημένοι έγιναν «αγνοούμενοι» λόγω της διαμάχης ΕΝΩΣΗ-ΤΑΚΣΙΜ…»
(Leyla Kiralp – Φεβρουάριος 2017)

Photo: Πηγάδια γύρω από το Melandra House…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 18th of April 2017, Tuesday.

(*) The link to Leyla Kiralp's article published in Turkish on my page called "Cyprus: The Untold Stories" in YENİDÜZEN newspaper:

http://www.yeniduzen.com/leyla-kiralp-yazdi-kuyular-10266yy.htm

Yalçın Okut: “Fanatizm değil de sağduyu hakim olsaydı, bunlar hiç yaşanmayacaktı…”

*** Babası Akaçalı Veysi Hüseyin "kayıp" olan ve hem Lefkoşa Genel Hastanesi, hem de Tatar'ın Dağseven'e verdiği listede bulunan Yalçın Okut anlatıyor...

Yalçın Okut: "Fanatizm değil de sağduyu hakim olsaydı, bunlar hiç yaşanmayacaktı…"

Geçen hafta kaybettiğimiz değerli arkadaşımız Yalçın Okut'un babası 1963'ten "kayıp"tı… Babacığından geride kalanların bulunup kendisine teslim edildiğini göremeden göçüp gitti…
Onunla 25 Ekim 2007'de yani bundan tam on yıl önce, "kayıp" babasını konuşmuştum…
Röportajımızı YENİDÜZEN gazetesinde "Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler" başlıklı yazı dizimde yayımlamıştım…
Nurlar içinde yatsın… Onun anısına on yıl önce yaptığımız bu röportajı yeniden yayımlıyorum:
"Yalçın Okut'u tam bir "istiridye"ye benzetiyorum – bunun nedeni bunca yıldır sürekli yazıp çizmesine karşın, babasının "kayıp" olduğu hakkında herhangi bir ipucu vermemiş olması. O, "incisi kayıp bir istiridye" gibi bu konuda tamamen kendi üstüne kapanmış, derin yaralarını kendine saklamış, bunları ifade etmemiş...
Nitekim Aralık 1963 sonunda Lefkoşa Genel Hastanesi morgunda bulunan 21 Kıbrıslıtürk'le ilgili listeyi ve Rüstem Tatar'ın Dt. Hüsrev Dağseven'e vermiş olduğu Ayvasıl'daki toplu mezarlardan çıkarılanların olduğu öne sürülen 21 kişilik listeyi yayımladığım zaman, Yalçın Okut'un yakın bir arkadaşı beni arayıp, "Veysi Hüseyin'in Yalçın Okut'un babası olduğunu biliyor muydun?" diye soruyor. Her iki listede adı geçen Akaçalı Veysi Hüseyin'in böylece Yalçın Okut'un babası olduğunu öğreniyorum.
Onu arıyorum ve düzenli olarak yazılar yazdığı Afrika gazetesinde buluşup konuşuyoruz. Bu oldukça zor bir röportaj oluyor çünkü bugüne dek bu konuda hiç konuşmamış... Zaman zaman röportaj bandını durdurup birkaç dakika ara veriyoruz. Sonra kaldığımız yerden devam ediyoruz...
Yalçın Okut, "kayıp" babası Veysi Hüseyin'i, Akaça'daki yaşamı, sonrasındaki yaşamını anlatıyor... Babasının tek bir fotoğrafı var, onu da bir albümde buluyorum... Başka tek bir fotoğrafı bile yok... Hem o günlerde insanların fazla fotoğraf çektirmeyişi, hem de babası gidip de geri dönmeyince Akaça'dan göç etmeleri, belki bulunabilecek birkaç hatırayı da yok etmiş... O nedenle babasından geriye kalan tek bir flu fotoğraftan başka bir fotoğraf yok elimizde... Bu flu suretten ve Yalçın Okut'un anlattıklarından, Veysi Hüseyin'in nasıl birisi olduğunu canlandırmaya çalışıyoruz...
Akaça'dan Lefkoşa'ya otobüsle gelirken, Baf Kapısı'ndaki barikatta otobüs durudurulmuş. Rum şöföre "Otobüste Türk var mı?" demiş otobüsü durduran Rumlar. Otobüs şöförü "Yoktur" demiş – Veysi Hüseyin'in varlığını gizlemiş. Ancak arka sıralarda oturan bir Kıbrıslırum, otobüsü durduranlara sessizce bir işaret çakmış ve Veysi Hüseyin'i göstermiş. Onu otobüsten indirip sokak ortasında vurmuşlar... Herhalde ondan sonra da Lefkoşa Genel Hastanesi morguna kaldırmışlar... Haftalardır yazmakta olduğumuz hikayeyi biliyorsunuz artık: Kıbrıs Rum tarafı, Türk tarafına morgta bulunan 21 Kıbrıslıtürk'ün listesini göndererek "Gelin, alın" diyor. Türk tarafı bu 21 kişiyi almıyor ya da alamıyor... O zaman bunlar Ayvasıl'daki (Türkeli) Türk mezarlığı çevresine kazılan çukurlara gömülüyor. Ardından Türk tarafı, İngiliz askerlerinin koruması altında ve Kızılhaç gözetimiyle yabancı basının gözü önünde bu toplu mezarlarda kazı yapıyor ve buradan 21 ceset çıkarılıyor. Bunlar Kızılay hastanesine otopsi için gönderiliyor. Ardından Tekke Bahçesi'ne gömülüyorlar. Veysi Hüseyin'in de Ayvasıl'daki (Türkeli) toplu mezarlardan çıkarılıp Tekke Bahçesi'ne gömülmüş olma olasılığı yüksek. Çünkü her iki listede de adı geçiyor... Tekke Bahçesi'nde "meçhul" mezarlara gömülen bu isimsiz "kayıp" Kıbrıslıtürkler için kazı yapılıp, bunlar DNA testine gönderilirse, o zaman belki diğer "kayıp" Kıbrıslıtürkler'in yanısıra, Yalçın Okut'un babası Veysi Hüseyin'in de kemikleri ailesine iade edilecek.
Yalçın Okut için, babası Veysi Hüseyin'in kemiklerine kavuşup kavuşmamak, çok fazla bir anlam ifade etmiyor... "Annem hayatta olsaydı..." diyor ve gözleri doluyor... Annesi hayatta olmuş olsaydı, eşi Veysi Hüseyin'e kavuşması onun için çok büyük anlam taşıyacaktı... Ama Yalçın Okut'un annesi gibi, pek çok Kıbrıslıtürk ve Kıbrıslırum kadın, ömürlerini 30 yıl, 40 yıl süreyle, evden çıkıp giden ve bir daha geri dönmeyen eşlerini bekleyerek, hastalar olarak, rüyalarında onları görerek, onların adını sayıklayarak ölüp gittiler... Bir kuşak kadın, iki tarafın da niyeti olmuş olsaydı, büyük kolaylıkla çözülebilecek böylesi insani bir konuda, "kayıp" insanların bulunup sevdiklerine iade edilmesi konusunda, yıllarca oyalanmışlar ve acı içinde, gözleri açık gitmişler...
Yalçın Okut'la tüm bunları konuşuyoruz... Onunla röportajımız şöyle:

SORU: Kaç yaşındasın?
YALÇIN OKUT: 59... 1947 Akaça doğumluyum...

SORU: Annen-baban da Akaçalı mıydı?
YALÇIN OKUT: Tabii tabii... Babamın adı Veysi Hüseyin, annemin Hidayet...

SORU: Akaça nasıl bir yerdi? Karma bir köy müydü?
YALÇIN OKUT: Karma bir köydü... Büyük bir yer – biz küçük bir azınlıktık, yani 160-170 kadar Türk vardı, Rumlar'ın nüfusu 2 binin üzerindeydi. Fakat şunu söyleyeyim en baştan: Köyde hiçbir çatışma olmamıştı, 58'lerde... Hatta başka köylerden fanatik Rumlar'ın gelip bir gece baskın yapmaya çalıştıklarını ve bizim Akaçalı Rumlar'ın onları durdurup geri gönderdiklerini de biliyoruz...

SORU: Siz hatırlarsınız...
YALÇIN OKUT: Ben çocuktum, büyükler daha iyi hatırlar, anlatılır bu...

SORU: Siz kaç kardeşsiniz?
YALÇIN OKUT: Beş kardeş, ben ikinciyim... En büyük Kaya...

SORU: Akaça tam nerededir?
YALÇIN OKUT: Peristerona'dan bir önce yani havaalanından sonraki ikinci köy... Lefkoşa-Omorfo anayolu üzerinde...

SORU: Rumlar galiba Akaki der oraya...
YALÇIN OKUT: Agaci derler, İngilizler de Akaki...

SORU: Yani senin çocukluğun hep köyde mi geçiyordu?
YALÇIN OKUT: Hayır, Lefkoşa'da okula gidiyorduk, yaz tatillerinde gidiyorduk. Yatılı okuyorduk çünkü... 63'te 16 yaşındaydım – lise son sınıftaydım. 16 nasıl lise son sınıf olur? Bir yıl önce gitmiştim ilkokula. Dedem Kaya'yla beni elimizden tuttu, "İkisini birlikte yazacaksınız" dedi...

SORU: Peki nasıldı hayatınız? Baban ne işle uğraşırdı?
YALÇIN OKUT: Babam çiftçiydi, verimli topraklarımız vardı. Hatta su parası ödemekten usandıydı babam. Osman Mısırlızade'nin üç tane su motoru vardı köyde. Mısırlızade ailesinin bizim köyde çok malları vardı – yağ değirmenleri, un değirmenleri, su motorları vardı... Çok zengin bir aileydi...
Babam su parası ödemekten bezmişti... Bostan, patates, çok su isteyen ürünler bunlar... Dedemin dönme-dolap kuyusu vardı. Tabii sular azaldıkça, dönme-dolap kuyular da çok derin olmuyordu, biliyorsun, su çekilmişti. Babam tutturdu illa "Madem ki dedenizin burada dönme-dolap kuyusu vardır, ben artezyen kazacağım ve suyu bulacağım" diye. İnatçı bir adamdı. Kazdı, buldu 62'de ve refah düzeyimiz belirgin bir şekilde yükselmişti o yıl çünkü su parası ödemiyordu, ihtiyacımızdan arta kalan suyu da satıyordu Rumlar'a!

SORU: Ürettiği sebzeleri kendisi mi götürüp pazarlardı?
YALÇIN OKUT: Tüccarlar gelip alıyorlardı...

SORU: Peki evler nasıldı? Türkler ayrı mahallede miydi?
YALÇIN OKUT: Hayır, karmaydı...

SORU: Mesela Rum komşunuz var mıydı?
YALÇIN OKUT: Vardı... Sadece Türk kahvesi ayrıydı ama Rum kahvelerine de giden çok Türk vardı tabii...

SORU: Komşularınızı hatırlar mısınız?
YALÇIN OKUT: Çok iyi hatırlarım...

SORU: Mesela?
YALÇIN OKUT: Mihaili vardı, Mihaili tüccarlardan, biraz da tefecilik yapan varlıklı bir aileydi. Zaman zaman, bütün diğer köylüler gibi, Türk veya Rum, babamın da ondan faizle borç aldığını hatırlıyorum. Üç kızı vardı Mihaili'nin – bir tanesi dilsizdi, iki de oğlu vardı. Oğullarından biri şimdi Avustralya'da...

SORU: Sen hangisiyle oynardın?
YALÇIN OKUT: En küçükle ben oynuyordum... Bir tanesi Eleni'ydi, bir tanesi de Maria. İlk gözağrım da diyebilirim yani! Maria...

SORU: Sade Tremeşeli'nin olmayacak ya Maria'sı!
YALÇIN OKUT: Tabii, tabii!... Ne yazık ki o suyu bulmamız ve hayat seviyemizin yükselmeye başlaması çok kısa sürdü – 62'de bulmuştuk suyu, 63'te olaylar başladı...

SORU: Babanız hangi tarihte "kayıp" olduydu?
YALÇIN OKUT: İkinci gün sanıyorum... Tahtakale'de Cemaliye'yle Zeki öldürülünce, ertesi günü de lisede talebelerin üzerine ateş açılmıştı ya, köylere abartılı haberler gidiyordu.

SORU: "Kan gövdeyi götürdü" falan filan...
YALÇIN OKUT: "Rumlar Türkler'i kesiyor" falan diye... E adamın üç tane evladı yani biz üç kardeş Lefkoşa'da okulda idik – ben lise son'daydım Kaya'yla, Fikret ortaokuldaydı, o abartılı haberlerden de etkilenerek babam gidip illa evlatlarını bulacak... Haksız da değildi...

SORU: Sizi aramaya geldiydi!
YALÇIN OKUT: O abartılı haberler içerisinde... Tahtakale'deki çatışmalar başladığında ben yurtta kalıyordum. O sarı taştan okul var ya, şimdi Turizm Bakanlığı oldu, Haydarpaşa'nın yurdu olmadığı için, oradaki yurtta kalıyordum. O gece ranzada üst kattaydım, Tahtakale'de Cemaliye ile Zeki Karabülük vurulduğunda – birkaç kurşun da gelip bizim yurdun camlarını delmişti... Ansızın böyle koca koca amcalar belirdi, belli ki TMT'den biz öğrencileri korumak için gelen TMT üyeleriydiler. "Şiltelerinizi alın" dediler, "burası tehlikeli... Aşağıya, sınıflara ineceksiniz..."
Aldık şiltelerimizi ve sınıflara yere serdik, sınıflarda yatmaya başladıktı...

SORU: Cemaliye ve Zeki Karabülük olayı hakkında ne anlatılırdı? O dönem neler duyduydunuz?
YALÇIN OKUT: Cemaliye'nin dul olduğu biliniyordu...

SORU: Çocuğu vardı...
YALÇIN OKUT: Boşanmıştı, bir kızı vardı... Görüştün mü onunla?

SORU: Soyadını bilmiyorum kızın...
YALÇIN OKUT: Tahtakale'de yaşıyordu Cemaliye... Bizim lise binasına çok yakın olur mahalle, nitekim kurşunlardan bir tanesi de bizim pencerelere ve duvara saplanmıştı.

SORU: Yani Tahtakale'de tam olarak ne olduğunu bilir misiniz?
YALÇIN OKUT: Kitaplardan okuduk... Gibbons'un "Genocide Files"ını okudun mu? Tabii çok taraflı bir kitaptır o ama orada anlatıyor, Cemaliye'nin ne kadar güzel bir kadın olduğunu... Ayrıntılar var orada. Gibbons da zaten casustu, Lübnan'dan kovulmuştu. İngiliz'di. Ünlü bir gazeteci. Sonra kitabı Ankara'da Türkçe'ye de çevrildi. Fakat adı değiştirilerek. İngilizce adı "Genocide Files"dır, Türkçe'ye "Kıbrıs'ta Soykırım" diye çevrildi. İngilizce kitabının birinci baskısında, iç kapakta, "iki taraflı casusluk yaptığını İngiliz resmi otoritelerinin resmen kabul ettiği tek ajan" diye belirtiliyor. Öyle ilginç bir adam. Ama Türkçe'de yok o... Ben birkaç kez görüştüm kendisiyle, Kıbrıs'a gelip gidiyor... Bu gelişinde haber vereyim, görüştüreyim sizi...

SORU: Evet... Babanız ikinci günü çıktı, nasıl gelmeye çalıştı Lefkoşa'ya? Arabası mı vardı?
YALÇIN OKUT: Arabası yoktu. Evimiz anayol üzerindeydi. Lefkoşa-Omorfo anayolu ve büyük bir otobüs şirketi vardı, "Galoyiro"... "Galoyiro", "İyi seferler" diye çevrilebilir. Büyük bir şirketti. Otobüslerden bir tanesinin şöförü de bizim köylü birisiydi. Rum...

SORU: Adını hatırlar mısın?
YALÇIN OKUT: Bulabilirim adını, gittim, görüştüm kendisiyle kapılar açıldıktan sonra. Anacığım da arkada fırına ekmek salıyormuş o gün... Gerek diğer köylüler, gerekse anacığım, engel olmaya çalışırlardı babama, gitmesin diye. Fakat o gün, tesadüfler bu kadar olabilir... Anam arkada fırına ekmek salarken, "Galoyiro" otobüsü geçer – saat başı seferleri vardı... Şöför de, bizim tanıdığımız şöför, bizim köylü şöför... Onu görünce, herhalde biraz ondan da cesaret alarak diye düşünüyorum, bizim peder atladı otobüse... Çok sonraları bana söylediğine göre, iki sene önce gidip bulmuştum bu şöförü, "Çok uğraştım, Veysi, deli olma, yollar tekin değil demeye çalıştım fakat dinlemedi beni" dedi.
Bir panel vardı iki yıl önce, o gün, Akaça'da... Neofitos ile eski İçişleri Bakanı Hristu konuşacaktı. O panele gitmiştik... Kahvede oturuyorduk, kahve içiyorduk, panel saatini beklerken... Beni görür görmez tanıdı...

SORU: Herhalde benzersiniz babanıza...
YALÇIN OKUT: Çok benziyorum, evet... Ağlamaya başladı... Tabii yaşlıydı, Alzheimer hastalığı vardı galiba, elleri titriyordu... "Ben suçsuzum" dedi.
"Elbette, ben seni yargılamak için gelmedim yani" dedim... "Senin suçsuz olduğunu, engellemeye çalıştığını, daha önceden duymuştum..." dedim.

SORU: Nasıl olmuş yani olay? Bindi otobüse Veysi Bey, sonra ne oldu?
YALÇIN OKUT: Baf Kapısı'nda, EOKA'cıların kurduğu barikat vardı. Durdurdular şöförü, "Arabada Türk var mı?" diye sordular. "Yoktur" dedi, korumak için. Silahı şakağına dayadılar, "Yalan söylüyorsan, senin işin bitiktir" dediler. Arkadan birileri... Tabii komşu köylüler, tanıyorlar birbirlerini köylüler, sesli de değil, parmağıyla işaret etmiş. Ola ki sesinden tanınır diye... Orada indirmişler, hemen infaz etmişler...

SORU: Orada öldürdüler yani...
YALÇIN OKUT: Evet, evet... Baf Kapısı'nda, parkın olduğu yerde... İndirince, "Sen git" demişler şöföre... "Ben sürdüm arabayı" diyor, "daha hareket eder etmez, tarama sesi duydum" diyor...

SORU: Gördü yani...
YALÇIN OKUT: Evet... Bu bölümü, yaklaşık 10 yıl önce, o zaman "Avrupa" gazetesiydi "Afrika", yazmıştım... Bir insan sırf Türk olduğu için nasıl öldürülür? Faşist eğitimden geçirilmişse, o köpekler yaparlar...

SORU: Sonra siz veya anneniz nasıl öğrendiniz babanızın "kayıp" olduğunu? Bu Rum şöför mü gidip söyledi aileye, yoksa?...
YALÇIN OKUT: Evet... Akşam köye gidince söylemiş. Muhtara söylemiş...

SORU: "Muhtar" dediğiniz Türk yoksa Rum?
YALÇIN OKUT: Türk muhtar... Turgut Veli... Ünlü eğitimci Oğuz Veli var ya, onun abisi... Ve Turgut Veli, İngilizler aracılığıyla bir mesaj göndermiş, Lefkoşa'daki komutana, "Biz korku içerisindeyiz..." Köydeki Rumlar ısrar ediyormuş, "Gitmeyin, biz sizi koruyacağız" diye... Buna rağmen toplandılar, tüm köy, terkettiler.

SORU: Babanızın ölümü üzerine göç ettiler...
YALÇIN OKUT: Bunun da büyük etkisi var tabii... Bir kısmı Lefkoşa'ya yerleşti, bir kısmı Ortaköy'e, bir kısmı Gaziveran'a gitmiştir...

SORU: Dağıldılar...
YALÇIN OKUT: Dağıldılar... Mağusa ve Galatya'ya yerleşenler oldu, akrabalarımız da vardı...

SORU: Sen nasıl duyduydun?
YALÇIN OKUT: Köylüler gelince Lefkoşa'ya...

SORU: O ana kadar haberin yoktu...
YALÇIN OKUT: Haberim yoktu evet... Okullar kapanmıştı, mücahitliğe başlamak üzereydik... Saray Otel'e toplanmıştı bütün insanlar, orada barındırılıyorlardı... Atatürk İlkokulu'nda barındırılıyordu bir sürü göçmen... Bir keşmekeştir gidiyordu...

SORU: Şahin Sineması'nda da vardı, Kaymaklılılar...
YALÇIN OKUT: Evet... Biz üç oğlan zaten Lefkoşa'daydık... Annem ve iki küçük kardeşimiz, Cemal ve Şenay – okula başlamamışlardı daha, küçüktüler ...

SORU: Baban 42 yaşındaydı "kayıp" olduğunda... Annen?
YALÇIN OKUT: Annem daha da gençti... Herhalde 37-38 yaşlarındaydı... Ortaköy'e yerleşmişti bizim aile ve akrabalar, Mehmet Ömer Ekinci-Emir Ekinci kardeşler vardır, Esengin Ekinci... Hiç tanımadığımız bir aileydi fakat o yıllarda herkes, herkese evini açıyordu. Bir oda vermişlerdi bizim akrabalara... Biz zaten dağa gönderilmiştik, mücahit olup dağa gitmiştik...

SORU: Annenden mi duyduydun sen babanın başına gelenleri?
YALÇIN OKUT: Hayır, diğer köylüler söylemişti bana... Annem duyunca hasta olduydu...

SORU: Ne hissettiydin?
YALÇIN OKUT: Büyük bir şok tabii... Büyük bir şok... Ve annem üzüntüsünden hasta oldu, hastanede yatıyordu...

SORU: Herhalde siz üç erkek çocuğa kaldıydı aileye bakmak...
YALÇIN OKUT: Biz zaten mücahit olduyduk... Fikret küçüktü, ortaokuldaydı. Kaya'yla ben mücahit olmuştuk. Annem hastaneden çıkınca, Mehmet Ömer'lerin verdiği odada, halam, halamın çocukları, annem, uzun yıllar orada kaldık... Biz dağdaydık veya Lefkoşa'da mevzilerdeydik. Biliyorsun, küçük bir maaş bağladılardı "kayıp" veya "şehit" ailelerine. Annem ve kardeşlerim onunla geçinmeye çalışıyorlardı...

SORU: Tabii, mallarınız da Akaça'da kaldıydı...
YALÇIN OKUT: Tabii, tabii...

SORU: Bir anda yoksulluk...
YALÇIN OKUT: Maalesef... Bu, belki yeri değil ama, o gece Işık Kitabevi'nin panelinde Niyazi Kızılyürek farklı birşeyler söylemişti... "Merhamet dilenmemeli" falan filan... O anlamda söylemiyorum fakat insan böyle bir olaydan sonra, bütün bir ömrü "eksik" hisseder...
Bütün bunlara daha sonra hırslandım... Siyasi bilinç kazandıktan sonra... Bütün bu provokasyonlar, zamanında önlenebilecek iken önlenmemesi ve tam tersine teşvik edilmesi TMT tarafından ve diğer istilacılar tarafından...

SORU: Ne kadar süre mücahit kaldıydınız?
YALÇIN OKUT: 1967 yılına kadar mücahittim. Dağ nöbeti vardı... Sonra 77. bölük... Erol Özçelik, hem lise müdürüydü, hem de komutanımız... 65'lerde artık siyasi bilincimiz gelişmeye başladı – Çetin Altan okuyorduk. O yılların AKŞAM gazetesinde yazıyordu... Erenköy'deki arkadaşlarımız, geri Türkiye'ye gönderildikten sonra, biz Lefkoşa'daki lise mezunları da "Artık bıktık, gitmek istiyoruz, üniversiteye gitmek istiyoruz" diye toplantılar yapmaya başladıydık. Sinemalarda iki-üç toplantı yaptığımızı hatırlıyorum, bayağı kitlesel toplantılardı... Ve nihayet "izin" çıktı "yüksek makamlar"dan...
Bu arada okullar kapanmıştı ya, bir süre sonra, son sömestri okumak üzere okulları açtılar, son sömestri okuduk, mezun olduk. Bir sınav yapıldıydı, üniversite seçme sınavı... 67'de izin çıktı, gittik... Biz üç arkadaş, İstanbul diye ısrar ettikti, isabet de etmişiz.

SORU: Neyi kazandıydınız?
YALÇIN OKUT: Ben, Ticaret Lisesi çıkışlı olduğum için, o yıllarda maalesef bizi fakültelere almıyorlardı, sistem öyleydi. İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi'ne gittim... Yoksa ben felsefe veya edebiyat okuyacaktım. Ekonomi okudum ve çok işime yaradı tabii...

SORU: Bitirdiğin zaman aklında herhalde Kıbrıs'a dönmek vardı...
YALÇIN OKUT: Vardı da... O yıllarda, 68 kuşağı biliyorsun... Bu arada anacığım da kansere yakalandı ve öldü...

SORU: Dayanamadı kadın...
YALÇIN OKUT: Göçmenevleri yapıldığında ikinci etapta bir ev verildiydi anneme. Bu, anayol üzerinde bir evcikti. Mezarlığa giden yolda... Küçük kardeşim Fikret anlattı, anacığım her cenaze geçtiğinde koşup o cenaze arabasına çiçek koyarmış, çiçek koymaya çalışırmış... Kendi eşinin cenazesini kaldıramadı diye... Ne kadar acı çektiğini gösteriyor...

SORU: Kaç yaşındaydı öldüğü zaman?
YALÇIN OKUT: 1972'de öldü...

SORU: Sen daha dönmediydin...
YALÇIN OKUT: Hayır, tatillerde gelip gidiyorduk... Vallahi Sevgül, çok büyük bir nedenim kalmamıştı Kıbrıs'a gelmek için... Zaten biliyorsun, çok uzun yıllar, tatillere geldiğimiz yıllarda, 68'den sonra "normalizasyon" başlamıştı... İki kez akrabalarımızla köyümüze gidip arpa ektiğimizi de hatırlıyorum.

SORU: Ne hissettiydin, yıllar sonra köyüne gittiğinde?
YALÇIN OKUT: Bir umut vardı tabii... "Yakında herşey düzelecek da köye döneceğiz" diye...

SORU: Evinizi bulmuş muydun?
YALÇIN OKUT: Tabii, tabii... Dururdu... Şimdi bizim ev meyhanedir! İlk gittiğim zaman, bir ekmek kadeyifi alıp gitmiştim. Dedim "Bakın, her akşam burada oturup içeceğim! 30-40 yılın hesabına yazın!" demiştim. Güldüler tabii, şaka olduğunu biliyorlardı. Onlar da göçmendir... Avlona'dan (Gayretköy) – çok yakın, bizim köyün kuzeyinde, topraklarımız da içiçeydi...

SORU: Ekip biçiyordunuz...
YALÇIN OKUT: Tabii, tabii... Biçme safhasında bulunmamıştım ben, ekme safhasında oradaydım – biçme zamanı tekrar Türkiye'ye dönmüştüm. Ama akrabalarımız gidip ekip biçiyorlardı. Hatta kapılar açıldıktan sonra, köyün kooperatif yetkilileri, 74 öncesinden ürün teslim edip parasını almayan akrabalarımız vardı, "Söyle, gelip alsınlar" demişlerdi bana. Söyledim...
Tabii, o yıllarda, babalar, amcalar vefat ettiler. Çocuklar vardı, çocukların da tereke sorunları vardı... Kaldı o para... Zengin bir köy, bizim köy, verimli toprakları var. Şu anda bizim köyün kooperatifi toplam 3 milyon Kıbrıs Lirası artıdadır! Lefkoşa'da diğer bankalarda olan tasarruflar ayrı... "Kaçmasaydınız, bu parada sizin de payınız olacaktı" dediler.
Şunu da belirteyim: O kısacık ikibuçuk-üç yıllık Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde, gerek Türk, gerek Rum, vatandaşlarının hayat standardında, büyük bir artış olmuştu, refah devletine doğru gidiyordu. Hasan Fehmi, akrabamızdı bizim, geçen sene vefat etti... Onun verdiği rakamlar vardır... 60 Cumhuriyeti'ne kadar dört adet su motoru vardı köyde, birisi Lefteri'nindi, diğer üçü de Osman Mısırlızade'nin... Cumhuriyet'in kurulmasından sonra o ikibuçuk-üç yıllık kısa dönemde, sadece Türkler'in 14 su motoru olduydu, bir tanesi de bizimdi. Bu, refahın nasıl artmaya başladığının ölçüsü... Bu konuda bir araştırma yapmaya başlamıştım, yarım kaldı. Kemal Aktunç dostumuzun da ifadesine göre, o yıllarda, onların yöre de verimli bir bölgeydi, Dali-Bodamya... "Aynı şeyi ben de hatırlıyorum" dedi. İlk süt sağma makinesini bir Türk aile ithal etmiş, satın almıştı... Bu iki örneği birleştirince, resmi Türk tezinin "kahpe Rum mezalimi" edebiyatının havada kaldığı ortaya çıkıyor.

SORU: Babanızın naaşını hiç alamadınız. Hatırlıyor musunuz o dönem bu yönde herhangi bir girişim yapıldığını?
YALÇIN OKUT: Yok... Biz dağdaydık... Ancak Dr. Küçük'e gidilebilirdi, sanırım görüşülmüştü onunla...

SORU: Şimdi tabii her ne kadar listesi tamam değilse da, Rüstem Tatar'ın Dt. Hüsrev Dağseven'e verdiği listede de, hem hastane morgundakileri gösteren listede de, her ikisinde de babanızın adı var...
YALÇIN OKUT: Ölü olduğu bilinmesine rağmen, "şehitler" listesine yazılmadı adı, "kayıp kişiler" listesinde geçti hep... Anneme verilen o ufacık maaş, "kayıp kişiler" listesinden...

SORU: Aradan 43 yıl geçti – eğer bu insanları gerçekten arıyorsaydın, Tekke Bahçesi'ndeki "meçhul" mezarları açardın, DNA testi yapardın ve bunların hangi "kayıp" Kıbrıslıtürkler olduğuna bakardın. Hala daha bu mümkündür. Şimdi aileler başvuru yapmaya başladılar tekrar resmi olarak, Ayvasıl (Türkeli) tekrar kazılsın, Tekke Bahçesi'ndeki en azından meçhul mezarlar açılıp bakılsın diye... Siz sınırlar açıldığında, güneydeki Kayıplar Komitesi'ne gitti miydiniz?
YALÇIN OKUT: Gittiydim. O günlerde Dr. Armağan Hanım da orada çalışıyordu.

SORU: Zaten Afrika'da yazıyordu...
YALÇIN OKUT: Evet, evet... Ama Armağan'la gitmedimdi, bir arkadaşıma haber salmıştım, o beni oraya götürmüştü. Armağan'la orada karşılaşmıştım.
Daha sonra Armağan geldi, kan aldı benden, halamdan... Çünkü kızkardeşlerin DNA'sı daha bariz, daha yakın olurmuş...

SORU: Peki size ne dediydiler Kayıplar Komitesi'nde?
YALÇIN OKUT: Bu listeyi vermişlerdi... Ve babamın adı da vardı... Ayvasıl'a gömüldüklerini, bizimkilere haber salındığını "Gelin alın" diye fakat bizimkilerin gidip almadığını, bunun üzerine Ayvasıl'a gömüldüklerini söylediler.
Ben onun üzerine bu taraftaki Kayıplar Komitesi Başkanı Rüstem Tatar'la temas kurmaya çalıştım fakat emekli oluyordu galiba, izinlerini mi kullanıyordu? Geçici bir süre Oğuz Veli geçmişti yerine – Oğuz Veli bizim akrabamız... Onunla konuştum... Bana farklı şeyler söyledi... Telefonla görüşmüştüm – o günlerde Oğuz Bey'in de sağlık sorunları vardı. "Hayır" dedi, "tam tersine biz onlara Kaymaklı çatışmalarında bir sürü Rum cesedin bulunduğunu bildirdik, onları bir kamyona doldurduğumuzu bildirdik, onlara gelin alın dedik" ve onların gelip almadığını söyledi.

SORU: İnkar ettiler yani...
YALÇIN OKUT: Evet...

SORU: Ama o dönemin Halkın Sesi ve Bozkurt gazetelerinde bulduk ki, o liste verildi...
YALÇIN OKUT: Evet, evet... Bir de bunu Arif Hoca'dan öğrenmiştim – o günlerde Ayvasıl'daki öğretmen Emirali Bey'di...

SORU: TMT'nin şefiydi orada...
YALÇIN OKUT: Hemen hemen her köyde öğretmenler öyleydi. Ve kazılınca, cesetler çıkarılmaya başlanınca, Emirali hocaya "Gel, teşhis et" demişler. Emirali hocayla görüşemedim ondan sonra.

SORU: Emirali hoca, Kızılay hastanesine teşhis için gitti. Gittiği zaman, cesetler çoktan gittiydi Tekke Bahçesi'ne. Hatta yanında Hasan Blaga da vardı. Bu adam Kıbrıs Ordusu'nda idi. İkisi gittiler teşhise. Fakat cesetler gittiği için orada sadece giysiler varmış, giysiler numaralıymış, giysilere bakarak teşhiste bulunmaya çalışmışlar. Mesela Emirali hoca demiş ki, "Be! Bizim İsmail Dayı değilidi bu kırmızı çizmeleri giyen? Buna, İsmail Dayı yazalım... Ayşaba kara çarşaf takmazdı? Buna Ayşe Hasan Buba yazalım..." Böyle "teşhis" yapıldıydı yani... Çünkü zaten Ayvasıl'dan 9 kişinin "kayıp" olduğunu biliyorlardı. Mesela Rüstem Tatar'ın listesinde Koççinodrimitya'dan dört Kıbrıslıtürk'ün ismi var, buradan kayıp – bunların ikisi Peristerona'dan alınmıştı. Oysa bu kişilerden üçünün başka yerde gömülü olduğunu biliyoruz. Ben sordum Emirali hocaya, "Nereden Koççinodrimitya'yı tanımladınız?" diye. "Neye göre? Bir şey mi bilirdiniz" Dedi ki bana "Yook, orada üç-dört çift polis botu görünca, aklımıza geldi ki dört polis kayıptır Koççinodrimitya'dan, dedik ki, herhalde bunlar da onlardır..." Öyle girdi listeye bunlar. Halbuki üçü Balyemedohi diye bir yerde gömülüdür, o mezar da tanımlanmıştır... Biri yoktur... Yani "teşhis" böyle oldu. Ellerinde bulunan 21 kişilik listeye bakarak, biraz giysilere bakarak, biraz ondan, biraz bundan... Otopsi raporunu açıklamıyorlar... Onu açıklasalar, belki otopside de teşhis edilmiştir bazıları... Toplu mezarları açan Doktor Hüsrev, Mehmet Veli'yi tanıdı, Öğüt Osman Nuri'yi tanıdı... Bana anlatıldığına göre, bazı insanlar çift çift gömülmüş mezarlara... Zaten mezar sayısıyla 21 tutmaz Tekke Bahçesi'nde...
YALÇIN OKUT: Evet, tam bir keşmekeş oldu o iş... O günlerde, İngilizler'in telkiniyle, ne kadar çok Türk kanı dökülürse, o kadar haklı duruma geçecekmişiz, izlenen politika oydu... Hırslanıyorum dedim ya... Ve benim kuşaktan Kaymaklı'da yaşamakta olan, o çatışmalardan sonra Mandrez'e göçen arkadaşlar anlatıyorlar, genel söylem "Terkedelim, göç edelim ki haklı duruma, mazlum duruma düşelim..." Genel politika buydu...

SORU: Çünkü belli kantonlarda toplamaya çalışıyorlardı, "kantonal taksim"di ilk hedef – Arpalık olaylarını da işledik – Ali Fegan da anlattı, bir "göçettirme" politikası vardı – tabii bu da Kıbrıs Rum tarafının o günlerdeki liderliğinin hareketlerini haklı çıkarmaz – elinden geleni yaptı kaçırmak için Kıbrıslıtürkler'i... Elinde kan var yani...
YALÇIN OKUT: Çünkü artık Cumhuriyet makamları değil, iki yeraltı teşkilatı insiyatifi ele geçirmişti...

SORU: Mesela öğrendiğim bir başka ilginç ayrıntı, Lefkoşa Genel Hastanesi Başhekimi'nin kızkardeşinin Sampson'la evli olması... O zaman Sampson'un adamları, istediği gibi girer çıkardı hastaneye!
YALÇIN OKUT: Kan istemişler, başhemşire de Türkan Hanım'dı... İngilizce kitabında yazıyor bunları Türkan Aziz... "Gecenin bir vaktinde uyandırdılar beni, gittim hastaneye, yaralılar gelir... Telefon açtım Türk tarafına" diyor. Hiç Türk yaralı gelmiyor, sadece Rum yaralı geliyor... Demişler ki "Buradaki polikliniklerde olanları tedavi etmeye çalışıyoruz, bize kan gönder..."
"Kan istedim" diyor ve "Sampson'un eniştesi olan başhekim kan vermeyi reddetti... Kavga ettik" diyor... Dr. Ayten Berkalp'le tekme tokat kavga etmiş başhekim... Bu arada Dr. Ayten Berkalp narkozcuydu ya, başka bir doktor ameliyat odasından çıktı, "Bıraksana" demiş başhekime, "işi var, yaralıyı kurtaracağız..." Böylece kavga sona erdi o an için diyor.
Türkan Hanım'ın yazdığı bir kitap var İngilizce... Ama o günlerde Gibbons'un kitabında Türkan Hanım'ın ifadelerine göre, durmadan Rum yaralılar da geliyordu hastaneye, taraflı bir kitaptır bu ama şöyle bir ifade var: "Rum saldırganlar sürekli ateş açıyorlardı, tam bir sürü gibiydiler, saldırgan sürüsü... Bir şeyi gözden kaçırmışlardı: Keskin Türk nişancılarının mermileri... Ve o keskin Türk nişancıların mermileriyle yaralanan bir sürü Rum, hastaneye taşınıyordu..." diyor. Adamın ifadesi bu... Tam bir keşmekeş...
Bu araştırma çerçevesinde, Denktaş-TMT, Türk bakanları görevlerinden çekince, o bakanlardan birisinin görevine dönmek istediğini, evine dinamit atıldığını, böyle bir şey tesbit edebildin mi?

SORU: Sanırım Fazıl Plümer'di o...
YALÇIN OKUT: Oydu... İnönü'nün mektubu da var, "Cumhuriyet'e dönün" diye... İnönü'ye rest çekiyorlar, "Hepimiz toptan istifa ederiz" diyorlar.
Hatta Tahtakale'deki olaydan sonra ve öğrencilere ateş açılmasından sonra, bunu ben farketmemiştim, Hilmi Refik söylemişti bana... Hilmi Refik, lisede hocalık yapmıştı bana. "O günlerde" diyor "Türk polisinin yaka numaralarını çıkardıklarını görünce, ben anladım ki bu iş uzayacak..." Tabii, yaka numaralarını sökmek ne demek? O otoriteye bağlı değilsin demek...

SORU: Babanın neyini hatırlan en çok? 16 yaşındaydın... Nasıl biriydi?
YALÇIN OKUT: Şunu hatırlıyorum: Akşamüstü bütün köylüler kahvede toplanırdı... Herkes işinden dönerdi... Biz gençlere "Gazetenin sadece spor sayfasını okuyorsunuz" diye birkaç defa fırça atmıştı! Sadece bana değil! Biz yeni yetme gençler de kahveye gitmeye başlamıştık... Kızıyordu bize niye gazeteyi doğru dürüst okumuyoruz diye... Sanırım yaşasaydı, şimdiki CTP'yi demiyorum ama eski CTP döneminde orada olurdu, köyden göç etmeseydik, muhtar olurdu herhalde... Çünkü böyle isyankar bir tavrı vardı. Hatırlıyorum o "Gençlik teşkilatı" dönemlerinde, zaman zaman köye gelirdi, Denktaş, Dr. Küçük falan... Durmadan sorular sorardı rahatsız edici – hatta birileri bir yerden "Sus be Veysi!" derdi!...

SORU: Nasıl bir insandı? Ciddi miydi, neşeli miydi?
YALÇIN OKUT: Ciddi diyebilirim çünkü örneğin düğünlerde erken ayrılır eve giderdi – sabahlara kadar yemelere içmelere kalmazdı. Tabii erken kalkıp işe gidecekti...

SORU: Sevdiği yemekleri hatırlar mın?
YALÇIN OKUT: Her yemeği yerdi, hiç mızır değildi.



SORU: Babanla ilgili başka neler hatırlıyorsun?
YALÇIN OKUT: Bir su kavgasından ötürü bir olay olduydu mesela köyde... Genç bir EOKA'cı – şımarık bir gençle ilgili... Köyün ortak suları vardı, yaz-kış akan ve o paylaştırılırdı, geldi bu genç, babamın saati dolmadan çevirdi kendi tarlasına... Gitti, itiraz etti bizim peder. Orada küfretmiş galiba! Küreği çevirip kafasına indirmiş! Öyle bir olay var!

SORU: Öyle da bir tarzı vardı adamın yani!
YALÇIN OKUT: Evet! Bir de benim babamla ilgili olmayan ama bizim akrabamız olan Turgut Veli'yle ilgili bir şey anlatmak istiyorum. Annesi Avlonalı'ydı (Gayretköylü) – annesinden kalan bir sürü toprağı vardı... Çok yakın zaten, eker biçerdi onları. Veya adam gönderirdi...
74'ten sonra Avlona (Gayretköy), Türk tarafında kalınca, zaten 64'ten beri 10 yıl göçmenlik yaşamış Turgut abimiz, gitti Avlona'ya (Gayretköy'e).
Avlona'ya (Gayretköy) da sadece Türkiyeli gazileri yerleştirdiydiler, Kıbrıslı yerleştirmediler. Giriş-çıkış kontrollüydü orada. Özel izinle girilir. Hala öyledir...

SORU: Askeri köy müdür?
YALÇIN OKUT: Askeri köydür. Biraz gevşetilmiş olabilir şimdi...

SORU: Yani asker mi vardır köyde?
YALÇIN OKUT: Hayır, gaziler... Ve sınıra da çok yakın olduğu için... Turgut abimiz "Bu tarlalar benim" demiş – bunu eşşek sudan gelinceye kadar dövmüşler, kendi tarlasını istedi diye... Sanırım hastanelik edinceye kadar dövdüler... Kısa bir süre sonra da öldü Turgut abimiz...

SORU: Son bu yayınlardan sonra, babanla ilgili neler düşündün? Tekke Bahçesi'ndeki mezarların açılıp bulunması gibi bir şey geçti mi aklından yoksa çok farketmez mi senin için?
YALÇIN OKUT: Şüphesiz ki annem hayatta olsaydı, bunu çok isteyecekti... O gün bana güneydeki Kayıp Şahıslar Komitesi'ne gittiğim zaman, çeşitli sorular sordular. İşte "Altın dişi var mıydı?" Hatırladığım kadarıyla vardı... "Saat takıyor muydu?" Zaman zaman takardı. Veya çakmak, sigara? Zaman zaman içerdi, keserdi, gene başlardı. Ama o gün, öldürüldüğü gün? Bilmiyorum... Yalnız altın dişi olduğunu hatırlıyorum. Bunun teşhiste önemli rol oynadığını falan söylediler. Yani şüphesiz ki insan kemiklerin bulunmasını ve ölüsünün bir mezarının olmasını ister...

SORU: Ama onun da ötesinde, bu kadar sene ne olduğunu da bilmek ister...
YALÇIN OKUT: Tabii... Bu konudaki çabalarını takdirle karşılıyorum ve katkıda bulunmaya hazırım, bu meçhul mezarların açılması konusunda...

SORU: Benim sormadığım, senin söylemek istediğin bir şey var mıdır? Tüm bunlara dönüp baktığında...
YALÇIN OKUT: Söylemek istediğim şudur: Az önce İnönü örneğini de verdik ya, fanatizm değil de sağduyu hakim olsaydı, bunlar hiç yaşanmayacaktı...

SORU: Karşılıklı tırmandırıldı...
YALÇIN OKUT: Evet... Özellikle o yıllarda Kissinger yoktu daha – daha sonra Kissinger döneminde, 74'te, o bölgenin en büyük başbelası Makarios'tu – görüşü buydu Kissinger'in ve Kissinger'in yargılanması kitabında Yunanistan cuntasının darbe yapmasını teşvik ettiği yazılıyor. Ve Yunanistan cuntasının darbe yapmasının ardından, Türkiye'nin de müdahale edeceği açıktı.

SORU: Teşvik etti...
YALÇIN OKUT: Tabii, tabii... Keza senin Kıbrıs'a davet ettiğin Brendan O'Malley ile Ian Craig'in kitabında çok açıktı: Kargo uçağına koyup göndermeleri adamı... Ali Fegan'la konuşmuştun – Arpalık'ta (Aysozomeno) Türkler başlattı ilk – o kısmını anlattı mı Ali bilmiyorum, "Detail from Cyprus" filmi var ya, Panikos Hrisantu'nun, Berlin'de ödül kazanmış – o filmde bir dökümanter bölümler vardır – herhalde İngiliz arşivlerinden mi buldu? Bilmiyorum. Köyün muhtarı Lefkaridi, Ali'nin babasıydı... Köyün fanatiklerinin "Rumlar'ı asalım-keselim" falan dediği ve Lefkaridi'nin bunlara engel olduğu, İngiliz dökümanterlerinden filmde vardır...

SORU: Ondan sonra tutup Lefkaridi'yi döverler...
YALÇIN OKUT: Evet... Aysozomeno (Arpalık) olaylarındaki başsorumlunun şimdi pişman olduğunu duydum...

SORU: K. mıdır adı?
YALÇIN OKUT: Evet...

SORU: Buldum onu ama sormadım kendine...
YALÇIN OKUT: Konuşmuyormuş – yalnız şunu söylüyormuş: "Ne büyük suçlar işlettiler bize, ne büyük hatalar yaptık" diyormuş. Bunun gibi çok örnek vardır. Bizim Erol Refikoğlu'nun yakında çıkacak bir kitabı vardır – öykü kitabı... Öykülerin bir tanesinde, yine bizim köyde olan ama çok uzun zaman önce gelip Lefkoşa'ya yerleşen S. diye bilinen bir tetikçi vardı. O tetikçi "Biz hiç iyi ölümlerde ölmeyeceğiz" diyormuş... Nitekim uzun yıllar yatalak, tek başına kaldı...

SORU: Nedensa hep öyle oldu...
YALÇIN OKUT: Evet... Erol bir öyküsünde, uzun uzun anlatıyor bu tetikçiyi...

(YENİDÜZEN – Sevgül Uludağ – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler - 25.10.2007)

“Missing persons – the tragedy of Cyprus...”

"Missing persons – the tragedy of Cyprus..."

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Ertanch Hidayettin, one of our good readers and friends who has been a community activist in London remembers "Uncle Pasha" who had gone "missing" when he was still a kid… In T-VINE as well as in Kibris Postasi, he devotes his article to him, entitled "Missing persons – the tragedy of Cyprus…"
I want to share with you this touching article of Ertanch Hidayettin. On the 27th February 2017, he wrote about "Uncle Pasha" in T-VINE:
"He was a giant of a man. Our gentle giant. "Uncle Pasha," we called him.
"Huriye, let us take the children for a ride. Gather them round," he would call out to Auntie Huriye, his wife. We would jump in his shiny black Dodge he had recently purchased with screams of delight.
I remember he once took us to the adventure playground we called 'Chukulalar' in the Greek Cypriot sector. It was our first time in this delightful place. I still remember and savour this night. Even though the Ferris wheel made me nearly pass out with fright, I immensely enjoyed every second of it.
Sometimes, in convoys of cars, most of the street would go to the seaside in Kyrenia. Karakiz or 6.5 Miles Beach were our favourites. Uncle Pasha's huge Dodge always lead the processions.
We loved our Uncle Pasha. He loved us children back.
One day when we woke up, he was nowhere to be seen. "Where is Uncle Pasha?" we asked.
No one would answer us at first. Then they said, "He went to his village. He will be back soon."
Days went by. He did not come back. Then the adults said he is "missing". How could that be? How could a grown-up be missing? How could no one know where he was?
Auntie Huriye, who was not a talkative person at the best of times, withdrew into herself even more. My recollection of her was as someone always sobbing, always staring into space with an empty expression. She would sit next to the huge front door, her watery eyes fixed on the junction. Any time now, the black car would turn from Abdi Chavush Street into ours, and park in its customary space…We missed our generous uncle. We would secretly, selfishly long for those times we rode in the Dodge.
We never saw Uncle Pasha again.
We grew up. Spread all over the world. Tragically, Auntie Huriye's life ended without her ever knowing the fate of her husband. Perhaps her heart gave up with the unfathomable sorrow she felt for his absence.
I once again recalled Uncle Pasha when I read an article in Sevgul Uludag's column. "Four experts working at the Cyprus Missing Persons' Committee found their grandfathers' remains during identification work," the headlines screamed. I wondered how the four experts felt. What a grim, stressful situation it must have been for them. Who knows, they might have felt somewhat relieved at those discoveries. Years of waiting were at an end.
Closure. How annoyingly meaningless this word must mean to the loved ones of "missing persons". How can this pain ever close?
We say to our nearest and dearest, who are in very distressful situation: "I know how you feel". I don't think anyone who has not suffered the fate of families of "missing persons" would ever be able to understand how they feel. It is just not possible.
"Missing persons" is one of the most tragic aspects of the Cyprus Issue. In other parts of the island, little Androullas, Andreases, and Elenis must have asked similar questions: "Where is my dad, brother, Uncle Vassos, Aunty Maria?"
I feel a deep sense of gratitude to the members of the bi-communal Committee of Missing Persons (CMP) and "Together We Can" group, as well as others who work in this field. They, and especially those at the front line of excavating and identifying the remains of missing persons, have enabled dozens of families to give their loved ones a proper burial and to finally grieve. They are the heroes of Cyprus. Sevgul Uludag is one of the leading characters among these heroes.
Last summer, Sevgul was invited to London by the Komikebir Association. She did a very emotional power-point presentation on "missing persons". There wasn't a dry eye in the tired old hall of the Cypriot Association. She was presented with "Thank You" certificates and an award. She deserves the Nobel Peace Prize.
That night I cried once more for Uncle Pasha, as well as for all the "missing persons" of Cyprus and their long- suffering families. Like others in the hall, I cursed those who inflicted this suffering on Cypriots.
Those who have any knowledge of the "missing persons" and are keeping quiet are just as guilty. Damn them too…"
(T-VINE columnist Ertanch Hidayettin is a Turkish Cypriot of African heritage who came to the UK in 1970. A qualified teacher he chose to pursue a career in local government, working for local authorities in a variety of posts including as an Equality Officer for Islington Council, before retiring in 2007. Since then he has worked with the National Resource Centre for Supplementary Education (NRCSE). He is a community activist and a commentator in Turkish and Cypriot media.)

Photo: The funeral of 1963 "missing" Ramadan Ahmet... Photo: Gundem Kıbrıs.

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 9th of April 2017, Sunday.

«Αγνοούμενοι – η τραγωδία της Κύπρου…»

«Αγνοούμενοι – η τραγωδία της Κύπρου…»

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Ο Ertanch Hidayettin, ένας από τους καλούς μας αναγνώστες και φίλους, που είναι ακτιβιστής της κοινότητας στο Λονδίνο, θυμάται τον «θείο Pasha» που έγινε «αγνοούμενος» όταν αυτός ήταν ακόμα παιδί… Αφιερώνει σε αυτόν το άρθρο του «Αγνοούμενοι – η τραγωδία της Κύπρου…» στο περιοδικό T-VINE, όπως επίσης και στην εφημερίδα Kibris Postasi.
Θέλω να μοιραστώ μαζί σας αυτό το συγκινητικό άρθρο του Ertanch Hidayettin. Στις 27 Φεβρουαρίου 2017 έγραψε στο T-VINE για τον «θείο Pasha»:
«Ήταν ένας άντρας γίγαντα. Ο ευγενικός μας γίγαντας. Τον αποκαλούσαμε «θείο Pasha».
«Huriye, άφησε μας να πάρουμε τα παιδιά βόλτα. Μάζεψε τα» φώναζε στη θεία μας Huriye, τη γυναίκα του. Πηδούσαμε με κραυγές χαράς μέσα στο μαύρο γυαλιστερό αυτοκίνητο Dodge που είχε πρόσφατα αγοράσει.
Θυμούμαι ότι μια φορά μας πήρε σε ένα λούνα-παρκ, μια παιδική χαρά περιπέτειας στον ελληνοκυπριακό τομέα, που ονομάζαμε «Chukulalar». Ήταν η πρώτη μας φορά σε αυτό το υπέροχο μέρος. Θυμούμαι ακόμα και αναπολώ εκείνο το βράδυ. Παρόλο που ο τροχός του λούνα-παρκ με έκανε σχεδόν να λιποθυμήσω από τρόμο, απόλαυσα κάθε δευτερόλεπτο.
Κάποτε οι περισσότεροι κάτοικοι του δρόμου πήγαιναν στη θάλασσα στην Κερύνεια σε αυτοκινητοπομπή. Η παραλία Karakiz ή η παραλία 6.5 μίλι ήταν οι αγαπημένες μας. Το τεράστιο αυτοκίνητο Dodge του θείου Pasha πάντα προπορευόταν της αυτοκινητοπομπής.
Αγαπούσαμε το θείο Pasha. Και αυτός μας αγαπούσε, εμάς τα παιδιά.
Μια μέρα όταν ξυπνήσαμε ήταν άφαντος. «Που είναι ο θείος Pasha;» ρωτήσαμε.
Αρχικά κανένας δεν μας απαντούσε. Μετά είπαν «Πήγε στο χωριό του. Θα επιστρέψει σύντομα.»
Πέρασαν μέρες. Δεν επέστρεψε. Μετά οι ενήλικες είπαν ότι είναι «αγνοούμενος». Πως μπορεί να συμβεί αυτό; Πως μπορεί να αγνοείται ένας ενήλικας; Πως γίνεται και κανένας δεν ήξερε που ήταν;
Η θεία Huriye που στις καλύτερες των περιστάσεων δεν ήταν ομιλητικό άτομο, αποσύρθηκε ακόμα περισσότερο στον εαυτό της. Η ανάμνηση μου από αυτή ήταν ότι ήταν κάποια που πάντοτε έκλαιγε με λυγμούς, πάντοτε είχε απλανές βλέμμα με κενή έκφραση. Καθόταν δίπλα από την τεράστια εξώπορτα, με τα δακρυσμένα της μάτια προσηλωμένα στη διασταύρωση. Όπου και να 'σαι, το μαύρο αυτοκίνητο θα στρίψει από την οδό Abdi Chavush στο δικό μας δρόμο και θα παρκάρει στο συνηθισμένο του χώρο… Πεθυμούσαμε τον γενναιόδωρο μας θείο. Κρυφά και εγωιστικά αναπολούσαμε εκείνες τις φορές που πηγαίναμε βόλτα στο αυτοκίνητο Dodge.
Ποτέ δεν ξαναείδαμε τον θείο Pasha.
Μεγαλώσαμε. Διασκορπιστήκαμε σε όλο τον κόσμο. Τραγικά, η θεία Huriye πέθανε χωρίς να ξέρει την τύχη του συζύγου της. Ίσως η καρδιά της ενέδωσε με την αμέτρητη θλίψη που ένιωθε με την απουσία του.
Θυμήθηκα ξανά τον θείο Pasha όταν διάβασα ένα άρθρο στη στήλη της Sevgul Uludag. «Τέσσερεις εμπειρογνώμονες που εργάζονται στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων βρήκαν τα οστά των παππούδων τους στη διάρκεια των ταυτοποιήσεων» φώναζαν οι επικεφαλίδες. Διερωτήθηκα πως ένιωθαν οι τέσσερεις εμπειρογνώμονες. Πόσο απαίσια, αγχωτική κατάσταση πρέπει να ήταν για αυτούς. Ποιος ξέρει, μπορεί να ένιωσαν κάπως ανακουφισμένοι με αυτές τις ανακαλύψεις. Χρόνια αναμονής ήρθαν σε ένα τέλος.
Κλείσιμο. Πόσο ενοχλητικά χωρίς νόημα πρέπει να σημαίνει στους αγαπημένους των «αγνοουμένων» η λέξη αυτή. Πως μπορεί ο πόνος αυτός να κλείσει ποτέ;
Λέμε στους κοντινότερους μας και πιο αγαπημένους, που είναι σε μια κατάσταση που προκαλεί πολλή δυσφορία: «Ξέρω πως νιώθεις.» Δεν νομίζω κανένας που δεν έχει υποστεί την τύχη των οικογενειών των «αγνοουμένων» να μπορεί ποτέ να καταλάβει πως νιώθουν. Απλά δεν είναι δυνατόν.
Οι «αγνοούμενοι» είναι μια από τις πιο τραγικές πτυχές του Κυπριακού προβλήματος. Σε άλλα μέρη του νησιού, μικρές Αντρούλλες, Αντρέηδες και Ελένες πρέπει να ρώτησαν παρόμοιες ερωτήσεις: «Που είναι ο πατέρας μου, ο αδελφός μου, ο θείος Βάσος, η θεία Μαρία;»
Νιώθω ένα βαθύ αίσθημα ευγνωμοσύνης προς τα μέλη της Δικοινοτικής Επιτροπής Αγνοουμένων (ΔΕΑ) και την ομάδα «Μαζί μπορούμε!» όπως επίσης και άλλους που εργάζονται στον τομέα αυτό. Αυτοί, και ιδιαίτερα αυτοί στην πρώτη γραμμή των εκταφών και ταυτοποίησης των οστών των αγνοουμένων έδωσαν τη δυνατότητα σε δεκάδες οικογένειες να δώσουν στους αγαπημένους τους μια κατάλληλη ταφή και τελικά να θρηνήσουν. Αυτοί είναι οι ήρωες της Κύπρου. Η Sevgul Uludag είναι μια από τους κορυφαίους χαρακτήρες ανάμεσα σε αυτούς τους ήρωες.
Πέρσι το καλοκαίρι η Sevgul ήταν προσκαλεσμένη στο Λονδίνο από το Σύνδεσμο της Κώμη Κεπήρ. Έκανε μια πολύ συναισθηματική παρουσίαση για τους «αγνοουμένους». Δεν υπήρχαν μάτια που να μην είχαν δακρύσει στο κουρασμένο οίκημα του Συνδέσμου Κυπρίων. Της δόθηκε πιστοποιητικό «Ευχαριστιών» και ένα βραβείο. Της αξίζει το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
Εκείνο το βράδι έκλαψα για ακόμα μια φορά για το θείο Pasha όπως επίσης και για όλους τους «αγνοούμενους» της Κύπρου και τις μαρτυρικές οικογένειες τους. Όπως και άλλοι στην αίθουσα, καταράστηκα εκείνους που προκάλεσαν αυτά τα δεινά στους Κυπρίους.
Αυτοί που γνωρίζουν πράγματα για τους «αγνοουμένους» και σιωπούν είναι εξίσου ένοχοι. Ανάθεμα και σε αυτούς…»
(Ο αρθρογράφος του T-VINE Ertanch Hidayettin είναι Τουρκοκύπριος Αφρικανικής καταγωγής που ήρθε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1970. Είναι εκπαιδευτικός αλλά προτίμησε να ακολουθήσει καριέρα στην τοπική αυτοδιοίκηση, και εργάστηκε στις τοπικές αρχές σε διάφορες θέσεις, συμπεριλαμβανομένης της θέσης του Λειτουργού Ισότητας στο Δημοτικό Συμβούλιο του Islington, πριν την αφυπηρέτηση του το 2007. Από τότε εργάζεται με το Εθνικό Κέντρο Πληροφόρησης για Συμπληρωματική Εκπαίδευση – National Resource Centre for Supplementary Education (NRCSE). Είναι ακτιβιστής της κοινότητας και σχολιαστής στα Τουρκικά και Κυπριακά ΜΜΕ.)

Photo: Οικογένεια και φίλοι στην κηδεία του «αγνοούμενου» Ramadan Ahmet, από το Πολέμι Πάφου. Ο Ramadan Ahmet έγινε αγνοούμενος στο δρόμο μεταξύ των χωριών Αρόδες και Τέρα το Δεκέμβριο του 1963. Μεταξύ του 2009 και 2010 η και οι αναγνώστες της εργάστηκαν σκληρά προσπαθώντας να βρουν τι του συνέβηκε. Οι λεπτομέρειες μεταφέρθηκαν στη ΔΕΑ και τρία χρόνια μετά βρέθηκαν τα οστά. Αυτά ταυτοποιήθηκαν το 2016 ότι ανήκαν στον Ramadan Ahmet. Θάφτηκε στο Νεκροταφείο Μαρτύρων Canbulat στην Αμμόχωστο στις 2 Δεκεμβρίου 2016. Τα οστά του «αγνοούμενου» Ramadan Ahmet βρέθηκαν όμως ο «θείος Pasha» είναι ακόμα «αγνοούμενος» μετά από μισό αιώνα…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 9th of April 2017, Sunday.

Αποχαιρετώντας τον Κουντουρή…

Αποχαιρετώντας τον Κουντουρή…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Το πρωί του Σαββάτου 11 Φεβρουαρίου 2017 περνώ το οδόφραγμα του Ληδρα Πάλας με λουλούδια στα χέρια μου, ένα στεφάνι φτιαγμένο με πολύχρωμα λουλούδια… Παίρνω ένα ταξί και πάω στο Γέρι, στην εκκλησία Αγίου Χαραλάμπους…
«Αν δεν βρω κάποιο να με φέρει πίσω, θα σου τηλεφωνήσω» λέω στον ταξιτζή…
«Εντάξει» λέει…
Εδώ σε αυτό το μέρος έχουν μαζευτεί άτομα από το χωριό Στρογγυλός… Κατ' ακρίβεια, οι Ελληνοκύπριοι που είναι πρόσφυγες από το Στρογγυλό από τον πόλεμο του 1974 δεν ζουν στο Γέρι… Η οικογένεια του «αγνοούμενου» Γιάννη Μιχαήλ Κουντουρή κατάφερε να βρει τόπο για να τον θάψει μόνο στο Γέρι, γι αυτό και είμαστε εδώ…
Οι συγγενείς του «αγνοούμενου» Γιάννη Μιχαήλ Κουντουρή ζουν στην Αγλαντζιά… Όμως η γυναίκα του Μαρίτσα που έχει πεθάνει πριν από 12 χρόνια είναι θαμμένη εδώ και τώρα θα είναι θαμμένοι μαζί στον ίδιο τάφο…
Στην είσοδο της εκκλησίας συναντώ το μουχτάρη του Στρογγυλού, το Σταύρο Σταύρου – τον είχα γνωρίσει πρόσφατα στην κηδεία του Σταύρου Ποϊράζη, ενός άλλου «αγνοούμενου» από το Στρογγυλό… Μετά χαιρετώ τα παιδιά του Κουντουρή… Τον Κώστας Κουντουρής, του οποίου είχα πάρει συνέντευξη πριν από 13 χρόνια, το 2004, και τους αδελφούς του Μιχάλη, Αρτέμη και την αδελφή τους Ελένη… Έχω φέρει μαζί μου αντίτυπα της εφημερίδας YENIDUZEN, όπου είχα δημοσιεύσει την ιστορία του «αγνοούμενου» Γιάννη Μιχαήλ Κουντουρή… Όταν ο Κώστας Κουντουρής βλέπει τη φωτογραφία του πατέρα του και τα άρθρα στην εφημερίδα μας, γεμίζουν δάκρυα τα μάτια του… Τοποθετούν τις ανοικτές σελίδες της εφημερίδας μπροστά πάνω σε ένα τραπέζι έτσι ώστε όλοι να μπορούν να τις δουν…
Η Μαρίτσα Κουντουρή δεν κατάφερε να ζήσει αυτή τη μέρα, τη μέρα που θα θαφτούν τα οστά του συζύγου της…
Η εγγονή της Μαρία λέει «Ευτυχώς που δεν έζησε για να δει αυτή τη μέρα η γιαγιά μου…» Δακρύζει και πονάει πολύ… Είναι αυτή που θα εκφωνήσει τον επικήδειο…
Ο Αντρέας Δημητρίου που ήταν Υπουργός Παιδείας είναι επίσης παρών στην κηδεία – είναι από το χωριό Στρογγυλός και επίσης κάνει ομιλία για τον Κουντουρή… Ο Νέστωρας Νέστωρος, το Ελληνοκύπριος Μέλος της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων επίσης μιλά… Στην κηδεία βλέπω τη φίλη μας βουλευτή του ΑΚΕΛ Σκέυη Κουκουμά – είναι επίσης επικεφαλής της επιτροπής της βουλής για τους αγνοούμενους και τους πρόσφυγες – και τον νέο δήμαρχο Γερίου Νεόφυτο Παπαλαζάρου…
Έχω έρθει εδώ σήμερα για να αποτείνω φόρο τιμής και να παραστώ στην κηδεία του Γιάννη Μιχαήλ Κουντουρή τον οποίο κάποιοι Τουρκοκύπριοι είχαν πάρει από τον Στρογγυλό και τον σκότωσαν και «εξαφανίστηκε» μαζί με άλλους.
Οι αναγνώστες μας με βοήθησαν με όλη τους την καρδιά να αποκρυπτογραφήσω την κρυμμένη ιστορία των 17 «αγνοούμενων» Ελληνοκύπριων που τους πήραν από τον Στρογγυλό… Μου είχαν πει τις ιστορίες, μου είχαν πει το τι είχε συμβεί και επίσης μου υπόδειξαν τον τόπο ταφής που ήταν έξω από τη Σίντα…
Κάποιοι Τουρκοκύπριοι από τη Σίντα και κάποιοι Τουρκοκύπριοι από το Στρογγυλό είχαν πάρει 17 Ελληνοκύπριους το 1974 και τους έφεραν στην «Σπηλιά των Αλόγων» και τους σκότωσαν εκεί… Σύμφωνα με τους αναγνώστες μου, πρώτα τους έθαψαν στα χωράφια κάτω από αυτές τις σπηλιές αλλά αργότερα, όταν αδειάστηκαν και άλλοι μαζικοί τάφοι, μετακινήθηκε επίσης και αυτός ο μαζικός τάφος… Σύμφωνα με τις πληροφορίες που έδωσαν οι αναγνώστες μου πριν από χρόνια, είχαν ξαναθαφτεί στο τσιφλίκι Abalestra έξω από τη Σίντα… Είχαμε γράψει τις ιστορίες τους, οι μάρτυρες είχαν μιλήσει και οφείλουμε ευχαριστίες στους αναγνώστες μας που ήρθαν με τόσες λεπτομέρειες και βοήθησαν για να βρεθεί ο τόπος ταφής… Είχα επίσης πάρει συνέντευξη από το γιο του «αγνοούμενου» Κουντουρή, τον Κώστα Κουντουρή, το 2004 και τη δημοσίευσα στο βιβλίο μου με τίτλο «Τα στρείδια που έχασαν το μαργαριτάρι τους…»
Σήμερα στο μικρό φέρετρο βρίσκονται τα οστά του «αγνοούμενου» Γιάννη Μιχαήλ Κουντουρή… Ας αναπαυθεί εν ειρήνη τώρα, μαζί με την αγαπημένη του σύζυγο Μαρίτσα… Ας μην δούμε ξανά τέτοιες μέρες στην Κύπρο, τα παιδιά μας να μην έχουν ποτέ μια τέτοια εμπειρία σε αυτή τη γη…
Η Μαρία Κουντουρή τα λέει όλα… «Ποτέ δεν σε γνώρισα παππού, αλλά σε γνώρισα μέσα από αυτά που μου έλεγε η γιαγιά μου Μαρίτσα…» λέει…
Ο αποχαιρετιστήριος λόγος της, στον οποίο μιλά προς τον «αγνοούμενο» παππού της είναι τόσο συγκινητικός που σχεδόν όλοι στην εκκλησία κλαίνε… Λέει:
«Έφτασε η μέρα που πρέπει να πούμε το τελευταίο αντίο παππού.
Ένα αντίο που δεν είχε ποτέ αρχή γιατί δεν μου δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να σε γνωρίσω.
Ένα αντίο που πρέπει να πούμε μετά από 43 χρόνια. Όσο είναι και η ηλικία μου. Ήρθα εγώ στη ζωή και εσύ έφυγες για πάντα. Αγνοούμενος για 42 ολόκληρα χρόνια.
Μόνο από ιστορίες και σκόρπιες κουβέντες από τους συγγενείς σε ξέρω. Μου άρεσε όταν άκουα αυτές τις ιστορίες, ιδιαίτερα όταν ήμουν παιδί, γιατί μπορούσα να σχηματίσω μια εικόνα. Να σε φανταστώ όπως εγώ ήθελα εάν και πολλές φορές παρακαλούσα να μην ήταν μόνο στη φαντασία μου, αλλά να μπορούσα να ζήσω έστω και για μια μέρα μαζί σου.
Παππού δεν γνώρισα με την έννοια του παππού που έχουν την ευκαιρία κάποια παιδιά να ζήσουν. Όπως έχουν την ευκαιρία και τη χαρά τα δισέγγονα σου, να ζουν με τον παππού τους, το γιο σου τον Κωστή. Ήθελα έστω και για μια φορά να μπορούσες να με έπαιρνες από το χέρι και να νιώσω στην παλάμη μου τη μεγάλη αλλά συνάμα τραχιά σου παλάμη από τις καθημερινές και δύσκολες δουλειές. Τα φανταζόμουν τα χέρια σου με ευλάβεια από πολύ μικρή και είδα αυτά τα χέρια στο άσπρο σεντόνι πάνω στο τραπέζι της ΔΕΑ. Τα χέρια σου ποτέ δεν με αγκάλιασαν γιατί κάποιοι αφαίρεσαν τόσο άδικα, βίαια, απάνθρωπα τη ζωή σου στα 54 σου χρόνια. Τη ζωή που εσύ τόσο αγαπούσες. Αγαπούσες όλο τον κόσμο και έδινες πίσω απλόχερα σε όλους την αγάπη σου. Πίστευες στην αγάπη και τη φιλία και για αυτό και δεν έφυγες από το χωριό σου. Πίστευες στο καλό και ότι όπως εσύ ήσουν καλοσυνάτος και καλόκαρδος θα σου συμπεριφέρονταν και οι άλλοι. Για αυτό κατέβηκες από το αυτοκίνητο την τελευταία στιγμή και δεν ακολούθησες την οικογένεια σου.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ στα εφτά μου χρόνια που με σταμάτησε στο δρόμο ένας κύριος γιατί στο πρόσωπο μου είδε το πρόσωπο σου. Η χαρά μου αφάνταστη. Δεν το πίστευα. Και από την άλλη η θλίψη που ποτέ δεν θα μάθαινες ότι ένα από τα εγγόνια σου, σου μοιάζει. Νομίζω ότι όλα σου τα εγγόνια κάτι έχουμε πάρει από εσένα.
- Την αγάπη για τη ζωή
- Να δίνουμε, να προσφέρουμε με όλη μας την αγάπη στο συνάνθρωπο μας
- Να μην ανεχόμαστε την αδικία
- Να είμαστε φιλόξενοι
Σε αγαπώ και ας μη σε γνώρισα. Σε αγαπώ μέσα από τα παιδιά σου. Σε αγαπώ μέσα από τη γιαγιά μου που μόνο με αγάπη μιλούσε για σένα. Που άκουσα εκατοντάδες φορές και δεν είναι υπερβολή τη φράση «εάν ζούσε ο παππούς σου». Εάν ζούσες όλα θα ήταν διαφορετικά και πραγματικά αυτό που με πληγώνει που ποτέ δεν θα μάθω πόσο διαφορετικά θα ήταν όλα, εάν ήσουν στη ζωή μας. Δεν σε γνώρισα, γιατί χάθηκες τόσο άδικα, μαζί με τους άλλους 16 αγνοούμενους που βρέθηκαν τα οστά σας στην περιοχή Σίντα.
Πως τα φέρνει η ζωή κάποτε;
Ότι βρέθηκαν τα οστά σου, μου το ανακοίνωσε ο μικρός μου γιος με όλη του την αθωότητα όταν πήγα να τον πάρω από το μάθημα. Κοφτά και ξεκάθαρα «Βρέθηκε ο παππούς σου! Ήρθαν κάποιοι κύριοι το μεσημέρι και το είπαν στον παππού και τη γιαγιά.» Ένιωσα να χάνομαι. Να με παίρνουν τα κλάματα και να αναγκάζεται να με παρηγορεί ότι πρέπει να νιώθω ανακούφιση αφού επιτέλους ξέρουμε! Προσπαθούσε να μου εξηγήσει ότι έπρεπε να το δω από τη θετική πλευρά. Ότι τώρα ζουν τα παιδιά σου, τα άτομα που σε ήξεραν. Ότι είμαστε τυχεροί μέσα στην ατυχία μας.
Το επόμενο δύσκολο κομμάτι, η μέρα που έπρεπε να πάμε στη Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων για να μας ανακοινώσουν την όλη διαδικασία που ακολούθησαν για να ανακαλύψουν το χώρο και τη μέθοδο ταυτοποίησης για τους 17 αγνοούμενους που βρέθηκαν σε ένα πηγάδι λίγο έξω από το Στρογγυλό. Δεν περιγράφεται με λόγια το πως νιώθαμε! Θαύμασα τα παιδιά σου που άκουσαν με τόση ηρεμία, που ήθελαν να μάθουν όλες τις λεπτομέρειες. Και από την άλλη τα εγγόνια σου που ήθελαν έστω και με αυτό τον τραγικό τρόπο να σε γνωρίσουν, να μάθουν για εσένα ότι μπορούσαν.
Δεν είχα την τύχη να σε γνωρίσω αλλά να το ξέρεις ότι είσαι μέσα στην καρδιά μου όπως και σε όλων των δικών σου τις καρδιές, ιδιαίτερα των παιδιών σου. Είμαι περήφανη για εσένα παππού γιατί είναι τόσο σημαντικό να ακούς από όλους ανεξαιρέτως ότι ήσουν ένας Άνθρωπος μοναδικός, Άνθρωπος με αξίες, Άνθρωπος με Άλφα Κεφαλαίο.»

Photo: Το μικρό φέρετρο του Γιάννη Μιχαήλ Κουντουρή…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 2nd of April 2017, Sunday.

(**) The article was published in Turkish in Yenidüzen newspaper on my page called "Cyprus: The Untold Stories on the 14th of February 2017… The link is here:

http://www.yeniduzen.com/keske-seninle-tek-bir-gun-gecirebilmis-olsaydim-10224yy.htm