Yeraltı Notları, Sevgul Uludag's blog on hamamboculeri.org: 2021

Monday, August 30, 2021

Facing the past: The provocation of Geunyeli… (Article in English, Turkish and Greek)

Facing the past: The provocation of Geunyeli… (Article in English, Turkish and Greek)

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

One of the earliest provocations in order to divide the two main communities of our island was planned by the British colonial power on our island back in 1958, on the 12th of June 1958…
I was not born yet – I would be born to this world four months later and already, the provocations that would take us all the way to the partition of our beloved island had begun…
One of our friends, Belgin Demirel from Geunyeli recently wrote about what she remembers and what she knows about this provocation of the British where some Greek Cypriots from Kondemenos arrested by them were left outside Geunyeli when someone went and notified the Geunyeli villagers that the Greek Cypriots came to kill them, to burn their fields etc. As a result those innocent Greek Cypriots left there by the British and told "to walk back to their village" were killed, wounded and marked with that trauma for the rest of their lives…
Today I want to share with you what Belgin Demirel wrote… "The Left Movement" on the 12th of June 2021 decided for the first time to commemorate the innocent victims killed by some Turkish Cypriots from Geunyeli and a small group of about 20 Turkish Cypriots went to the place they were killed and laid flowers and made speeches… It was announced in the newspapers and on social media that there would be a commemoration and that is how Belgin Demirel saw and decided to write about what she remembered from that provocation… She said:
"I do not really know whether I remember this or whether the images got stuck in my mind since it was talked about a lot around me… My mother was holding tight my one-year-old sister close to her chest. I was holding the hand of my elder sister who was 16 months older than me… We were living at a street that had a dead end and we were the last house… The English soldiers had come into our house and were searching our house… I had seen how my mother's face had changed and how she was full of fear… Seeing the fear in the face of my mother, we had peed on ourselves out of fear… It must have been the 13th of June 1958… I was to be three years old after three months…
When the soldiers could not find anything and left the house, I remember us trying to go to our next-door neighbour who was the hodja of the village – since there was a curfew, we had to go over the sunbrick wall and an English soldier, sitting on that wall as though he was sitting on a donkey, had helped my mother and us to go to the neighbour's house.
He had a yellow moustache and I always remembered that face…
The Uncle Hodja was married to a Turkish Cypriot from Shilloura who was wearing a black scarf and they had laid down beds on the floor and a lot of people coming from Shilloura temporarily out of fear and anxiety were laying down on those beds on the floor…
When I was a kid this was always talked about and me, as well as those like me heard all of this and this would become like a nightmare for us kids…
We always had English soldiers around us, sometimes armoured cars would pass from the roads… And then the 1963 "fasarias" (troubles/conflict) would begin and since this would be a bigger nightmare, the previous one would be forgotten…
I think it was at the beginning of the 1970s when we were coming from Larnaca when our car Simca was boiling and we had to stop at Aglandjia at a Greek Cypriot car mechanic… My father, before getting off the car told us five kids and my mother not to speak at all…
The car mechanic would ask my father where he was from and he would tell him that we were from Nicosia… This did not make sense for me… I asked the reason why to my father and briefly he said, "They do not like the people from Geunyeli…"
Years later the history would come forward as a book – when Professor Dr. Niyazi Kizilyurek's book called "The hidden history of the violent season" came out in June 2015, he told us in detail why the name "Geunyeli" was avoided… In our village in June 1958, a big massacre had taken place… 4 Greek Cypriots from Kondemenos were killed in the fields and a further four of them would die later in the hospital… And five Greek Cypriots had been heavily wounded in this massacre…
After reading the book, I tried to talk to the people around me, particularly those people who were grown ups in those days and even with those people who had been involved in this… Those who had been involved were reactionary towards the book and they said, "One should not judge those days with the conditions of these days, you do not know those days…" But when they were drinking, the drinks would help them to speak!
One of my relatives who happened to have a few drinks with two of those involved (who are not alive today) had asked them, "Come on, tell me how it all happened" and one of them said, "I took out my knife and I cut his throat", when the other one said, "What had he told you before you cut his throat, do you remember?" and insisting on this question, the one who had cut the throat of one of the Greek Cypriots said, "He said 'DON'T DO IT! I HAVE KIDS'…"
These blood freezing incidents began on the night of the 7th of June when the Nicosia News Office was bombed and this took the two communities to an atmosphere of violence – these incidents were known as the 6-7 September incidents of Cyprus… An internal war atmosphere had been created… There was tension in the mixed village Shilloura as everywhere else… And on the 12th of June, a fake news that they had begun fighting in Shilloura had reached Kondemenos – 35 Greek Cypriots from Kondemenos had got on two trucks with whatever they could find like knives, axes, skewers, sticks and as they were approaching Kondemenos, the English security forces learned about it and stopped them… These Greek Cypriots were first taken to Gerolakkos for questioning and from there to Nicosia… Since there was a protest march of Turkish Cypriots in front of the police station in Nicosia, the convoy was sent to Kyrenia this time… And in those days, the road to Kyrenia passed from inside Geunyeli…
My father who had been a guardian for two years at that time in those days at the Central Prisons, told me what he remembered from that day… He said:
'We were sitting in the coffeeshop of Moustafa… A convoy consisting of the British security forces and Greek Cypriot trucks were passing through Geunyeli when the Greek Cypriots in the trucks began singing national songs… A little while later, a hodja who had been at the Turkish Cypriot cemetery at the exit of the village (now it is the Geunyeli Yalchin Park and Sports Club) came running to the coffeeshop and said, "What are you waiting for? The English let down the Greek Cypriots at the exit of the village…"
Since the tension had been high for a long time, the nationalist songs sung by the Greek Cypriots while passing through a Turkish Cypriot village had also raised the tension even more… Almost everyone started going to the place where the hodja had pointed out. I went home and later we started walking towards the place with your mother… We saw that a wheat field was burning… I did not get involved with these incidents – I was to go on duty at the central prison at 18.00 so we just looked from afar and went back home…"
Major Medlen and Major Redgrave who were officers in the English security forces had used the method "Bussing" although it had no place in the law, but it was common practice. According to this way of punishment, those accused would be taken somewhere far away from the incident and would be set free… And they had to walk to their home and anything could happen to them meanwhile in this "Bussing" method…
In this case, Major Redgrave thought that those they had arrested would be appropriate to be "set free" in the north of Geunyeli… Their pretext was that this area was under the control of their soldiers, that it was not so far from Kondemenos and that it did not carry any security risk. After the case was brought to court, the Attorney General Paget Bourke had asked them "Why didn't you take those arrested back to their own place just as you had taken them?", they would give strange answers: "It would bring dishonour to our security forces to take those arrested back to where they had been arrested and it would mean loss of reputation for the security forces…"
"They were bad boys and I never thought of bringing them back with cars…"
The incident that smeared the history of Geunyeli with blood developed like that…
At the beginning of the 1970s, the town council that was right wing at that time decided to give a street the name "12th of June Street"…
Whatever the circumstances were back in 1958, now most of the people know that this incident had nothing to do with "heroism"…
Nowadays we have Mr. Ahmet Benli as the Mayor of Geunyeli who has a wide vision and some people want this name to change… For the first time this year, the Left Movement is organising facing the massacre and memorising the victims activity…
I too want England, Turkey and Greece to apologize from us – these guarantors only guaranteed their own interests… They made us live our childhood as a nightmare, they made the two main communities of our island fight each other… When I look back to the past, I am very sad in the name of all of us…"

10.7.2021

(*) Article published in POLITIS on the 15th August 2021, Sunday)

Photos:
1. Commemoration of the Left Movement on the 12th of June 2021 at Geunyeli, laying flowers for the victims of the Geunyeli provocation for the first time ever in the Turkish Cypriot community...
2. The photo of the pain from 1958... The Greek Cypriot women who lost their loved ones in the massacre in Geunyeli, in great pain... Photo from the archive of Sotiris Savvas

https://politis.com.cy/apopseis/analyseis/antimetopizontas-to-parelthon-i-proklisi-toy-kioneli/

YENİDÜZEN
*** Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

Caramel_cy@yahoo.com

*** KIBRIS'TAN HATIRALAR...

"12 Haziran Gönyeli provokasyonu ve geçmişle yüzleşme..."

Bugün, 12 Haziran 1958 tarihinde yaşanan, Kıbrıs'ta "Garantör" İngiltere'nin tezgahladığı ilk büyük ve kanlı provokasyonlardan biri olan Gönyeli katliamının yıldönümü. Bugün, Sol Hareket, Gönyeli katliamı ile yüzleşmek ve kurbanları anmak üzere saat 17.00'de Gönyeli'de Ballı Market karşısında başlayacak bir eylem düzenliyor... Bu katliamda İngiliz askerlerinin Gönyeli dışına bırakarak "Yaya olarak köyünüze dönebilirsiniz" dediği Kördemenli (Kondomenos) bazı Kıbrıslırumlar Gönyelili bazı Kıbrıslıtürkler tarafından öldürülmüş, bazıları da yaralanmıştı... İki toplumu bölmek ve adayı taksime götürmek üzere pek çok provokasyondan birisi olan Gönyeli provokasyonuyla ilgili olarak Gönyelili çok değerli arkadaşımız Belgin Demirel, hatırladıklarını, gördüklerini, duyduklarını kaleme aldı.
Belgin Demirel, şöyle yazdı:
"Gerçekten anımsıyor muydum, yoksa çevremde çok anlatıldığı için mi yaşamışım gibi o görüntüler pekişmişti hafızamda, bilmiyorum. Annem, bir yaş civarında olan küçük kardeşimi kucağında göğsüne bastırırcasına tutuyordu. Ben, benden 16 ay büyük ablamla elele tutuşmuştuk. Çıkmaz sokağın en son evi olan evimizin penceresinin önünden geçen İngiliz askerleri, sokak kapıdan içeri girip, evimizi yoklamaya başladığında, annemin yüzünün alt üst olduğunu, korktuğunu görmüş, iki kardeş şarıl şarıl üzerimize işemiştik.
Tarih 13 Haziran 1958 olmalıydı. Ben üç yaşımı üç ay sonra dolduracaktım. Askerler evde bir şey bulamayıp gidince, sokağa çıkma yasağı olduğu için, duvaraşırı oturduğumuz komşumuz olan köyün hocasının evine, kerpiç duvarı aşarak geçmeye çalışırken, bir İngiliz askerinin duvara eşekleme binerek, anneme ve bize bu geçişte yardım ettiğini hatırlıyorum. Sarı bıyıkları olan o askerin yüzünü hep hatırladım. Kara çarşaflı karısı Şilluralı olan Hoca Dayı'nın bahçesinde, yerlere yataklar serilmişti ve Şillura'dan geçici olarak gelen pek çok endişeli insan, uzanmış yatıyordu.
Çocukluğumda bu olay ile ilgili çok konuşuldu, benim ve benim gibi çocukluğunu yaşayanların rüyalarına kabus olarak yerleşti. Hep çevremizde İngiliz askerkleri dolaştı, bazen sarı zırhlılar geçti yollardan. Sonra '63 Fasariyaları' başladı ve daha büyük bir kabus olduğu için, öteki unutuldu.
70'li yılların başıydı sanırım, Larnaka'dan gelirken, Simca arabamız su kaynatmıştı. Eylence'de bir Rum makinistte durmak zorunda kaldığımızda, babam arabadan inmeden, biz beş kardeş ve anneme konuşmamamız konusunda tembihte bulundu. Bir ara makinist, babama nereli olduğumuzu sormuş olacak ki babam Lefkoşalı olduğumuzu söyledi. Anlam verememiştim. Nedenini sorduğumda babam, "Gönyelililer'i sevmezler" demişti kısaca.
Tarih, önümüze yıllar sonra kitap olarak çıktı; Prof Dr Niyazi Kızılyürek, 2015 Haziran'ında, "Şiddet Mevsiminin Saklı Tarihi" isimli kitabında, 'Gönyeli' isminden neden kaçınıldığını ayrıntıları ile anlattı. Büyük bir katliam yaşanmıştı 58 Haziran'ında köyümüzde. 4'ü ovada, 4'ü de kaldırıldıkları hastanede olmak üzere 8 Kördemenli Rum ölmüş, 5 kişi de ağır yaralanmıştı bu katliamda. Kitabı okuduktan sonra çevremdeki insanlarla, özellikle o günlerde yetişkin olan, hatta olaylara karışan kişilerle konuyu konuşmaya çalıştım. Karışanların kitaba tepkileri olumsuzdu ve "O günleri, bu günlerin şartları ile yargılamamak gerek. Siz o günleri bilemezsiniz" sözleri ile kestirip atıyorlardı. Oysa içki masası, bu insanların dilinin çözülmesine yardımcı oluyordu. Bir yakınım, olaya karışan ve günümüzde artık yaşamayan iki kişi ile içerken, "Hadi anlatın nasıl olmuştu?" diye sormuş. Biri, "Çektim bıçağı, boğazını kestim" derken öbürü, "Ne demişti sana kesmeden önce, hatırlar mısın?" diye üsteleyince, boğaz kesen, "Yapma! Çocuklarım var demişti"...
Bu kan dondurucu olaylar, Kıbrıs'ın 6-7 Eylül'ü olarak bilinen ve 7 Haziran gecesi Lefkoşa Haberler Bürosu'na bomba atılmasıyla iyice tırmanan iki toplum arasında yoğun bir şiddet ortamına sürüklenmesi ile gerçekleşti. Bir iç savaş ortamı yaratılmıştı. Karma köylerden Şillura'da uzun bir süredir, hemen her yerde olduğu gibi yüksek tansiyon vardı. 12 Haziran günü aralarında çatışma çıktığı şeklindeki yalan haber Kördemen'e bir türlü ulaşınca, 35 Kördemenli Rum, ellerine geçirdikleri pala, balta, bıçak, şiş, topuz gibi kesici ve ezici aletlerle iki kamyona doluşurlar, Şillura'ya yaklaşırken, durumu haber alan İngiliz güvenlik güçleri tarafından durdurulurlar. İfadeleri alınmak için, önce Yerolakko'ya, (Alayköy) daha sonra da Lefkoşa'ya yönlendirilirler. Lefkoşa'da polis karakolunun önünde Türkler'in bir protesto eylemi olduğundan, bu kez de konvoy Girne'ye doğru yönelir. Girne yolu o yıllarda Gönyeli'nin içinden geçmektedir. O günlerde, Merkezi Cezaevi'nde iki yıllık gardiyan olan babam, olayı şöyle anlattı: "Kahveci Mustafa'nın kahvesinde oturuyorduk. İngiliz güvenlik güçleri ve Rum kamyonlarından oluşan konvoy, köyden geçerken, Rumlar milli marşlar söylemeye başladılar. Biraz sonra, köyün çıkışındaki mezarlıkta (şimdi Gönyeli Yalçın Park ve Spor Kulübü'nün bulunduğu yer) bulunan hoca, koşarak kahveye geldi ve 'Ne durursunuz? İngilizler Rumlar'ı köyün çıkışında indirdiler' dedi. (Sözü edilen yer, bugünkü Dürümcü Baba ile Mezze Bar'ın arasında bir bir yer) Zaten uzun süredir yüksek olan tansiyon, Rumlar'ın bu büyük Türk köyünden geçerken milli marş söylemesinden iyice çığırından çıkmştı. Hemen hemen herkes, hocanın söylediği noktaya doğru ilerlemeye başladı. Ben eve gittim, sonra annenizle olay yerine doğru yürüdük. Çolak'ın Ahmet'ine ait olan ve Hüseyin Kabakçı'nın icarında bulunan buğday tarlasının yandığını uzaktan gördük. Ben olaylara karışmadım, saat 18.00'de cezaevinde nöbetim başlayacaktı. Uzaktan bakıp, eve döndük."
Yasada yeri olmayan, ama yaygın bir uygulama olan 'Bussing' yöntemini uygulamıştı İngiliz güvenlik güçlerinde görevli Binbaşı Redgrave ve Binbaşı Medlen. Bu ceza yöntemiyle suçlular, olay yerinden uzak bir yere götürülerek, serbest bırakılıyorlardı. Bir türlü evlerine yürüyerek gitme cezası sayılan Bussing yönteminde insanların başlarına çeşit türlü felaket gelebiliyordu. Bu olayda da Binbaşı Redgrave, tutukluların, Gönyeli'nin kuzeyinde serbest bırakılmalarının uygun olacağını düşünmüştü. Gerekçeleri de bölgenin askerler tarafından kontrol altında tutulduğu, Kördemen köyüne uzak olmadığı ve güvenlik riski taşımadığı yönündeydi. Daha sonra olay hakkında açılan davada başsavcı Paget Bourke'ün, "Neden tutukluları getirdiğiniz gibi götürmediniz?" sorusuna şu garip cevapları vermişlerdi: "Tutukluların tutuklandıkları yere vasıtalarla geri götürülmeleri, güvenlik güçlerinin onurunu zedeler, itibar kaybına yol açar." "Onlar kötü çocuklardı ve onları arabalarla geri götürmeyi bir an için bile düşünmemiştim..."
Gönyeli'nin tarihine kan bulaştıran olay böyle gelişmişti. Yıllar sonra, sanırım 70'li yılların başında, sağ görüşün hakim olduğu encümenlik tarafından alınan bir kararla bir sokağa "12 Haziran Sokağı" ismi verildi. 1958'de şartlar ne olursa olsun bu olayın bir kahramanlık olmadığı artık pek çok kişi tarafından kabul görmekte. Günümüzde Belediye Başkanımız Sayın Ahmet Benli'nin geniş vizyonu sayesinde bir kente evrilen, Kıbrıs'ın en bakımlı beldelerinden olan Gönyeli'deki bu sokağın isminin değişmesini isteyenler de var. Bu yıl ilk kez Sol Hareket, katliam ile yüzleşme ve kurbanları anma ekinliği düzenliyor.
Kendi çıkarlarının garantörü olan İngiltere-Türkiye-Yunanistan üçlüsünün bizden özür dilemesini istiyorum ben de. Çocukluk ve gençliğimizi bize bir kabus olarak yaşattılar, iki toplumu birbirine kıdırdılar. Geçmişe dönüp baktığımda hepimiz adına üzülüyorum…"

SOL HAREKET'İN ÇAĞRISI...
Sol Hareket "12 Haziran Katliamı ile yüzleşiyor, kurbanları anıyoruz!" başlıklı çağrısında bu konuda şöyle dedi:
"12 Haziran 1958 tarihi Kördemenli Kıbrıslı Rum yurttaşların Gönyeli ovasında hunharca katledildiği kara bir tarih. İngiliz emperyalizminin ve Kıbrıslı Türk milliyetçi kesimlerin el birliği ile gerçekleştirilen bu katliam ile yüzleşmek, kurbanları anmak ve yakınlarından özür dilemek için gerçekleştireceğimiz eyleme tüm yurttaşlar ve barış güçleri davetlidir."
Sol Hareket'in eylemi saat 17.00'de, Ballı Market karşısında, Gönyeli'de yapılacak.

GÖNYELİ PROVOKASYONU…
30 Temmuz 2017'de, bu sayfalarda, İngiltere'den gazeteci arkadaşımız Mary Afksentiu'nun bu konuda geniş bir röportajını derleyip Türkçeleştirerek yayımlamıştık. Gönyeli provokasyonuyla ilgili olarak o günlerde şöyle yazmıştık:
"1958 Gönyeli provokasyonu"nu anlattı…
1957-1959 yıllarında İngiliz askeri olarak Kıbrıs'ta görev yapan, daha sonra 34 yıl boyunca BBC'nin savaş muhabiri olarak çalışan Martin Bell, İngiltere'de yayımlanmakta olan PARİKİAKİ gazetesinden Mary Afksentiu'nun sorularını yanıtladı, özellikle 1958'in "ilk provokasyonu" olarak kabul edilen "Gönyeli provokasyonu"nu anlattı…
PARKİKİAKİ'den gazeteci arkadaşımız Mary Afksentiu bize yazısını gönderdi, biz de özetle Türkçeleştirerek yayımlıyoruz… Mary Afksentiu, şöyle yazıyor:
"Britanya'nın Kıbrıs'taki çalışamayacak politikası…
BBC'nin savaş muhabiri olarak 34 yıl boyunca dünyanın en sert savaş bölgelerinde, örneğin Vietnam, Bosna ve Irak'ta görev yapmış olan Martin Bell, tüm tehlikelere karşın her zaman ön cephelerdeydi. Ancak herkesin bilemeyebileceği bir başka şey Martin Bell'in Suffolk Birliği'nden bir asker olarak 1957-1959 yılları arasında Kıbrıs'ta görev yapmış olmasıdır.
"Savaş ve Haberlerin Ölümü" başlıklı son kitabında Bell, 1958 Gönyeli katliamını anlatıyor ya da o dönemin Britanya Sömürgeler Subayı'nın tanımıyla "Gönyeli olayı"nı… Bu olay "Adadaki Kıbrıslırumlar'la Kıbrıslıtürkler arasında gelecekteki ilişkiler bakımından korkunç bir etki yapmıştı" diyor. "O günlerde ben Kıbrıs'taki görevimin 20nci ayındaydım. Çok sıradan bir askerdim yani subay falan değildim. Ben yollarda kurulan barikatlarda görev yaparken, Kraliyet Atlı Muhafızları ise potinlerine toz bulaşmasın diye süslü ofislerinde oturmaktaydılar… Özellikle bu dönemde yani Haziran 1958'de Lefkoşa'nın Türk kesiminde Kıbrıslıtürkler'in bazı şiddet dolu gösterileriyle baş etmeye çalışmaktaydık. Kraliyet Atlı Muhafızları, bir hendekte saklanmakta olan bazı Kıbrıslırumlar'ı tutuklamışlardı. Ancak Lefkoşa'daki gösterilerden ötürü, Kraliyet Atlı Muhafızları'na onları merkezi polis istasyonuna getirme izni verilmemişti. Onlar da bu Kıbrıslırumları Gönyeli denen bir bölgeye götürerek orada bırakmışlardı. Büyük bir Kıbrıslıtürk köyünün dışında onları bırakmak aptalca bir şeydi" diyor.
Kitabında anlattığı gibi, "Kördemen'e giden yolda bu Kıbrıslırumlar, bazı Kıbrıslıtürkler tarafından tuzağa düşürülmüştü, ellerinde sopalar, demir parçaları ve silah olarak kullanacakları her tür alet edavat vardı…"
Bu Kıbrıslırımlar'dan sekizi öldürülmüş, beşi de ağır biçimde yaralanmıştı…
İki yıl önce BBC eski muhabiri Martin Bell arşivleri karıştırarak Vali ile Sömürgeler Bakanı arasındaki yazışmaları bulmuş ve "o günlerde yaşananların tiksindirici biçimde üstünün örtülmüş olduğunu" görmüştü.
Parikiaki gazetesine de belirttiği gibi, konuyla ilgili raporun tam olarak yayımlanması gerekmekteydi ancak o kadar çok baskı oluşmuştu ki iki farpor yayımlanmıştı – bir tanesi tam bir rapordu, ötekisi ise sansüre uğratılmış bir rapordu ve orduya yönelik eleştiriler bu rapordan çıkarılmıştı.
"O günlerde önde gelen Kıbrıslırumlar, "bu konunun üstü örtülüyor" diyorlardı ancak bunun tam olarak ne olduğunu ve derinliğini bilmiyorlardı" diyor Martin Bell. Kitabının ikinci bölümü, tümüyle Gönyeli'de olup bitenleri inceliyor ve hazırlanan esas raporda "Onları gezintiye çıkarmak yasadışıydı veya güvenlik güçlerinin eylemleri hiç de iyi hesaplanmamıştı…" Bu raporun sonuçlarına karşın, Bell, bu cinayetlerin özgür ve birleşik bir Kıbrıs hayalinin sonuna damgayı vurduğuna inanıyor.
Gazetemize de belirttiği gibi eğer Britanya "daha yumuşak ve daha nazik bir politika yürütmüş olsaydı, eğer istihbaratları daha iyi olsaydı ve eğer ordu yüksek komutası disiplinsizlik olaylarının üstüne daha sert biçimde yürümüş olsaydı, Kıbrıs'taki durum farklı olabilirdi…"
Martin Bell, "Gönyeli bir Kıbrıslıtürk köyüydü ancak Kraliyet Atlı Muhafızları bunu bilmiyordu. Hangi bölgenin Kıbrıslırum, hangi bölgenin Kıbrıslıtürk olduğunu bilmiyorlardı. O nedenle adada çuvallamızın nedeninin askeri bakımdan istihbarat eksikliği olduğuna inanıyorum. Eğer gerek askeri, gerekse diplomasi bakımından daha akılcı bir politika yürütmüş olsaydık, başarısız olamazdık. Ancak sadece silahlı olarak olayları bastırma üzerine odaklandık ve bu da çalışamayacak bir politikaydı…" diyor.
Martin Bell, bazı Britanya askerlerinin kötü davranış biçimlerinin de Kıbrıs'taki operasyona yardımcı olmadığına dikkati çekiyor. Britanya Ordusu, daha iyi davranışlara sahip ve daha kibar olan birliklerini Lefkoşa'ya yerleştirmiş… Öte yandan İskoçlar ve İrlandalılar, paraşüt birliğine, donanmadan olanlar ise dağlara yerleştirilmiş… Ancak esprili bir dille bize de anlattığı gibi bazı durumlarda Ordu, "daha iyi davranışlara sahip olan" askerleriyle bile gurur duyabilecek durumda değildi.
Martin Bell şöyle anlatıyor:
"Bir keresinde silahlı bir birliğimiz Cikko Manastırı'nı yoklamıştı. O gece birlik merkezimize bir şikayet telefonu geldi – Başpiskobos'un dedesinin saati kayıptı. Böylece komuta subayları bir teğmeni askerlerin kaldığı yere gönderdi – askerler parçalara ayırmış oldukları saati birleştirmeye çalışıyordu. Saati çalmışlardı! Saati çaldıklarını itiraf etmek yerine, parçalarını tuvalete atarak bundan kurtulmaya çalışmışlardı. Düşünün ki bu askerler, davranışları daha iyi olanlar arasındaydı!"
Martin Bell'e, bazı eski EOKA'cıların Britanya'yı 2012'de gizliliği kalkan belgelerden sonra işkence görmüş oldukları yönünde dava ettiklerini hatırlatarak kendisinin herhangi bir işkence eylemine tanık olup olmadığını soruyoruz.
Bell bu konuda bazı olaylar duymuş olduğunu ancak bunların Askeri İstihbarat tarafından yapılmış olabileceğini anlatıyor:
"Sanırım mahkumlara kötü muamele eden bazı askeri istihbarat subaylarına yönelik askeri bir mahkeme yapılmıştı. Hükümet neler olup bittiğinin tam olarak farkındaydı. Ben haritalara işaretler koyan, posterleri asan birisiydim. Ama bazı şeyler geldi kulağıma. Örneğin bir keresinde subaylardan birisi bana yollardaki bir kontrol noktasında durdurulan bir otobüse bir subayın silahını çekerek onları korkutmak üzere insanların kafalarının üstüne ateş ettiğini anlatmıştı. Başka subaylar bunu duyunca, o subayı dövmüşlerdi. İnsanlara öylece ateş edemezsiniz: emir-komuta zinciri çerçevesinde olayları ileri götürmeniz gerekir. Ancak askerde bulunan herkes de "serseri" değildi. Bizler Kraliçemize ve yurdumuza hizmet eden genç, masum insanlardık ve bir isyanı bastırmamız emredilmişti bize…"
Kıbrıslırumlar'a Britanya askerlerinin verdiği üzüntüye karşın, onların "inanılmaz biçimde uygar davrandıklarını" hatırlıyor:
"Bunlar askerlik yaşına gelmiş genç insanlardı sadece. Onları yollarda kurduğumuz barikatlarda durduruyor, veya içeride tutuyor veya dikenli telle çevrili alanlarda tutuyorduk. Tüm bunlar, Operasyon Matchbox ile birlikte – ki bu Temmuz 1958'de olmuştu – sokağa çıkma yasakları ve kordon altına almalarla, sizlerin dedelerinizi ve ana-babalarınızı daha da yabancılaştırarak onların EOKA'yı daha da fazla desteklemelerine yol açtı…"
Martin Bell'e göre Britanya, EOKA'yı yenmeyi başaramadı ancak eğer EOKA başkaldırısı hiçbir zaman olmamış olsaydı dahi Kıbrıs'ın sonuçta bağımsızlığını kazanmış olacağına dikkati çekiyor çünkü o zamanlar Britanya'nın sadece sekiz sömürgesi kalmıştı…
"Aşırı karmaşık bir nokta vardır: Muhafazakar, sağcı bir hükümetimiz vardı ve buradaki isyan da Süveyş operasyonundaki fiyaskoyla çakışmıştı… Bu korkunç derecede büyük öneme sahipti çünkü bu Britanyalılar için milli bir aşağılama gibiydi. Sağcı hükümet altındaki teori, bir aşağılamadan sonra 200 tane baldırı çıplak EOKA tavşanının bizi yenmesine izin veremeyeceğimiz şeklindeydi… Bizler 35 bin kişiydik ve onlar sadece 200 kişiydi. Ancak bir kez daha istihbaratta sınıfta kalmıştık…"
Martin Bell 1959'da dadan ayrılmış ve 10 yıl sonra Kıbrıs'a geri dönmüştü – bu kez bir asker olarak değil, bir gazeteci olarak Cumhurbaşkanı Makarios'la röportaj yapmaya gitmişti:
"Makarios'u Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda ziyaret ettiğimde, bana taksimin mümkün olamayacağını çünkü Kıbrıslıtürkler'in adada dağınık biçimde yaşadığını söylemişti. Ben bundan kuşkuluydum çünkü iki Kıbrıslıtürk çevirmenimi kendi taraflarında ziyaret etmiştim ve arabalarının öylece durduğunu, benzinlerinin olmadığını görmüştüm. Kıbrıs'ta her iki tarafta da yoksulluğu görmüştüm…"
Bell, taksim yönündeki öngörülerinde haklıydı. Ancak 10 yıl sonra bu gerçek olacaktı – Bell'e göre eğer Britanya iki toplum arasında çatışma noktalarına daha fazla polis işi yapmış olsaydı ve dağlarda daha az gölgeleri kovalamış olsaydı, bölünmeden kaçınılabilinirdi.
"Hatta 1974'te dahi bizim garantilerimizi onore etmedik. Oynamamız gereken bir rolümüz vardı ve bunu yerine getirmedik. Bu da başka bir skandaldır. Ve işte buradayız, Kıbrıs sorunuyla son kırk yıldır yaşıyoruz, Avrupa'nın en büyük trajedilerinden birsidir bu ve Ortadoğu'da çözülmesi en az mümkün görünen ikinci sorundur…"
(PARİKİAKİ'den derleyip Türkçeleştiren: Sevgül Uludağ – Mary Afksendiu – 20.7.2017 – www.parikiaki.com - YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler, Sevgül Uludağ – 30.7.2017)

(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler – Sevgül Uludağ – 12 Haziran 2021)

https://www.yeniduzen.com/12-haziran-gonyeli-provokasyonu-ve-gecmisle-yuzlesme-17520yy.htm

Αντιμετωπίζοντας το παρελθόν: Η πρόκληση του Κιόνελι…

Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518

Μια από τις πρώτες προκλήσεις για να χωριστούν οι δύο κύριες κοινότητες του νησιού μας σχεδιάστηκε από τη Βρετανική αποικιακή δύναμη στο νησί μας το 1958, στις 12 Ιουνίου 1958…
Δεν είχα γεννηθεί ακόμα – γεννήθηκα σε αυτόν τον κόσμο τέσσερις μήνες αργότερα και είχαν ήδη ξεκινήσει οι προκλήσεις που μας έφεραν μέχρι τη διχοτόμηση του αγαπημένου μας νησιού…
Μια από τις φίλες μας, η Belgin Demirel από το Κιόνελι έγραψε πρόσφατα για το τι θυμάται και τι ξέρει για αυτήν την πρόκληση των Βρετανών, όπου κάποιοι Ελληνοκύπριοι από τον Κοντεμένο τους οποίους συνέλαβαν, αφέθηκαν έξω από το Κιόνελι και κάποιος πήγε και ενημέρωσε τους χωριανούς του Κιόνελι ότι οι Ελληνοκύπριοι ήρθαν για να τους σκοτώσουν, να κάψουν τα χωράφια τους κλπ. Ως αποτέλεσμα αυτοί οι αθώοι Ελληνοκύπριοι που αφέθηκαν εκεί από τους Βρετανούς και τους είπαν «να περπατήσουν πίσω στο χωριό τους» δολοφονήθηκαν, τραυματίστηκαν και έφεραν το τραύμα αυτό για το υπόλοιπο της ζωής τους…
Σήμερα θέλω να μοιραστώ μαζί σας αυτά που έγραψε η Belgin Demirel… Η «Αριστερή Κίνηση» αποφάσισε να τιμήσει στις 12 Ιουνίου 2021 για πρώτη φορά τα αθώα θύματα που δολοφονήθηκαν από κάποιους Τουρκοκύπριους από το Κιόνελι και μια μικρή ομάδα περίπου 20 Τουρκοκυπρίων πήγε στον τόπο που δολοφονήθηκαν και έβαλαν λουλούδια και έκαναν ομιλίες... Είχε ανακοινωθεί στις εφημερίδες και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι θα γινόταν ένα μνημόσυνο και εκεί το είδε η Belgin Demirel και αποφάσισε να γράψει για αυτό που θυμόταν από εκείνη την πρόκληση/προβοκάτσια... Έγραψε:
«Δεν ξέρω αν πραγματικά το θυμούμαι αυτό ή αν οι εικόνες είχαν κολλήσει στο μυαλό μου, καθώς γύρω μου μιλούσαν τόσο πολύ για αυτό… Η μητέρα μου κρατούσε σφιχτά στο στήθος της την αδελφή μου που ήταν ενός έτους. Κρατούσα το χέρι της μεγαλύτερης αδελφής μου που ήταν 16 μήνες μεγαλύτερη από μένα… Ζούσαμε σε ένα δρόμο που ήταν αδιέξοδο και ήμασταν στο τελευταίο σπίτι… Οι Άγγλοι στρατιώτες είχαν έρθει στο σπίτι μας και έψαχναν το σπίτι μας… Είχα δει πως είχε αλλάξει το πρόσωπο της μητέρας μου και πως ήταν φοβισμένη... Βλέποντας τον φόβο στο πρόσωπο της μητέρας μου, είχαμε ουρήσει πάνω μας από τον φόβο... Πρέπει να ήταν η 13η Ιουνίου 1958... Θα γινόμουν τριών χρονών μετά από τρεις μήνες…
Όταν οι στρατιώτες δεν μπόρεσαν να βρουν τίποτα και έφυγαν από το σπίτι, θυμούμαι ότι προσπαθούσαμε να πάμε στο γείτονα μας στο διπλανό σπίτι, που ήταν ο χότζας του χωριού – εφόσον υπήρχε απαγόρευση της κυκλοφορίας, έπρεπε να περάσουμε από τον τούβλινο τοίχο και ένας Άγγλος στρατιώτη, που καθόταν σε εκείνο τον τοίχο σαν να καθόταν πάνω σε γαϊδούρι, βοήθησε τη μητέρα μου και εμάς να πάμε στο σπίτι του γείτονα.
Είχε ένα ξανθό μουστάκι και πάντα θυμόμουν αυτό το πρόσωπο…
Ο θείος Χότζας ήταν παντρεμένος με μια Τουρκοκύπρια από τη Σκυλλούρα που φορούσε ένα μαύρο μαντήλι και είχαν βάλει στρώματα στο πάτωμα και πολλοί άνθρωποι που έρχονταν προσωρινά από τη Σκυλλούρα, από φόβο και ανησυχία κοιμόντουσαν σε αυτά τα κρεβάτια στο πάτωμα…
Όταν ήμουν παιδί πάντα μιλούσαν για αυτό και εγώ, όπως και άλλοι σαν εμένα, τα ακούγαμε όλα αυτά και αυτό θα γινόταν σαν εφιάλτης για εμάς τα παιδιά…
Πάντα είχαμε Άγγλους στρατιώτες γύρω μας, μερικές φορές περνούσαν τεθωρακισμένα αυτοκίνητα από τους δρόμους… Και τότε ξεκίνησαν οι «φασαρίες» του 1963 και εφόσον αυτός ήταν μεγαλύτερος εφιάλτης, ο προηγούμενος ξεχάστηκε…
Νομίζω ότι ήταν στις αρχές της δεκαετίας του '70 όταν ερχόμασταν από τη Λάρνακα όταν το Simca αυτοκίνητο μας υπερθερμάνθηκε και έπρεπε να σταματήσουμε στην Αγλαντζιά σε έναν Ελληνοκύπριο μηχανικό αυτοκινήτων… Ο πατέρας μου, πριν κατεβεί από το αυτοκίνητο, είπε σε εμάς τα πέντε παιδιά και στη μητέρα να μην μιλήσουμε καθόλου...
Ο μηχανικός του αυτοκινήτου ρώτησε τον πατέρα μου από που ήταν και του είπε ότι ήμασταν από τη Λευκωσία... Αυτό δεν είχε νόημα για μένα... Ρώτησα τον πατέρα μου γιατί, και εν συντομία είπε: «Δεν τους αρέσουν οι άνθρωποι από το Κιόνελι…»
Μετά από χρόνια, η ιστορία θα εμφανιζόταν ως βιβλίο – όταν τον Ιούνιο του 2015 κυκλοφόρησε το βιβλίο του καθηγητή Dr. Niyazi Kizilyurek με τίτλο «Η κρυφή ιστορία της βίαιης εποχής», μας είπε λεπτομερώς γιατί αποφευγόταν το όνομα «Κιόνελι»... Τον Ιούνιο του 1958 στο χωριό μας είχε γίνει μια μεγάλη σφαγή… 4 Ελληνοκύπριοι από τον Κοντεμένο είχαν δολοφονηθεί στα χωράφια και άλλοι τέσσερις από αυτούς πέθαναν αργότερα στο νοσοκομείο… Και πέντε Ελληνοκύπριοι τραυματίστηκαν σοβαρά σε αυτή τη σφαγή…
Αφού διάβασα το βιβλίο, προσπάθησα να μιλήσω με τους ανθρώπους γύρω μου, ιδιαίτερα με εκείνους τους ανθρώπους που ήταν ενήλικες εκείνο τον καιρό και ακόμα και με εκείνους που ήταν εμπλεκόμενοι... Οι εμπλεκόμενοι ήταν αντιδραστικοί προς το βιβλίο και είπαν «Δεν πρέπει να κρίνουμε εκείνες τις μέρες με τις σημερινές συνθήκες, δεν ξέρετε εκείνες τις μέρες...» Αλλά όταν έπιναν, το ποτό τους βοηθούσε να μιλήσουν!
Ένας από τους συγγενείς μου που έτυχε να πιει μερικά ποτά με δύο από τους εμπλεκόμενους (που δεν ζουν σήμερα) τους είχε ρωτήσει: «Έλα, πες μου πώς συνέβησαν όλα αυτά» και ένας από αυτούς είπε: «Έβγαλα το μαχαίρι μου και έκοψα το λαιμό του», ενώ ο άλλος είπε, «Θυμάσαι τι σου είπε πριν κόψεις το λαιμό του, θυμάσαι;» και επιμένοντας σε αυτό το ερώτημα, αυτός που είχε κόψει το λαιμό ενός από τους Ελληνοκύπριους είπε, «Είπε «ΜΗΝ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ! ΕΧΩ ΠΑΙΔΙΑ»…»
Αυτά τα περιστατικά που παγώνουν το αίμα ξεκίνησαν τη νύχτα της 7ης Ιουνίου όταν βομβαρδίστηκε το Γραφείο Ειδήσεων Λευκωσίας και αυτό οδήγησε τις δύο κοινότητες σε μια ατμόσφαιρα βίας – αυτά τα περιστατικά ήταν γνωστά ως τα επεισόδια της 6-7ης Σεπτεμβρίου της Κύπρου… Είχε δημιουργηθεί μια εσωτερική ατμόσφαιρα πολέμου... Υπήρχε ένταση στο μικτό χωριό Σκυλλούρα, όπως και παντού αλλού... Και στις 12 Ιουνίου, μια ψεύτικη είδηση είχε φτάσει στον Κοντεμένο – ότι είχαν ξεκινήσει μάχες στη Σκυλλούρα – 35 Ελληνοκύπριοι από τον Κοντεμένο είχαν μπει σε δύο φορτηγά με οτιδήποτε μπόρεσαν να βρουν σαν μαχαίρια, τσεκούρια, σουβλιά, ξύλα και καθώς πλησίαζαν τον Κοντεμένο, οι αγγλικές δυνάμεις ασφαλείας το έμαθαν και τους σταμάτησαν… Αυτοί οι Ελληνοκύπριοι μεταφέρθηκαν πρώτα στον Γερολάκκο για ανάκριση και από εκεί στη Λευκωσία… Επειδή υπήρχε διαδήλωση διαμαρτυρίας από Τουρκοκύπριους έξω από το αστυνομικό σταθμό στη Λευκωσία, η συνοδεία στάλθηκε αυτή τη φορά στην Κερύνεια… Και εκείνες τις μέρες, ο δρόμος προς την Κερύνεια περνούσε μέσα από το Κιόνελι…
Ο πατέρας μου, που εκείνη την εποχή ήταν δεσμοφύλακας στις Κεντρικές Φυλακές για δύο χρόνια, μου είπε τι θυμάται από εκείνη την ημέρα… Είπε:
«Καθόμασταν στο καφενείο του Moustafa… Μια συνοδεία αποτελούμενη από βρετανικές δυνάμεις ασφαλείας και ελληνοκυπριακά φορτηγά περνούσαν από το Κιόνελι όταν οι Ελληνοκύπριοι που βρίσκονταν στα φορτηγά άρχισαν να τραγουδούν εθνικά τραγούδια… Λίγο αργότερα, ένας χότζας που ήταν στο τουρκοκυπριακό νεκροταφείο στην έξοδο του χωριού (τώρα είναι το πάρκο και αθλητικός σύλλογος Geunyeli Yalchin) ήρθε τρέχοντας στο καφενείο και είπε: «Τι περιμένετε; Οι Άγγλοι κατέβασαν τους Ελληνοκύπριους από τα φορτηγά στην έξοδο του χωριού…»
Δεδομένου ότι η ένταση ήταν υψηλή για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα εθνικιστικά τραγούδια που τραγουδούσαν οι Ελληνοκύπριοι καθώς περνούσαν από ένα τουρκοκυπριακό χωριό είχαν αυξήσει την ένταση ακόμη περισσότερο... Σχεδόν όλοι άρχισαν να πηγαίνουν στο μέρος όπου είχε επισημάνει ο χότζας. Πήγα σπίτι μου και αργότερα ξεκινήσαμε να περπατούμε προς το μέρος με τη μητέρα σου… Είδαμε ότι καιγόταν ένα χωράφι με σιτάρι… Δεν ασχολήθηκα με αυτά τα περιστατικά – θα πήγαινα σε βάρδια στις Κεντρικές Φυλακές στις 18:00, έτσι απλά κοιτάξαμε από μακριά και επιστρέψαμε στο σπίτι…»
Ο Ταγματάρχης Medlen και ο Ταγματάρχης Redgrave που ήταν αξιωματικοί στις αγγλικές δυνάμεις ασφαλείας είχαν χρησιμοποιήσει τη μέθοδο «Bussing», η οποία παρόλο που δεν ήταν νόμιμη, αποτελούσε κοινή πρακτική. Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο τιμωρίας, οι κατηγορούμενοι μεταφέρονταν κάπου μακριά από το περιστατικό και αφήνονταν ελεύθεροι… Και έπρεπε να περπατήσουν στο σπίτι τους και στο μεταξύ θα μπορούσε να τους συμβεί οτιδήποτε με αυτήν τη μέθοδο «Bussing»…
Σε αυτήν την περίπτωση, ο Ταγματάρχης Redgrave θεώρησε ότι εκείνοι που είχαν συλλάβει θα ήταν σκόπιμο να «απελευθερωθούν» στα βόρεια του Κιόνελι… Το πρόσχημα τους ήταν ότι αυτή η περιοχή ήταν υπό τον έλεγχο των στρατιωτών τους, ότι δεν ήταν τόσο μακριά από τον Κοντεμένο και ότι δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος ασφάλειας. Αφού παραπέμφθηκε η υπόθεση στο δικαστήριο, ο Γενικός Εισαγγελέας Paget Bourke τους ρώτησε «Γιατί δεν πήρατε τους συλληφθέντες πίσω στο σπίτι τους όπως τους είχατε πάρει;» και έδωσαν παράξενες απαντήσεις: «Θα ήταν ατιμωτικό για τις δυνάμεις ασφαλείας μας να μεταφερθούν οι συλληφθέντες πίσω στο σημείο που είχαν συλληφθεί και αυτό θα σήμαινε απώλεια της φήμης για τις δυνάμεις ασφαλείας…»
«Ήταν κακά αγόρια και δεν σκεφτήκαμε ποτέ να τους φέρουμε πίσω με αυτοκίνητα…»
Το περιστατικό που κηλίδωσε με αίμα την ιστορία του Κιόνελι είχε εξελιχθεί έτσι...
Στις αρχές της δεκαετίας του '70, το δημοτικό συμβούλιο που εκείνη την εποχή ήταν δεξιοί αποφάσισε να ονομάσει ένα δρόμο «Οδός 12ης Ιουνίου»…
Όποιες και αν ήταν οι συνθήκες το 1958, τώρα οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι αυτό το περιστατικό δεν είχε καμία σχέση με «ηρωισμό»…
Σήμερα έχουμε ως δήμαρχο του Κιόνελι τον κ. Ahmet Benli, ο οποίος που έχει ευρύ όραμα και κάποιοι άνθρωποι θέλουν αυτό το όνομα να αλλάξει… Για πρώτη φορά φέτος, η Αριστερή Κίνηση οργανώνει εκδήλωση για την αντιμετώπιση της σφαγής και μνημόνευση των θυμάτων…
Θέλω κι εγώ η Αγγλία, η Τουρκία και η Ελλάδα να μας ζητήσουν συγνώμη – αυτές οι εγγυήτριες δυνάμεις εγγυήθηκαν μόνο τα δικά τους συμφέροντα… Μας έκαναν να ζήσουμε την παιδική μας ηλικία ως εφιάλτη, έκαναν τις δύο κύριες κοινότητες του νησιού μας να πολεμούν μεταξύ τους… Όταν κοιτάζω πίσω στο παρελθόν, είμαι πολύ λυπημένη στο όνομα όλων μας…»

Photos:

1. Φωτογραφία από την εκδήλωση-μνημόσυνο για τα θύματα του Κιόνελι που διοργανώθηκε στις 12 Ιουνίου 2021 από την Αριστερή Κίνηση
2. Εναπόθεση κόκκινων γαρυφάλλων στο σημείο έξω από το Κιόνελι όπου δολοφονήθηκαν οι Ελληνοκύπριοι από το χωριό Κοντεμένος το 1958

(*) Article published in POLITIS on the 15th August 2021, Sunday)

https://politis.com.cy/apopseis/analyseis/antimetopizontas-to-parelthon-i-proklisi-toy-kioneli/

Memoirs of a Turkish Cypriot guardian, working at the Central Prisons… (Article in English, Turkish and Greek)

Memoirs of a Turkish Cypriot guardian, working at the Central Prisons… (Article in English, Turkish and Greek)

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Ahmet Demirel worked as a guardian at the Central Prisons, starting from the year 1956… His daughter Belgin Demirel is writing his memoirs for him, making him talk and tell her stories from those times…
I want to share with you some of his remarkable memoirs from those days, through the writing of our dear friend Belgin… Ahmet Demirel is from Geunyeli and here is what he remembers:
"When I began working as a guardian at the central prisons, the director of the prisons was a Scotsman called Iron, coming from the Cyprus Regiment. He also had an assistant, also Scotch called Mr. Reed. In the Cyprus Regiment, he had become a Colonel… Before the EOKA events, there had been a lot of riots at the prisons and he was appointed to the prisons in order to suppress these riots. Riots never end in prisons and in fact, Colonel Iron did repress the riot…
There was only one high level Cypriot who was a Greek Cypriot from Vatyli called Staphios but when I was appointed he was in the hospital. Because there was someone from EOKA whom some people wanted to escape from prison and during that kidnapping attempt, they had shot this high level official. EOKA had just began… It must have been a serious wound since when he had come back, he could not use his right hand and could only work with his left hand… He was a good person with a lot of discipline… Generally guardians were complaining about too much discipline but I never saw such a behaviour from him. He used to joke with me…
Before I became a guardian, there was an officer called Nouri… He was responsible for sustenance. But he was gone before me.
After the Republic of Cyprus was declared, Turkish Cypriots too would be appointed to the management positions of the central prisons.
Turkish Cypriot guardians were more than Greek Cypriots since after EOKA, due to the pressure from EOKA, Greek Cypriots were afraid to become guardians. During the time of the Republic, we were far more in numbers as Turkish Cypriots.
When we entered the exams in 1956, they had opened a position for 30 guardians, we passed the exams as 28 persons, 5 of these were Greek Cypriots. But 3 of these Greek Cypriots would not show up for their duties. As EOKA developed, more Turkish Cypriots would enrol to become guardians. Maybe around 200 Turkish Cypriots had enrolled as guardians. All of them were in a "temporary" status. When the Republic was going to be declared, they were kicked out of their jobs. We entered the Republic era as 83 Turkish Cypriot and 67 Greek Cypriot guardians, together with the officers.
When the Republic was going to be declared, the Governor, the Chief of Police and the Head of the Central Prisons changed and civilians were appointed in their stead, instead of military personnel. In the Republic era, the head of prisons became someone called Nisiforos Antoniou who was a Greek Cypriot and his Assistant was Captain Kamil (Mr. Mehmet Kamil). Since he was known as Captain Kamil, he had taken this as a surname. He was a meticulous and orderly person. He gave a lot of importance to merit. In our time, there was no Public Service Commission yet and the promotions were done by the head of the prisons.
Captain Kamil would say, "I look for three things in those I would promote: Being tidy, having manners and being clean…"
On the 16th of August, the civilian personnel took control of the central prisons. Only those from EOKA were pardoned from the prison and they were set free… There was a pardon for ordinary criminals too but they had conditions… So the Central Prisons were almost empty… The Greek Cypriot prisoners were more than the Turkish Cypriot prisoners. There was this Turkish Cypriot called Dervish Arab who was doing a sentence for killing someone and there was this guy from Melousha… When I went to serve as a guardian, they had already been there. There were also four Greek Cypriots who had killed people… Although they were supposed to be hung, this sentence had been changed… When the EOKA people had been pardoned, the ordinary criminals had done a riot… They tied up the armchairs and built a ladder and put it near the wall and started climbing it and jumping from the wall and started escaping…
Our friend from Geunyeli, Hasan who was the son of the Mukhtar Ali and who was in a temporary position had started whistling and giving the sign that they were escaping. But the prisoners showed him a machete (pala) and told him, "Since you are leaving your job, why do you want to call this in?" they asked him. I was on guard at the back door. I had my friend from Geunyeli called AE. Since there were few prisoners, two guardians would do the job of one! When a prisoner was going to go somewhere, there had to be a guardian next to him to accompany him… When the prisoner was passing from the door, both the numbers of the prisoner and the guardian would be written down… Our job was this…
During the riot when some prisoners could not escape from the wall, they came towards where we were… They pushed and pulled down the door – my friend AE became afraid and started running away and I was afraid to stay alone and I followed him and we went together to the police station. The prisoners were throwing keremiti at us from the roof… Since at the beginning of the riot a telephone call was made, backup from the military was coming…There was a mixture of around 130-150 prisoners we were facing, they were a mixture of Greek Cypriot and Turkish Cypriot prisoners… The military came and threw tear gas bombs and started beating them and putting them inside the prison.
In the Central Prisons, Turkish Cypriot guardians would guard those from EOKA and the Greek Cypriot guardians would guard the ordinary criminals.
When the massacre of some Kondemenos Greek Cypriots happened on the 12th of June 1958 in Geunyeli, some Turkish Cypriot guardians came under attack in the prison and they were beaten up. After this incident, Turkish Cypriots started guarding the ordinary prisoners and Greek Cypriots started guarding the EOKA guys.
Sampson was a very inconsistent person… He was in the group of "Those EOKA guys who might be hanged". In the same group there was Nicos Sophokleous and Rossides… Sampson had begun his working life at the Cyprus Post published by Charles Foley. After he had joined EOKA, he was using the nickname "Atrotos" which meant invincible and there was information that he might be in the execution team under direct order of the EOKA leader General Grivas... According to rumours, Sampson would give his gun that he had used to shoot people to young women who came with him so there would be no gun on him – he would then take photos and would send these photos to The Cyprus Post. The Scotland Yard got suspicious that Sampson was the first journalist to be at the crime scene and they had arrested him… While he was giving his sentence, he underwent a lot of torture… When I was taking him over to guard him, I saw that his nails of his hands were purple…
He was an incorrigible type of person… How he would act from one moment to the next, you would never know… Turkish Cypriot and Greek Cypriot newspapers would be available at the prisons… And the prisoners would read these in their common social areas… When the guardian Mustafa Onbashi was on duty who knew perfect Greek, I think there was something in the newspaper that was found to be objectionable and the newspapers were taken away. Sampson, thinking that Mustafa Onbashi had the order to collect the newspaper got very angry and he said while he was next to me, "He will see…"
So I warned Mustafa Onbashi that Sampson had used these threatening words so that he could take care of himself and be careful. When Sampson found out that I had warned Mustafa Onbashi, he said to me "One bullet for you, helalissou!" I took some money out of my pocket and gave it to him and said, "Take this money, maybe you will not have enough money when you get out of prison…" He looked at me with vengeance and he said, "You think this is a joke…" After a while there was a pardon and Sampson's sentence of death was turned to imprisonment for life. When he heard about this pardon, he asked from the responsible sergeant to open the door so that he could hug Nikos Sophokleous and Rossides… I opened the door and took a defence position… He came towards me and said, "Mr. Ahmet, let us forget what happened until now. From now on, you are my brother" and we hugged each other… This was still the British Colonial rule… Those prisoners who seemed dangerous would be sent to the UK and would be kept there in prisons. Sampson was sent there too. There, 3-4 guardians would be serving that were connected with us…
After the Zurich and London Agreements signed in 1959, Sampson, as well as other prisoners connected with EOKA serving in the UK were set free and pardoned. Sampson went to Greece and stayed there since he was banned from entering Cyprus until the Republic was established. On the 16th of August 1960 he returned from Rhodes… Makarios had greeted him… He complained to Makarios, "Did we fight for this?" And Makarios would use his famous "jumping board" analogy for Cyprus Republic for the first time there, as an answer to him… After 1960 Sampson would set up the MAHI newspaper. He was thinking that he was not being treated right since most of the posts of the ministries and MPs were shared amongst those from EOKA… Because he was abroad, he was thinking that he was being discriminated… Yorgadjis would be the new leader… He would become the most powerful person after Makarios… Sampson's relations with Yorgadjis would deteriorate and would reach the level of hate… On the 14th of May 1961, Sampson would be arrested once again with the suspicion that he had killed the English architect Peter Gray who had only been on the island for three weeks.
When I went on duty in the prisons, he hugged me saying "Gardashi mou!" ("My brother!") and he continued, "Do you see what that …. Yorgadjis did to me?"
I said, "No…"
He said, "I knew you would not accept this…"
Because of lack of evidence, Sampson would be set free and we never came across each other again…"

15.7.2021

(Article published in the POLITIS newspaper on the 29th of August 2021, Sunday)

https://politis.com.cy/apopseis/oi-kentrikes-fylakes-oi-synthikes-kai-o-sampson-anamniseis-enos-t-k-desmofylaka-tis-sevgul-uludag/?fbclid=IwAR2rRatduIi2_hoKir5kU1oYSfIXkHAhtEAGH-euMVFBKk3NiHFCXdmRcjs

Photos: Ahmet Demirel and the group photo of the guardians from Geunyeli...

YENİDÜZEN

*** Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

Caramel_cy@yahoo.com

*** KIBRIS'TAN HATIRALAR...

"Bir gardiyanın anıları... Sampson'un tehditleri... Ve mahkumların isyanı..."

Belgin DEMİREL

Belgin Demirel arkadaşımız, sevgili babacığı Ahmet Demirel'in anılarını kaleme almaya ve sosyal medya sayfasında paylaşmaya devam ediyor... Belgin Demirel, babasının ağzından hatıralarını şöyle yazıyor:
"Ben 1956'da gardiyanlığa başladığımda, hapishane müdürü, Kıbrıs Alayı'ndan gelme Iron isminde bir İskoç idi. Bir de yardımcısı vardı Mr Reed isminde ve o da İskoç idi. Askerde rütbe alamazlarmış, en çok onbaşılığa kadar yükselebilirlermiş. Ne kadar doğru idi bilmiyor. Kıbrıs Regimenti (Alay) diye bir kuruluşa geçmiş. Orada Colonel (Albay) olmuş.
O dönemlerde (EOKA'dan önce) cezaevinde çok isyan çıkarmış ve bu isyanları bastırması için hapishanede görevlendirilmiş. Zaten cezaevlerinde isyanlar bitmez. Gerçekten de Iron, isyanı bastırmış. Yüksek rütbeli bir tek Kıbrıslı vardı ve o da Rum idi. Ben yazıldığımda, Stafios isimli aslen Vadilili olan o Rum, hastanede idi. Çünkü hapishaneden kaçırılmak istenen bir EOKA'cı varmış ve bu kaçırma girişimi esnasında bu yüksek rütbeli görevliyi vurmuşlar. EOKA yeni başlamıştı. Ciddi bir yaralanma olmuştu herhalde ki göreve döndüğünde sağ elini kullanamaz duruma gelmişti ve sol eli ile çalışabiliyordu. Çok disiplinli ve iyi biriydi. Genel olarak gardiyanlar, aşırı disiplininden şikayetçi idi, ama ben öyle bir yanını görmedim. Benimle şakalaşırdı.

EOKA BAŞLAYINCA, RUMLAR GARDİYAN YAZILMAYA KORKARDI...
Ben göreve gelmezden önce, Nuri isminde bir subay varmış. Ben ona yetişmedim. İaşeden sorumlu bir subay imiş. Cumhuriyet kurulduktan sonra Türkler de yönetime gelmişti. Gardiyanlarda sayısal olarak Türkler fazla idi. EOKA başlayınca, EOKA'cılar baskı yaptığı için, Rumlar gardiyan yazılmaktan korkarlardı. Cumhuriyet Dönemi'ne biz Türkler, sayısal olarak fazla bir şekilde girdik. Bizim gireceğimiz zaman, yani 1956'da, 30 kişilik münhal ilan edilmişti. Biz 28 kişi sınavı geçtik. Onların 5'i Rum olduğu halde 3 kişisi göreve gelmemişti. EOKA ilerledikçe çok Türk yazıldı. Belki de 200 kişi gardiyan yazıldı. Hepsi muvakkat(geçici) idi. Cumhuriyet kurulacağında da bu muvakkatlar durduruldular. Cumhuriyet Dönemi'ne, 67 Rum 83 Türk gardiyan olarak girdik subaylarla beraber.
Cumhuriyet kurulacağında, anlaşmaya gidilecek duruma gelince, Vali, Polis Genel Müdürü ve Cezaevi Müdürü değişti ve askeri yerine sivil kişiler görevlendirildi. Bize Mallowen isminde bir müdür gelmişti. Acker isminde bir diğer görevli vardı, ki müdür muavini gibi bir görevi vardı. Cumhuriyet kurulduğunda, Mallowen de gittiği için, o teslim verdi 60'taki cumhuriyet dönemi yönetimine.

KAPTAN KAMİL DÖNEMİ...
Cumhuriyet Dönemi'ne geçtiğimizde müdür Rum oldu, ismi Nisiforus Antoniou idi ilk müdürün. Müdür muavini de Captain Kamil (Mehmet Kamil Bey) idi. Captain Kamil olarak bilindiği için soyadını da Kaptan almıştı. (Captain=Yüzbaşı) Titiz ve düzenli bir adamdı. Liyakata çok önem verirdi. Bizim zamanımızda Amme Hizmeti Komisyonu henüz yoktu. Terfileri müdür verirdi. Captain Kamil, "Benim terfi vereceğim kişilerde üç T ararım" derdi, "Tertip, Terbiye, Temizlik"
16 Ağustos'ta sivil yönetim tarafından görev teslim alındı. Cezaevinde, yalnız EOKA'cılara af çıktı ve serbest kaldılar. Adi suçlulara da çıktı hükümet kurulduğunda. Ama onlar için bazı kriterler vardı af için. Cezaevi hemen hemen boşalmış idi. Rum mahkumlar daha fazla, Türk mahkumlar daha azdı. Katil suçlusu bir Derviş Arap ve bir de Meluşalı bir kişi vardı. Ben göreve gittiğimde orda idiler. Dört de Rum vardı insan öldüren. Cezaları idam olduğu halde bazı yöntemlerle idam cezaları değişmişti.
Ne vakit EOKA'cılar bağışlandı, adi suçlular da isyan etti. Kanepeleri birbirine bağlayarak merdiven yaparak, duvara dayadılar ve duvardan atlayıp atlayıp kaçmaya başladılar. Muvakkat arkadaşlardan Gönyelili arkadaşımız Mükdar Ali'nin oğlu Hasan, düdük çalıp, haber verdi. Mahkumlar ona pala göstererek, "Aha sen görevden ayrılıyorsun, ne diye haber vereceksin?" demişler.
Ben ara kapıda görevli idim. Yanımda Gönyeli'den arkadaşım AE ile birlikte idim. Artık mahkumlar azalınca, bir kişinin yapacağı işte iki kişi görev yapıyordu. Bir mahkum bir yere gideceğinde, muhakkak yanında bir de gardiyan olması gerekirdi. Kapıdan mahkum geçerken, hem mahkumun hem de gardiyanın numarası beraber yazılırdı.Bizim işimiz o idi. İsyan esnasında mahkumlar duvardan kaçamayınca, bizim tarafa geldiler. Kapıyı zorlayıp, yıktıar. Yanımdaki arkadaşım AE, korkup kaçmaya başlayınca ben de yalnız kalmaktan korkup, arkadaşımı izledim ve birlikte karakola gittik. Hapisler damdan bize kiremit atmaya başladılar. Biz, surlardan dışarıya çıktık. İsyan başlar başlamaz telefon edildiği için, yardım gelmekte idi askerden. Biz kaçarken, baktık karşıdan bir Türk gardiyan arkadaş, kaçanlardan birini yakalamış getirir. "Açın be kapıyı, iki paralık insanlar bizim ekmeğimizle mi oynaycak?" dedi. Onu böyle cesaretli görünce ben de onun arkasından döndüm, onu izlemeye başladı. Ama bu gardiyan arkadaş, beni fark etmeden ara kapıyı kapatınca ben yine dışarda kaldım. Bu defa da AE'ye doğru yürüdüm. Tam o esnada karşıdan 3-4 subayın geldiğini gördük. "Nereye gidersiniz?" diye sordular. Arkadaşım ne derse beğenirsiniz? "Mahkumlar kaçıyor da önleyeceğiz onları" dedi. Oysa mahkumlar batıya doğru kaçmakta idi, biz de doğuya doğru yürüyorduk. Subaylar, bizi ve dışarda mahkum çalıştıran gardiyanları da aldı ve duvarın yanına çıktık. Mahkumlar da bizim tarafa döndü bu arada. Cezaevlerinde duvarlar her zaman dış duvarlardan uzaktır. Bu kez yine damdan bize kiremit atmaya çalışırlar. Bize yardımın gelmekte olduğu söylendi. Rum ve Türk karışık, 130-150 kişlik mahkum vardı karşımızda. Asker geldi, göz yaşartıcı bomba attı ve sonra hepsini döverek içeri attı. Cezaevinde, surların dışında çalışma alanları ve mandıralar bulunurdu.Dışardaki bu alanlara çıkabilmek için, mahkumiyetinin yarısını yapacaksın da çıkabilesin. Oysa cingane gelirse, onun bugün geldi yarın dışarı çıkma hakkı vardı. Yazılı bir kural olmasa bile, cinganelere karşı, kaçmayacak diye bir güven vardı. Aşık isminde bir cingane, bu isyanın gerçekleştiği esnada çalışma alanında idi. Aşık, hatta gece de cezaevinin dışardaki mandırasında kalırdı. Bu olayda ata atlayıp, kaçaklardan tutup, cezaevine getirdi ve bağışlama aldı. Ne kadar almıştı hatırlamıyorum..."

EOKACILARI KIBRISLITÜRK GARDİYANLAR BEKLERDİ...
"1956'da İngiliz Sömürge Dönemi'nde gardiyan yazıldım. O zamanlar başşehir Lefkoşa'da bir Merkezi Cezaevi vardı. Kazaların merkezlerinde de karakollar bulunurdu. Bu karakollarda tutuklular gözetim altında tutulurdu. Bu düzenleme, EOKA'nın gelişmesiyle değiştirildi; kazalardaki karakol tutukluluğu iptal edildi. Sadece Atalassa'daki çiftlikte bazı adi suçlular ve 3-4 gardiyan kaldı.
Merkezi Cezaevi'nde EOKA'cıları Türk gardiyanlar, adi suçluları da Rum gardiyanlar beklerdi. 12 Haziran 1958'de Gönyeli'de bazı Kördümen Rumları'nın katledilişinden sonra, Merkezi Cezaevi'nde Türk gardiyanlara saldırıldı ve dövüldü. Bu olaydan sonra görev değişikliğine gidildi ve adi suçluları Türkler, EOKA'cıları da Rumlar beklemeye başladı.
Merkezi Cezaevi'nde koğuş sistemi yoktu; zindanlardan oluşurdu ve zindanlarda hücreler vardı. Katillikle itham edilenler ayrı bir bölümde idi. Bu bölümde bulunanlar, havalandırmaya çıktıklarında, idamhaneyi görürlerdi. Mahkumlar, her altı saatte bir sayılırlardı.

"BENİM HATIRLADIĞIM CELLAT..."
Benim hatırladığım cellat, KKTC Merkezi Cezaevi Müdürlüğü yapan Meriç Taydemir'in babası idi. Daha sonra bir İngiliz cellatlığa başlamıştı. EOKA'cıları asan kimdi, biz görevliler, hiçbir zaman göremedik ve öğrenemedik. Çünkü idam saatinde, görevliler olduğu yerde kalmak mecburiyetinde idi. Cezaevinde personel hareketi dururdu. Asacak kişi, görünmeyecek şekilde idamhaneye girer ve işi bitince geri dönerdi.
İlk öldürülen EOKA'cı, Makarios'un yeğeni Markos Drakos'un cesedi ailesine verilmişti. Ben o tarihte henüz gardiyan değildim. Bir vesile ile Lefkoşa'da bulunuyordum. Ömrümde böyle kalabalık görmemiştim. Olaydan sonra öldürülen ve asılan EOKA'cıları Merkezi Cezaevi'nin bahçesine gömmeye başladılar. EOKA'cıların asıldığı bu idamhane, Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde, kutsanarak, kapatıldı ve adi suçlular için başka idamhane yapıldı.
Kıbrıs'ta son idam 13 Haziran 1962 tarihinde gerçekleşti ve Haralambos Zaharias ile iki kişi idam edildi (Mihalis Hiletikos ve Lazaris Dimitriu –Karanlık Yön EOKA – Makarios Druşotis).

ZAHARİAS KARDEŞLER...
Antonis ve Haralambos Zaharias kardeşler, Leymosun'un İpsona köyündendiler. EOKA döneminde İngiliz İdaresi ile işbirliği yaptıkları, EOKA kahramanları Afkesentiu, Lanas ve Drakos'un yerlerinin bildirilmesi ve öldürülmesinde parmakları olduğu biliniyordu. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra da örgütlü olarak karanlık işlere devam ettiler. Daha sonra İngiltere'ye kaçtılar. "Suçluların İadesi" kapsamında, Antonis Zaharias hariç, diğer üç kişi Kıbrıs'a getirildi ve haklarında idam kararı çıktı.
Hambi'yi (Haralambos) eşi ile ben görüştürmekte idim. Çok zengindiler. Bağları, bahçeleri vardı. Bir gün eşi geldi, görüşme esnasında mahsulün toplanmasında çok zorluk çektiğini söyledi. Hambi de "Sana yardım etsinler, söyle kendilerine" deyince, eşi "Bir kuruşa muhtaç oldum, hiç kimse yardım etmiyor" dedi.
Hambi bana, "Re Ahmetti!" diye çağırırdı. Kendisine, "Bana ya 'Ahmet Bey' diye sesleneceksin, ya da 'Gardiyan Bey'" dedim. Şaşkın ve kızgın şekilde, "Daha neler göreceyik!" diye söylendi. Ben de ona, "Yaşayacak olsan, daha çok şey görebilirdin" dedim.
Zaharias ve diğer iki kişi asılacağında, gardiyanlara duyuru yapıldı. İdamda görev almak isteyenlere (geçmiş gün unuttum, 5 Kıbrıs Lirası mıydı, yoksa bir maaş mı) fazla ödenek verilecekti. Bir Rum çavuş ile bir Türk gardiyan cellatlık görevine talip oldular ve 13 Haziran 1962'de asıldılar.

"KÖYLÜLER CESETLERİ KABUL ETMEDİ..."
İpsona köylüleri, cesetlerin köy mezarlığına gömülmesine karşı çıktı. Eğer gömülürlerse, cesetlerin mezarlardan çıkarılıp, köpeklere yedirileceği söylendi. Bunun üzerine Lefkoşa Rum Belediyesi aracılığıyla, Lefkoşa Rum Mezarlığı'na gömüldüler. Gömülürlerken, cenazeye dost-akraba hiç kimse katılmadı."

SAMPSON'UN BİR SAATİ ÖBÜR SAATİNE UYMAZDI...
"Sampson'un bir saati öbür saatine uymazdı. 'İdamlık EOKAcılar' grubunda idi. Aynı grupta Nikos Sofekleous ve Rossides de vardı. Çalışma hayatına Charles Foley'nin sahibi olduğu ve editörlüğünü yaptığı, Kıbrıs'ta yayınlanan The Cyprus Post'ta başlamıştı. EOKA'ya katılışından sonra Türkçe karşılığı 'Yenilmez' anlamına gelen 'Atrotos' takma adını kullanıyordu ve EOKA lideri General Grivas'ın doğrudan emri altında bir infaz ekibinin parçası olarak görev yaptığı bilgisi vardı.

HER ZAMAN CİNAYET MAHALLİNE İLK GİDEN MUHABİR...
Sampson, kurbanlarını öldürdükten sonra, yanında birlikte gelen genç kadınlara silahını verip, kaçırtıyor, cesetleri fotoğraflıyor, ardından da fotoğrafları basılmak üzere The Cyprus Post'a gönderiyordu. Scotland Yard, Sampson'un her zaman cinayet mahalline ilk gelen muhabir oluşundan kuşkulanarak, onu tutuklattı. Polis karakolunda ifadesi alınırken çok işkence gördü. Nitekim ben cezaevinde kendisini teslim alırken, el tırnakları mosmordu. Uslanmaz bir tipti. Dediğim gibi bir saati öbür saatine uymazdı.
Cezaevine düzenli Türkçe ve Rumca gazeteler alınırdı. Bunları tutuklular sosyal ortak alanlarda okurdu. Rumca'yı okur-yazar derecede iyi bilen Mustafa Onbaşı'nın nöbette olduğu bir gün, sanıyorum sakıncalı bir şeyler bulunduğu için gazeteler toplatıldı.

SAMPSON'DAN TEHDİT...
Bunun üzerine öfkelenen Sampson, toplatma işini Mustafa Onbaşı'nın yaptığı hükmüne vararak, benim yanımda, "Ama o da görecek gününü" diye tehdit savurdu. Ben de bu tehdidi, dikkatli olması için Mustafa Onbaşı'ya bildirdim. Bilgiyi iletenin ben olduğumu öğrenen Sampson, 'Bir kurşun da sana helal olsun' dedi. Ben de cebimen çıkardığım parayı ona uzatarak, 'Al parayı da, çıktığında yeterli paran olmayabilir' dedim. Yüzüme kinle bakarak, 'Sen şaka sanın' diye söylendi. Bir süre sonra çıkan afla Sampson'un idam cezası ebediye çevrildi. Affın gerçekleştiğini duyduğunda sorumlu çavuştan öteki iki EOKA'cı Nikos Sofokleous ve Rossides ile kucaklaşmak için kapıyı açmamızı istedi. Kapıyı açıp bucağa çekildim, savunmaya geçtim ve topuzumun kolanını çıkardım. Üstüme doğru geldi ve 'Ahmet Bey şimdiye kadar olanları unutacağız. Sen benim gardaşımsın bundan sonra' dedi ve kucaklaştık. O dönemler İngiliz Sömürge Dönemi idi. Tehlikeli görülen tutuklular, Birleşik Kırallık'a gönderilir ve orada cezaevlerinde tutulurlardı. Sampson da gönderildi. Orada bize bağlı 3-4 gardiyan görev yapardı.

"BU MEMLEKETTE ARTIK YAŞANMAZ..."
Zürih ve Londra antlaşmalarının 1959'da imzalanmasından sonra Krallık'ta bulunan EOKA'cı mahkumlarla birlikte Sampson da serbest bırakıldı ve Yunanistan'a gitti. Cumhuriyet kurulana kadar Kıbrıs'a gelmesi yasak olduğu için, orada kaldı. 16 Ağustos 1960'ta Rodos'ta Makarios tarafından karşılanarak, Kıbrıs'a döndü. Rodos'taki bu karşılama töreninde Sampson, Makarios'a cumhuriyeti kastederek, "Biz bunun için mi harp etmiştik?' diye sitem etti. Makarios da bunun üzerine yeni kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti için, o ünlü 'sıçrama tahtası' tabirini ilk olarak kullandı. Orada görevli gardiyan arkadaşımız Ramiz Onbaşı, Kıbrıs'a gelince, "Bu memlekette artık yaşanmaz" diyerek İngiltere'ye göç etti.
16 Ağustos 1960 tarihi, aynı zamanda antlaşmalara bağlı olarak Türk ve Yunan alaylarının Kıbrıs'a resmen geliş tarihidir. Mağusa Limanı'ndan adaya ayak basan Türk Alayı'nı karşılamak için, hemen hemen tüm yurttaşlar sokaklara dökülmüş, çok büyük bir çoğunluk da alayı Mağusa Limanı'nda karşılamıştı. Yol boyunca kurbanlar kesilip, karşılama törenleri gerçekleştirildiği için, alay, iki saatlik yolu neredeyse altı saatte tamamlayabilmişti. Oysa Rumlar'ın çoğunluğu, Yunan Alayı'nı karşılamak yerine, uçakalanına gitmiş ve EOKA'cıları karşılamıştı.

MAHİ GAZETESİ...
Sampson, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra, 'Muharebe' ya da 'Mücadele' anlamına gelen 'Mahi' gazetesini kurdu. Bakanlıklar ile milletvekilliği sandalyeleri EOKA'cılar arasında paylaşılırken, adada olmadığı için, haksızlığa uğradığını düşünüyordu. Bu arada çift taraflı casusluk yapan Yorgacis, yeni devletin lider simaları arasına yükseliyordu. Makarios'tan sonra en güçlü şahsiyet olmuştu. Sampson'un Yorgacis ile ilişkileri giderek bozuldu ve nefret sınırlarına ulaştı.
14 Mayıs 1961'de, Kıbrıs'ta sadece üç haftadır kalan İngiliz mimar Peter Gray'in öldürülmesiyle bağlantısı olduğu şüphesiyle Sampson bir kez daha tutuklandı. Nöbete gittiğimde, 'Gardaşçığım!' diye bana sarıldı ve 'Görür müsün senin o... (Yorgacis) ne yaptı bana?' dedi. Ben,'Yok yahu!' deyince, 'Bilirdim kabul etmeyeceğini zaten' diye ekledi.
Sampson, bu suçtan delil yetersizliğinden dolayı serbest kaldı ve bir daha hiç karşılaşmadık."

(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler... Sevgül Uludağ – 29.6.2021)

https://www.yeniduzen.com/bir-gardiyanin-anilari-sampsonun-tehditleri-ve-mahkumlarin-isyani-17593yy.htm

Fotoğraflar: Ahmet Demirel ve Gönyelili gardiyanların toplu fotoğrafı...

Αναμνήσεις ενός Τουρκοκύπριου δεσμοφύλακα που εργαζόταν στις Κεντρικές Φυλακές…

Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518

Ο Ahmet Demirel εργάστηκε ως δεσμοφύλακας στις Κεντρικές Φυλακές από το 1956… Η κόρη του Belgin Demirel γράφει για αυτόν τα απομνημονεύματα του, κάνοντας τον να μιλήσει και να της πει ιστορίες από εκείνη την εποχή
Θέλω να μοιραστώ μαζί σας μερικές από τις αξιοσημείωτες αναμνήσεις του από εκείνες τις μέρες, μέσα από τα γραπτά της αγαπητής μας φίλης Belgin… Ο Ahmet Demirel είναι από το Κιόνελι και θυμάται τα ακόλουθα:
«Όταν άρχισα να εργάζομαι ως δεσμοφύλακας στις Κεντρικές Φυλακές, διευθυντής των φυλακών ήταν ένας Σκωτσέζος που ονομαζόταν Iron, προερχόμενος από το Κυπριακό Σύνταγμα (Τμήμα). Είχε επίσης έναν βοηθό, επίσης Σκωτσέζο που ονομαζόταν κ. Reed. Στο Κυπριακό Σύνταγμα, είχε γίνει Συνταγματάρχης... Πριν από τα γεγονότα της ΕΟΚΑ, υπήρξαν πολλές ταραχές στις φυλακές και διορίστηκε στις φυλακές για να καταστείλει αυτές τις ταραχές. Οι ταραχές δεν τελειώνουν ποτέ στις φυλακές και στην πραγματικότητα, ο Συνταγματάρχης Iron κατάφερε να καταστείλει αυτή την ταραχή…
Υπήρχε μόνο ένας υψηλόβαθμος Κύπριος που ήταν ένας Ελληνοκύπριος από τη Βατυλή και που ονομαζόταν Στάφιος, αλλά όταν διορίστηκα ήταν στο νοσοκομείο. Επειδή υπήρχε κάποιος από την ΕΟΚΑ τον οποίο κάποιοι ήθελαν να δραπετεύσει από τη φυλακή, κατά τη διάρκεια αυτής της απόπειρας απαγωγής είχαν πυροβολήσει αυτόν τον υψηλόβαθμο αξιωματούχο. Η ΕΟΚΑ είχε μόλις ξεκινήσει... Πρέπει να ήταν σοβαρός τραυματισμός, αφού όταν επέστρεψε, δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει το δεξί του χέρι και μπορούσε να δουλέψει μόνο με το αριστερό του χέρι... Ήταν καλός άνθρωπος με πολλή πειθαρχία... Γενικά οι δεσμοφύλακες διαμαρτύρονταν για την πολλή πειθαρχία, αλλά ποτέ δεν είδα τέτοια συμπεριφορά από αυτόν. Συνήθιζε να αστειεύεται μαζί μου…
Πριν γίνω δεσμοφύλακας, υπήρχε ένας αξιωματικός που ονομαζόταν Nouri… Ήταν υπεύθυνος για τη διατροφή. Αλλά είχε φύγει πριν από μένα.
Μετά την κήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, και οι Τουρκοκύπριοι διορίζονταν στις διοικητικές θέσεις των Κεντρικών Φυλακών.
Οι Τουρκοκύπριοι δεσμοφύλακες ήταν περισσότεροι από τους Ελληνοκύπριους αφού μετά την ΕΟΚΑ, λόγω πίεσης από την ΕΟΚΑ, οι Ελληνοκύπριοι φοβόντουσαν να γίνουν δεσμοφύλακες. Στη διάρκεια της Δημοκρατίας, οι Τουρκοκύπριοι ήμασταν πολύ περισσότεροι.
Όταν παρακαθήσαμε σε εξετάσεις το 1956, είχαν ανοίξει θέσεις για 30 δεσμοφύλακες, 28 άτομα περάσαμε τις εξετάσεις, και 5 από αυτούς ήταν Ελληνοκύπριοι. Όμως 3 από αυτούς τους Ελληνοκύπριους δεν εμφανίστηκαν στα καθήκοντά τους. Καθώς αναπτύχθηκε η ΕΟΚΑ, περισσότεροι Τουρκοκύπριοι εγγράφονταν για να γίνουν δεσμοφύλακες. Ίσως γύρω στους 200 Τουρκοκύπριους είχαν εγγραφεί ως δεσμοφύλακες. Όλοι τους ήταν σε «προσωρινή» βάση. Όταν η Δημοκρατία επρόκειτο να κηρυχθεί, τους έδιωξαν από τη δουλειά τους. Μπήκαμε στην εποχή της Δημοκρατίας ως 83 Τουρκοκύπριοι και 67 Ελληνοκύπριοι δεσμοφύλακες, μαζί με τους αξιωματικούς.
Όταν επρόκειτο να κηρυχθεί η Δημοκρατία, ο Διοικητής, ο Αρχηγός της Αστυνομίας και ο Επικεφαλής των Κεντρικών Φυλακών άλλαξαν και διορίστηκαν πολίτες στη θέση τους, αντί στρατιωτικού προσωπικού. Στην εποχή της Δημοκρατίας, επικεφαλής των φυλακών διορίστηκε κάποιος που ονομαζόταν Νησίφορος Αντωνίου, που ήταν Ελληνοκύπριος, και Βοηθός του ήταν ο Καπετάν Kamil (κ. Mehmet Kamil). Εφόσον ήταν γνωστός ως Καπετάν Kamil, το πήρε ως επώνυμο. Ήταν ένα σχολαστικό και τακτικό άτομο. Έδινε μεγάλη σημασία στην αξία. Στην εποχή μας, δεν υπήρχε ακόμα Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας και οι προαγωγές γινόντουσαν από τον Επικεφαλής των Φυλακών.
Ο Καπετάν Kamil έλεγε: «Ψάχνω τρία πράγματα σε αυτούς που θα προαγάγω: Να είναι τακτοποιημένοι, να έχουν τρόπους και να είναι καθαροί…»
Στις 16 Αυγούστου, το πολιτικό προσωπικό ανέλαβε τον έλεγχο των Κεντρικών Φυλακών. Μόνο αυτοί από την ΕΟΚΑ έλαβαν χάρη και ελευθερώθηκαν από τη φυλακή… Υπήρχε επίσης χάρη για τους απλούς εγκληματίες, αλλά υπήρχαν προϋποθέσεις… Έτσι οι Κεντρικές Φυλακές ήταν σχεδόν άδειες… Οι Ελληνοκύπριοι φυλακισμένοι ήταν περισσότεροι από τους Τουρκοκύπριους φυλακισμένους. Υπήρχε ένας Τουρκοκύπριος που ονομαζόταν Dervish Arab, ο οποίος εξέτιε ποινή για τη δολοφονία κάποιου και υπήρχε και ένας από τη Μελούσια… Όταν πήγα για να υπηρετήσω ως δεσμοφύλακας, ήταν ήδη εκεί. Υπήρχαν επίσης τέσσερις Ελληνοκύπριοι που είχαν σκοτώσει ανθρώπους… Αν και υποτίθεται ότι θα απαγχονίζονταν, αυτή η ποινή είχε αλλάξει… Όταν οι άνθρωποι της ΕΟΚΑ είχαν λάβει χάρη, οι απλοί εγκληματίες είχαν διοργανώσει μια ταραχή… Έδεσαν τις πολυθρόνες και έφτιαξαν μια σκάλα και την έβαλαν κοντά στον τοίχο και άρχισαν να ανεβαίνουν πάνω και να πηδούν από τον τοίχο και άρχισαν να δραπετεύουν…
Ο φίλος μας από το Κιόνελι, ο Hasan, που ήταν γιος του Mukhtar Ali και ο οποίος ήταν σε προσωρινή θέση, είχε αρχίσει να σφυρίζει και να δίνει το σήμα ότι δραπέτευαν. Όμως οι φυλακισμένοι του έδειξαν μια ππάλα (ένα μαχαίρι) και του είπαν: «Αφού θα φύγεις από τη δουλειά σου, γιατί θέλεις να το αναφέρεις;» τον ρώτησαν. Ήμουν σε επιφυλακή στην πίσω πόρτα. Είχα έναν φίλο μου από το Κιόνελι που ονομάζεται AE. Εφόσον υπήρχαν λίγοι φυλακισμένοι, δύο δεσμοφύλακες έκαναν τη δουλειά ενός! Όταν ένας φυλακισμένος επρόκειτο να πάει κάπου, έπρεπε να υπάρχει δίπλα του ένας δεσμοφύλακας για να τον συνοδεύει… Όταν ο φυλακισμένος περνούσε από την πόρτα, καταγράφονταν και οι δύο αριθμοί, του φυλακισμένου και του δεσμοφύλακα… Αυτή ήταν η δουλειά μας…
Στη διάρκεια της ταραχής, όταν μερικοί φυλακισμένοι δεν μπόρεσαν να διαφύγουν από τον τοίχο, ήρθαν προς το σημείο που βρισκόμασταν… Έσπρωξαν και έριξαν την πόρτα – ο φίλος μου ΑΕ φοβήθηκε και άρχισε να τρέχει μακριά και εγώ φοβόμουν να μείνω μόνος και τον ακολούθησα και πήγαμε μαζί στο αστυνομικό τμήμα. Οι φυλακισμένοι μας έριχναν κεραμίδια από την οροφή… Εφόσον στην αρχή της ταραχής είχε γίνει τηλεφώνημα, ερχόταν εφεδρεία από το στρατό… Υπήρχε ένα μείγμα περίπου 130-150 φυλακισμένων που αντιμετωπίζαμε, ήταν ένα μείγμα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων φυλακισμένων… Ο στρατός ήρθε και έριξε βόμβες δακρυγόνου και άρχισε να τους χτυπά και να τους βάζει μέσα στη φυλακή.
Στις Κεντρικές Φυλακές, οι Τουρκοκύπριοι δεσμοφύλακες φρουρούσαν αυτούς από την ΕΟΚΑ και οι Ελληνοκύπριοι δεσμοφύλακες φρουρούσαν τους απλούς εγκληματίες.
Όταν έγινε η σφαγή κάποιων Ελληνοκυπρίων από τον Κοντεμένο στις 12 Ιουνίου 1958 στο Κιόνελι, μερικοί Τουρκοκύπριοι δεσμοφύλακες δέχθηκαν επίθεση στη φυλακή και τους ξυλοκόπησαν. Μετά από αυτό το περιστατικό, οι Τουρκοκύπριοι άρχισαν να φρουρούν τους απλούς φυλακισμένους και οι Ελληνοκύπριοι άρχισαν να φρουρούν αυτούς από την ΕΟΚΑ.
Ο Σαμψών ήταν ένα πολύ ασυνεπές άτομο… Ήταν στην ομάδα «Εκείνων της ΕΟΚΑ που μπορούσε να απαγχονιστούν». Στην ίδια ομάδα ήταν ο Νίκος Σοφοκλέους και ο Ρωσσίδης… Ο Σαμψών είχε αρχίσει την επαγγελματική του ζωή στην εφημερίδα Cyprus Post που εκδιδόταν από τον Charles Foley. Μετά την ένταξη του στην EOKA, χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο «Άτρωτος» που σήμαινε ανίκητος και υπήρχαν πληροφορίες ότι μπορούσε να ανήκει στην ομάδα εκτέλεσης υπό την άμεση εντολή του αρχηγού της ΕΟΚΑ Στρατηγού Γρίβα... Σύμφωνα με φήμες, ο Σαμψών έδινε το όπλο του που είχε χρησιμοποιήσει για να πυροβολεί ανθρώπους, σε νεαρές γυναίκες που ήρθαν μαζί του, έτσι ώστε να μην έχει πάνω του όπλο – τότε έβγαζε φωτογραφίες και τις έστελνε στην Cyprus Post. Η Scotland Yard υποψιάστηκε ότι ο Σαμψών ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος που βρέθηκε στη σκηνή του εγκλήματος και τον συνέλαβαν… Ενώ εξέτιε την ποινή του, υπέστη πολλά βασανιστήρια… Όταν τον έπαιρνα για να τον φρουρώ, είδα ότι τα νύχια των χεριών του ήταν μωβ…
Ήταν ένας αδιόρθωτος τύπος ατόμου… Δεν ήξερες ποτέ πως θα ενεργούσε από τη μια στιγμή στην άλλη… Οι τουρκοκυπριακές και ελληνοκυπριακές εφημερίδες ήταν διαθέσιμες στις φυλακές… Και οι φυλακισμένοι τις διάβαζαν στους κοινούς κοινωνικούς χώρους τους… Όταν ήταν σε υπηρεσία ο δεσμοφύλακας Mustafa Onbashi που ήξερε τέλεια ελληνικά, νομίζω ότι υπήρχε κάτι στην εφημερίδα που κρίθηκε απαράδεκτο και οι εφημερίδες αφαιρέθηκαν. Ο Σαμψών, πιστεύοντας ότι ο Mustafa Onbashi είχε την εντολή να μαζέψει την εφημερίδα, θύμωσε πολύ και είπε ενώ ήταν δίπλα μου, «Θα δει…»
Προειδοποίησα λοιπόν τον Mustafa Onbashi ότι ο Σαμψών είχε χρησιμοποιήσει αυτές τις απειλητικές λέξεις για να μπορέσει να φροντίσει τον εαυτό του και να είναι προσεκτικός. Όταν ο Σαμψών ανακάλυψε ότι είχα προειδοποιήσει τον Mustafa Onbashi, μου είπε «Μια σφαίρα για σένα, χαλάλι σου!» Έβγαλα κάποια λεφτά από την τσέπη μου και του τα έδωσα και του είπα: «Πάρε αυτά τα λεφτά, ίσως δεν θα έχεις αρκετά λεφτά όταν θα βγεις από τη φυλακή…» Με κοίταξε εκδικητικά και είπε, «Νομίζεις ότι αυτό είναι αστείο…» Μετά από λίγο του δόθηκε χάρη και η ποινή του θανάτου του Σαμψών μετατράπηκε σε ισόβια φυλάκιση. Όταν άκουσε για αυτή τη χάρη, ζήτησε από τον υπεύθυνο λοχία να ανοίξει την πόρτα για να αγκαλιάσει τον Νίκο Σοφοκλέους και τον Ρωσσίδη… Άνοιξα την πόρτα και πήρα αμυντική θέση… Ήρθε προς το μέρος μου και είπε, «Κύριε Ahmet, ας ξεχάσουμε ότι συνέβη μέχρι τώρα. Από τώρα και στο εξής, είσαι ο αδερφός μου» και αγκαλιάσαμε ο ένας τον άλλον… Ήταν ακόμα η Βρετανική Αποικιοκρατία… Όσοι φυλακισμένοι θεωρούνταν επικίνδυνοι στέλνονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο και κρατιούνταν εκεί στις φυλακές. Ο Σαμψών στάλθηκε και εκεί. Εκεί, υπηρετούσαν 3-4 δεσμοφύλακες που ήταν συνδεδεμένοι μαζί μας…
Μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου το 1959, ο Σαμψών, καθώς και άλλοι φυλακισμένοι που είχαν σχέση με την ΕΟΚΑ και που κρατούνταν στο Ηνωμένο Βασίλειο απελευθερώθηκαν και τους δόθηκε χάρη. Ο Σαμψών πήγε στην Ελλάδα και έμεινε εκεί, εφόσον του απαγορεύτηκε να εισέλθει στην Κύπρο μέχρι την ίδρυση της Δημοκρατίας. Στις 16 Αυγούστου 1960 επέστρεψε από τη Ρόδο... Ο Μακάριος τον είχε υποδεχτεί... Παραπονέθηκε στον Μακάριο «Γι αυτό πολεμήσαμε;» Και ο Μακάριος χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την περίφημη αναλογία του για την Κυπριακή Δημοκρατία «jumping board» (μεταβατικό στάδιο), ως απάντηση σε αυτόν… Μετά το 1960 ο Σαμψών δημιούργησε την εφημερίδα ΜΑΧΗ. Σκέφτηκε ότι δεν του συμπεριφέρονταν σωστά, καθώς οι περισσότερες από τις θέσεις των υπουργείων και των βουλευτών μοιράζονταν μεταξύ εκείνων από την ΕΟΚΑ… Επειδή ήταν στο εξωτερικό, σκέφτηκε ότι υφίστατο διάκριση… Ο Γιωρκάτζης θα ήταν ο νέος ηγέτης… Έγινε το πιο ισχυρό άτομο μετά τον Μακάριο... Οι σχέσεις του Σαμψών με το Γιωρκάτζη επιδεινώθηκαν και έφτασαν σε επίπεδο μίσους... Στις 14 Μαΐου 1961, ο Σαμψών συνελήφθη για άλλη μια φορά με την υποψία ότι είχε σκοτώσει τον Άγγλο αρχιτέκτονα Peter Gray που βρισκόταν στο νησί για μόνο τρεις εβδομάδες.
Όταν πήγα στη βάρδια μου στις φυλακές, με αγκάλιασε λέγοντας «Καρντάση μου!» («Αδελφέ μου!») Και συνέχισε, «Είδες τι μου έκανε εκείνος ο …., ο Γιωρκάτζης;»
Είπα «Όχι…»
Είπε: «Ήξερα ότι δεν θα το δεχόσουν…»
Λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων, ο Σαμψών ελευθερώθηκε και ποτέ δεν συναντηθήκαμε ξανά...»

(Article published in the POLITIS newspaper on the 29th of August 2021, Sunday)

Photos: Ahmet Demirel and the group photo of the guardians from Geunyeli...

https://politis.com.cy/apopseis/oi-kentrikes-fylakes-oi-synthikes-kai-o-sampson-anamniseis-enos-t-k-desmofylaka-tis-sevgul-uludag/?fbclid=IwAR2rRatduIi2_hoKir5kU1oYSfIXkHAhtEAGH-euMVFBKk3NiHFCXdmRcjs

Tuesday, August 17, 2021

Letter to Margarita… (Article in English, Turkish and Greek)

Letter to Margarita… (Article in English, Turkish and Greek)

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Today words have lost their meaning… Today there is only a desperate cry of the soul here, in the hearts of hundreds of persons gathered at Aglantzia… Today, there are only tears and sometimes a sob, tearing the humming sound in the church apart.
Today, I come here Margarita, to offer you the very deep sorrow I feel and put a white rose on each little coffin. On top of the coffins, there are the old, black and white photographs of you, your daughters Eleni, Christina and Ilyada, as well as your two year old grandson Lucas. There are three more coffins without photographs on top – these must be your mother and father and your brother… Eight persons from the same family is being buried today at Aglantzia, eight little coffins lined up at the altar, eight souls to encounter, eight graves to be opened, eight coffins to be buried, eight of the 17 massacred at Palekythro.
Today, we have come together as Turkish Cypriot and Greek Cypriot women, to share the deep grief, the indescribable grief that we all feel.
Today, I offer you only my tears – there is nothing else I can do except stand in the crowd, listening to the priests while an old woman from Palekythro, perhaps one of your neighbours or one of your relatives, holding my hand, very tight. She keeps me by her side – but it is not only her that holds me with her love, there is also Mirofora right behind me with her curly hair, who prays for me each time I am in a difficult position. Mirofora, you know, whose son little Christakis we had been looking for… She has also lost both her husband and her little son and she tries to keep going, hoping, hoping, hoping that we might find her son Christakis.
There is the son of Pramadeftis from Kythrea, whose father we found buried in the middle of Kythrea, behind the monument, with the help of Maria Georgiadou. Maria's mother, father, sister and brother are missing and she too is hoping that we will find them perhaps buried in the yard of their house in Kythrea or somewhere in the surrounding fields. It is so difficult dear Margarita, for witnesses to speak up. They fear, I do not know what. Their fear is bigger than the humanity they feel. The fear is so big in this country that you would think they are even afraid of their own shadows. Perhaps they walk avoiding even their own shadows, hiding behind their closed doors and windows, not daring to say what they know.
But sometimes I also think, is it really fear? Or is it something else?
Perhaps it is indifference or not caring enough about others. Others with whom we share this country. Others who breathe the same air, who look at the same sun, who look at the same clouds, who travel the same roads, who stop at the same traffic lights, who shop in the same supermarkets, who watch the same old movies on TV and who go to sleep under the same stars. Perhaps our people have become too greedy, too selfish, too egoistic and perhaps we have all lost something precious during the last 50 years and we can't comprehend yet, what it is that we lost.
Your two sons and your daughter are also here, standing next to the coffins. I had met them a few years ago, here in Nicosia, later on in Athens. George and Panayotis who have to bear this pain throughout their lives and it is a miracle that they are standing here without hatred towards others. Your daughter Yanulla is also here, whom I had met in Athens and later on in Nicosia.
I remember the day I met her – I was so shocked to find out what a beautiful person she was. She was a typical Palekythro woman – the colour of her skin, her eyes and her hair was just very typical Palekythro. But it wasn't just that because we don't choose our colours when we are born, we don't choose whether we are beautiful or ugly, whether we are healthy or whether we are born with an invalidity. No it wasn't just that – it was her smile and her warmth as a human being that touched my heart. She had been shot with 17 bullets – the four Turkish Cypriots from Ebiho who shot her, what sort of a grudge was this? How could they do that to such an innocent, warm, totally harmless person? How could they kill her two year old son? What sort of inhumanity was this that we gather here, to bury the eight members of your family, out of the 17 they had killed in cold blood that day?
Yanulla had to undergo treatment in Germany for six months afterwards in order to be able to walk again. She has suffered while continuing her life, while having children, while raising them and you can see how tight and how close they are, George, Panayotis and Yanulla, how precious their love is and how they stand here in this church, our orphan children of Cyprus, burying you and their sisters and their uncle and the little Lucas and their grandparents…
You must have been a very good person at heart to have raised such children my dear Margarita, who despite their very deep pain, have never lost their humanity.
Your son George is in tears as he speaks, he tells everyone here about what has happened on that terrible day in Palekythro and he stars saying all the names lying in coffins:
`Galo taksidi yaya… Galo taksidi bappu… Galo taksidi mama… Galo taksidi Lenia… Galo taksidi uncle… Galo taksidi Ilyada… Galo taksidi Christina… Galo taksidi Lucas…`
I am proud to have known your beautiful children Margarita… I wish I also had the chance to know you and the rest of your family massacred in Palekythro. I wish I had had the power to stop such crimes but the only thing I can offer you today is my tears and my heart… May you all rest in peace together with your family Margarita, here in Aglantzia, where you are buried…

9.3.2009

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 15th of March 2009…

YENİDÜZEN - Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

Caramel_cy@yahoo.com

Margarita'ya mektup...

Sevgili Margarita,
Bugün sözcükler anlamını yitirmiş durumda... Eylence'de toplanmış olan yüzlerce insanın yüreğinde bugün yalnızca çaresiz bir çığlık var... Bugün yalnızca gözyaşları ve zaman zaman Eylence'deki bu kilisedeki cenaze töreninde mırıltıları paramparça eden hıçkırıklar var...
Sevgili Margarita,
Bugün buraya sana en derin üzüntülerimi ifade etmek için geldim, her bir küçük tabutun üstüne birer beyaz gül koymaya geldim. Bu tabutların her birinin üstünde eski, siyah-beyaz fotoğraflar var: Bunlar senin ve kızların Eleni, Hristina ve İlyada ile iki yaşındaki torunun Lukas'ın fotoğrafları... Üç tabutun üstünde fotoğraf yok - bunlar annen, baban ve erkek kardeşinin tabuları olmalı. Bugün Eylence'de aynı aileden tam sekiz kişi gömülecek, tam sekiz tane tabut yanyana sıralanmış, sekiz tane mezar kazılacak, sekiz tabutta sekiz insan gömülecek, Palekitre'de (Balıkesir) katledilmiş olan 17 insanın sekizi bugün burada toprağa verilecek.
Bugün, Kıbrıslıtürk ve Kıbrıslırum kadınlar olarak bu cenazeye birlikte geldik, hissettiğimiz tarif edilemez o korkunç acıyı paylaşmaya geldik.
Bugün sana gözyaşlarımı sunmaya geldim – bu kalabalığın ortasında durup kilisedeki papazların okuduğu bizim mevlidimize benzer dini şarkıları dinlemekten başka yapabileceğim bir şey yok – Palekitreli (Balıkesir) yaşlı bir kadın sıkıca elimi tutuyor – belki de bu yaşlı kadın komşularından birisiydi, belki de bir akrabandı. Beni yakınında tutuyor, elimi bırakmıyor, sıkıyor – ama sevgiyle beni tutan eli yalnız değil – tam arkamda sevgili Mirofora var – biliyorsun, kıvırcık saçlı Mirofora. Zor durumlarda kaldığımda her defasında benim için dua eden Mirofora – hani "kayıp" olan küçük oğlu Hristakis'i hala aramakta olduğumuz Mirofora... Hem kocası, hem beş yaşındaki oğlu Hristakis "kayıp" olmuş – sevgili Mirofora hala umut ediyor, belki küçücük oğlu Hristakis'i bir gün bulabiliriz diye...
Cirga'dan (Kitrea – Değirmenlik) Pramadeftis'in oğlu da burada. Maria Yeorgiadu'nun yardımlarıyla babasını Kitrea'nın (Değirmenlik) tam ortasında, anıtın arkasında gömülü olarak bulmuştuk. Maria'nın annesi, babası, kızkardeşi ve erkek kardeşi de "kayıp" ve o da belki de Kitrea'daki (Değirmenlik) evinin avlusunda ya da evinin yakınındaki bir tarlada bulabileceğimizi umuyor.
Sevgili Margarita,
Buralarda görgü tanıklarının konuşması çok zor. Korkuyorlar, gerçekten de neden korktuklarını anlayamıyorum. Korkuları, hissettikleri insanlıktan çok daha büyük. Bu topraklarda korku o kadar büyük ki, kendi gölgelerinden bile korktuklarını düşünebilirsin. Belki de yürürken kendi gölgelerinden kaçınarak yürüyorlar, belki de kapalı kapılar ve pencereler arkasında saklanıyorlar, neler bildiklerini söyleme cesaretini bir türlü toparlayamıyorlar...
Ancak kimi zaman da "Acaba gerçekten korkuyorlar mı?" diye düşünüyorum. "Yoksa başka bir şey mi var?..."
Belki de bu kayıtsızlık ve başkalarının akibetine büyük bir ilgisizliktir. Aynı toprakları paylaştıkları başka insanların akibetine olan ilgisizlik. Aynı havayı soludukları, aynı güneşle ısındıkları, aynı bulutları gördükleri, aynı yollardan geçtikleri, aynı trafik ışıklarında durup bekledikleri, aynı marketlerden alış-veriş ettikleri, aynı eski filmleri televizyonda seyrettikleri ve aynı yıldızlar altında yatıp uyudukları o "başka" insanların akibetlerine ilgisizlik... Belki de sevgili Margarita, insanlarımız fazla açgözlü, aşırı bencil, aşırı egoist insanlara dönüştüler ve belki de son 50 yılda son derece değerli birşeylerimizi kaybettik ve henüz kaybetmiş olduğumuz şeyin ne olduğunu bilemiyoruz sevgili Margarita.
İki oğlun ve kızın da burada sevgili Margarita, sekiz tane tabutun yanında duruyorlar. Birkaç yıl önce onlarla önce Lefkoşa'da, sonra da Atina'da tanışmıştım. Yorgos ve Panayotis, tüm hayatları boyunca bu acıyı taşımışlar ve burada, başkalarına nefret durmadan duruyor olmaları tam bir mucize diye düşünüyorum. Kızın Yanulla da burada, onunla da önce Atina'da tanışmıştım, sonra da Lefkoşa'da buluşmuştuk...
Kızın Yanulla'yla tanıştığımız günü çok iyi hatırlıyorum – bu kadar güzel bir insanla karşılaşmak beni şoke etmişti. Tipik bir Palekitreli (Balıkesir) kadındı. Teninin, gözlerinin ve saçlarının rengi tam Palekitre'ye (Balıkesir) özgüydü. Ancak yalnızca bu da değildi çünkü biliyorsun doğduğumuz zaman rengimizi, güzel mi çirkin mi olacağımızı, sağlıklı mı yoksa sakat mı doğacağımızı seçemiyoruz. Hayır, yalnızca bu değildi – gülümseyişi ve insan olarak sıcalığı yüreğime dokunmuştu. Tam 17 kurşunla vurulmuştu – Cihangir'den (Abohor – Ebiho) dört Kıbrıslıtürk vurmuştu onu – böylesi insancıl ve sevecen bir kadını 17 kurşunla vurabilmek için ne tür bir nefret duyuyordu bu dört Kıbrıslıtürk? Bu kadar masum, sıcak ve tümüyle zararsız bir insanı nasıl vurabilmişlerdi? Onun iki yaşındaki oğlunu nasıl ödürebilmişlerdi? Bu dört Kıbrıslıtürk nasıl olup da insanlıktan çıkmışlar ve o 17 Ağustos 1974 günü toplam 17 insanı vurup öldürebilmişlerdi? İşte bugün bu katliamda öldürülmüş 17 kişiden sekizini gömmek için buraya toplanmış bulunuyoruz...
Kızın Yanulla, 17 yerinden vurulduktan sonra altı ay süreyle Almanya'da çok karmaşık ameliyatlar geçirmişti ki tekrar yürüyebilsin... Yanulla hayatını büyük acılar içinde devam ettirdi, çocuklarını dünyaya getirirken, onları büyütürken acı çekmeye devam etti ve bugün ne kadar yakın ve ne kadar sevgi dolu bir aile olduklarını görebilirsin – Yorgos, Panayotis ve Yanulla o kadar sağlam bir sevgiyle birbirlerine bağlanmışlar ki... Burada, bu kilisede yanyana duruyorlar, Kıbrıs'ın öksüz çocukları onlar, seni ve kızkardeşlerini, dayılarını, ninelerini, dedelerini ve küçük Lukas'ı gömmeye gelmişler...
Sevgili Margarita,
Böylesi çocuklar yetiştirebildiğine göre gerçekten çok iyi yürekli bir insan olmalıydın çünkü sevgili çocukların, bu kadar acıya rağmen hiçbir zaman insanlıklarından hiçbirşey yitirmediler.
Oğlun Yorgos gözyaşları içinde konuşuyor ve o uğursuz günde Palekitre'de (Balıkesir) başlarından geçenleri anlatıyor... Sonra da sekiz küçük tabutta yatan sizlerin adlarını sıralamaya başlıyor:
"Galo taksidi yaya (nene)... Galo taksidi bappu (dede)... Galo taksidi mama (anne)... Galo taksidi Lenia... Galo taksidi dayı... Galo taksidi İlyada... Galo taksidi Hristina... Galo taksidi Lukas..."
Senin harika çocuklarınla tanışmış olmaktan gurur duyuyorum sevgili Margarita... Keşke Palekitre'de (Balıkesir) katledilmiş olan tüm ailenle de tanışma fırsatım olsaydı... Keşke böylesi katliamları durdurabilecek gücüm olsaydı ancak bugün sana sunabileceğim tek şey var: Gözyaşlarım ve kalbim...
Burada, gömüleceğin Eylence'de huzur içinde yatasın sevgili Margarita, ailenle birlikte huzur içinde yatasın...

8 Mart 2009

(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler... Sevgül Uludağ – 8.3.2009)

Γράμμα στη Μαργαρίτα…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Σήμερα οι λέξεις έχασαν το νόημα τους... Σήμερα εδώ, στις καρδιές εκατοντάδων ατόμων που μαζεύτηκαν στην Αγλαντζιά, υπάρχει μόνο η απελπισμένη κραυγή της ψυχής,... Σήμερα υπάρχουν μόνο δάκρυα και κάποτε ένας λυγμός, που διακόπτει τις ψαλμωδίες στην εκκλησία.
Σήμερα, έρχομαι εδώ Μαργαρίτα, για να σου προσφέρω τη βαθύτατη θλίψη που νιώθω και να τοποθετήσω ένα άσπρο τριαντάφυλλο στο κάθε ένα από τα μικρά φέρετρα. Πάνω από τα φέρετρα, βρίσκονται παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες, μια δική σου, από μία των κόρων σου Ελένης, Χριστίνας και Ηλιάδας και του δίχρονου εγγονού σου Λούκα. Υπάρχουν τρία ακόμα φέρετρα χωρίς φωτογραφίες – πρέπει να ανήκουν στον πατέρα σου, τη μητέρα σου και τον αδελφό σου... Οκτώ άτομα από την ίδια οικογένεια κηδεύονται σήμερα στην Αγλαντζιά, οκτώ μικρά φέρετρα για να θαφτούν, οκτώ από τους 17 που σφαγιάστηκαν στο Παλαίκυθρο.
Σήμερα, έχουμε έρθει μαζί, Τουρκοκύπριες και Ελληνοκύπριες γυναίκες, για να μοιραστούμε τη βαθιά θλίψη, την απερίγραπτη θλίψη που νιώθουμε όλοι.
Σήμερα σου προσφέρω μόνο τα δάκρυα μου – δεν υπάρχει τίποτε άλλο που μπορώ να κάνω εκτός από το να σταθώ στο πλήθος και να ακούω τους παπάδες καθώς μια ηλικιωμένη από το Παλαίκυθρο, ίσως μια γειτόνισσα ή μια συγγενής σου, κρατά το χέρι μου πολύ σφικτά. Στέκεται δίπλα μου, αλλά δεν είναι μόνο εκείνη που με κρατά με την αγάπη της, είναι και η Μυροφόρα που στέκεται πίσω μου με τα σγουρά της μαλλιά, που προσεύχεται για μένα κάθε φορά που είμαι σε δύσκολη θέση. Ξέρεις, η Μυροφόρα, της οποίας το γιο, το μικρό Χριστάκη αναζητούμε... Έχει χάσει επίσης τον σύζυγο της και τον μικρό της γιο και προσπαθεί να συνεχίσει, να ελπίζει, να ελπίζει, να ελπίζει ότι θα βρούμε το γιο της Χριστάκη.
Είναι εδώ και ο γιος του Πραματευτή από την Κυθρέα, του οποίου τον πατέρα βρήκαμε θαμμένο στο μέσο της Κυθρέας, πίσω από το μνημείο, με τη βοήθεια της Μαρίας Γεωργιάδου. Η μητέρα, ο πατέρας, η αδελφή και ο αδελφός της Μαρίας είναι αγνοούμενοι και αυτή επίσης ελπίζει ότι ίσως τους βρούμε θαμμένους στην αυλή του σπιτιού τους στην Κυθρέα, ή κάπου στα γύρω χωράφια. Είναι τόσο δύσκολο, αγαπητή μου Μαργαρίτα, για τους αυτόπτες μάρτυρες να μιλήσουν. Φοβούνται, αλλά δεν ξέρω τι. Ο φόβος τους είναι μεγαλύτερος από την ανθρωπιά που νιώθουν. Ο φόβος είναι τόσο μεγάλος σε αυτή τη χώρα που θα νόμιζες ότι φοβούνται ακόμα και τη σκιά τους. Ίσως περπατούν αποφεύγοντας τη σκιά τους, κρυμμένοι πίσω από κλειστές πόρτες και παράθυρα, μη τολμώντας να πουν αυτά που ξέρουν.
Όμως κάποτε διερωτώμαι επίσης, είναι πράγματι φόβος; Ή κάτι άλλο;
Ίσως είναι αδιαφορία ή ότι δεν νοιάζονται αρκετά για τους άλλους. Άλλους, με τους οποίους μοιραζόμαστε την πατρίδα αυτή. Άλλους, που αναπνέουν τον ίδιο αέρα, που κοιτάζουν τον ίδιο ήλιο, τα ίδια σύννεφα, που ταξιδεύουν στους ίδιους δρόμους, που σταματούν στα ίδια φώτα τροχαίας, που ψωνίζουν στις ίδιες υπεραγορές, που παρακολουθούν τις ίδιες παλιές ταινίες στην τηλεόραση και που κοιμούνται κάτω από τα ίδια άστρα. Ίσως οι άνθρωποι μας να έχουν γίνει τόσο αχόρταγοι, τόσο εγωιστές και ίσως όλοι να έχουμε χάσει κάτι πολύτιμο τα τελευταία 50 χρόνια και δεν μπορούμε ακόμα να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που χάσαμε.
Οι δύο σου γιοι και η κόρη σου είναι επίσης εδώ, στέκονται δίπλα από τα φέρετρα. Τους είχα γνωρίσει πριν μερικά χρόνια, εδώ στη Λευκωσία και αργότερα στην Αθήνα. Ο Γιώργος και ο Παναγιώτης, που πρέπει να σηκώσουν τον πόνο αυτό σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους και είναι ένα θαύμα που στέκονται εδώ χωρίς μίσος προς τους άλλους. Η κόρη σου Γιαννούλα είναι επίσης εδώ, την γνώρισα στην Αθήνα και μετά στη Λευκωσία.
Θυμούμαι τη μέρα που τη γνώρισα – δεν πίστευα πόσο όμορφος άνθρωπος ήταν. Ήταν μια τυπική γυναίκα του Παλαίκυθρου – το χρώμα του δέρματος της, τα μάτια της και τα μαλλιά της ήταν τόσο τυπικά του Παλαίκυθρου. Όμως δεν ήταν μόνο αυτό, διότι δεν επιλέγουμε τα χρώματα μας όταν γεννηθούμε, δεν επιλέγουμε αν θα είμαστε όμορφοι ή άσχημοι, αν θα είμαστε υγιείς ή αν θα έχουμε κάποια ασθένεια. Όχι, δεν ήταν μόνο αυτό – ήταν το χαμόγελο της και η ανθρώπινη της ζεστασιά που άγγιξε την καρδιά μου. Την είχαν πυροβολήσει με 17 σφαίρες – οι τέσσερις Τουρκοκύπριοι από την Επηχώ που την πυροβόλησαν, τι είδους άχτι είχαν; Πως μπορούσαν να το κάνουν αυτό σε ένα τόσο αθώο, ζεστό, εντελώς άκακο άτομο; Πως μπόρεσαν να σκοτώσουν τον δίχρονο γιο της; Τι είδους απανθρωπιά είναι αυτή που μαζευτήκαμε εδώ για να θάψουμε τα οκτώ μέλη της οικογένειας σου από τους 17 που σκότωσαν εν ψυχρώ τη μέρα εκείνη;
Η Γιαννούλα έκανε θεραπεία στη Γερμανία για 6 μήνες μετά, για να μπορέσει να ξαναπερπατήσει. Υπέφερε καθώς συνέχιζε τη ζωή της, έκανε παιδιά, τα μεγάλωσε και μπορείς να δεις πόσο δεμένοι είναι, ο Γιώργος, ο Παναγιώτης και η Γιαννούλα, πόσο πολύτιμη είναι η αγάπη τους και πως στέκονται εδώ στην εκκλησία αυτή, τα ορφανά παιδιά της Κύπρου, να σε κηδεύουν εσένα, την μητέρα τους, και τις αδελφές τους και το θείο τους και το μικρό Λουκά και τον παππού και τη γιαγιά τους...
Πρέπει να ήσουν ένα πολύ καλό άτομο με καλή καρδιά για να μεγαλώσεις τέτοια παιδιά, αγαπητή μου Μαργαρίτα, που παρόλο το βαθύ τους πόνο, δεν έχασαν ποτέ την ανθρωπιά τους.
Ο γιος σου Γιώργος κλαίει καθώς μιλά, λέει σε όλους εδώ για το τι συνέβηκε εκείνη την τρομερή μέρα στο Παλαίκυθρο και αρχίζει να λέει όλα τα ονόματα που κείτονται στα φέρετρα:
«Καλό ταξίδι γιαγιά... Καλό ταξίδι παππού... Καλό ταξίδι μάμμα... Καλό ταξίδι Λένια... Καλό ταξίδι θείε... Καλό ταξίδι Ηλιάδα... Καλό ταξίδι Χριστίνα... Καλό ταξίδι Λούκα...»
Είμαι περήφανη που ξέρω τα όμορφα σου παιδιά Μαργαρίτα... Μακάρι να είχα την ευκαιρία να σε ήξερα και σένα και την υπόλοιπη οικογένεια σου που σφαγιάστηκε στο Παλαίκυθρο. Μακάρι να είχα τη δύναμη να σταματήσω τέτοια εγκλήματα, αλλά το μόνο πράγμα που μπορώ να σου προσφέρω σήμερα είναι τα δάκρυα μου και την καρδιά μου... Ας αναπαυθείς εν ειρήνη μαζί με την οικογένεια σου Μαργαρίτα, εδώ στην Αγλαντζιά, όπου σε θάψαμε...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 15th of March 2009…

Photos:

Margarita Liasi…
8 little coffins at the funeral…
The grave of the Liasi family…