Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Μου τηλεφώνησε ένα πρωί όταν δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ το άρθρο μου για το βομβαρδισμό του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθαλάσσας και ακουγόταν αναστατωμένος… Ήθελε να διορθώσει κάτι: Ήταν πολύ σημαντικό για αυτόν να τονίσει ότι όχι, δεν υπήρχαν αντιαεροπορικά όπλα στην οροφή του νοσοκομείου… Ήταν νοσηλευτής στο νοσοκομείο αλλά όχι απλά νοσηλευτής, κάποιος υπεύθυνος, μαζί με τη γυναίκα του και με προσκάλεσε στο σπίτι του για να μιλήσουμε με λεπτομέρειες. Τις επόμενε μέρες, πήρα ένα ταξί και πήγα στο σπίτι του στην Αγλαντζιά για να συναντήσω τον Κύπρο Δημοσθένους και τη γυναίκα του Έλλη, ή μάλλον «Λίλλη» όπως τη φωνάζουν…
Καθίσαμε και μιλήσαμε στο όμορφο τους σπίτι και αυτός και η Λίλλη μου είπαν την τραγική ιστορία του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθαλάσσας – πως είχε βομβαρδιστεί από τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα στις 20 Ιουλίου 1974 από το πρωί περίπου στις 9 η ώρα μέχρι τις 1:30 και πως πέθαναν 31 ασθενείς, πως άλλοι πληγώθηκαν, πως έπρεπε να μαζέψει κομμάτια από σώματα αφού μια μεγάλη βόμβα έπεσε σε ένα από τους θαλάμους σκοτώνοντας όλους και κατακομματιάζοντας τους και πως τους έθαψε στον κρατήρα που δημιουργήθηκε από τη βόμβα στη μέση του θαλάμου…
Ο Κύπρος Δημοσθένους γεννήθηκε το 1940 και ήταν από τη Λευκωσία – έζησε όλη του τη ζωή στην περιοχή της Αγλαντζιάς, εκτός από τον καιρό που πήγε στο Λονδίνο για να σπουδάσει… Είχε πέντε αδελφές και αυτός ήταν ο μόνος γιος της οικογένειας… Όταν αποφοίτησε από το γυμνάσιο το 1957, ένας φαρμακοποιός φίλος του του είχε πει να ενταχθεί στη νοσηλευτική αφού τότε η κυβέρνηση πλήρωνε καλύτερους μισθούς από τον ιδιωτικό τομέα. Έτσι επέλεξε τη νοσηλευτική και το 1958 στάλθηκε στην Αγγλία για να σπουδάσει για τρία χρόνια στη νοσηλευτική σχολή… Έμεινε περισσότερο για να βγάλει κάποια λεφτά και να μπορέσει να επιστρέψει και επέστρεψε στην Κύπρο το 1962… Στην επιστροφή του εργοδοτήθηκε στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Εκείνο τον καιρό το νοσοκομείο αυτό ήταν δίπλα από το ξενοδοχείο Hilton και έμεινε εκεί μέχρι το 1964. Το 1964 κτίστηκε το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθαλάσσας και μετακόμισαν εκεί τον Αύγουστο του 1964.
Μέχρι το 1974 οι ασθενείς ήταν από όλες τις κοινότητες: Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Αρμένιοι Κύπριοι και Μαρωνίτες Κύπριοι νοσηλεύονταν στο ίδιο νοσοκομείο – είχαν περίπου 900 ασθενείς! Μέχρι το 1963 υπήρχαν επίσης Τουρκοκύπριοι νοσηλευτές με τους οποίους εργάζονταν μαζί και μια νύκτα μετά τις συγκρούσεις του Δεκεμβρίου του 1963 σταμάτησαν να έρχονται… Αλλά θυμάται ακόμα τους Djihan, Sarper, Lutfi, Baykan, Fikriye, Ayshe, Servet and Seval… Αυτοί ήταν οι νοσηλευτές που εργάζονταν μαζί τους.
Παρόλο που οι νοσηλευτές σταμάτησαν να έρχονται, οι Τουρκοκύπριοι ασθενείς παρέμειναν στο νοσοκομείο μέχρι το 1974…
Όταν έγινε το πραξικόπημα έπρεπε να έχει πάσο για να μπορεί να ταξιδεύει αφού οι δρόμοι τότε ήταν επικίνδυνοι… Τα παιδιά του έπασχαν από ιλαρά έτσι η γυναίκα του Λίλλη ήταν στο σπίτι και έπρεπε να μείνει στο νοσοκομείο μέχρι την Παρασκευή στις 7 το βράδι της 19ης Ιουλίου 1974 όταν πήγε στο σπίτι του για να δει την οικογένεια του… Τους είδε και επέστρεψε αλλά στις 20 Ιουλίου 1974 στις 5 το πρωί τον κάλεσαν από το νοσοκομείο – εκείνοι που ήταν καθήκον στο νοσοκομείο είχαν δει τούρκικα πολεμικά αεροπλάνα να κάνουν μανούβρες πάνω από το νοσοκομείο το πρωί και του τηλεφώνησαν να έρθει. Επειδή είχε σπουδάσει στην Αγγλία, ο Κύπρος Δημοσθένους είχε ψηλή θέση στο νοσοκομείο… Εκείνο τον καιρό είχαν περισσότερους από 500 ασθενείς… Οι περισσότεροι από τους ασθενείς τους ήταν ηλικιωμένοι και έμεναν στο νοσοκομείο για πολύ καιρό – ζούσαν ουσιαστικά στο νοσοκομείο…
«Όταν θέλαμε να τους στείλουμε στο σπίτι στα χωριά τους, κάποιοι από αυτούς αρνήθηκαν αφού το νοσοκομείο είχε γίνει το σπίτι τους – ζούσαν εκεί για πολλά χρόνια – υπήρχαν πολλοί άνθρωποι σε αυτή την κατάσταση…»
Κάποιες οικογένειες δεν ήθελαν τους δικούς τους ασθενείς τότε διότι δεν ήθελαν να αποδεχθούν ότι μια τέτοια πάθηση υπήρχε στις οικογένειες τους και δεν ήθελαν κανένας να το ξέρει. Έτσι κάποιοι ασθενείς δεν είχαν κάπου για να επιστρέψουν… Το νοσοκομείο ήταν επίσης ένα μέρος αποκατάστασης για αυτούς…
Έτσι ο Κύπρος Δημοσθένους πήγε πίσω στο νοσοκομείο στις 5 το πρωί στις 20 Ιουλίου 1974. Όταν πήγε εκεί, είδε τα τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα να έρχονται από την κατεύθυνση του Στροβόλου-Λατσιών προς το νοσοκομείο και πετούσαν πάνω από το νοσοκομείο.
Θυμάται τι έγινε μετά:
«Στην αρχή είχα πει στους νοσηλευτές να μην βγάλουν τους ασθενείς από τους θαλάμους τους… Θέλαμε να τους κρατήσουμε ασφαλείς στους θαλάμους τους – αλλά πριν να δώσω την εντολή αυτή, εφόσον οι πόρτες ήταν ανοικτές, κάποιοι ασθενείς περιπλανήθηκαν έξω στην αυλή του νοσοκομείου… Οι νοσηλευτές προσπάθησαν να τους φέρουν πίσω μέσα… Στην αρχή τα τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα άρχισαν να πυροβολούν με αυτόματα όπλα… Έτσι πυροβολούσαν πριν να ξεκινήσει ο βομβαρδισμός. Είδα ένα από τους ασθενείς μας, ένα μεγαλόσωμο άντρα να τον πυροβολούν από τα αεροπλάνα – είχε έξι ή εφτά πληγές από σφαίρες στην πλάτη του... Ενώ περπατούσε στην αυλή, τον είχαν πυροβολήσει τα αεροπλάνα και έπεσε κάτω και πέθανε… Έτσι μαζέψαμε όλους τους ασθενείς μας στους θαλάμους και τους κλειδώσαμε για τη δική τους ασφάλεια. Όταν δεν υπήρχε κανένας στην αυλή, τα τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα άρχισαν να βομβαρδίζουν… Ο στόχος των βομβών ήταν οι θάλαμοι 35 και 4 και 5. Αυτοί ήταν σε ξεχωριστά κτίρια… Ο θάλαμος 1 καταστράφηκε εντελώς και όλοι οι ασθενείς μας που πέθαναν ήταν σε εκείνο το θάλαμο… Εκεί πέθαναν περισσότεροι από 30 ασθενείς… Είχαν ρίξει μια πολύ μεγάλη βόμβα στο κέντρο του θαλάμου και αυτό κατάστρεψε το θάλαμο. Ο θάλαμος 39 ήταν επίσης στόχος – αυτός ήταν θάλαμος γυναικών. Τι μπορούσαμε να κάνουμε όταν ξεκίνησε ο βομβαρδισμός; Τίποτα… Προσπαθούσαμε μόνο να προστατεύσουμε τον εαυτό μας. Ήμουν έξω στη μέση της αυλής – υπήρχαν κάποιοι θάμνοι και έκατσα κάτω εκεί – αυτό ήταν γύρω στις 9. Όταν είχα πάει στο νοσοκομείο είχα πει στους νοσηλευτές ότι θα ήμουν στο θάλαμο 35 και τους είχα πει «Μην αφήσετε τους ασθενείς να πάνε έξω…» Καθώς καθόμουν εκεί ένας από το προσωπικό είχε αρχίσει να φωνάζει στην αυλή «Με σκότωσαν!» - έτσι σηκώθηκα και είδα τι είχε συμβεί… Όταν τα τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα άνοιξαν πυρ, ένα τούβλο από τον τοίχο που είχε κτυπηθεί είχε πέσει και κτύπησε το πόδι του και αιμορραγούσε… Είχε νομίσει ότι είχε κτυπηθεί και φώναζε. Τον πήρα στους ώμους μου και τον έφερα για πρώτες βοήθειες από τους νοσηλευτές στο θάλαμο 11 που ήταν ο πιο απομακρυσμένος.
Όταν βγήκα έξω ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί και κάθισα κάτω πίσω από κάποιους θάμνους… Δεν μπορούσα να κινηθώ δεξιά ή αριστερά… Έπρεπε να μείνω εκεί για δύο ώρες. Όταν ησύχασαν τα πράγματα και πήγα πίσω στο γραφείο μου, είδα μια μεγάλη τρύπα που ανοίχθηκε από μια βόμβα που έπεσε εκεί που καθόμουν! Αν έμενα μέσα, σίγουρα θα πέθαινα… Ο βομβαρδισμός σταμάτησε γύρω στις 1:30 το μεσημέρι… Όπως σου είχα πει δεν υπήρχαν αντιαεροπορικά όλα στην οροφή των θαλάμων – είχαν το σχήμα της οροφής σπιτιών και ήταν φτιαγμένα με αμίαντο… Και ενώ κτιζόταν το νοσοκομείο αυτό το 1964, είχαν βαφτεί κόκκινοι σταυροί πάνω σε αυτές τις οροφές έτσι ώστε να ήταν κατανοητό ότι αυτές ήταν οροφές νοσοκομείου… Όλα τα κτίρια του νοσοκομείου είχαν αυτούς τους κόκκινους σταυρούς πάνω στις οροφές τους. Δεν υπήρχε ούτε και πολύ προσωπικό – σε κάθε θάλαμο υπήρχε ένας ή δύο νοσηλευτές και ήταν απασχολημένοι να κρατούν τον κόσμο μέσα… Το στρατόπεδο Αθαλάσσας στο πίσω μέρος του νοσοκομείου ήταν σχεδόν άδειο διότι οι στρατιώτες είχαν σταλεί εδώ και εκεί…
Όταν σταμάτησε ο βομβαρδισμός καθίσαμε για ακόμα λίγες ώρες και γύρω στις 3 το απόγευμα πήγαμε για να δούμε τις ζημιές που έγιναν στο νοσοκομείο. Είδαμε ότι ο θάλαμος 1 ήταν κατεστραμμένος ολοσχερώς. Υπήρχε ένας μεγάλος κρατήρας στο κέντρο του θαλάμου, που δημιουργήθηκε από τη βόμβα.
Η τρύπα ήταν όσο ψηλή όσο ένα δωμάτιο – μας είπαν ότι αυτή ήταν μια μεγάλη βόμβα των 500 λιμπρών.
Πήραμε κάποιους ασθενείς και κάποιους νοσηλευτές και μαζί αρχίσαμε να μαζεύουμε τα κομμάτια των σωμάτων των ασθενών μας που είχαν κατακομματιαστεί από τη βόμβα. Σχεδόν όλοι είχαν πεθάνει σε αυτό το βομβαρδισμό και τα σώματα τους κατακομματιάστηκαν. Μπορούσαμε να τους αναγνωρίσουμε μόνο από το κεφάλι τους. Ήταν ο μόνος τρόπος. «Αυτό το κεφάλι ανήκει σε αυτό το άτομο και εκείνο το κεφάλι σε εκείνο το άτομο…» Έτσι κάναμε ένα κατάλογο των ατόμων που είχαν πεθάνει στο βομβαρδισμό. Είχαμε το δικό μας τμήμα πρώτων βοηθειών για να περιθάλψουμε τους τραυματισμένους. Μεταφέραμε τους τραυματισμένους ασθενείς σε θαλάμους δίπλα από το δρόμο. Οι θάλαμοι αυτοί δεν υπέστηκαν ζημιές. Τα πολεμικά αεροπλάνα είχαν βομβαρδίσει τους θαλάμους στο πίσω μέρος, προς το δάσος. Υπήρχαν επτά θάλαμοι και δύο κτίρια γραφείων δίπλα από το δρόμο, στο μπροστινό μέρος. Είχαμε επίσης και ένα θέατρο. Αυτά δεν είχαν βομβαρδιστεί – τα αεροπλάνα είχαν περάσει πάνω από αυτά και βομβάρδισαν τα κτίρια στο πίσω μέρος. Μεταφέραμε όλους τους ασθενείς σε αυτούς τους μπροστινούς θαλάμους και περιθάλψαμε όλους τους τραυματισμένους σε ένα θάλαμο. Το μόνο άτομο που είχε πεθάνει στο νοσοκομείο και είχε θαφτεί αργότερα στη Λακατάμια ήταν ένας νοσηλευτής. Είχαμε δώσει το σώμα του στους συγγενείς του στη Λακατάμια… Όλους τους ασθενείς μας που είχαν πεθάνει στον βομβαρδισμό τους θάψαμε στον κρατήρα της βόμβας έξω από το θάλαμο 5. Τους έθαψα εγώ ο ίδιος… Πως ένιωθα; Ένιωθα λύπη αλλά τι να κάνω; Για πολλά χρόνια κοιμόμουν και τους έβλεπα στα όνειρα μου. Ποτέ δεν μπορούσαμε να φανταστούμε ότι κάτι τέτοιο μπορούσε να συμβεί στο νοσοκομείο μας… Μετά το γεγονός αυτό, εργάστηκα για ακόμα 23 χρόνια στο νοσοκομείο και αφυπηρέτησα το 1997. Μετά την αφυπηρέτηση ποτέ δεν μπήκα ξανά μέσα σε αυτό το νοσοκομείο. Διότι δεν ήθελα να θυμούμαι αυτά που ζήσαμε εκεί το 1974... Τους είχαμε θάψει χωρίς θρησκευτική τελετή, χωρίς ιερέα ή οτιδήποτε. Μάζευα κομμάτια από σώματα και τα έβαζα στον κρατήρα… Τους έβαζα σε σεντόνια και τους έβαζα στον κρατήρα… Ήταν σαν να και θάβαμε ζώα – ήταν φρικτό – ήταν καλοκαίρι, η μυρωδιά ήταν αφόρητη, δεν μπορούσαμε ούτε να κοντέψουμε – τους μαζεύαμε, τους τυλίγαμε σε σεντόνια και τους ρίχναμε στον κρατήρα… Είχαμε ένα ηλικιωμένο νοσηλευτή που πέθανε πριν από μερικά χρόνια. Είχε πάει στα Λατσιά και βρήκε κάποιο με σιήρο (μπουλντόζα) για να έρθει και να βάλει χώμα πάνω από τους ανθρώπους που είχαμε θάψει. Ήταν φρικτό να θάβεις ανθρώπους χωρίς μια προσευχή. Είχαμε θάψει Τουρκοκύπριους, Ελληνοκύπριους, Αρμένιους Κύπριους μαζί σε εκείνο τον κρατήρα, άντρες και γυναίκες…»
Η Λίλλη, η γυναίκα του Κύπρου που επίσης σπούδασε νοσηλευτική στην Αγγλία και επίσης δούλευε στο νοσοκομείο μέχρι την αφυπηρέτηση της, ανατρίχιαζε όταν ήταν καθήκον την νύκτα και έπρεπε να περάσει δίπλα από αυτόν τον τόπο ταφής στην αυλή του νοσοκομείου…
«Ένιωθα παράξενα όταν περνούσα κοντά από αυτόν τον τόπο ταφής αφού ήξερα ότι εκεί είχαν θαφτεί άνθρωποι. Είπαμε σε πολλούς ανθρώπους πολλές φορές να κάνουν κάτι για αυτό αλλά κανένας δεν ήρθε και κανένας δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον. Λυπούμαι πολύ που είχαν θαφτεί εκεί χωρίς καμία κηδεία και χωρίς καμία τελετή. Ο σύζυγος μου φύτεψε δέντρα γύρω από αυτό τον τόπο ταφής για να τους θυμόμαστε…»
Ο Κύπρος λέει «Οι ασθενείς μας ήταν η δεύτερη μας οικογένεια… Πέρασαν τόσα πολλά χρόνια από τότε που αφυπηρέτησα αλλά αν πάω σε κάποιο χωριό ή αν υπήρχε κάποιος ηλικιωμένος ασθενής ερχόταν και με αγκάλιαζε και με φιλούσε και ήθελε να καθίσουμε μαζί και να πιούμε ή να φάμε κάτι. Μας αγαπούν διότι και αυτοί ήταν η οικογένεια μας… Όλοι οι ασθενείς μας ήταν έτσι μαζί μας… Διότι τους αγαπούσαμε… Όχι όπως είναι τώρα τα πράγματα, διότι οι άνθρωποι άλλαξαν… Εκείνο τον καιρό περνούσαμε περισσότερο χρόνο στο νοσοκομείο παρά στο σπίτι. Απλά για να βοηθώ τους ασθενείς εργαζόμουν τουλάχιστον δέκα ώρες αντί επτά… Όμως τώρα, δεν ξέρω, οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί τώρα…»
Ευχαριστώ τον Κύπρο Δημοσθένους και τη Λίλλη Δημοσθένους που μου έδωσαν την ευκαιρία να διορθώσω και να μάθω τι πραγματικά συνέβηκε στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθαλάσσας… Ας ελπίσουμε ότι σύντομα θα γίνουν εκσκαφές και τα οστά 31 ασθενών – 3 από αυτούς Τουρκοκύπριοι – που είχαν θαφτεί στον κρατήρα της βόμβας να εκταφούν έτσι ώστε να έχουν κατάλληλες ταφές και κατάλληλους τάφους… Ας αναπαυθούν όλοι εν ειρήνη…
Photo: Μαζί με τον Κύπρο και τη Λίλλη Δημοσθένους…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 9th of July 2017, Sunday. An extended version of this interview was published on my pages entitled "Cyprus: The Untold Stories" in Turkish in the YENİDÜZEN newspaper on 12, 13, 14 and 15 June, 2017 and here are the links:
http://www.yeniduzen.com/kogustaki-hemen-herkes-oldurulmus-ve-bedenleri-parcalanmisti-onlari-ancak-baslarinda-10810yy.htm
http://www.yeniduzen.com/birinci-kogus-yok-edilmisti-buyuk-bir-bombaydi-cunku-birinci-kogusa-atilan-olen-butu-10816yy.htm
http://www.yeniduzen.com/kogusun-tam-ortasinda-cok-buyuk-bir-krater-vardi-3-10821yy.htm
http://www.yeniduzen.com/ceset-parcalarini-toplayip-o-cukura-koyuyordum-parca-parcaydilar-4-10827yy.htm
No comments:
Post a Comment