«Γιατί δεν είστε εδώ;…»
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Σήμερα θέλω να μοιραστώ μαζί σας πολύ ενδιαφέροντες ειδήσεις από το Balkan Insight που έχουν γραφτεί από τον Igor Spaic για κάποια φλιτζάνια καφέ που μνημονεύουν τους «αγνοούμενους» από τη Σρεμπρενίτσα…
Η καλλιτέχνης Aida Sehovic γεννημένη στη Βοσνία έχει δημιουργήσει αυτό το έργο τέχνης για να ευαισθητοποιήσει σχετικά με τη σφαγή στη Σρεμπρενίτσα και φέτος στις 11 Ιουλίου το πραγματοποίησε αυτό στο Σικάγο…
Φέρνοντας ένα μπρίκι και φλιτζάνια του καφέ – όσα φλιτζάνια όσων και τα οστά έχουν βρεθεί – μιλά με τους ανθρώπους στο δρόμο πίνοντας καφέ…
Ο Igor Spaic λέει στις ειδήσεις για αυτό το πολύ ενδιαφέρον έργο:
«Η γεννημένη στη Βοσνία καλλιτέχνης Aida Sehovic τοποθέτησε χιλιάδες φλιτζάνια καφέ σε μια πλατεία στο Σικάγο για να τιμήσει την επέτειο της γενοκτονίας στη Σρεμπρενίτσα το 1995, δημιουργώντας ένα μοναδικό μνημείο που λέει στο κοινό πως πέθαναν τα θύματα.
…
Κάθε χρόνο στις 11 Ιουλίου, η Aida Sehovic και η ομάδα των εθελοντών της βάζουν καφέ σε χιλιάδες μικρά κεραμικά φλιτζάνια και τα στήνουν σε μια πλατεία σε μια πόλη κάπου στον κόσμο.
Όμως τα άτομα για τα οποία φτιάχτηκε ο καφές ποτέ δεν εμφανίζονται για να τον πιούν.
Κάποιοι από αυτούς θάβονται εκείνη τη μέρα στο μνημείο στη Σρεμπρενίτσα αφού τα οστά τους έχουν εκταφεί από μαζικούς τάφους και ταυτοποιηθεί από δικανικούς εμπειρογνώμονες.
Οι περισσότερο από αυτούς έχουν ήδη ταφεί τα προηγούμενα χρόνια – ακόμα 1000 θεωρούνται ακόμα ότι είναι αγνοούμενοι.
Το προσωρινό μνημείο της Sehovic που ονομάζεται «STO TE NEMA», ή «ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΣΤΕ ΕΔΩ» στοχεύει στην ευαισθητοποίηση για τη σφαγή χιλιάδων Βόσνιων αντρών και αγοριών από τη Σρεμπρενίτσα πριν από 22 χρόνια, την οποία τα διεθνή δικαστήρια έχουν αποφανθεί ότι είναι πράξη γενοκτονίας. Συνολικά 8,372 θύματα έχουν μέχρι στιγμής κατονομαστεί.
Φέτος ο καφές διοργανώθηκε την Τρίτη 11 Ιουλίου στην πλατεία Daley Plaza στο Σικάγο.
«Σκόπιμα δεν έχουμε στο χώρο πινακίδες, σημαίες ή πανό για το μνημείο, έτσι ώστε οι περαστικοί αρχικά δεν έχουν καμία ιδέα τί κάνουμε και γιατί» είπε η Sehovic στο BIRN.
«Η εξάλειψη κάθε είδους συμβόλων που μπορεί να μας διαχωρίζει επιτρέπει στους ανθρώπους να προσεγγίσουν απλά και να υποβάλουν ερωτήσεις», είπε.
Η κατανάλωση καφέ από μικρά φλιτζάνια είναι κοινωνικό γεγονός στη Βοσνία, μια τελετουργία που φέρνει μαζί οικογένειες, γείτονες και φίλους.
Τα φλιτζάνια της Sehovic γεμάτα με το σκούρο ρόφημα έχουν στόχο την προσέλκυση των ανθρώπων έτσι ώστε να σταματήσουν και να ρωτήσουν περί τίνος πρόκειται. Τότε ενημερώνονται για τη γενοκτονία και γιατί είναι σημαντικό να θυμόμαστε και να μιλούμε για τις χιλιάδες θύματα της Σρεμπρενίτσας.
«Όταν εργάζομαι με τις κοινότητες που φιλοξενούν το μνημείο στην κάθε πόλη, και ιδιαίτερα με την ομάδα εθελοντών που είναι εκεί στο χώρο στις 11 Ιουλίου, μιλούμε πολύ για το πως να δημιουργήσουμε ένα φιλόξενο χώρο χωρίς αποκλεισμούς όπου όλοι νιώθουν ότι ανήκουν και μπορούν να είναι μέρος αυτού του μνημόσυνου άσχετα από την προσωπική τους ιστορία ή σύνδεση με τη Σρεμπρενίτσα ή τη Βοσνία», εξηγεί.
Έχοντας ζήσει στη Γερμανία και την Τουρκία ως πρόσφυγας του Βοσνιακού πολέμου του 1992-95, η Sehovic μετοίκησε στις ΗΠΑ το 1997, όπου τελείωσε της σπουδές της στις καλές τέχνες.
Είπε ότι η αρχική ιδέα για το έργο γεννήθηκε από απογοήτευση – σκέφτηκε ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτε για την υπόθεση αυτή. Ήθελε να δημιουργήσει ένα χώρο για τον εαυτό της και για άλλους για να κάνουν κάτι «άσχετα πόσο μικρή ή συμβολική θα μπορούσε να ήταν η χειρονομία».
«Ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ ότι κάτι που ξεκίνησε ως μοναδική παράσταση πριν από 12 χρόνια θα μετατρεπόταν σε ένα συμμετοχικό νομαδικό μνημείο που ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο, ευαισθητοποιώντας, δημιουργώντας συνείδηση, ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη για τη γενοκτονία στη Σρεμπρενίτσα», λέει.
Η Sehovic έχει ήδη παρουσιάσει το προσωρινό της μνημείο στις πόλεις Σεράγεβο και Τούζλα στη Βοσνία, σε αρκετές πόλεις στις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων των κεντρικών γραφείων του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, όπως επίσης και στη Γενεύη (Ελβετία), το Τορόντο (Καναδά), την Ιστανμπούλ (Τουρκία), τη Στοκχόλμη (Σουηδία) και τη Χάγη (Ολλανδία).
Αυτή και οι εθελοντές της χρειάζονται ολόκληρη τη μέρα για να φτιάξουν τον παραδοσιακό Βοσνιακό καφέ και να τοποθετήσουν τα μικρά γεμάτα φλιτζάνια (που ονομάζονται fildzan) στο χώρο. Ο αριθμός των fildzan αυξάνεται κάθε χρόνο και αυτά δωρίζονται από Βόσνιους από όλο τον κόσμο.
Επίσης, ποτέ δεν υπάρχει έλλειψη βοήθειας.
«Εκπλήττομαι κάθε χρόνο πόσο πολύ οι κοινότητες μας στη διασπορά και όλοι όσοι συναντούν το έργο «STO TE NEMA» θέλουν να είναι μέρος του όταν δουν τι είναι και ότι υπάρχει περιθώριο και για αυτούς να συμμετέχουν» λέει η Sehovic.
Στη φετινή προσπάθεια συμμετείχε μια ολόκληρη σειρά από οργανώσεις που αντιπροσωπεύουν τη Βοσνιακή διασπορά στις ΗΠΑ – κάτω από την καθοδήγηση του συντονιστή του έργου Asja Dizdarevic, οργανώθηκε και στηρίχθηκε από τη Λέσχη Βοσνίας Ερζεγοβίνης Σικάγου, το Βοσνιακό Αμερικανικό Ινστιτούτο Γενοκτονίας και Εκπαιδευτικό Κέντρο, την Οργάνωση Βοσνίων-Βορειοαμερικανών Γυναικών, το Βοσνιακό Ισλαμικό Πολιτιστικό Κέντρο, το Ισλαμικό Πολιτιστικό Κέντρο του Ευρύτερου Σικάγο, τον Σύλλογο Αμερικανών Βοσνίων και Ερζεγοβινιανών, τη Βοσνιακή Πολιτιστική Κοινότητα της Βορείου Αμερικής και το Σύνδεσμο των Επιζώντων της Σρεμπρενίτσας.
«Φέρνοντας μαζί τους επιζώντες και όλους τους άλλους που άμεσα ή έμμεσα επηρεάστηκαν από τη γενοκτονία της Σρεμπρενίτσας, το έργο «STO TE NEMA» υπογραμμίζει ότι κάθε γενοκτονία αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και άρα είναι έγκλημα εναντίων όλων μας» είπε η Sehovic…»
Στο περιοδικό «University of Vermont Quarterly» του Πανεπιστημίου του Vermont, σε ένα άρθρο με τίτλο «Φλιτζάνια Μνήμης» παρατίθενται περισσότερες πληροφορίες για την καλλιτέχνη Aida Sehovic:
«Κάποτε υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα από καφέ σε ένα φλιτζάνι καφέ. Ιδιαίτερα στη Βοσνιακή κουλτούρα, σημειώνει η Aida Sehovic, όπου η προετοιμασία και η κατανάλωση ενός φλιτζανιού καφέ έχει περισσότερα κοινά με την Ιαπωνική τελετουργία του τσαγιού παρά με μια στάση σε ένα Αμερικανικό Starbucks. Αυτό το καλοκαίρι, η Sehovic, μια καλλιτέχνης και απόφοιτος του 2002 από το UVM, χρησιμοποίησε την παραδοσιακή Βοσνιακή τελετουργία της σύναξης για καφέ ως το κεντρικό όχημα για μια εγκατάσταση τέχνης του Σεράγεβο για να επικεντρωθεί στην τραγική πρόσφατη ιστορία της πατρίδας της.
Η Sehovic είχε αρχίσει να εξερευνά τον καφέ ως μέσο κατά τη διάρκεια ενός έτους μετά το UVM όταν εργαζόταν για το μεταπτυχιακό της στο School of Visual Arts στη Νέα Υόρκη. «Ως πρόσφυγας, γίνεται ακόμα πιο σημαντικός», λέει για τη θέση του καφέ στο Βοσνιακό κοινωνικό ιστό. «Με τους περισσότερους άλλους τρόπους, είτε το θέλετε είτε όχι, προσαρμόζεστε στον αμερικανικό τρόπο ζωής. Αυτό είναι ένα μέρος της ταυτότητας μας που μπορούμε να διατηρήσουμε.»
Ένα ταξίδι το 2003 πίσω στη Βοσνία, την πρώτη επιστροφή της οικογένειας της, συνέπεσε με την επέτειο της σφαγής του 1995 στη Σρεμπρενίτσα, στην οποία 7-10 χιλιάδες Βόσνιοι είχαν σκοτωθεί. Τα συναισθήματα ήταν ιδιαίτερα έντονα στη διάρκεια της επετείου της 11-15 Ιουλίου επειδή τα σώματα των πρώτων θυμάτων ανακτήθηκαν και ταυτοποιήθηκαν από μαζικούς τάφους και τώρα θάβονται με τελετές. Η εμπειρία της επιστροφής στη Βοσνία σε μια τόσο φορτισμένη στιγμή κέντρισε τη φαντασία της Sehovic και άρχισε να αναδύεται ένα όραμα για ένα μελλοντικό έργο.
Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΜΑΣ
Μεταξύ έρευνας, συνεντεύξεων και της ανάπτυξης της γενικής ιδέας της δουλειάς της, το έργο της Sehovic «STO TE NEMA?» («Γιατί δεν είστε εδώ;») ετοιμαζόταν για σχεδόν ένα χρόνο, αλλά η τελική παραγωγή διαρκεί μια μέρα. Έκανε τις λογιστικές προετοιμασίες στη Βοσνία στη διάρκεια άδειας έξι βδομάδων από τη θέση της στο UVM's Registrar's Office και τότε το πρωί της 11ης Ιουλίου 2004, η Sehovic ξεκίνησε τη δουλειά στην εγκατάσταση της στο Σεράγεβο στην πλατεία μπροστά από ένα τζαμί. Ένα υπόστρωμα με χώμα, μήκους 30 μέτρων, απεικόνιζε το χάρτη της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης. Στην ανατολική άκρη στην περιοχή της Σρεμπρενίτσας, τοποθετήθηκαν 989 φλιτζάνια για τον κάθε ένα πολίτη του οποίου το σώμα είχε ταυτοποιηθεί και ξαναταφεί μέχρι σήμερα. Τα περισσότερα είχαν γεμιστεί με καφέ που φτιάχτηκε εκεί. Σαράντα τέσσερα φλιτζάνια είχαν μόνο κύβους ζάχαρης αντιπροσωπεύοντας εκείνους που ήταν κάτω των 18 χρονών και είχαν πεθάνει και ήταν πολύ νεαροί για την τελετουργία. Ένα μοναδικό τριαντάφυλλο αντιπροσώπευε το μόνο θύμα που ήταν γυναίκα. Σε ένα σάκο από λινάτσα στην άκρη, υπήρχαν ακόμα 338 άδεια φλιτζάνια που αντιπροσώπευαν αυτούς που θα θάβονταν εκείνη τη μέρα στη Σρεμπρένιτσα. Τρία μαγνητόφωνα ενσωματωμένα στο έδαφος έπαιζαν συνεχώς τη φωνή της Sehovic να απαγγέλει τα ονόματα και τις ημερομηνίες γέννησης των νεκρών.
Για την καλλιτέχνη το μάζεμα των φλιτζανιών (fildzan στα Βοσνιακά) ήταν ένα σημαντικό κομμάτι τόσο της διαδικασίας όσο και του τελικού αποτελέσματος. Πολλά φλιτζάνια ήρθαν από Βοσνιακές οικογένειες στην περιοχή του Burlington, όπου μετοίκησε η Sehovic με τους γονείς και τις τρεις αδελφές της το 1997 μετά από προηγούμενες παραμονές στην Τουρκία και τη Γερμανία. Πολλά ήρθαν από κατοίκους της Σρεμπρενίσα και των γειτονικών περιοχών, κάποιων που έχασαν οικογένεια στην σφαγή. Μια γυναίκα της έδωσε ένα φλιτζάνι που ήταν στην οικογένεια της για 40 χρόνια. Λαμβάνοντας υπόψη τη συμμετοχή τόσων στο έργο της, η Sehovic λέει, «Δεν είναι δικό μου έργο, αλλά δικό μας, η συνείδηση μας.»
Η Sehovic λέει ότι ο απώτερος της στόχος ήταν να δημιουργήσει «μια εμπειρία που κινείται και είναι δυνατή.» Οι φωτογραφίες της από εκείνη τη μέρα συμπεριλαμβάνουν φωτογραφίες όπως αυτή μιας γυναίκας με ένα παιδί δίπλα της, να γονατά για να ακούσει την απαγγελία των ονομάτων, με δάκρυα στα μάτια της, ένα ημερολόγιο με τις αντιδράσεις των επισκεπτών που συμπεριλαμβάνει σχόλια σε 13 γλώσσες. Η Sehovic υπολογίζει ότι 2000 άτομα είδαν το έργο και πολύ περισσότερα έμαθαν για αυτό μέσα από εκτεταμένη κάλυψη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη Βοσνία. «Ήταν μια πολύ συντριπτική εμπειρία» λέει η Sehovic. «Ήταν πολύ καλό για μένα, ως καλλιτέχνη, διότι μπορούσαν να δω ότι πραγματικά λειτουργούσε. Όμως είναι ένα πολύ θλιβερό έργο.»
ΓΕΦΥΡΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ
Η τάξη για τρισδιάστατο σχεδιασμό της καθηγήτριας Kathleen Schneider ήταν μια κεντρική στιγμή για τη Sehovic ως φοιτήτρια, διευρύνοντας την άποψη της για το τι θα μπορούσε να είναι η τέχνη και οδηγώντας την να σπουδάσει τέχνη του στούντιο. Η καθηγήτρια θυμάται τη Sehovic ως «άτομο που έπαιρνε ρίσκα, τόσο πρόθυμη να πειραματιστεί». Ένα ερευνητικό έργο στην τάξη της Schneider σύστησε τη Sehovic στην Κολομβιανή γλύπτρια Doris Salcedo, της οποίας το έργο επικεντρώνεται στην τραγωδία των χιλιάδων «εξαφανισμένων» στη χώρα της και αυτό αντήχησε στην νεαρή Βόσνια καλλιτέχνη. Η Sehovic ξεκίνησε να διερευνά παρόμοια θέματα με την καθοδήγηση της Schneider στη διάρκεια του πτυχίου της, συμπεριλαμβάνοντας μια εγκατάσταση με τίτλο «Δέντρο της Ζωής» στο ανώτερο πρόγραμμα John Dewey Honors Program.
Η Sehovic ελπίζει να επεκτείνει την εμβέλεια του έργου «STO TE NEMA?» με επόμενες εγκαταστάσεις στις 11 Ιουλίου, με τον αριθμό των φλιτζανιών γεμάτων με καφέ να αυξάνεται καθώς περισσότερα σώματα ανευρίσκονται, ταυτοποιούνται και θάβονται. Εργάζεται επίσης σε τελικές επεξεργασίες ενός βίντεο που τραβήχτηκε από τον Gates Gooding, τελειόφοιτο του UVM. Με τη βοήθεια του URECA! (προπτυχιακή υποτροφία του UVM για έρευνα), ο Gooding ταξίδεψε στη Βοσνία για να κινηματογραφήσει και να βοηθήσει τη Sehovic στο έργο της και να δημιουργήσει τη δική του ταινία για τη Βοσνιακή νεολαία.
Η Sehovic οραματίζεται να δημιουργήσει δύο τελικές εκδοχές του βίντεο «STO TE NEMA?» - μια για Βόσνιους θεατές και μια για Αμερικανούς – και ελπίζει να τις προβάλει στο UVM αργότερα φέτος. «Ένα έργο όπως αυτό είναι τρόπος επούλωσης για τους Βόσνιους, να συμβιβαστούν με αυτό το τρομερό πράγμα που μας έχει συμβεί» λέει η Sehovic. «Και για τους Αμερικανούς είναι το κτίσιμο μιας γέφυρας κατανόησης για το μέρος από όπου έρχονται οι Βόσνιοι, διότι είναι πολύ δύσκολο να μιλάς για αυτά τα πράγματα.»…»
Photo: Τα φλιτζάνια μνημονεύουν τους αγνοούμενους στη Βοστώνη πέρσι…
(*) Article published on the 13th of August 2017, Sunday in the POLITIS newspaper.
No comments:
Post a Comment