The sad story of Osman Mustafa…

The sad story of Osman Mustafa…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Yesterday, the 27th of November 2018 Tuesday was a very sad day… We were at the funeral of "missing" Osman Mustafa – the 26-year-old patient at the Athalassa Psychiatric Hospital in 1974 who had been killed during the bombing of the Turkish war planes on the 20th of July 1974. The remains of the patients killed during the bombing were buried in different mass graves… Osman Mustafa was one whose remains were identified – those who have been identified with DNA tests so far includes six Greek Cypriots and one Turkish Cypriot – Osman Mustafa.
Exhumations were done by the teams of the Humanitarian Affairs Commissioner and Xenophon Kallis with an experience of 30 years for working on "missing persons" was in charge of the exhumations… 32 persons were killed in the bombing and three of those were Turkish Cypriot patients of the hospital…
Osman Mustafa was from Avdimou village and was 26 years old when he died in the bombing. He was never put on the official "Missing Persons List" or "Known Dead List" or the "Martyrs' List".
In his pocket were some plastic medicine capsules – he loved collecting things… He liked to collect the crown caps of cola bottles and put them in his pocket – he liked the tingly noise they made in his pocket.
He would go to his auntie's house who was a seamstress to collect the left-over thread rolls – he would put them on a string and hang them around his neck…
He had fallen ill at the age of three, but the doctors did not diagnose what he had…
Years later, we would find out what he actually had: He had a condition called "Craniosynostosis" or "Pfieffer syndrome" where the parts of the skull called "suture" merges too early and this creates problems… We would see that only after his remains were found and laid out on a table in the laboratory of the Humanitarian Affairs Commissary – it would have been sufficient for a doctor to take the x-ray of his head when he had fallen ill to put a diagnosis, but this was not done in those days… If the doctors had done that, he would be diagnosed and treated… Since there was no real diagnosis and no real treatment, Osman suffered throughout his life…
The date of the funeral was 27th of November 2018 – such a coincidence since exactly a year ago on the same day, 27th of November 2017, I had met Osman's sisters Ozay Sert, Zaliha and Fatma and had crossed the Agios Dometios checkpoint with my car. I had taken them to the Cyprus Neurology and Genetics Institute to give samples of DNA – we would meet Mr. Kariolou and he would draw the family tree, taking DNA samples from the three sisters. Incidentally Ozay was going to Australia in a few days to visit their brother Salih – Dr. Kariolou would show her how to take DNA sample from inside the cheek of her brother and she would do that when in Australia. When she would come back, she would give these samples to me to give to the Institute.
When the exhumations were being carried out in the bomb craters where the remains of those killed at the Athalassa Psychiatric Hospital had been buried, I had begun to search for the relatives of the three Turkish Cypriots buried there to give DNA… This way, when their remains were found, they would not remain lonely in a corner of a lab but would be taken by their families to be buried properly…
The issue of those Turkish Cypriots and Greek Cypriots killed at the Athalassa Psychiatric Hospital and buried in mass graves was a scandal – I had written about this years ago - yes, it was wartime, yes, the war planes had no reason to bomb a hospital… And yes, civilians – patients at the hospital, as well as a male nurse and a soldier were killed during that bombing – this was against the international rules of war – you do not bomb hospitals, you do not kill civilians… When it comes to hospitals, both sides have terribly failed: In 1963, some Greek Cypriots working at the Nicosia General Hospital had killed some Turkish Cypriot patients and a male nurse – some of those killed in the hospital are still "missing" – again in 1974, some Greek Cypriots "disappeared" from some Turkish Cypriot hospitals and they are still "missing"… Both sides have flunked the "index" of humanity on this land – both sides have gone against the international rules and law by (for whatever reason) making "missing" civilian patients in hospitals on both sides…
If we look at the Athalassa bombing, what came after would build up another scandal on top of it: They were buried and then, forgotten. Nobody bothered to do exhumations for more than four decades there… Xenophon Kallis had written letters to various ministries in order to protect the site of the burials, for the burial sites to be marked and not disturbed with any construction or anything… But who would listen to him, really? Since those killed at the Athalassa Psychiatric Hospital were not included on the official list of the "missing persons", the Cyprus Missing Persons' would not do any work on that. Both the Greek Cypriot and the Turkish Cypriot officials had not put their names on the list of the missing!
They remained where they were until the time of the Humanitarian Affairs Commissioner Photis Photiou, who, together with his consultant Xenophon Kallis, decided to do exhumations there… This was the first meaningful step after so many years… So the exhumations would begin and some remains would be found and would be sent for DNA tests for identification and remains would begin to be returned to their relatives for proper funerals…
When after the DNA tests it became clear that one of those whose remains were found was Osman Mustafa, we went together with Ozay Sert and her brother Ahmet Soyuarap to the laboratory of the Humanitarian Affairs Commissioner. Kallis, together with an archaeologist who had taken part in the exhumations would show photos and explain to the family how they had carried out the digging in the mass graves. And then we had gone to a room where the remains of Osman Mustafa were laid out on a table… He was laying there, waiting for his brother and sister to take him and bury him next to his mother…
On another table, there was a framed photograph of Osman with his mother Meryem… This was the only photo we had of him… There were flowers on the table, a Quran (Holy Book of the Moslems) and his shoes that he was wearing when they had found him in the mass grave… And also, those medicine capsules that he collected and had put in his pocket…
Before we left the laboratory, the family of Osman had decided that they would bury him on the 27th of November 2018… Preparations would be done according to that date.
The Humanitarian Affairs Commissioner would write a letter to UNFICYP informing them that the coffin containing the remains of Osman Mustafa would pass through the Ledra Palace checkpoint and his relatives would take him to bury him at Agios Epiktitos Turkish Cypriot cemetery.
As the date of the funeral approached, the family also wrote letters to the civilian and military authorities, informing them that UNFICYP already sent a letter to the Turkish Cypriot authorities, informing them of the funeral. The relatives wanted a smooth passage of the coffin on that day from the checkpoint.
Why this fuss? Because this is Cyprus and in Cyprus you do not know at any moment what might happen, who might decide what, who might try to create a problem just for the sake of creating problems…
In the end, things went smoothly: We took the coffin from one Greek Cypriot funeral car and put it in the Turkish Cypriot funeral car and passed the checkpoint without problems. On the coffin was a wreath with flowers, sent by the Humanitarian Affairs Commissioner.
I sat next to Ozay Sert and she drove, following the funeral car… We went to Agios Epiktitos. The family gathered in the yard of the mosque and villagers came to pay their respects.
Not a single Turkish Cypriot official came to the funeral. They did not even bother send a bunch of flowers for Osman Mustafa's funeral.
A young man of 26 had died in bombing in the war, was buried in a mass grave…
No Turkish Cypriot official bothered to put him on the official "List of Missing Persons".
No Turkish Cypriot official bothered to put him on the official "List of Martyrs".
No Turkish Cypriot official bothered to help the family on these issues.
The relatives wanted to bury him in the "Martyrs' Cemetery" in Agios Epiktitos. But since Osman was not on the "official list of martyrs" this proved to be impossible.
In the yard of the mosque we stood together: we the ordinary citizens, the ones who "fry our own liver in our own fat", the losers, the ones who suffer… No politicians, no officials, just us… Those who pay for the conflict created by others… Those who became refugees, those who buried loved ones because of that conflict…
Then we went to the cemetery and we buried him next to his mother Meryem and his father Mustafa Ali Arap…
The grave was ready: A rich, dark brown soil, waiting to swallow up another human being… The Hodja made his prayers and all together we buried him… I took the shovel and put three shovels of that dark, rich, brown soil on his coffin… On his coffin they put branches of myrtle, lots of branches of myrtle… Then when the grave was covered with soil, on top they put more branches of myrtle and the wreaths and flowers of ordinary people on top…
On the headstone of his grave, they wrote his name: Osman Soyuarap…
His short life's journey had ended here, finally…
Ozay Sert was crying and crying and crying, saying, "Mother, look! Your son is here!"
One day she had asked her mother why she was wearing black all the time…
"My insides are all black, let my outside be the same colour as well" her mother would tell her… Throughout her life she had cried for her beloved son Osman… She had lost another son, Ibrahim, who had fallen ill and had died at the age of 21…
"My mother would cry all the time, 'I have another son, there was bombing, did he die? Did they kill him? In what sort of death did he die?' she would say all the time…"
Now, Meryem Soyuarap, Osman Soyuarap and Mustafa Soyuarap's graves are all together, side by side at the Agios Epiktitos Cemetery.
My thanks go to Mr. Photis Photiou and Mr. Xenophon Kallis, the archaeologists who carried out the exhumations at the mass graves and all those involved who helped. I also extend my thanks for all the Turkish Cypriot officials and friends who helped for the smooth passage of the coffin from the checkpoint… My special thanks go to Unal Findik, a good friend who helped me to find the family of Osman Mustafa.
Rest in peace dear Osman Mustafa… Just as your sister Ozay Sert had told me a year ago that she wanted to bury you next to your mother, you have been buried next to her… Now you are not in a mass grave – you have been taken out of the mass grave near the morgue of the Nicosia General Hospital and taken here… You met your mother and father and your family… Now, even those of your relatives who never met you would know about your dramatic story and would learn about you…
Maybe one day we will be able to create a humanitarian system on this island where human life would have value… Maybe one day mothers won't cry for their sons who had been killed in the war because one day the curse called war would never come to Cyprus again and one day it will be wiped out of this earth…
Rest in peace dear Osman Mustafa… I never met you, but I know so many details about your life, I know your sisters and your brother, I know stories of your father and mother and your village Avdimou… All of these I have written down so that no one will forget you and so they will learn something about the absurdity that we are forced to live in, the lack of humanity, the lack of love and respect, the lack of all good things that we had in an old Cyprus…
Your little coffin teaches us all of this and more…

29.11.2018

Photo: Burying Osman Mustafa at Agios Epiktitos cemetery...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 9th of December 2018, Sunday. Two similar article was published in Turkish in YENİDÜZEN newspaper on my pages entitled "Cyprus: The Untold Stories" on the 28th and 29th of November 2018 and here are the links:

http://www.yeniduzen.com/bir-demet-cicek-bile-gondermediler-1-13290yy.htm

http://www.yeniduzen.com/bir-demet-cicek-bile-gondermediler-2-13295yy.htm

Η θλιβερή ιστορία του Osman Mustafa…

Η θλιβερή ιστορία του Osman Mustafa…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Η χθεσινή μέρα Τρίτη, 27 Νοεμβρίου 2018, ήταν μια πολύ θλιβερή μέρα… Ήμασταν στην κηδεία του «αγνοούμενου» Osman Mustafa – του 26χρονου ασθενή στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθαλάσσας το 1974 που είχε σκοτωθεί στη διάρκεια του βομβαρδισμού από Τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα στις 20 Ιουλίου 1974. Τα οστά των ασθενών που σκοτώθηκαν στη διάρκεια ου βομβαρδισμού θάφτηκαν σε διάφορους μαζικούς τάφους… Ο Osman Mustafa ήταν ένας από αυτούς που ταυτοποιήθηκαν – αυτοί που έχουν ταυτοποιηθεί μέχρι τώρα με εξετάσεις DNA περιλαμβάνουν έξι Ελληνοκύπριους και ένα Τουρκοκύπριο, τον Osman Mustafa.
Οι εκταφές έγιναν από τις ομάδες του Επιτρόπου Ανθρωπιστικών Θεμάτων και ο Ξενοφών Καλλής με μια πείρα 30 χρόνων εργασίας με τους «αγνοουμένους» ήταν επικεφαλής των εκταφών… 32 άτομα σκοτώθηκαν στο βομβαρδισμό και τρεις από αυτούς ήταν Τουρκοκύπριοι ασθενείς του νοσοκομείου…
Ο Osman Mustafa ήταν από την Αυδήμου και ήταν 26 χρονών όταν σκοτώθηκε στο βομβαρδισμό. Ποτέ δεν τοποθετήθηκε στον επίσημο «Κατάλογο Αγνοουμένων Ατόμων» ή τον «Κατάλογο Γνωστών Νεκρών» ή τον «Κατάλογο Μαρτύρων».
Στην τσέπη του ήταν κάποιες πλαστικές κάψουλες φαρμάκων – λάτρευε να μαζεύει πράγματα… Του άρεσε να συλλέγει τα πώματα των μπουκαλιών της κόκα κόλα και να τα βάζει στην τσέπη του – του άρεσε ο ήχος που έκαναν στην τσέπη του.
Πήγαινε στο σπίτι της θείας του που ήταν ράφταινα για να μαζέψει τα άδεια ρολά των κλωστών – τα περνούσε σε σπάγκο και τα κρεμούσε στο λαιμό του…
Είχε αρρωστήσει όταν ήταν τριών χρονών, αλλά οι γιατροί δεν διάγνωσαν τι είχε…
Μετά από χρόνια, μάθαμε τι είχε στην πραγματικότητα: Έπασχε από μια πάθηση που ονομάζεται «κρανιοσυνοστέωση» ή «Σύνδρομο Pfieffer» όπου τα μέρη του εγκεφάλου που ονομάζονται «πληγές» συνενώνονται πολύ γρήγορα και αυτό δημιουργεί προβλήματα… Το είδαμε αυτό μόνο μετά που βρέθηκαν τα οστά του και τοποθετήθηκαν σε ένα τραπέζι στο εργαστήριο του Επιτρόπου Ανθρωπιστικών Θεμάτων – θα ήταν αρκετό αν ένας γιατρός έκανε μια ακτινογραφία της κεφαλής του όταν αρρώστησε για να τεθεί διάγνωση, αλλά αυτό δεν γινόταν εκείνο τον καιρό… Αν οι γιατροί το είχαν κάνει, θα διαγιγνωσκόταν και θα θεραπευόταν… Εφόσον δεν υπήρχε διάγνωση ούτε και πραγματική θεραπεία, ο Osman υπέφερε σε όλη του τη ζωή…
Η ημερομηνία της κηδείας ήταν η 27η Νοεμβρίου 2018 – τέτοια σύμπτωση αφού την ίδια μέρα πριν από ακριβώς ένα χρόνο, στις 27 Νοεμβρίου 2017, είχα συναντήσει τις αδελφές του Osman, Ozay Sert, Zaliha και Fatma και είχαμε περάσει το οδόφραγμα του Αγίου Δομετίου με το αυτοκίνητο μου. Τις είχα πάρει στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου για να δώσουν δείγματα DNA – συναντήσαμε τον κύριο Καριόλου και σχεδίασε το οικογενειακό δέντρο, παίρνοντας δείγματα DNA από τις τρεις αδελφές. Παρεμπιπτόντως η Ozay θα πήγαινε στην Αυστραλία μερικές μέρες αργότερα για να επισκεφτεί τον αδελφό τους Salih – ο Δρ. Καριόλου της έδειξε πως να πάρει δείγμα DNA από το εσωτερικό του μάγουλου του αδελφού της και θα το έκανε αυτό όταν ήταν στην Αυστραλία. Όταν θα επέστρεφε, θα μου έδινε τα δείγματα αυτά για να τα δώσω στο Ινστιτούτο.
Όταν πραγματοποιούνταν οι εκταφές στους κρατήρες βομβών όπου είχαν θαφτεί τα οστά εκείνων που σκοτώθηκαν στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθαλάσσας, είχα ξεκινήσει να ψάχνω για τους συγγενείς των τριών Τουρκοκυπρίων που είχαν θαφτεί εκεί για να δώσουν δείγματα DNA… Με αυτό τον τρόπο, όταν θα βρέθονταν τα οστά, δεν θα παρέμειναν μόνα τους σε μια γωνία ενός εργαστηρίου αλλά θα επιστρέφονταν στις οικογένειες τους για να ταφούν κατάλληλα…
Το θέμα των Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων που σκοτώθηκαν στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθαλάσσας και θάφτηκαν σε μαζικούς τάφους ήταν ένα σκάνδαλο – είχα γράψει για αυτό πριν από χρόνια – ναι, ήταν καιρός πολέμου, ναι τα πολεμικά αεροπλάνα δεν είχαν κανένα λόγο να βομβαρδίσουν ένα νοσοκομείο… Και ναι, πολίτες – ασθενείς στο νοσοκομείο, όπως επίσης και ένας νοσοκόμος και ένας στρατιώτης είχαν σκοτωθεί σε εκείνο το βομβαρδισμό – αυτό ήταν ενάντια στους διεθνείς κανόνες πολέμου – δεν βομβαρδίζεις νοσοκομεία, δεν σκοτώνεις πολίτες… Όταν πρόκειται για νοσοκομεία, και οι δύο πλευρές έχουν αποτύχει φοβερά: το 1963 κάποιοι Ελληνοκύπριοι που εργάζονταν στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας είχαν σκοτώσει κάποιους Τουρκοκύπριους ασθενείς και ένα νοσοκόμο – κάποιοι από αυτούς που σκοτώθηκαν στο νοσοκομείο είναι ακόμα «αγνοούμενοι» - και πάλι το 1974, κάποιοι Ελληνοκύπριοι «εξαφανίστηκαν» από κάποια Τουρκοκυπριακά νοσοκομεία και είναι ακόμα «αγνοούμενοι»… Και οι δύο πλευρές έχουν αποτύχει στον «δείκτη» ανθρωπιάς σε αυτή τη γη – και οι δύο πλευρές έχουν πάει ενάντια στους διεθνείς κανόνες και νόμους με τον να κάνουν «αγνοούμενους» πολίτες ασθενείς σε νοσοκομεία και στις δύο πλευρές…
Αν δούμε τον βομβαρδισμό στην Αθαλάσσα, αυτό που συνέβηκε μετά, δημιούργησε ένα επιπλέον σκάνδαλο: Είχαν θαφτεί και μετά τους ξέχασαν. Κανένας δεν ασχολήθηκε να κάνει εκταφές εκεί για περισσότερες από τέσσερεις δεκαετίες… Ο Ξενοφών Καλλής είχε γράψει επιστολές σε διάφορα υπουργεία για να προστατευτούν οι τόποι των ταφών, για να σημαδευτούν οι τόποι ταφής και να μην ενοχληθούν με οποιαδήποτε άλλη κατασκευή ή οτιδήποτε άλλο… Όμως ποιος πράγματι θα τον άκουγε; Αφού εκείνοι που είχαν σκοτωθεί στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθαλάσσας δεν είχαν συμπεριληφθεί στον επίσημο κατάλογο «αγνοουμένων ατόμων», η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων δεν θα εργαζόταν πάνω σε αυτό. Τόσο οι Ελληνοκύπριοι όσο και οι Τουρκοκύπριοι λειτουργοί δεν είχαν βάλει τα ονόματα τους στον κατάλογο των αγνοουμένων!
Παρέμειναν εκεί που ήταν μέχρι την εποχή του Επιτρόπου Ανθρωπιστικών Θεμάτων Φώτη Φωτίου, που μαζί με τον εμπειρογνώμονα του Ξενοφώντα Καλλή, αποφάσισαν να κάνουν τις εκταφές εκεί… Αυτό ήταν πρώτο σημαντικό βήμα μετά από τόσα χρόνια… Έτσι ξεκίνησαν οι εκταφές και βρέθηκαν κάποια οστά και στάλθηκαν για εξετάσεις DNA και ταυτοποίηση και τα οστά άρχισαν να επιστρέφονται στους συγγενείς τους για κατάλληλες ταφές…
Όταν έγινε ξεκάθαρο μετά από τις εξετάσεις DNA ότι τα οστά ενός από εκείνους που βρέθηκαν ήταν του Osman Mustafa, πήγαμε μαζί με την Ozay Sert και τον αδελφό της Ahmet Soyuarap στο εργαστήριο του Επιτρόπου Ανθρωπιστικών Θεμάτων. Ο Καλλής μαζί με ένα αρχαιολόγο που συμμετείχε στις εκταφές, έδειξαν φωτογραφίες και εξήγησαν στην οικογένεια πώς είχαν κάνει τις εκσκαφές στους μαζικούς τάφους. Και μετά πήγαμε σε ένα δωμάτιο όπου σε ένα τραπέζι ήταν τοποθετημένα τα οστά του Osman Mustafa… Κειτόταν εκεί, περιμένοντας τον αδελφό και την αδελφή του να τον πάρουν και να τον θάψουν δίπλα από την μητέρα του…
Σε ένα άλλο τραπέζι υπήρχε μια φωτογραφία σε κορνίζα που απεικόνιζε τον Osman και τη μητέρα του Meryem… Αυτή ήταν η μόνη φωτογραφία του που είχαμε… Υπήρχαν λουλούδια στο τραπέζι, ένα Κοράνι (ιερό βιβλίο των Μουσουλμάνων) και τα παπούτσια του που φορούσε όταν τον βρήκαν στο μαζικό τάφο… Και επίσης, εκείνες οι κάψουλες φαρμάκων που μάζευε και είχε βάλει στην τσέπη του…
Πριν να φύγουμε από το εργαστήριο, η οικογένεια του Osman είχε αποφασίσει ότι θα τον έθαβαν στις 27 Νοεμβρίου 2018… Οι ετοιμασίες έγιναν σύμφωνα με εκείνη την ημερομηνία.
Ο Επίτροπος Ανθρωπιστικών Θεμάτων έγραψε επιστολή στην UNFICYP και τους ενημέρωνε ότι το φέρετρο με τα οστά του Osman Mustafa θα περνούσε από το οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας και οι συγγενείς του θα τον έπαιρναν για να τον θάψουν στο Τουρκοκυπριακό νεκροταφείο στον Άγιο Επίκτητο.
Καθώς κόντευε η ημερομηνία της κηδεία, η οικογένεια επίσης έγραψε επιστολές στις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές, ενημερώνοντας τους ότι η UNFICYP είχε ήδη στείλει επιστολή στις Τουρκοκυπριακές αρχές ενημερώνοντας τους για την κηδεία. Οι συγγενείς ήθελαν ομαλή μετάβαση του φέρετρου από το οδόφραγμα εκείνη την μέρα.
Γιατί αυτή η αναστάτωση; Διότι αυτή είναι η Κύπρος και στην Κύπρο δεν ξέρεις τι μπορεί να συμβεί σε ποια στιγμή, ποιος μπορεί να αποφασίσει τι, ποιος μπορεί να προσπαθήσει να δημιουργήσει πρόβλημα απλά και μόνο για να δημιουργήσει προβλήματα…
Στο τέλος, τα πράγματα κύλησαν ομαλά: Πήραμε το φέρετρο από ένα Ελληνοκυπριακό αυτοκίνητο κηδειών και το βάλαμε σε ένα Τουρκοκυπριακό αυτοκίνητο κηδειών και περάσαμε το οδόφραγμα χωρίς προβλήματα. Πάνω στο φέρετρο ήταν ένα στεφάνι με λουλούδια που είχε στείλει ο Επίτροπος Ανθρωπιστικών Θεμάτων.
Κάθισα δίπλα από την Ozay Sert και οδηγούσε, ακολουθώντας το αυτοκίνητο κηδειών… Πήγαμε στον Άγιο Επίκτητο. Η οικογένεια συγκεντρώθηκε στην αυλή του τζαμιού και οι χωριανοί ήρθαν για εκφράσουν το σεβασμό τους.
Ούτε ένας Τουρκοκύπριος επίσημος δεν ήρθε στην κηδεία. Δεν ασχολήθηκαν ούτε να στείλουν ένα μπουκέτο λουλούδια για την κηδεία του Osman Mustafa.
Ένας νεαρός άντρας 26 χρονών είχε πεθάνει σε βομβαρδισμό στον πόλεμο, είχε θαφτεί σε μαζικό τάφο…
Κανένας Τουρκοκύπριος λειτουργός δεν ασχολήθηκε να τον καταχωρήσει στον επίσημο «Κατάλογο Αγνοουμένων Ατόμων».
Κανένας Τουρκοκύπριος λειτουργός δεν ασχολήθηκε να τον καταχωρήσει στον επίσημο «Κατάλογο Μαρτύρων».
Κανένας Τουρκοκύπριος λειτουργός δεν ασχολήθηκε να βοηθήσει την οικογένεια με αυτά τα θέματα.
Οι συγγενείς ήθελαν να τον θάψουν στο «νεκροταφείο Μαρτύρων» στον Άγιο Επίκτητο. Αλλά επειδή ο Osman δεν βρισκόταν στον «επίσημο κατάλογο μαρτύρων» αυτό αποδείχθηκε αδύνατο.
Σταθήκαμε μαζί στην αυλή του τζαμιού: εμείς οι απλοί πολίτες, αυτοί που «τηγανίζουμε το δικό μας συκώτι στο δικό μας λίπος», οι χαμένοι, αυτοί που υποφέρουν… Κανένας πολιτικός, κανένας επίσημος, μόνο εμείς… Αυτοί που πληρώνουν για τη σύγκρουση που δημιουργήθηκε από άλλους… Αυτοί που έγιναν πρόσφυγες, αυτοί που έθαψαν αγαπημένους λόγω εκείνης της σύγκρουσης…
Μετά πήγαμε στο νεκροταφείο και τον θάψαμε δίπλα από τη μητέρα του Meryem και τον πατέρα του Mustafa Ali Arap…
Ο τάφος ήταν έτοιμος: Ένα πλούσιο σκούρο χώμα περίμενε να καταπιεί ακόμα ένα άνθρωπο… Ο Χότζας έκανε την προσευχή του και όλοι μαζί τον θάψαμε… Πήρα το φτυάρι και έβαλα τρεις φτυαριές από εκείνο το σκούρο, πλούσιο, καφέ χώμα πάνω στο φέρετρο του… Πάνω στο φέρετρο του έβαλαν κλαδιά μυρτιάς, πολλά κλαδιά μυρτιάς… Μετά όταν καλύφτηκε ο τάφος με χώμα, από πάνω έβαλαν και άλλα κλαδιά μυρτιάς και τα στεφάνια και τα λουλούδια των απλών ανθρώπων από πάνω…
Πάνω στην ταφόπλακα έγραψαν το όνομα του: Osman Soyuarap…
Το μικρό ταξίδι της ζωής του είχε τελειώσει εδώ, επιτέλους…
Η Ozay Sert έκλαιγε και έκλαιγε και έκλαιγε λέγοντας, «Μητέρα κοίτα! Ο γιος σου είναι εδώ!»
Μια μέρα είχε ρωτήσει τη μητέρα της γιατί φορούσε συνέχεια μαύρα…
«Τα σωθικά μου είναι κατάμαυρα, ας είναι και το έξω μου το ίδιο χρώμα» της έλεγε η μητέρα της… Σε όλη της τη ζωή έκλαιγε για τον αγαπημένο της γιο Osman… Είχε χάσει ακόμα ένα γιο, τον Ibrahim, που είχε αρρωστήσει και είχε πεθάνει στην ηλικία των 21…
«Η μητέρα μου έκλαιγε συνέχεια, «Έχω ακόμα ένα γιο, έγινε βομβαρδισμός, πέθανε; Τον σκότωσαν; Τι είδος θάνατο είχε;» έλεγε συνέχεια…»
Τώρα οι τάφοι των Meryem Soyuarap, Osman Soyuarap και Mustafa Soyuarap είναι όλοι μαζί, δίπλα δίπλα στο νεκροταφείο στον Άγιο Επίκτητο.
Ευχαριστώ τον κύριο Φώτη Φωτίου και τον κύριο Ξενοφώντα Καλλή, τους αρχαιολόγους που διεκπεραίωσαν τις εκταφές στους μαζικούς τάφους και όλους εκείνους που βοήθησαν. Ευχαριστώ επίσης όλους τους Τουρκοκύπριους λειτουργούς και φίλους που βοήθησαν για την ομαλή μετάβαση του φέρετρου από το οδόφραγμα… Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον καλό φίλο Unal Findik που με βοήθησε να βρω την οικογένεια του Osman Mustafa.
Αναπαύσου εν ειρήνη αγαπητέ Osman Mustafa… Όπως μου είχε πει η αδελφή σου Ozay Sert πριν από ένα χρόνο, ότι ήθελε να σε θάψει δίπλα από τη μητέρα σου, έχεις θαφτεί δίπλα της… Τώρα δεν βρίσκεσαι σε μαζικό τάφο – σε έβγαλαν από το μαζικό τάφο δίπλα από το νεκροτομείο του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας και σε έφεραν εδώ… Συνάντησες τη μητέρα σου και τον πατέρα σου και την οικογένεια σου… Τώρα, ακόμα και εκείνοι οι συγγενείς σου που δεν σε γνώρισαν ποτέ θα ξέρουν για τη δραματική σου ιστορία και θα μάθουν για σένα…
Ίσως μια μέρα θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα ανθρωπιστικό σύστημα σε αυτό το νησί όπου η ανθρώπινη ζωή να έχει αξία… Ίσως μια μέρα οι μητέρες δεν θα κλαίνε για τους γιους τους που είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο διότι μια μέρα η κατάρα που λέγεται πόλεμος ποτέ δεν θα έρθει ξανά στην Κύπρο και μια μέρα θα εξαλειφτεί από τη γη αυτή…
Αναπαύσου εν ειρήνη αγαπητέ Osman Mustafa… Ποτέ δεν σε γνώρισα, αλλά γνωρίζω τόσες πολλές λεπτομέρειες για τη ζωή σου, ξέρω τις αδελφές και τον αδελφό σου, ξέρω τις ιστορίες του πατέρα και της μητέρας σου και του χωριού σου Αυδήμου… Όλα αυτά τα έχω γράψει έτσι ώστε κανένας να μην σε ξεχάσει, και έτσι ώστε να μάθουν κάτι για τον παραλογισμό στον οποίο αναγκαζόμαστε να ζήσουμε, την έλλειψη ανθρωπιάς, την έλλειψη αγάπης και σεβασμού, την έλλειψη όλων των καλών πραγμάτων που είχαμε σε μια παλιά Κύπρο…
Το μικρό σου φέρετρο μας διδάσκει όλα αυτά και ακόμα περισσότερα…


Photo: Η ταφή του Osman Mustafa στο νεκροταφείο στον Άγιο Επίκτητο…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 9th of December 2018, Sunday. Two similar article was published in Turkish in YENİDÜZEN newspaper on my pages entitled "Cyprus: The Untold Stories" on the 28th and 29th of November 2018 and here are the links:

http://www.yeniduzen.com/bir-demet-cicek-bile-gondermediler-1-13290yy.htm

http://www.yeniduzen.com/bir-demet-cicek-bile-gondermediler-2-13295yy.htm

Ο θάνατος πλανιόταν στο σπίτι…

Ο θάνατος πλανιόταν στο σπίτι…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Ο θάνατος πλανιόταν στο σπίτι… Η θλίψη πλανιόταν στο σπίτι… Η φτώχεια πλανιόταν στο σπίτι… Η έλλειψη του πατέρα που πέθανε από καρδιακή προσβολή από θλίψη λόγω διωγμού πάντοτε πλανιόταν στο σπίτι…
Ήταν σαν ομίχλη πάνω στους τοίχους, στον κήπο, στα δωμάτια…
Ήταν σαν το μαύρο χρώμα να προσπαθεί να καταπιεί το φως…
Ήταν σαν ένα άσχημο όνειρο που συνέχιζε να ζει ακόμα και σε ώρες που κάποιος είναι ξύπνιος…
Ο θάνατος πλανιόταν στο σπίτι…
Φυσικά, δεν πλανιόταν πάντοτε εκεί – υπήρχαν στιγμές, ώρες, μέρες που η παρουσία του ήταν κρυμμένη…
Είχαμε πολλές ευτυχισμένες μέρες, αλλά μετά, το σκοτάδι ξαναερχόταν με τη μητέρα μου να κείτεται στον καναπέ και να κλαίει:
«Γιατί έφυγες; Γιατί με άφησες μόνη σε αυτή τη γη; Γιατί με άφησες μόνη μου!!!»
Έκλαιγε για το σύζυγο της – τον πατέρα μου – όταν τα πράγματα ήταν δύσκολα…
Υπήρχαν πολλές περιστάσεις που έκλαιγε για αυτόν: Όταν κόντευαν οι μέρες του Μπαϊραμιού – οι θρησκευτικές γιορτές των Τουρκοκυπρίων όταν επισκέπτεσαι ηλικιωμένους συγγενείς ή άτομα νεαρότερα από σένα σε επισκέπτονται και προσφέρεις γλυκά και κάποια λεφτά στα παιδιά – ή την Πρωτοχρονιά… Ή ο διωγμός της μητέρας μου και η πίεση που της έβαζαν οι Τουρκοκυπριακές αρχές που ήταν αποφασισμένες να καταστήσουν τη ζωή μας ταλαιπωρημένη, ακόμα και όταν πέθανε ο πατέρας μου, οι παρακολουθήσεις από την πολιτική αστυνομία τόσο μέσα στη βιβλιοθήκη όπου εργαζόταν ως βιβλιοθηκάριος και όταν πηγαίναμε περπατητή στο σπίτι, μας ακολουθούσε ένας αστυνομικός πάνω σε ποδήλατο… Όταν πηγαίναμε στην αγορά για να αγοράσουμε ψωμί, ο αστυνομικός σταματούσε με το ποδήλατο του, δεν κατέβαινε αλλά έβαζε το ένα πόδι στο έδαφος, κρατούσε το ποδήλατο του και μας περίμενε να βγούμε έξω έτσι ώστε να συνεχίσει να μας ακολουθεί… Στη βιβλιοθήκη, οι φασίστες προϊστάμενοι της μητέρας μου έρχονταν και την ταπείνωναν, της φώναζαν και προσπαθούσαν να την υποτιμήσουν… Δάκρυα και δάκρυα και δάκρυα που έρρεαν σαν ποταμός… Διότι ο πατέρας μου Niyazi Uludagh ήταν ένας από τους αντιρρησίες συνείδησης όταν αρνήθηκε να συμμετάσχει στην παραστρατιωτική υπόγεια οργάνωση ΤΜΤ και λόγω αυτού τιμωρήθηκε με φυλάκιση και ανεργία και διωγμό από το Τουρκοκυπριακό καθεστώς…
Όμως το χειρότερο ήταν όταν κόντευε η επέτειος του θανάτου του πατέρα μου…
Τότε το σπίτι γινόταν ένας εφιάλτης…
Η μητέρα μου αρρωστούσε για τουλάχιστον μια βδομάδα πριν, κειτόταν στον καναπέ όταν επέστρεφε από τη δουλειά, και έκλαιγε, έκλαιγε, έκλαιγε…
Μετά, οι προετοιμασίες για το μνημόσυνο, όλη η αναστάτωση, όλα τα πράγματα που έπρεπε να κάνουμε, όλες οι καρέκλες που έπρεπε να μεταφέρω από τους γείτονες μας, όλα τα πράγματα που χρειαζόταν να αγοράσει ή να μαγειρέψει… Όλα τα φλυτζάνια που έπρεπε να πλυθούν για το τσάι… Το σπίτι καθαριζόταν και ξεσκονιζόταν… Οι άνθρωποι έπρεπε να προσκληθούν… Ο Χότζας που θα διάβαζε το «Mevlid» (το θρησκευτικό ύμνο για τη μνημόνευση του νεκρού), τα λεφτά που θα έπαιρνε για αυτό έπρεπε να ήταν έτοιμα, θα έπρεπε να ετοιμαστεί ένα ξεχωριστό πακέτο φαγητού ειδικά για αυτόν όπως αυτά που προσφέραμε στο σπίτι, το θυμίαμα που θα έκαιγε στη διάρκεια του «Mevlid» και τα σιάλια για το κεφάλι θα έπρεπε να ήταν έτοιμα για να φορεθούν στη διάρκεια αυτής της τελετής… Η λεμονάδα θα έπρεπε να ετοιμαστεί για εκείνους που δεν ήθελαν τσάι, η μεγάλη τσαγιέρα έπρεπε να πλυθεί και να καθαριστεί, το «Sadrazam Sucughu» (ένα είδος γλυκού λουκουμιού με καρύδια) έπρεπε να αγοραστεί φρέσκο από το Παντοπωλείο και να κοπεί σε κομμάτια και έπρεπε να φτιάξουμε τις φλαούνες στο σπίτι… Το χαλούμι να αλεστεί, η ζύμη να ζυμωθεί, το μεγάλο μαχαίρι της κουζίνα να ετοιμαστεί και η ζύμη να πλαστεί με τον πλάστη… Κομμάτια ζύμης να κοπούν, η γέμιση με το χαλούμι και τα αυγά και το φρέσκο δυόσμο από τον κήπο να μπει μέσα στα κομμάτια ζύμης, τα αυγά να κτυπηθούν και να αλειφτούν πάνω τους και να πασπαλιστούν με σουσάμι και μετά να μπουν οι παρτίδες αυτές στο φούρνο και να ψηθούν, να βγουν, να μπει η επόμενη παρτίδα και να ετοιμαστούν όλα για το μνημόσυνο του πατέρα μου…
Όλα αυτά γίνονται με φρενίτιδα, με αγωνία ώστε να μην ξεχαστεί τίποτε, όλα να είναι τέλεια, έτσι ώστε η μητέρα μου να εκφράσει την αγάπη της για τον πατέρα μου μέσα από αυτές τις πράξεις, έτσι ώστε να μην ξεχαστεί…
Επίσης ετοιμάζαμε ροδόνερο σε ένα παλιό μπουκαλάκι το οποίο η μητέρα μου άφησε σε μένα – πήγαινα γύρω ενώ διαβαζόταν το «Mevlid» και έσταζα στις παλάμες όλων λίγο ροδόνερο για να βάλουν στο πρόσωπο τους και να το μυρίζονται και να θυμούνται τη ζωή μέσα στην ατμόσφαιρα του θανάτου…
Στο τέλος του «Mevlid» ο Χότζας έλεγε «Κύριε Niyazi Uludagh, αυτό το Mevlid είναι ένα δώρο προς εσένα από τη γυναίκα σου Turkan, κόρη του Mehmedali και από τις κόρες σου Sevgul and Ilkay…» και μετά ξεκινούσα να κλαίω… Αυτό ήταν σαν ένα κτύπημα, μια δήλωση ότι ναι, είναι νεκρός, έφυγε και μείνατε μόνες σας εδώ σε αυτή τη γη, χωρίς αυτόν…
Όλες οι προετοιμασίες για τη μέρα του μνημόσυνου – ο πατέρας μου είχε πεθάνει στις 3 Απριλίου και ήμουν μόλις 7 χρονών όταν τον χάσαμε – διαρκούσαν για τουλάχιστον μια βδομάδα και μετά, η μητέρα μου ήταν πάλι άρρωστη για ακόμα τουλάχιστον τρεις μέρες, κειτόταν στον καναπέ και σκεφτόταν το σύντροφο της ζωής της, τον άντρα που αγαπούσε, τον πατέρα των παιδιών της που έφυγε και αυτή έμεινε μόνη σε αυτή τη γη για να αντιμετωπίσει τα τεράστια προβλήματα του διωγμού από το καθεστώς, όπως επίσης και τη μεγάλη φτώχεια… Και κανένας για να τη βοηθήσει…
Η σκιά του θανάτου επεκτεινόταν όχι μόνο σε αυτές τις μέρες, αλλά σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής…
Εκείνο τον καιρό μια γυναίκα που έχασε το σύζυγο της και που ήταν χήρα δεν πήγαινε σε γάμους ή γιορτές όπως ήταν η «παράδοση» στην κοινότητα μας… Ο κόσμος το θεωρούσε «ντροπή» και ίσως να ψάχνει για άλλο σύζυγο… Έτσι για να προστατεύσει τον εαυτό της από το κουτσομπολιό, η μητέρα μου απέφευγε να πηγαίνει σε γάμους ή άλλες γιορτές…
Μια γυναίκα που ήταν χήρα δεν πήγαινε μόνη ούτε στην παραλία ή σε ένα πικνίκ… Και αυτό ήταν «ντροπιαστική» πράξη…
Ως αποτέλεσμα, είμαστε κλεισμένοι στο σπίτι…
Μια μέρα ως παιδί έκλαιγα τόσο πολύ που δεν πηγαίναμε σε πικνίκ, που η μητέρα μου με πήρε με το παλιό μας Volkswagen στην άκρια του δρόμου λίγο από τη Λευκωσία για να κάνουμε ένα πικνίκ μαζί, ολομόναχες…
Όταν οι γείτονες άναβαν τα κάρβουνα για να κάνουν σις κεμπάπ, η μυρωδιά ερχόταν στο δικό μας σπίτι… Παραδοσιακά στην Κύπρο, το «κεμπάπ» είναι «δουλειά του άντρα» και οι γυναίκες δεν έφτιαχναν το κεμπάπ… Η μυρωδιά εκείνη μας τύλιγε και το πεθυμούσαμε αλλά δεν υπήρχε άντρας στο σπίτι για να φτιάξει κεμπάπ… Έτσι η μητέρα μου προσπαθούσε να το φτιάξει στο γκριλ ή στο φούρνο – φυσικά δεν μύριζε το ίδιο ή δεν είχε την ίδια γεύση… Για χρόνια, πεθυμούσαμε το κεμπάπ, μέχρι που παντρεύτηκα με το σύντροφο της καρδιάς μου… Τότε, τον αναγκάζαμε να φτιάχνει «κεμπάπ» για τη μητέρα μου και μένα τουλάχιστον δύο φορές τη βδομάδα! Δεν καταλάβαινε τον ενθουσιασμό μας για το «κεμπάπ» - ήταν ένα είδος «εκδίκησης» από τη ζωή που μας στέρησε το κεμπάπ για τόσα πολλά χρόνια…
Η αδελφή μου Ilkay και ο σύζυγος της Kutlu Adali, ο συγγραφέας – δημοσιογράφος της εφημερίδας YENIDUZEN που δολοφονήθηκε έξω από το σπίτι του το 1996, μας έπαιρναν κάποτε στη θάλασσα… Τότε αυτές ήταν τόσο αξέχαστες μέρες για μας διότι ήταν ένα μέρος που δεν μπορούσαμε να πηγαίνουμε λόγω των «αξιών» της κοινότητας εκείνη την εποχή … Μετά, ήταν σαν φεστιβάλ στη ζωή μας, απλά το να πάμε στη θάλασσα… Ενθουσιαζόμουν τόσο πολύ και ήμουν έτοιμη να πάω και να αγκαλιάσω τα κύματα, να κτίσω κάστρα στην άμμο, να φάω φορμόζες από την παγωνιέρα για το πικνίκ της αδελφής μου, να παίξω με τα παιδιά της αδελφής μου στην παραλία…
Στήναμε σκηνή και μεταφέραμε όλα τα πράγματα από το αυτοκίνητο: το ψητό βοδινό που έφτιαξε η μητέρα μου ή τα μακαρόνια στο φούρνο ή ντολμάδες και φυσικά πολλά φρούτα – τουλάχιστον ένα μεγάλο καρπούζι για να βάλουμε στη θάλασσα έτσι ώστε να διατηρηθεί κρύο και να το φάμε το απόγευμα… Ήμασταν στην παραλία του έξι-μίλι και εκεί έμαθα να κολυμπώ και πρόσεχα τα παιδιά της αδελφής μου και παίζαμε παιγνίδια στο νερό…
Όταν οι σκιές άρχισαν να μεγαλώνουν, επιστρέφαμε στη Λευκωσία, αλλά πριν από τη Λευκωσία, κάναμε μια σύντομη στάση στην Κερύνεια για να πάρουμε παγωτό που θα τρώγαμε στο αυτοκίνητο και λερώναμε τα μαγιό μας…
Ερχόμασταν στο σπίτι και όλα τα παιδιά έκαναν ένα-ένα μπάνιο στο δικό μας μπάνιο πριν η αδελφή μου και ο σύζυγος της να επιστρέψουν στο δικό τους σπίτι… Τέτοιες μέρες, η σκιά του θανάτου εξαφανιζόταν, δίνοντας χώρο στη ζωή και το φως…
Καθώς μεγάλωνα με τη σκιά του θανάτου να πλανιέται στη ζωή μας, πεθυμώντας τον πατέρα μου τόσο πολύ από μια τόσο νεαρή ηλικία και νιώθοντας την έλλειψη της παρουσίας του στη ζωή μας με ένα πολύ ισχυρό τρόπο, δεν πέρασε από το μυαλό μου ότι στο μέλλον μου, αυτό θα με βοηθούσε να καταλάβω πως ένιωθαν τα παιδιά των «αγνοουμένων»… Ήμουν σε θέση να νιώσω ενσυναίσθηση και κατανόηση για τα παιδιά των «αγνοουμένων» λόγω της δικής μου εμπειρίας με τον πατέρα μου που τον έχασα στην ηλικία των επτά χρονών και τον οποίο ακόμα πεθυμώ τόσο πολύ μέχρι σήμερα…
Πιστεύω ότι κάθε εμπειρία στη ζωή μετρά… Ακόμα και οι μέρες του τραύματος και της δυστυχίας μετρούν… Διότι μέσα από αυτές μπορείς να δημιουργήσεις κάτι καλύτερο… Με βοήθησαν να καταλάβω καλύτερα τους συγγενείς των «αγνοουμένων» και από τις δύο κοινότητες μας και με ώθησαν με μια βιασύνη να βρω ένα τρόπο να τους βοηθήσω παρόλο που η δική μου εμπειρία απέχει από το τραύμα που βίωναν… Ο πατέρας μου δεν είναι «αγνοούμενος» αλλά πεθαμένος αλλά οι δικοί τους πατέρες είναι «αγνοούμενοι» και αυτό είναι ένα πολύ μεγαλύτερο δράμα από αυτό που έχω βιώσει…

Photo: Η μητέρα μου Turkan και ο πατέρας μου Niyazi τη δεκαετία του ΄40…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 23rd of December 2018, Sunday.

Death lingering in the house…

Death lingering in the house…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Death lingered in the house… Sadness lingered in the house… Poverty lingered in the house… Lack of a father who died of sadness under persecution of a heart attack always lingered in the house…
It was like a mist over the walls, in the garden, in the rooms…
It was like the colour black trying to swallow the light…
It was like a bad dream that continued to live even in hours when one was awake…
Death lingering in the house…
Of course, it wasn't always lingering there – there were moments, hours, days when its presence would be hidden…
We would have a lot of happy days but then darkness would come back again with my mother laying on the couch and crying:
"Why did you go? Why did you leave me alone on this earth? Why you left me alone!!!!"
She would cry for her husband – my father – when things would get rough…
There were a lot of occasions for crying about him: When the calendars approached the time of Bayram – the religious festivities of the Turkish Cypriots where you visit elder relatives or people younger than you visit you and you offer sweets and some money for kids – or New Year… Or persecution of my mother and the amount of pressure put on her by the Turkish Cypriot authorities who were determined to make our lives miserable, even after my father was gone, the following of the secret police in civilian police both inside the library where my mother worked as a librarian and when we were going home on foot, a civilian policeman following us on a bicycle… When we would go into the market to buy bread, the civilian policeman stopping with his bicycle, not getting off his bicycle but putting one foot on the ground, holding onto his bicycle and waiting for us to get out so he can continue to follow… In the library, my mother's fascist bosses coming and humiliating her, shouting at her, trying to belittle her… Tears and tears and tears that would flow like a river… Because my father Niyazi Uludagh was one of the conscientious objectors when he had refused to join the paramilitary underground organization TMT and he would be punished with prison and unemployment and persecution by the Turkish Cypriot regime because of this…
But the worst was when my father's anniversary of death approached…
Then it would become a nightmare in the house…
My mother would fall sick for at least a week before, laying on the couch after coming home from work, crying and crying and crying…
Then, preparing for the commemoration day, all the fuss, all the things we were to do, all the chairs I had to carry from our neighbours, all the things she needed to buy or cook… All the cups to be washed for tea… The house to be cleaned and dusted… The people to be invited… The Hodja who would recite `Mevlid` (the religious singing to commemorate the dead person), the money he would take as payment for this to be ready, a special package of food for him that we were offering at home to be prepared, the incense to be burned during the "Mevlid" and the head scarves to be ready to be worn during this ceremony… The lemonade to be ready for those who did not want tea, the big teapot to be washed and cleaned, the "Sadrazam Sucughu" (a kind of lokoumi sweet with walnuts inside) to be bought fresh from the Bandabuliya and cut in pieces and the flaounes to be made by us at home… The halloumi to be grinded, the pastry dough to be knead, the big kitchen table to be prepared and the pastry to be rolled out with an oklava… Pieces of pastry to be cut, the filling with halloumi and eggs and fresh mint from the garden to be put in these pieces of pastry, the eggs to be whisked and brushed over them and sesame to be sprinkled over them and then to put these batches in the oven and cook them, get them out, put another batch and get everything ready for my father's commemoration…
All of this done with frenzy, with anxiousness so that nothing is forgotten, so everything is perfect, so my mother would express her love for my father through these acts, so that he is not forgotten…
We would also prepare rosewater in an antique bottle that would pass on to me from my mother – I would go around when the `Mevlid` was being recited and sprinkle in everyone's palm a little bit of rose water so they would put it on their faces and smell it and remember life among the atmosphere of death…
At the end of the `Mevlid`, the Hodja would say `Mr. Niyazi Uludagh, this Mevlid is a gift to you from your wife Turkan, the daughter of Mehmedali and your daughters Sevgul and Ilkay…` and then I would start crying… This would be like a blow, a statement that yes, he is dead, he is gone and you are left here on this earth, without him…
All the preparations for the commemoration day – 3 April was the day my father had died and I was only 7 years old when we lost him - would take at least a week and afterwards, my mother would again be ill for at least three more days, just laying on the couch and thinking of her life companion, the man she loved, the father of her children long gone and she, left alone on this earth to cope with huge problems of persecution by the regime, as well as deep poverty… And no one to help her…
The shadow of death would extend not just on these days but in all aspects of social life…
In those days a woman who lost her husband and who was a widow wouldn't go to weddings or celebrations as was the `tradition` of our community… They would think this is `shameful` and maybe she is looking for another husband… So in order to protect herself from gossip, my mother would refrain from going to weddings or other celebrations…
A woman who was a widow would not go to the beach or a picnic alone either… That too, would be a `shameful` act…
As a result, we would be stuck at home…
One day as a child I would cry so much that we never go to picnics my mother would take me in our old Volkswagen to the side of a road just outside Nicosia to have a picnic together, all alone…
When neighbours would start the charcoal to make shish kebap, the smell would come to our house… Traditionally in Cyprus, the `kebap` is the `man's job` and women didn't make the kebap… That smell would cover us and we would long for it but no man at home to make kebap… So my mother would try to do it in the grill of the oven – of course it would not smell or taste the same… For years, we would long for kebap until the time I would get married with my heart comrade… Then, we would practically make him do `kebap` for mother and me at least twice a week! He wouldn't understand our enthusiasm for `kebap` - it would be a kind of `vengeance` from life for depriving us of kebap for so many years…
My sister Ilkay and her husband Kutlu Adali, the author-journalist of YENIDUZEN who would be killed in front of his house in 1996, would take us to the beach sometimes… Then these would be so memorable days for us because it would be a place we would not be able to go because of the `values` of the community in those days… Then, it would be like a festival in our lives, just going to the beach… I would be so excited and ready to go and embrace the waves, to build sand castles, to eat Formosa plums from the picnic refrigerator of my sister, to play with the children of my sister on the beach…
We would put up a tent and carry all the things from the car: The roast beef my mother cooked or the macaroni in the oven or dolmades and of course lots of fruit – at least one big watermelon to put on the shore so it can stay cool to eat in the afternoon… We would be at the six-and-a-half-mile beach and I would learn to swim there and take care of the kids of my sister, playing games in the water…
When shadows would start growing, we would head back to Nicosia but before Nicosia, we would have a brief stop in Kyrenia to get cones of ice cream to eat in the car and spill it on our swimsuits…
We would come home and all the kids would have a shower one by one in our bathroom before my sister and her husband would head back to their own house… On such days, the shadow of death would disappear, giving space to living and light…
Growing up with the shadow of death lingering over our lives, missing my father so much from a very early age and feeling lack of his presence in our lives in a very strong way, it would not cross my mind that in my future, this would help me to understand how children of `missing persons` would feel… I would be able to empathise and understand the children of `missing` because of my own experience with my father whom I lost at the age of seven and whom I still miss so much until today…
Every experience in life counts, I think… Even the days of trauma and misery count… Because you can make something better out of them… It would help me to understand better the relatives of `missing persons` from both our communities and drive me with an urgency to find a way to help them despite the fact that my experience is far from the trauma they have been living through… My father is not `missing` but deceased but their fathers are `missing` and that is a far bigger drama than what I have gone through…

4.11.2018

Photo: My mother Turkan and my father Niyazi in the '40s…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 23rd of December 2018, Sunday.

ARŞİVİMİZDEN: Sihari’de bir toplu mezardan notlar...

ARŞİVİMİZDEN…

YENİDÜZEN
Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

Caramel_cy@yahoo.com

*** Sihari'de bulunan "kayıp" sayısı 16'ya ulaştı...

Sihari'de bir toplu mezardan notlar... (*)

Dün (2 Aralık 2010, Çarşamba) öğleye yakın saatlerde Sihari'ye (Kaynakköy) gidiyorum... Sihari'ye Kayıplar Komitesi kazı ekibinin kazmakta olduğu toplu mezara bakmaya, arkeologlarımızı görmeye gidiyorum... Ekip lideri Hazar Kaba arabamı parkettiğim Beşparmaklar'daki bayrağın tam altından alıyor beni ve birlikte kazı yerine gidiyoruz... Hazar, Deren, Demet, Erşen, Yorgos, Güliz, Maria, Stelyos, Ceren, Friksos, Marios ve Hrisanti adlı arkeologlarımız toplu mezarı kazarken, şiroda her zamanki gibi Ergin Bey var... Onlara iki de işçi yardımcı oluyor. Sihari'nin üst başında, Kıbrıslırumlar'ın "Aspro Mutti", Kıbrıslıtürkler'in ise "Bozdağ" dedikleri 800 metre yükseklikte ise Uyum, Sofia ve Aspasia adlı arkeologlarımız bu tepelere saçılmış "kayıp" insanların kemiklerini toplamayı sürdürüyor.
Bir toplu mezarın görüntüsü nasıl olabilir? Öncelikle "Dehşet"in görüntüsüdür bu – insanların öylece çaresiz, ölümün onları yakalamış olduğu gibi, üstüste, karmakarışık yığılmış vaziyette toplu mezarda yattığını görmek, kanınızı dondurur... Arkeologlarımız bu görüntülere alıştılar – kimileri 2006'dan bu yana, kimileri daha yeni ama tümü de yavaş yavaş bu görüntüler karşısında donup kalmadan çalışmayı, "kayıp" insanları bulundukları yerden usul usul çıkarmayı alışmış, alışıyor...
Çam ağaçlarının ufak bir açıklık yaptığı bir yerde kazıyorlar toplu mezarı, havada çam ve ıslak toprak kokusu var... Kırmızı topraklar arasında, derinliği topu topu 50 santim olan bu toplu mezara 16 "kayıp" Kıbrıslırum gömülmüş... Oldukları gibi gömülmüşler: Üstlerinden çakıları, çatalları, ceplerinde bozuk paralarıyla, yüzükleri ve saatleriyle, anahtarlarıyla gömülmüşler... İkisinin çelik miğferleri başlarında duruyor...
Buraya gömülürken üzerlerine kireç atılmış ancak kemiklerde hiç yanık yok, bu "kayıp" insanlardan geride kalanların durumu çok iyi, rahatlıkla DNA verebilecek durumdalar. Bu bile "kayıp" yakınları bakımından bir şans çünkü kimi zaman bulunan bazı kemikler DNA verecek durumda olmayabiliyor, uzun yıllar güneş altında kalmış olabiliyor...
Toplu mezarın yanına oturup birbuçuk saat süreyle, sessiz sedasız arkeologların çalışmasını izliyorum. Burada yatan – şimdilik – 16 "kayıp" insanın her birini bir kadın dünyaya getirmiş, onlara konuşmayı, yürümeyi, sevmeyi, gülümsemeyi öğretmişti... Ağladıklarında gözyaşlarını silen anneleri vardı onların, ölürken seslendikleri ama yanıt alamadıkları... Her birinin bir sevdiği vardı yolunu bekleyen ve her birini savaş denen canavar buracıkta, Sihari'de yakaladığında, geride kalan sevdikleri yıllarca onların yolunu gözleyecekti... Her biri için kimbilir ne çok gözyaşı döküldü, ne büyük umutlarla "Belki döner, herhalde döner, döner mi acaba?"larla beklendi... Ölümün dehşeti içinde, bir toplu mezarda, altalta üstüste yatıyorlar ve her biri arkeologlarımız tarafından özenle bulundukları yerden alınıyor, yavaş yavaş toplu mezar boşaltılıyor... Artık ailelerine dönüş süreci başlıyor, acı bir süreç olacak bu – capcanlı evlerinden çıkıp gittiler, savaş onları Sihari'ye sürükledi, şimdi küçücük birer tabut içinde gömülmek üzere ailelerine geri dönecekler... Gözyaşlarıyla yıkanacak tabutları ama belki sonra, çok sonra aileleri artık onun nerede olduğunu bilerek, "kayıp" oldukları günden bu yana felç olmuş hayatlarına bir noktadan devam edebilecek, yaslarını tutabilecekler ve hayatlarında artık "belki döner, acaba döner mi?" diye sorular olmaksızın devam edebilecekler...
Sessizce oturup toplu mezardaki çalışmayı izliyorum, zaman zaman aklıma bir şey takılırsa, Hazar'a soruyorum, o da sorularımı yanıtlıyor...
Toplu mezar yolun kenarında, "Yanık Konvoy" diye adlandırılan Kıbrıslırumlar'ın topçu birliği konvoyunun başlangıç noktasında bulunmuş. Buraya yıllar sonra çam ağaçları ekilmiş, iki çam ağacından birisi "kayıp" insanların yattığı yerin içlerine doğru büyümüş – bu yüzden kökçükleri elle keserek yavaş yavaş temizliyor arkeologlar, aman kemiklere bir zarar gelmesin diye... Hazar "Çünkü tutup çekersek, kemikler dağılabilir" diyor...
Az sonra Deren, kemikler arasından bir roketatarın ucunu yakalıyor ve avucunda tutuyor... Birleşmiş Milletler mayın temizleme ekibi, bu toplu mezar kazılmadan önce buraya gelmiş ve toplu mezarın bulunduğu yeri taramış... Aletlerinde miğferler belli olmuş. Roketatarın ucunu inceliyorlar... Toplu mezardan çıkan herşey, "kayıplar"ın ceplerindeki çakıcıklar, çatallar, giysilerinin düğmeleri, bozuk paraları, anahtarları, yüzükleri ve saatleri, tasniflenip zarflanıyor, ailelere iade edilmek üzere...
Sessizliğin ortasında, çam ağaçlarının altında, sabırla kazıyor arkeologlar, daha deneyimli olanlar, daha az deneyimi olanlara kazı esnasında, nelere dikkat etmeleri gerektiğini öğretiyorlar, zaman zaman çıkan bir kemiğin ne olduğunu soruyorlar, daha az deneyimli olanları da böylece yetiştirmeye çalışıyorlar...
Arkeologlarımızın Brüksel'de "Kayıplar" konusunda Avrupa Parlamentosu'nda düzenlenen bir etkinliğe katılmaları için çok uğraşmıştım... Onların bu deneyimlerini uluslararası alanda paylaşmalarını çok istemiştim çünkü bugüne kadar bu kazılara katılan arkeologlarımız uluslararası alanda deneyimlerini paylaşmış değiller. Avrupa Parlamentosu'nda AKEL'in Avrupa Parlamentosu milletvekili Takis Hacıyeorgiu'nun davetlisi olarak düzenlediğimiz etkinliğe Muratağa-Atlılar-Sandallar katliamında tüm ailesini yitirmiş olan Hüseyin Rüstem Akansoy, Balıkesir (Palekitre) katliamında tüm ailesini yitirmiş olan Petros Suppuris ve ben konuşmacı olarak katılıyorduk, başka konuşmacıların yanısıra... İki Kıbrıslıtürk ve iki Kıbrıslırum arkeoloğun da, Kayıplar Komitesi yetkilisi Christopher Girod ile birlikte bu etkinliğe katılarak bir sunuş yapmaları kararlaştırılmıştı. Herşey hazırdı, biletleri de alınmıştı, sunuşlarını da hazırlamışlar ve Kayıplar Komitesi yetkilileri de bu sunuşu çok etkileyici bulmuştu. Brüksel'e uçmamıza bir gün kala, Brüksel'den bazı Kıbrıslıtürk yetkililer müdahalede bulunarak, arkeologların Brüksel'e gidişini engellemeyi başardılar. Böylece bu önemli deneyimler, Avrupa Parlamentosu'nda paylaşılamadı. Kayıplar Komitesi'nden Christopher Girod, komiteden tek başına bu etkinliğe katıldı. Biz sunuşlarımızı yaptık, arkeologlarımız ne yazık ki yapamadı... Gelecekte başka konferanslarda deneyimlerini paylaşabilmeleri için biz elimizden gelen herşeyi yapmayı sürdüreceğiz ki dünyamız da onların elde ettiği bu insani deneyimlerden yararlanabilsinler... Yaptıkları iş sıradan, alelade, her gün yapılan bir iş değil, üstelik tüm kazılar her iki toplumdan arkeologların birlikte çalışmasıyla yürütülüyor, DNA laboratuvarında da, antropoloji laboratuvarında da tüm çalışmalar iki toplumlu olarak yürütülüyor... Şu anda dünyada böylesi deneyime sahip ancak birkaç ekip var – henüz "kayıplar"ın aranmaya bile başlanmadığı yanıbaşımızdaki Lübnan gibi yerlerde, dünyanın herhangi bir köşesinde "kayıp" sorunu olan herhangi bir ülkede, iki toplumdan arkeologlarımız biz Kıbrıslılar'ın barış elçileri olabilir ve tüm bu süreçte yapmakta oldukları bu zorlu işle başetme yöntemlerinden yeryüzünde buna ihtiyacı olan toplumlar da yararlanabilir...
Onlara bir paket baklava getirdim, kazı bittikten sonra tadımlık yesinler ve ağızları tatlılansın diye... Saat 3'e doğru öğle yemeklerini yiyorlar, kendi yemeklerini benimle de paylaşıyorlar... Ergin abi, iki tahta parçası ve birkaç taş kullanarak, onların oturup yemek yiyebilecekleri alçak iki oturma yeri yaratıyor... Çok yorgunlar ama şikayetleri yok... Az önce, 800 metre yükseklikte çalışan Uyum, Sofia ve Aspasia da aşağı indiler... Belli bir noktaya kadar "Bozdağ"a arabayla çıkıyorlar ama ondan sonra en az 20 dakika sarp tepelere tırmanıyorlar, inerken pek çok kez düşüyorlar... Yakınmadan kalkıp üstlerini başlarını silkeleyip inmeye ya da çıkmaya devam ediyorlar...
Çamların altına birlikte oturuyoruz... Sonra kazı yerini toparlamaya başlıyorlar, herşey dört çekişli arabalara yükleniyor, gitme vakti geldi... Geçen haftasonu da çalışmışlar, bu haftasonu da silme çalışacaklar... Toplu mezarı tümüyle temizleyinceye kadar hiç durmayacaklar – sonra aynı alanda kuşkulu başka yerleri de kazmaya devam edecekler...
Tümüne "Kolay gelsin" diyorum... Bu harika gençlerimiz, tarihimizin eksik parçalarını yerli yerine koymayı sürdürüyor ve biz de onlarla, onların yaptıkları bu anlamlı işle gurur duyuyoruz...
(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler – Sevgül Uludağ – 3.12.2010)

FROM OUR ARCHIVES: Σημειώσεις από τον μαζικό τάφο στο Συγχαρί...

FROM OUR ARCHIVES…

Σημειώσεις από τον μαζικό τάφο στο Συγχαρί...

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Την Πέμπτη 2 Δεκεμβρίου 2010 προς το μεσημέρι, ταξιδεύω στο Συγχαρί... Πάω εκεί για να δω τον μαζικό τάφο που σκάβεται από τους αρχαιολόγους μας. Ο επικεφαλής της ομάδας, ο Hazar Kaba, με παίρνει από το χωριό και πάμε μαζί στο σημείο εκταφής...
Οι Hazar, Deren, Demet, Ershen, Γιώργος, Guliz, Μαρία, Στέλιος, Djeren, Φρίξος, Μάριος και Χρυσάνθη είναι οι αρχαιολόγοι που σκάβουν το μαζικό τάφο. Παρόλο που ο Hazar είναι ο επικεφαλής της ομάδας, έμπειροι αρχαιολόγοι σε εκταφές, όπως η Demet και η Deren στάλθηκαν εδώ για να βοηθήσουν με το μαζικό τάφο. Η Demet εργάστηκε για περισσότερο από ενάμιση χρόνο στη Γεράσα, σκάβοντας για τα οστά των Τουρκοκύπριων επιβατών ενός λεωφορείου που ήταν «αγνοούμενοι» από την Τόχνη από το 1974. Οι επιβάτες του δεύτερου λεωφορείου είχαν θαφτεί αλλού... Πρόσφατα η Demet έσκαψε ένα μαζικό τάφο έξω από το Τζιάος (Chatoz)με οκτώ Ελληνοκύπριους που είχε υποδείξει ένας αναγνώστης μου. H Deren από την άλλη, ήταν αυτή που έκανε την εκταφή στον μαζικό τάφο που υπέδειξε ένας από τους αναγνώστες μου στο Νέο Χωριό Κυθρέας (Minarelikeuy). Ο Ergin είναι ο χειριστής της μπουλντόζας και τον βοηθούν και δύο εργάτες. Πάνω στην «Ασπρομούττη» ή «Bozdagh» όπως την αποκαλούν οι Τουρκοκύπριοι, σε ένα ύψος 800 μέτρων, ο Uyum, η Σοφία και η Ασπασία εργάζονται ως αρχαιολόγοι, συλλέγοντας τα οστά των «αγνοουμένων» Ελληνοκύπριων από εκεί που αφέθηκαν.
Πως μπορώ να περιγράψω ένα μαζικό τάφο; Ένας μαζικός τάφος είναι μόνο ο αντικατοπτρισμός της ανθρώπινης τραγωδίας. Αρχικά, αυτό είναι ένα θέαμα «απόγνωσης» - άνθρωποι που κείτονται εκεί, αβοήθητοι, όπως τους έπιασε ο θάνατος, ο ένας πάνω στον άλλο, ένα θέαμα που σε παγώνει ως τα κόκκαλα. Οι αρχαιολόγοι μας, και Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι έχουν συνηθίσει αυτό το θέαμα και δεν «παγώνουν» αλλά αργά και προσεκτικά προσπαθούν να πάρουν τα απομεινάρια... Ορισμένοι πιο έμπειροι, που είναι στην ομάδα εκταφών της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, προσπαθούν να εκπαιδεύσουν τους άλλους που ήρθαν αργότερα... Εργάζονται αργά και προσεκτικά, έχοντας μάθει να μην «παγώνουν» μπροστά σε τέτοιο θέαμα.
Σκάβουν το μαζικό τάφο σε ένα μικρό άνοιγμα κοντά στα πεύκα, κοντά στο δρόμο. Μυρίζει πεύκο και υγρό χώμα... Ο μαζικός τάφος έχει μόνο 50 εκατοστά βάθος και σε αυτόν το μαζικό τάφο έχουν θαφτεί 17 Ελληνοκύπριοι «αγνοούμενοι». Έχουν θαφτεί έτσι όπως είναι με τα πιρούνια τους, με τα μαχαίρια τσέπης τους, τα ψιλά και τα κλειδιά στις τσέπες τους, τα δακτυλίδια τους και τα ρολόγια τους... Δύο από αυτούς φορούν ακόμα στο κεφάλι τους το μεταλλικό τους κράνος.
Όπως έχουν θαφτεί, έριξαν ασβέστη πάνω από τα σώματα τους αλλά τα οστά και όλα τα απομεινάρια είναι σε καλή κατάσταση, δεν υπάρχουν εγκαύματα ή οτιδήποτε άλλο, πράγμα που κάνει πιο εύκολη την ταυτοποίηση με DNA. Ακόμα και αυτό μπορεί να θεωρηθεί «τύχη» από τους συγγενείς, αφού κάποιες φορές τα οστά μπορεί να μείνουν εκτεθειμένα ή μπορεί να έχουν καεί, πράγμα που καθιστά δύσκολη την ταυτοποίηση με DNA.
Κάθομαι μόνη μου ήσυχα στην άκρη του μαζικού τάφου και για ενάμιση ώρα παρακολουθώ τους αρχαιολόγους να βγάζουν έξω τα απομεινάρια. Κάθε ένας από αυτούς τους 17 «αγνοούμενους» Ελληνοκύπριους είχε μια μητέρα που τον γέννησε, τον έμαθε πως να μιλά, πως να περπατά, πως να αγαπά, πως να χαμογελά... Είχαν μητέρες που σκούπιζαν τα δάκρυα τους όταν έκλαιγαν, μητέρες τις οποίες καλούσαν όταν πέθαιναν, χωρίς να πάρουν απάντηση... Κάθε ένας από αυτούς είχε κάποιο που τον αγαπούσε και νοιαζόταν για αυτόν και περίμενε την επιστροφή του... Όταν τους βρήκε ο πόλεμος εδώ στο Συγχαρί, οι αγαπημένοι τους αυτοί τους περίμεναν να επιστρέψουν για πολλά χρόνια... Πόσο πολύ έκλαψαν για αυτούς τους 17 «αγνοούμενους» Ελληνοκύπριους, πόσο πολύ έλπιζαν ότι «Ίσως θα επιστρέψει, πιθανόν θα επιστρέψει, άραγε θα επιστρέψει;...» Κείτονταν ο ένας πάνω στον άλλο, με την φρίκη του θανάτου και οι αρχαιολόγοι παίρνουν κάθε μέρος από τα απομεινάρια τους και σιγά σιγά αδειάζει ο μαζικός τάφος. Τώρα θα αρχίσει η οδυνηρή διαδικασία της επιστροφής τους στις οικογένειες τους. Είχαν βγει από το σπίτι τους ολοζώντανοι, ο πόλεμος τους έφερε στο Συγχαρί και τώρα θα επιστρέψουν στις οικογένειες τους σε μικρά φέρετρα για να θαφτούν... Τα φέρετρα τους θα πλυθούν με δάκρυα αλλά ίσως αργότερα, πολύ αργότερα, οι συγγενείς ξέροντας τώρα που είναι, θα μπορέσουν να συνεχίσουν την παράλυτη ζωή τους από τον καιρό που έγιναν «αγνοούμενοι». Θα θρηνήσουν και θα μπορέσουν να συνεχίσουν την δική τους ζωή χωρίς ερωτήσεις του τύπου «Ίσως θα επιστρέψει, πιθανόν θα επιστρέψει, άραγε θα επιστρέψει;...»
Κάθομαι ήσυχα και παρακολουθώ την εκταφή στον μαζικό τάφο... Αυτός ο μαζικός τάφος είναι ακριβώς στην άκρη του δρόμου εκεί που ήταν η «Καμένη Φάλαγγα» όπως είναι γνωστή στον κόσμο (η Μονάδα 181 Πυροβολικού των Ελληνοκυπρίων)... Χρόνια αργότερα, φυτεύτηκαν πεύκα στην περιοχή αυτή και μπορώ να δω δύο δέντρα που κόπηκαν και τα δύο από τους αρχαιολόγους. Οι ρίζες ενός από τα δέντρα έχουν μεγαλώσει ανάμεσα σε αυτούς που είχαν θαφτεί εκεί. Γι αυτό οι αρχαιολόγοι κόβουν μικρές ρίζες πολύ προσεκτικά για να μην καταστρέψουν τα οστά... «Αν το τραβήξουμε για να το βγάλουμε, τα οστά θα διασκορπιστούν» εξηγά ένας από τους αρχαιολόγους. Λίγο αργότερα, η Deren τραβά από το βάθος ανάμεσα στα οστά μια ρουκέτα και την κρατά στην παλάμη της. Πριν να αρχίσουν την εκταφή στο σημείο αυτό η ομάδα από-ναρκοθέτησης των ΗΕ είχε έρθει για να ερευνήσει και στα μηχανήματα τους είχαν δει τα δύο κράνη. Οτιδήποτε βγει από το μαζικό τάφο, πιρούνια, μαχαίρια, κουμπιά από πουκάμισα, ψιλά, κλειδιά, δακτυλίδια και ρολόγια κατηγοριοποιούνται για να επιστραφούν στους συγγενείς.
Σκάβουν σε απόλυτη ησυχία, κάτω από τα πεύκα με υπομονή και οι πιο έμπειροι προσπαθούν να εκπαιδεύσουν τους άλλους για το τι θα πρέπει να ψάχνουν. Κάποτε, ρωτούν τι είναι αυτό ή εκείνο το συγκεκριμένο οστό για να εκπαιδεύσουν αυτούς με λιγότερη πείρα.
Ήθελα πολύ να έρθουν οι αρχαιολόγοι μαζί μας στις Βρυξέλλες όταν μας είχε προσκαλέσει ο Ευρωβουλευτής του ΑΚΕΛ Τάκης Χατζηγεωργίου για να κάνουμε μια παρουσίαση για τους «αγνοουμένους» στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο φέτος στις αρχές Νοεμβρίου. Όλα ήταν έτοιμα και θα έρχονταν και δύο Τουρκοκύπριοι και δύο Ελληνοκύπριοι αρχαιολόγοι – η παρουσίαση τους άρεσε και στα τρία μέλη της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων για να παρουσιαστεί στις Βρυξέλλες αλλά μια μέρα πριν την πτήση τους, ορισμένοι Τουρκοκύπριοι λειτουργοί στις Βρυξέλλες παρενέβησαν και δεν επιτράπηκε στους αρχαιολόγους να πάνε. Δεν κατάφεραν να μας δείξουν την παρουσίαση τους και δεν μπορούσαν να μοιραστούν τις πολύτιμες εμπειρίες τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Συμμετείχε μόνο ο Christopher Girod από τη ΔΕΑ. Στο μέλλον θα ψάχνω για συνέδρια για να παρουσιάσουν τις εμπειρίες τους ώστε να μπορούν να επωφεληθούν και άλλοι που χρειάζονται τέτοιες ανθρωπιστικές εμπειρίες. Οι αρχαιολόγοι που εργάζονται μαζί σε εκταφές, μπορούν να είναι οι πρέσβεις μας της ειρήνης εφόσον είχαν μια μοναδική εμπειρία και μπορούν, στο μέλλον, να δώσουν τη βοήθεια τους σε μέρη όπως ο Λίβανος όπου υπάρχουν γύρω στις 20 χιλιάδες «αγνοούμενοι» και ακόμα δεν υπάρχει «διαδικασία» για να τους αναζητήσουν ή σε οποιοδήποτε άλλο μέρος της γης που μπορεί να χρειαστεί την εμπειρία τους και την πείρα τους...
Τους έφερα λίγους μπακλαβάδες για να φάνε μετά που τελειώσουν την δουλειά τους. Κάθονται για να φάνε γύρω στις 3 και μοιράζονται μαζί μου το φαγητό τους... Είναι πολύ κουρασμένοι αλλά δεν παραπονιούνται. Ο Uyum, η Σοφία και η Ασπασία ήρθαν επίσης κάτω από ύψος 800 μέτρων – μπορούν να πάνε πάνω μέχρι ενός σημείου με το τζιπ αλλά μετά πρέπει να σκαρφαλώσουν τους απότομους λόφου για τουλάχιστον 20 λεπτά, πολλές φορές πέφτοντας κάτω καθώς κατεβαίνουν, αφού είναι τόσο απότομος ο γκρεμός... Χωρίς να παραπονιούνται, σηκώνονται και συνεχίζουν την κατάβαση τους...
Καθόμαστε μαζί κάτω από τα πεύκα και μετά από λίγο αρχίζουν να μαζεύουν τα πράγματα τους και να τα βάζουν στα αυτοκίνητα τους. Είναι ώρα να φύγουμε... Δεν θα σταματήσουν μέχρι που να τελειώσει η εκσκαφή του μαζικού τάφου και μετά θα συνεχίσουν να σκάβουν άλλους πιθανούς τάφους στην περιοχή... Αυτοί οι νεαροί, απίθανοι αρχαιολόγοι θα συνεχίσουν να βρίσκουν τα «αγνοούμενα» κομμάτια της ιστορίας μας, βάζοντας τα στο σωστό τόπο και εγώ θα συνεχίσω να νιώθω περήφανη για το έργο τους...

Photo: Archaeologists in the mass grave in Synchari…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 19th of December 2010, Sunday. Similar article was published in Turkish in the YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories" in December 2010…

FROM OUR ARCHIVES: Notes from the mass grave at Synchari...

FROM OUR ARCHIVES…

Notes from the mass grave at Synchari...

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

On the 2nd of December, 2010, Thursday, towards lunchtime, I travel up to Synchari... I go there to look at the mass grave being exhumed by our archaeologists. The team leader Hazar Kaba, picks me up from the village and we go to the exhumation point...
Hazar, Deren, Demet, Ershen, Giorgios, Güliz, Maria, Stelios, Djeren, Frixos, Marios and Chrisanthi are the archeologists digging the mass grave. Although Hazar was the team leader, experienced archeologists in exhumations like Demet and Deren have been sent here to help with the mass grave. Demet spent more than one and a half years at Gerasa, exhuming the remains of one busload of Turkish Cypriots who had been `missing` from Tochni since 1974. The second busload had been buried elsewhere… Recently, Demet exhumed a mass grave of eight Greek Cypriots just outside Tziaos (Chatoz) that one of my readers had pointed out. Deren, on the other hand, was the one exhuming the mass grave one of my readers showed in Neachorgo Kythrea (Minarelikeuy). Ergin is the shiro operator and two rokers are also helping them. Up on `Aspro Mutti` or `Bozdagh` as Turkish Cypriots call it, at an altitude of 800 meters, Uyum, Sophia and Aspasia are working as archeologists, collecting the bones of `missing` Greek Cypriots from where they had been left.
How can I describe a mass grave? A mass grave is only the reflection of human tragedy. Primarily, this is the sight of `desperation` - people lying there, helpless, as death has caught them, on top of each other that freezes you to your bones. Our archeologists, both Greek Cypriot and Turkish Cypriot have got used to these sights and they don't `freeze` but slowly and carefully try to take out the remains… Some, more experienced who had been in the team of exhumations of the Cyprus Missing Persons Committee, try to train others who came later on… They work slowly and carefully, having learnt not to `freeze` in the face of such a sight.
They dig the mass grave at a small opening near the pine trees, close to the road. There is the smell of pine and wet soil in the air… The mass grave is only 50 centimeters deep and 17 Greek Cypriot `missing persons` have been buried in this mass grave. They had been buried as they are, with their forks in their pockets, with their pocket knives, the small change and keys and key holders in their pockets, their rings and watches… Two of them still have their metal helmets on their heads.
As they had been buried, lime had been sprinkled over their bodies but bones and all the remains are in good shape, there are no burns or anything, therefore making it easy for DNA identification. Even this can be considered as `luck` by relatives since sometimes, bones can remain out in the open or might have been burnt, making it very difficult for DNA identification.
I sit quietly by myself at the edge of the mass grave and for one and a half hours, watch the archeologists taking out the remains. Each one of these 17 `missing` Greek Cypriots had a mother who gave birth to him, taught them how to speak, how to walk, how to love, how to smile… They had mothers drying their tears when they cried, mothers that they called out to while dying, without getting a reply… Each one of them had someone loving him and caring for him and waiting for his return… As the war caught them here in Synchari, these loved ones would wait for them to come back for many years… How much did they cry for these `missing` 17 Greek Cypriots, how much did they hope that `Perhaps he will come back, probably he will come back, will he come back?...` They lay on top of each other with the horror of death and each part of their remains are taken by the archeologists and slowly the mass grave is being emptied. Now, their painful return to their families is going to begin. They had come out of their houses fully alive, the war brought them all the way to Synchari and now they will return to their families in small coffins to be buried… Their coffins will be washed with tears but maybe later, much later their relatives knowing now where they are would be able to continue their paralyzed life since they had gone `missing`. They would mourn and would be able to continue their own lives without such questions like `Perhaps he will come back, probably he will come back, will he come back?...`
I sit quietly watching the exhumation in the mass grave… This mass grave is just at the edge of the road where the `Burnt Convoy` as is known amongst the people (The 181st Artillery Unit of Greek Cypriots) had been… Years later, pine trees had been planted in this area and I can see two trees, both of them have been cut by the archeologists. The roots of one of the trees have grown amongst those who had been buried here. That's why archeologists are cutting small roots very carefully in order not to harm the bones. `If we pull it out, the bones might go all over the place` one of the archeologists explains. A little while later, Deren pulls out the bottom of a rocket from amongst the bones and holds it up in her palm. Before they began exhuming this spot, the UN anti-mine team had come to explore and in their tools, they had seen the two helmets. Whatever comes out of the mass grave, forks, knives, buttons of shirts, small change, keys, rings and watches are being classified, to be returned to the relatives.
They dig in the vast quietness, under the pine trees with patience and those with more experience try to train others about what they should look out for. Sometimes, they would ask what this or that particular bone is in order to train those with less experience.
I had very much wanted the archeologists to come with us to Brussels when AKEL's MEP Takis Hadjigeorgiou had invited us to make a presentation about `missing` at the European Parliament in Brussels at the beginning of November this year. Everything was ready and two Turkish Cypriot and two Greek Cypriot archeologists would be going – all three members of the Cyprus Missing Persons Committee even liked their presentation to be shown in Brussels but just one day before we were about to fly, some Turkish Cypriot officials based in Brussels would intervene and the archeologists would not be allowed to go. They could not show their presentation and could not share their valuable experiences at the European Parliament. Only Christopher Girod from the CMP would come to participate. In the future, I would still look for conferences for them to present their experiences so that others who need such humanitarian experiences can benefit from them… The archeologists, working together in exhumations can be our ambassadors of peace in the world since they have a unique experience and they can, in the future, extend their help to such places like Lebanon where there are around 20 thousand `missing persons` and there is no `process` for even looking for them yet or any other place on earth that might need their experience and expertise…
I brought them some baklava so that they can eat it after they finish work. Around 3 o'clock they sit down to eat and they share their food with me… They are very tired but not complaining. Uyum, Sofia and Aspasia also came down from 800 meters high – they can go up to a certain point with the four wheel drive but after that they need to climb the sharp hills for at least 20 minuts, many times falling down while coming down since the place is so steep… Without complaining, they would get up and continue their descent…
We sit under the pine trees together and then after a while they start packing up and putting everything in their cars. Time to go now… They will not stop until the exhumation of the mass grave finishes and then they will continue to dig other probable burial sites in the area… These young and fantastic archeologists will continue to find the `missing` pieces of our history, putting them in place and I will continue to feel proud of their work…

8.12.2010

Photo: Archaeologists in the mass grave in Synchari…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 19th of December 2010, Sunday. Similar article was published in Turkish in the YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories" in December 2010…

In search of the “missing” women of Agios Ermolaos…

In search of the "missing" women of Agios Ermolaos…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Digging begins in Agios Ermolaos some time ago for two Cypriot women: One Turkish Cypriot and one Greek Cypriot…
The remains of the Turkish Cypriot "missing" woman, Lutfiye Ahmet are found in the well in the yard of her house but the remains of the Greek Cypriot "missing" woman, Theodora Savva Kallis, are not found in the well in the yard of her house…
Both were old… Both went "missing" in 1974… There were rumours that both were killed and buried in the wells of their own houses…
Then a woman calls me from the village and says that "No, Lutfiye Ahmet was not killed… She was afraid when war began and tried to go down the well to hide and probably she fell and died…"
We don't know yet if she was killed or if, as claimed, she went down the well to hide and died there…
Only after analysis in the laboratory of the Cyprus Missing Persons' Committee, perhaps her family will have no answers…
But we have more information about Theodora Kallis and the other "missing" Greek Cypriot women from the village when a reader calls me and gives me information…
She says:
"In Agios Ermolaos, Mrs. Xenou was killed by a Turkish Cypriot policeman visiting the village.
Her name was Polyxeni Neophitou Miltiadou… I was a child at that time, but I remember her quite well… She could not walk and she was an old woman. In 1974, although her family had left, she had remained in the village, she was alone.
The Turkish Cypriots from Agios Ermolaos had gone to Shilloura when war broke out in 1974 and returned only after some time… When the Turkish Cypriots had returned to the village, they saw that Mrs. Xenou was alive. Every day the Turkish soldiers in the village had taken her some food and some water and took care of her…
Mrs. Xenou would say to the Turkish Cypriots who returned to the village, "Please don't go away again, don't leave me alone, I have no one here, I have you…"
Then a Turkish Cypriot policeman came to the village and was looking for Greek Cypriots in the village. He was asking everyone whether there were any Greek Cypriots who remained in the village. When he heard that Mrs. Xenou, who could not walk, was there, he went to find her and kill her… Killing of Mrs. Xenou in this way by him had made the Turkish Cypriots of the village very upset… They had asked him why he did that… This man's name as far as I remember was ….. and he is no longer alive…
And then they had buried Mrs. Xenou in a pile of fertilizer… Time had passed and in February 1975, they had decided to remove the fertilizer (gubri) from that yard and when removing the fertilizer, the bones of Mrs. Xenou had come out… I was a kid back then and they had chased me away so that I would not see such a scene… Then one of those from the village had said that these remains having stayed so long in the manure, could spread disease so they had decided to burn these bones. As far as I remember, the one who spoke about disease and burning bones was working in the Nicosia Turkish Cypriot municipality and he too passed away now…
Then the fertilizer was removed from there and Mrs. Xenou's bones were burned, as I heard… I do not have any information about what they did with the bones that they supposedly burned.
As far as I know, Mrs. Lutfiye Ahmet was not killed. When the Turkish war planes came at the beginning of the war she was so scared, she tried to hide in the well… This well was in the yard of her house…"
Another reader has more information about Mrs. Xenou:
"Mrs. Xenou was from Sysklipos but had got married to Agios Ermolaos. She was born around 1918. The Turkish Cypriot police sergeant who killed her had found around 700-800 sterling pounds in her house and took it. This police officer who had come to the village from elsewhere – he was not from Agios Ermolaos – later on would brag about the money he had found and say "This woman was rich, she had sterling pounds and I took it and I killed her…"
The same police officer had also killed Theodora Kallis while she was eating macaroni and chicken and he would brag about that as well in the coffee shop. When he had gone to kill Theodora Kallis, he had with him someone else from another village."
I would find out that the Turkish Cypriot sergeant who had killed Theodora Kallis and Mrs. Xenou with his own pistol would some time later lose his own son… What goes around comes back around as the saying goes… What else one can say? Who gave us the right to take life? Who gave anyone the right to kill another human being or an animal? We all belong to the earth and we should respect life first of all… Not go around killing innocent old women, who cannot even walk… And I do not accept that war is a "pretext" – no… War is not a "pretext" – if you have a bad heart, you are a bad person whether you are in times of war or in times of peace… The primary thing we should all teach our children should be to respect life…
We had gone to the house of Theodora Savva Kallis together with her granddaughter Dora Parmakli Deliyannis on the 10th of April 2018, accompanied by the investigators of CMP – Dora wanted very much to find the remains of her grandmother Theodora Kallis who had gone "missing" from her house… The last time she had seen her was on the 25th of July 1974…
Some Turkish Cypriots from the village had told them that she might have been buried in one of the wells or in the fertilizer in her own garden, so Dora would point out the wells…
Later on this year, CMP would carry out excavations in the closed well in the yard of the house but would find nothing…
There were also rumours that she had been killed in the street…
There were rumours that she was buried in the fertilizer in her garden and then the fertilizer removed from the garden…
More investigation needs to be done and we need to go back to the village together with Dora again to speak with her Turkish Cypriot friends from her childhood to see if they have seen or heard anything…
Theodora Kallis was a poet – whomever she would see, she would say "Which poem shall I recite for you?" She was reading the Cypriot popular poems…
Theodora had given birth to 14 children but only three had stayed alive… Only two sons and a daughter had remained alive… They too are gone now, only the grandchildren remain to remember her… She had been 93 years old when she "disappeared" from the village…
We will continue our investigations and let's hope that we can find more information about both Mrs. Xenou and Theodora Savva Kallis in order to help find their possible burial sites, so that we can help the Cyprus Missing Persons' Committee to do excavations and try to find their remains…
If you know anything that you would like to share with me, with or without your name, please call me on my mobile CYTA phone at 99 966518.

22.11.2018

Photo: The missing women of Agios Ermolaos, Lutfiye Ahmet and Theodora Kallis Savva and Dora the granddaughter holding the photo of her missing grandmother...

*** Article published in the POLITIS newspaper on the 16th of December 2018, Sunday. A series of articles were published in YENİDÜZEN newspaper in Turkish on my pages entitled "Cyprus: The Untold Stories" on the 18, 19 and 20 October 2018 and here are the links:

http://www.yeniduzen.com/ayermolanin-kayip-kibrisli-kadinlari-icin-kazilar-13094yy.htm

http://www.yeniduzen.com/ayermolada-bir-kayip-sahistan-geride-kalanlara-ulasildi-13099yy.htm

http://www.yeniduzen.com/ayermolada-ksenu-hanimi-koye-kontrole-gelen-bir-kibrisliturk-polis-oldurmustu-13104yy.htm

Αναζητώντας τις «αγνοούμενες» γυναίκες του Άγιου Ερμόλαου…

Αναζητώντας τις «αγνοούμενες» γυναίκες του Άγιου Ερμόλαου…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Οι εκσκαφές για δύο Κύπριες γυναίκες ξεκινούν πριν από κάποιο καιρό στον Άγιο Ερμόλαο: μια Τουρκοκύπρια και μια Ελληνοκύπρια…
Τα οστά της Τουρκοκύπριας «αγνοούμενης» γυναίκας Lutfiye Ahmet βρέθηκαν στο πηγάδι στην αυλή του σπιτιού της, όμως τα οστά της Ελληνοκύπριας «αγνοούμενης» γυναίκας Θεοδώρας Σάββα Καλλή δεν βρέθηκαν στο πηγάδι στην αυλή του σπιτιού της…
Και οι δύο ήταν ηλικιωμένες… Και οι δύο έγιναν «αγνοούμενες» το 1974… Υπήρχαν φήμες ότι και οι δύο σκοτώθηκαν και θάφτηκαν στα πηγάδια στο σπίτι τους…
Μετά μια γυναίκα από το χωριό μου τηλεφωνά και λέει ότι «Όχι, δεν σκότωσαν τη Lutfiye Ahmet… Φοβήθηκε όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και προσπάθησε να κατεβεί στο πηγάδι για να κρυφτεί και πιθανότατα έπεσε και πέθανε…»
Δεν ξέρουμε ακόμα αν είχε σκοτωθεί ή αν, όπως υπάρχει ο ισχυρισμός, κατέβηκε στο πηγάδι για να κρυφτεί και πέθανε εκεί…
Μόνο μετά τις εξετάσεις στο εργαστήριο της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, ίσως η οικογένεια της να έχει απαντήσεις…
Όμως έχουμε περισσότερες πληροφορίες για τη Θεοδώρα Καλλή και τις άλλες «αγνοούμενες» Ελληνοκύπριες γυναίκες από το χωριό, όταν μια αναγνώστρια μου τηλεφωνά και μου δίνει τις πληροφορίες…
Λέει:
«Στον Άγιο Ερμόλαο η κυρία Ξενού σκοτώθηκε από ένα Τουρκοκύπριο αστυνομικό που επισκέφτηκε το χωριό. Το όνομα της ήταν Πολυξένη Νεοφύτου Μιλτιάδου… Ήμουν παιδί τότε αλλά τη θυμούμαι αρκετά καλά… Δεν μπορούσε να περπατήσει και ήταν ηλικιωμένη. Το 1974 παρόλο που η οικογένεια της είχε φύγει, αυτή παρέμεινε στο χωριό, ήταν μόνη της.
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 1974 οι Τουρκοκύπριοι από τον Άγιο Ερμόλαο είχαν πάει στη Σκυλλούρα και επέστρεψαν μόνο μετά από κάποιο καιρό… Όταν οι Τουρκοκύπριοι είχαν επιστρέψει στο χωριό, είδαν ότι η κυρία Ξενού ήταν ζωντανή. Κάθε μέρα οι Τούρκοι στρατιώτες στο χωριό της έπαιρναν λίγο φαγητό και νερό και την φρόντιζαν…
Η κυρία Ξενού είχε πει στους Τουρκοκύπριους που επέστρεψαν στο χωριό «Σας παρακαλώ μην ξαναφύγετε, μην με αφήσετε μόνη μου, δεν έχω κανένα εδώ, σας έχω εσάς…»
Τότε ένας Τουρκοκύπριος αστυνομικός ήρθε στο χωριό και έψαχνε για Ελληνοκύπριους στο χωριό. Ρωτούσε όλους αν υπήρχαν Ελληνοκύπριοι που παρέμειναν στο χωριό. Όταν άκουσε ότι εκεί ήταν η κυρία Ξενού, που δεν μπορούσε να περπατήσει, πήγε να την βρει και να τη σκοτώσει… Ο τρόπος που σκότωσε έτσι την κυρία Ξενού, αναστάτωσε πολύ τους Τουρκοκύπριους του χωριού… Τον είχαν ρωτήσει γιατί το έκανε αυτό… Το όνομα του άντρα αυτού εξ' όσων μπορώ να θυμηθώ ήταν …. και πλέον δεν ζει…
Και τότε είχαν θάψει την κυρία Ξενού σε μια σωρό λιπάσματος… Ο καιρός πέρασε και το Φεβρουάριο του 1975 είχαν αποφασίσει να μετακινήσουν το λίπασμα (κόπρι) από εκείνη την αυλή και όταν μετακινούσαν το λίπασμα είχαν εμφανιστεί τα οστά της κυρίας Ξενούς… Ήμουν παιδί τότε και με είχαν κυνηγήσει έτσι ώστε να μην δω μια τέτοια σκηνή… Τότε ένας από τους χωριανούς είχε πει ότι τα οστά αυτά είχαν παραμείνει τόσο καιρό στην κοπριά, μπορούσαν να μεταδώσουν ασθένειες έτσι αποφάσισαν να τα κάψουν τα οστά αυτά. Εξ' όσων θυμούμαι, αυτός που μίλησε για ασθένειες και το κάψιμο των οστών, εργαζόταν στον Τουρκοκυπριακό Δήμο Λευκωσίας και αυτός επίσης έχει πεθάνει τώρα…
Τότε το λίπασμα μετακινήθηκε από εκεί και τα οστά της κυρίας Ξενούς κάηκαν, όπως άκουσα… Δεν έχω πληροφορίες για το τί έκαναν με τα οστά που υποτίθεται έκαψαν.
Εξ' όσων γνωρίζω η κυρία Lutfiye Ahmet δεν είχε σκοτωθεί. Όταν τα Τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα ήρθαν στην αρχή του πολέμου, φοβόταν τόσο πολύ, προσπάθησε να κρυφτεί στο πηγάδι… Το πηγάδι αυτό ήταν στην αυλή του σπιτιού της…»
Ένας άλλος αναγνώστης έχει περισσότερες πληροφορίες για την κυρία Ξενού:
«Η κυρία Ξενού ήταν από το Σύσκληπο αλλά είχε παντρευτεί στον Άγιο Ερμόλαο. Γεννήθηκε γύρω στο 1918. Ο Τουρκοκύπριος λοχίας αστυνομικός που την είχε σκοτώσει είχε βρει γύρω στις 700-800 στερλίνες στο σπίτι της και τις πήρε. Ο αστυνομικός αυτός που είχε έρθει στο χωριό από αλλού – δεν ήταν από τον Άγιο Ερμόλαο – αργότερα καυχιόταν για τα λεφτά που είχε βρει και έλεγε «Η γυναίκα αυτή ήταν πλούσια, είχε στερλίνες και τις πήρα και την σκότωσα…»
Ο ίδιος αστυνομικός είχε σκοτώσει επίσης και τη Θεοδώρα Καλλή ενώ έτρωγε μακαρόνια και κοτόπουλο και καυχιόταν και γι αυτό στο καφενείο. Όταν είχε πάει για να σκοτώσει τη Θεοδώρα Καλλή, είχε κάποιο άλλο μαζί του από άλλο χωριό.»
Έμαθα ότι ο Τουρκοκύπριος λοχίας που είχε σκοτώσει την Θεοδώρα Καλλή και την κυρία Ξενού με το δικό του πιστόλι είχε αργότερα χάσει το δικό του γιο… Ο τροχός γυρίζει, όπως λέγει η παροιμία… Τι άλλο να πει κάποιος; Ποιος μας έδωσε το δικαίωμα να παίρνουμε ζωές; Ποιος έδωσε οποιουδήποτε το δικαίωμα να σκοτώσει ένα άλλο άνθρωπο ή ζώο; Όλοι ανήκουμε στη γη και πρώτα απ΄ όλα πρέπει να σεβόμαστε τη ζωή… Όχι να γυρίζουμε σκοτώνοντας αθώες ηλικιωμένες γυναίκες, που δεν μπορούν καν να περπατήσουν… Και δεν δέχομαι ότι ο πόλεμος είναι «πρόσχημα» - όχι… Ο πόλεμος δεν είναι «πρόσχημα» - αν έχεις κακιά καρδιά, είσαι κακός άνθρωπος είτε είσαι σε καιρό πολέμου ή σε καιρό ειρήνης… Το πρωταρχικό πράγμα που πρέπει όλοι να διδάσκουμε στα παιδιά μας είναι να σέβονται τη ζωή…
Είχαμε πάει στο σπίτι της Θεοδώρας Σάββα Καλλή μαζί με την εγγονή της Δώρα Παρμακλή Δεληγιάννη στις 10 Απριλίου 2018, συνοδευόμενες από τους ερευνητές της ΔΕΑ – η Δώρα ήθελε πάρα πολύ να βρει τα οστά της γιαγιάς της Θεοδώρας Καλλή που είχε γίνει «αγνοούμενη» στο σπίτι της… Η τελευταία φορά που την είχε δει ήταν στις 25 Ιουλίου 1974…
Κάποιοι Τουρκοκύπριοι από το χωριό τους είχαν πει ότι μπορεί να είχε θαφτεί σε ένα από τα πηγάδια ή στο λίπασμα στον κήπο της, έτσι η Δώρα υπέδειξε τα πηγάδια…
Αργότερα φέτος, η ΔΕΑ έκανε εκσκαφές στο κλειστό πηγάδι στην αυλή του σπιτιού αλλά δεν βρήκε τίποτε…
Υπήρχαν επίσης φήμες ότι είχε σκοτωθεί στο δρόμο…
Υπήρχαν φήμες ότι είχε θαφτεί στο λίπασμα στον κήπο της και μετά το λίπασμα μετακινήθηκε από τον κήπο…
Χρειάζεται να γίνουν περισσότερες έρευνες και χρειάζεται να πάμε πίσω στο χωριό μαζί με τη Δώρα για να μιλήσουμε με τους Τουρκοκύπριους φίλους της από την παιδική της ηλικία και να δούμε αν είχαν δει ή ακούσει κάτι…
Η Θεοδώρα Καλλή ήταν ποιήτρια – όποιον έβλεπε, του έλεγε «Ποιο ποίημα να σου απαγγείλω;» Διάβαζε παραδοσιακά Κυπριακά ποιήματα…
Η Θεοδώρα είχε γεννήσει 14 παιδιά αλλά μόνο τρία επέζησαν… Μόνο δύο γιοί και μια κόρη έμειναν ζωντανοί… Και αυτοί έχουν πεθάνει τώρα, μόνο τα εγγόνια παραμένουν για να τη θυμούνται… Ήταν 93 χρονών όταν «εξαφανίστηκε» από το χωριό…
Θα συνεχίσουμε τις έρευνες μας και ας ελπίσουμε ότι θα μπορέσουμε να βρούμε περισσότερες πληροφορίες και για την κυρία Ξενού και τη Θεοδώρα Σάββα Καλλή για να βοηθήσουμε να βρεθούν οι πιθανοί τόποι ταφής τους και έτσι να βοηθήσουμε την Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων να κάνουν εκσκαφές και να προσπαθήσουν να βρουν τα οστά τους…
Αν γνωρίζετε οτιδήποτε που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μου, επώνυμα ή ανώνυμα, σας παρακαλώ τηλεφωνήστε μου στο κινητό μου στη CYTA 99 966518.

22.11.2018

Photo: The missing women of Agios Ermolaos, Lutfiye Ahmet and Theodora Kallis Savva and Dora the granddaughter holding the photo of her missing grandmother...

*** Article published in the POLITIS newspaper on the 16th of December 2018, Sunday. A series of articles were published in YENİDÜZEN newspaper in Turkish on my pages entitled "Cyprus: The Untold Stories" on the 18, 19 and 20 October 2018 and here are the links:

http://www.yeniduzen.com/ayermolanin-kayip-kibrisli-kadinlari-icin-kazilar-13094yy.htm

http://www.yeniduzen.com/ayermolada-bir-kayip-sahistan-geride-kalanlara-ulasildi-13099yy.htm

http://www.yeniduzen.com/ayermolada-ksenu-hanimi-koye-kontrole-gelen-bir-kibrisliturk-polis-oldurmustu-13104yy.htm

The tears of Deryneia must be dried, the wounds must be healed…

The tears of Deryneia must be dried, the wounds must be healed…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

The Deryneia checkpoint opens, my stomach is in tangles… After so many years of shuffling, so many harsh words, so much struggle, finally the checkpoint opens…
Deryneia is an area full of pain… Varosha is full of pain… If there was no civic movement, the Initiative of Famagusta, if they had not struggled and campaigned so loudly, if they had not brought together the Turkish Cypriots and Greek Cypriots from across the dividing line, again this checkpoint would not open…
The checkpoint opens, people pass, at the very front is a woman whose heart beats for peace, carrying a flag that says in Turkish and Greek `Barış-Eirini" – peace… A journalist from POLITIS captures her unbelievably beautiful march and the photo taken by Christos Theodorides will become an icon for peace – it already has, as soon as it goes online and shared by many – Ioli Kythreotou has marked the opening of this checkpoint…
The Deryneia checkpoint opens and my stomach is in tangles – a Facebook group about Varosha, where I am also a member of, has so much swearing and so many bad words against the opening of Deryneia, it is unbelievable… In this group photos and articles about Solomou and Tasos Isaak who had been killed here in 1996 is shared and a photo of the father of Solomou demonstrating against the opening of the checkpoint is also shared…
Deryneia is full of pain: Its story does not begin in 1996 but actually in 1974. In this area many Greek Cypriots were killed and went "missing"…
Immediately some people look into archives and find and share a photo taken by an English soldier. The photo shows the killed Greek Cypriots, left on the side of this road when they had tried to return to Varosha, hearing a call from RIK radio on the 16th of August 1974 telling them that `Varosha is safe, go back!` They would believe the call on RIK and would try to return and would meet some Turkish tanks and some Turkish Cypriot soldiers, getting caught, some of them killed there in the middle of the road and the photo shows those dead bodies…
In fact a call was really made from RIK to the public calling on them to go back to Varosha. People would believe this and try to go back.
In Deryneia they would meet some Turkish tanks and some Turkish Cypriot soldiers – they would walk into a sort of `trap`… They had tried to go back with their own cars or would get a taxi and go by taxi…
How many people were taken from here, how many were killed and went `missing`? We don't know the actual numbers… What is certain though is that some Turkish Cypriot soldiers would take them to the Gardens of Perdjana to kill them there, that they would execute some Greek Cypriots next to a pond there, that a Turkish commander while passing through this area by coincidence would see the view of the massacre and would stop the massacre there, would save the lives of many Greek Cypriots but then afterwards he would lose his sleep for the rest of his life and would never find peace until the day he died…
Years later, one of my friends who is the relative of a `missing person` would go and stay in his house by coincidence and would tell me what had happened that night in his house… The commander's wife would tell her, `If you hear some screams at night, don't worry` and would tell her that her dear husband after seeing the massacre at the Perdjana Gardens had become very anxious and would have nightmares every night…
This commander had saved the life of the famous Greek Cypriot sculptor together with the group he was with, around 10-15 Greek Cypriots… Those Turkish Cypriot soldiers would have killed them as well… Philippos Yiapanis wrote about this years later on his social media page and implied that he wanted to find and thank that commander and someone reading this told him that `Sevgul can find him` - seeing my name being mentioned, I would write to Philippos that the commander who had saved his life is no longer alive…One day I hope very much to have an interview with Philippos Yiapanis so he can tell me what he had gone through so we can write about it so other people can also learn about it… Philippos Yiapanis, in his social media post was saying `Why did I stay alive?` and his friends would answer him, `So that you can produce so many beautiful works of art…` For Philippos Yiapanis, life would become just a coincidence: One moment you were there and the next moment you could be executed, buried at the Gardens of Perdjana and years later your remains might be dug out and carried elsewhere… When the `De Cuellar Plan` came out and there was the fear of `Varosha might be given back to the Greek Cypriots`, some civilian and military authorities had `fears` and due to those `fears`, some burial sites were emptied and remains `relocated` or maybe even destroyed… The mass graves in the Gardens of Perdjana were also emptied according to my readers and these remains were reburied in the yard of the Namik Kemal Lyceum and there were also rumours that there were reburial of some remains in the parking lot of the `Anit Casino`…
But this wasn't the only thing that happened in Deryneia – a child ran away to safety, he just ran and ran like crazy… Are those who were with him and killed, still there? Or did their burial site was also opened and were their remains also carried elsewhere? We don't know…
Last year I had interviewed his elder sister Chrystalla Kyriakou and she had told me how she had lost her kids in one of the massacres in Deryneia… We had published Chrystalla Kyriakou's story in both YENIDUZEN and POLITIS newspapers – her father in law, her mother in law, her sister in law, her brother in law, her five-year-old son and her twin daughters who were only three years old were all killed on the 19th of August 1974 in Deryneia and they all went `missing`. Her brother Alkis had managed to come out alive from this massacre. When I had published my interview with her entitled `The Tears of Deryneia`, this had shocked the Turkish Cypriots because they did not know of this massacre… What was more, Chrystalla had always been in the forefront of bicommunal activities for peace – a woman in pain, a woman whose children were killed and went `missing`…
One of my Turkish Cypriot readers had seen a lot of dead bodies of children near the pool of the Golden Sands Hotel and had told me years later that `Maybe there was some sort of orphanage there?` Maybe these were the children of Chrystalla and the children of her relatives… In this massacre, Tasos, Christos and Koulla, the three young children of her sister in law Sotira were also killed…
The Deryneia checkpoint opens and my stomach is in tangles… This checkpoint is quite different from other checkpoints since there are people killed and went `missing` in this area… There are the houses of the ghost city Varosha in this area… Some Greek Cypriots who lived in these houses look at their homes behind the barbed wires and feel sad…
It is a good thing that the Deryneia checkpoint has opened but it is bad that the wounds of Deryneia has not been treated, its tears not dried…
That's why I have a huge stone in my stomach…
If there existed a humanitarian system that functioned in Cyprus, then not only would this checkpoint open but we would have been talking about how to dry the tears of Deryneia, how to treat the wounds of Deryneia and we would have developed policies and projects to do that…
Authorities from both sides of the partition line could have helped the Cyprus Missing Persons` Committee to find the `missing` of Deryneia and Varosha… An investigation could be done to see where the remains of `missing persons` taken from these areas have been carried to… Authorities on both sides, particularly the Turkish Cypriot authorities could have helped more the CMP for this.
If the authorities could have felt the pain of the Greek Cypriots from this whole area, they would have understood that these Greek Cypriots could not just pass from this road like a tourist because the deep pains would start bleeding over and over again – and they would have helped civil society to make programmes for the healing of the wounds of the area…
Just as I cannot pass from the road of Tochni or Maratha like a tourist, those who have `missing` in their families and feel that tragic pain for their loved ones, these relatives of `missing` cannot just pass by this road like a tourist… I cannot go with joy to Kofinou or Zygi or Tochni or Galatia or Sinda or Kondea or Oroklini – each time I pass from these areas my heart starts bleeding again and again as I remember the terrible massacres committed in these areas both by Turkish Cypriots and Greek Cypriots…
The only way to prevent these wounds to be used by extreme right groups over and over again is to dry the tears of Deryneia… And for this, the two leaders, Akinci and Anastasiades could have done important work.
Unfortunately, Cypriots in general fail when it comes to humanity – they act without thinking, they stay silent when the pain of people is eaten up by wolves, they keep silent and cannot show any courage to share what they know due to their own little petty interests…
Very few Turkish Cypriots and Greek Cypriots get a `Bravo` when it comes to humanity – and those are the ones who feel the pain of all `missing` Cypriots in their own hearts and who try to help ease this pain and who try to help dry the tears, no matter what the nationality of the victims are…
I salute them with all my heart and thank them for keeping the candle of hope on this land for humanity, despite all the restraints of the lack of a humanitarian system on this land.

14.11.2018

Photo: Andreas, 5 year old son of Christalla "missing"...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 25th of November 2018, Sunday. A similar article of mine was published in Turkish in the YENİDÜZEN newspaper on my pages entitled "Cyprus: The Untold Stories" on the 15th of November 2018 and here is the link:

http://www.yeniduzen.com/derinyanin-gozyaslari-henuz-dinmedi-yaralari-henuz-sarilmadi-13230yy.htm