Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
Ahmet Demirel worked as a guardian at the Central Prisons, starting from the year 1956… His daughter Belgin Demirel is writing his memoirs for him, making him talk and tell her stories from those times…
I want to share with you some of his remarkable memoirs from those days, through the writing of our dear friend Belgin… Ahmet Demirel is from Geunyeli and here is what he remembers:
"When I began working as a guardian at the central prisons, the director of the prisons was a Scotsman called Iron, coming from the Cyprus Regiment. He also had an assistant, also Scotch called Mr. Reed. In the Cyprus Regiment, he had become a Colonel… Before the EOKA events, there had been a lot of riots at the prisons and he was appointed to the prisons in order to suppress these riots. Riots never end in prisons and in fact, Colonel Iron did repress the riot…
There was only one high level Cypriot who was a Greek Cypriot from Vatyli called Staphios but when I was appointed he was in the hospital. Because there was someone from EOKA whom some people wanted to escape from prison and during that kidnapping attempt, they had shot this high level official. EOKA had just began… It must have been a serious wound since when he had come back, he could not use his right hand and could only work with his left hand… He was a good person with a lot of discipline… Generally guardians were complaining about too much discipline but I never saw such a behaviour from him. He used to joke with me…
Before I became a guardian, there was an officer called Nouri… He was responsible for sustenance. But he was gone before me.
After the Republic of Cyprus was declared, Turkish Cypriots too would be appointed to the management positions of the central prisons.
Turkish Cypriot guardians were more than Greek Cypriots since after EOKA, due to the pressure from EOKA, Greek Cypriots were afraid to become guardians. During the time of the Republic, we were far more in numbers as Turkish Cypriots.
When we entered the exams in 1956, they had opened a position for 30 guardians, we passed the exams as 28 persons, 5 of these were Greek Cypriots. But 3 of these Greek Cypriots would not show up for their duties. As EOKA developed, more Turkish Cypriots would enrol to become guardians. Maybe around 200 Turkish Cypriots had enrolled as guardians. All of them were in a "temporary" status. When the Republic was going to be declared, they were kicked out of their jobs. We entered the Republic era as 83 Turkish Cypriot and 67 Greek Cypriot guardians, together with the officers.
When the Republic was going to be declared, the Governor, the Chief of Police and the Head of the Central Prisons changed and civilians were appointed in their stead, instead of military personnel. In the Republic era, the head of prisons became someone called Nisiforos Antoniou who was a Greek Cypriot and his Assistant was Captain Kamil (Mr. Mehmet Kamil). Since he was known as Captain Kamil, he had taken this as a surname. He was a meticulous and orderly person. He gave a lot of importance to merit. In our time, there was no Public Service Commission yet and the promotions were done by the head of the prisons.
Captain Kamil would say, "I look for three things in those I would promote: Being tidy, having manners and being clean…"
On the 16th of August, the civilian personnel took control of the central prisons. Only those from EOKA were pardoned from the prison and they were set free… There was a pardon for ordinary criminals too but they had conditions… So the Central Prisons were almost empty… The Greek Cypriot prisoners were more than the Turkish Cypriot prisoners. There was this Turkish Cypriot called Dervish Arab who was doing a sentence for killing someone and there was this guy from Melousha… When I went to serve as a guardian, they had already been there. There were also four Greek Cypriots who had killed people… Although they were supposed to be hung, this sentence had been changed… When the EOKA people had been pardoned, the ordinary criminals had done a riot… They tied up the armchairs and built a ladder and put it near the wall and started climbing it and jumping from the wall and started escaping…
Our friend from Geunyeli, Hasan who was the son of the Mukhtar Ali and who was in a temporary position had started whistling and giving the sign that they were escaping. But the prisoners showed him a machete (pala) and told him, "Since you are leaving your job, why do you want to call this in?" they asked him. I was on guard at the back door. I had my friend from Geunyeli called AE. Since there were few prisoners, two guardians would do the job of one! When a prisoner was going to go somewhere, there had to be a guardian next to him to accompany him… When the prisoner was passing from the door, both the numbers of the prisoner and the guardian would be written down… Our job was this…
During the riot when some prisoners could not escape from the wall, they came towards where we were… They pushed and pulled down the door – my friend AE became afraid and started running away and I was afraid to stay alone and I followed him and we went together to the police station. The prisoners were throwing keremiti at us from the roof… Since at the beginning of the riot a telephone call was made, backup from the military was coming…There was a mixture of around 130-150 prisoners we were facing, they were a mixture of Greek Cypriot and Turkish Cypriot prisoners… The military came and threw tear gas bombs and started beating them and putting them inside the prison.
In the Central Prisons, Turkish Cypriot guardians would guard those from EOKA and the Greek Cypriot guardians would guard the ordinary criminals.
When the massacre of some Kondemenos Greek Cypriots happened on the 12th of June 1958 in Geunyeli, some Turkish Cypriot guardians came under attack in the prison and they were beaten up. After this incident, Turkish Cypriots started guarding the ordinary prisoners and Greek Cypriots started guarding the EOKA guys.
Sampson was a very inconsistent person… He was in the group of "Those EOKA guys who might be hanged". In the same group there was Nicos Sophokleous and Rossides… Sampson had begun his working life at the Cyprus Post published by Charles Foley. After he had joined EOKA, he was using the nickname "Atrotos" which meant invincible and there was information that he might be in the execution team under direct order of the EOKA leader General Grivas... According to rumours, Sampson would give his gun that he had used to shoot people to young women who came with him so there would be no gun on him – he would then take photos and would send these photos to The Cyprus Post. The Scotland Yard got suspicious that Sampson was the first journalist to be at the crime scene and they had arrested him… While he was giving his sentence, he underwent a lot of torture… When I was taking him over to guard him, I saw that his nails of his hands were purple…
He was an incorrigible type of person… How he would act from one moment to the next, you would never know… Turkish Cypriot and Greek Cypriot newspapers would be available at the prisons… And the prisoners would read these in their common social areas… When the guardian Mustafa Onbashi was on duty who knew perfect Greek, I think there was something in the newspaper that was found to be objectionable and the newspapers were taken away. Sampson, thinking that Mustafa Onbashi had the order to collect the newspaper got very angry and he said while he was next to me, "He will see…"
So I warned Mustafa Onbashi that Sampson had used these threatening words so that he could take care of himself and be careful. When Sampson found out that I had warned Mustafa Onbashi, he said to me "One bullet for you, helalissou!" I took some money out of my pocket and gave it to him and said, "Take this money, maybe you will not have enough money when you get out of prison…" He looked at me with vengeance and he said, "You think this is a joke…" After a while there was a pardon and Sampson's sentence of death was turned to imprisonment for life. When he heard about this pardon, he asked from the responsible sergeant to open the door so that he could hug Nikos Sophokleous and Rossides… I opened the door and took a defence position… He came towards me and said, "Mr. Ahmet, let us forget what happened until now. From now on, you are my brother" and we hugged each other… This was still the British Colonial rule… Those prisoners who seemed dangerous would be sent to the UK and would be kept there in prisons. Sampson was sent there too. There, 3-4 guardians would be serving that were connected with us…
After the Zurich and London Agreements signed in 1959, Sampson, as well as other prisoners connected with EOKA serving in the UK were set free and pardoned. Sampson went to Greece and stayed there since he was banned from entering Cyprus until the Republic was established. On the 16th of August 1960 he returned from Rhodes… Makarios had greeted him… He complained to Makarios, "Did we fight for this?" And Makarios would use his famous "jumping board" analogy for Cyprus Republic for the first time there, as an answer to him… After 1960 Sampson would set up the MAHI newspaper. He was thinking that he was not being treated right since most of the posts of the ministries and MPs were shared amongst those from EOKA… Because he was abroad, he was thinking that he was being discriminated… Yorgadjis would be the new leader… He would become the most powerful person after Makarios… Sampson's relations with Yorgadjis would deteriorate and would reach the level of hate… On the 14th of May 1961, Sampson would be arrested once again with the suspicion that he had killed the English architect Peter Gray who had only been on the island for three weeks.
When I went on duty in the prisons, he hugged me saying "Gardashi mou!" ("My brother!") and he continued, "Do you see what that …. Yorgadjis did to me?"
I said, "No…"
He said, "I knew you would not accept this…"
Because of lack of evidence, Sampson would be set free and we never came across each other again…"
15.7.2021
(Article published in the POLITIS newspaper on the 29th of August 2021, Sunday)
https://politis.com.cy/apopseis/oi-kentrikes-fylakes-oi-synthikes-kai-o-sampson-anamniseis-enos-t-k-desmofylaka-tis-sevgul-uludag/?fbclid=IwAR2rRatduIi2_hoKir5kU1oYSfIXkHAhtEAGH-euMVFBKk3NiHFCXdmRcjs
Photos: Ahmet Demirel and the group photo of the guardians from Geunyeli...
YENİDÜZEN
*** Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ
Caramel_cy@yahoo.com
*** KIBRIS'TAN HATIRALAR...
"Bir gardiyanın anıları... Sampson'un tehditleri... Ve mahkumların isyanı..."
Belgin DEMİREL
Belgin Demirel arkadaşımız, sevgili babacığı Ahmet Demirel'in anılarını kaleme almaya ve sosyal medya sayfasında paylaşmaya devam ediyor... Belgin Demirel, babasının ağzından hatıralarını şöyle yazıyor:
"Ben 1956'da gardiyanlığa başladığımda, hapishane müdürü, Kıbrıs Alayı'ndan gelme Iron isminde bir İskoç idi. Bir de yardımcısı vardı Mr Reed isminde ve o da İskoç idi. Askerde rütbe alamazlarmış, en çok onbaşılığa kadar yükselebilirlermiş. Ne kadar doğru idi bilmiyor. Kıbrıs Regimenti (Alay) diye bir kuruluşa geçmiş. Orada Colonel (Albay) olmuş.
O dönemlerde (EOKA'dan önce) cezaevinde çok isyan çıkarmış ve bu isyanları bastırması için hapishanede görevlendirilmiş. Zaten cezaevlerinde isyanlar bitmez. Gerçekten de Iron, isyanı bastırmış. Yüksek rütbeli bir tek Kıbrıslı vardı ve o da Rum idi. Ben yazıldığımda, Stafios isimli aslen Vadilili olan o Rum, hastanede idi. Çünkü hapishaneden kaçırılmak istenen bir EOKA'cı varmış ve bu kaçırma girişimi esnasında bu yüksek rütbeli görevliyi vurmuşlar. EOKA yeni başlamıştı. Ciddi bir yaralanma olmuştu herhalde ki göreve döndüğünde sağ elini kullanamaz duruma gelmişti ve sol eli ile çalışabiliyordu. Çok disiplinli ve iyi biriydi. Genel olarak gardiyanlar, aşırı disiplininden şikayetçi idi, ama ben öyle bir yanını görmedim. Benimle şakalaşırdı.
EOKA BAŞLAYINCA, RUMLAR GARDİYAN YAZILMAYA KORKARDI...
Ben göreve gelmezden önce, Nuri isminde bir subay varmış. Ben ona yetişmedim. İaşeden sorumlu bir subay imiş. Cumhuriyet kurulduktan sonra Türkler de yönetime gelmişti. Gardiyanlarda sayısal olarak Türkler fazla idi. EOKA başlayınca, EOKA'cılar baskı yaptığı için, Rumlar gardiyan yazılmaktan korkarlardı. Cumhuriyet Dönemi'ne biz Türkler, sayısal olarak fazla bir şekilde girdik. Bizim gireceğimiz zaman, yani 1956'da, 30 kişilik münhal ilan edilmişti. Biz 28 kişi sınavı geçtik. Onların 5'i Rum olduğu halde 3 kişisi göreve gelmemişti. EOKA ilerledikçe çok Türk yazıldı. Belki de 200 kişi gardiyan yazıldı. Hepsi muvakkat(geçici) idi. Cumhuriyet kurulacağında da bu muvakkatlar durduruldular. Cumhuriyet Dönemi'ne, 67 Rum 83 Türk gardiyan olarak girdik subaylarla beraber.
Cumhuriyet kurulacağında, anlaşmaya gidilecek duruma gelince, Vali, Polis Genel Müdürü ve Cezaevi Müdürü değişti ve askeri yerine sivil kişiler görevlendirildi. Bize Mallowen isminde bir müdür gelmişti. Acker isminde bir diğer görevli vardı, ki müdür muavini gibi bir görevi vardı. Cumhuriyet kurulduğunda, Mallowen de gittiği için, o teslim verdi 60'taki cumhuriyet dönemi yönetimine.
KAPTAN KAMİL DÖNEMİ...
Cumhuriyet Dönemi'ne geçtiğimizde müdür Rum oldu, ismi Nisiforus Antoniou idi ilk müdürün. Müdür muavini de Captain Kamil (Mehmet Kamil Bey) idi. Captain Kamil olarak bilindiği için soyadını da Kaptan almıştı. (Captain=Yüzbaşı) Titiz ve düzenli bir adamdı. Liyakata çok önem verirdi. Bizim zamanımızda Amme Hizmeti Komisyonu henüz yoktu. Terfileri müdür verirdi. Captain Kamil, "Benim terfi vereceğim kişilerde üç T ararım" derdi, "Tertip, Terbiye, Temizlik"
16 Ağustos'ta sivil yönetim tarafından görev teslim alındı. Cezaevinde, yalnız EOKA'cılara af çıktı ve serbest kaldılar. Adi suçlulara da çıktı hükümet kurulduğunda. Ama onlar için bazı kriterler vardı af için. Cezaevi hemen hemen boşalmış idi. Rum mahkumlar daha fazla, Türk mahkumlar daha azdı. Katil suçlusu bir Derviş Arap ve bir de Meluşalı bir kişi vardı. Ben göreve gittiğimde orda idiler. Dört de Rum vardı insan öldüren. Cezaları idam olduğu halde bazı yöntemlerle idam cezaları değişmişti.
Ne vakit EOKA'cılar bağışlandı, adi suçlular da isyan etti. Kanepeleri birbirine bağlayarak merdiven yaparak, duvara dayadılar ve duvardan atlayıp atlayıp kaçmaya başladılar. Muvakkat arkadaşlardan Gönyelili arkadaşımız Mükdar Ali'nin oğlu Hasan, düdük çalıp, haber verdi. Mahkumlar ona pala göstererek, "Aha sen görevden ayrılıyorsun, ne diye haber vereceksin?" demişler.
Ben ara kapıda görevli idim. Yanımda Gönyeli'den arkadaşım AE ile birlikte idim. Artık mahkumlar azalınca, bir kişinin yapacağı işte iki kişi görev yapıyordu. Bir mahkum bir yere gideceğinde, muhakkak yanında bir de gardiyan olması gerekirdi. Kapıdan mahkum geçerken, hem mahkumun hem de gardiyanın numarası beraber yazılırdı.Bizim işimiz o idi. İsyan esnasında mahkumlar duvardan kaçamayınca, bizim tarafa geldiler. Kapıyı zorlayıp, yıktıar. Yanımdaki arkadaşım AE, korkup kaçmaya başlayınca ben de yalnız kalmaktan korkup, arkadaşımı izledim ve birlikte karakola gittik. Hapisler damdan bize kiremit atmaya başladılar. Biz, surlardan dışarıya çıktık. İsyan başlar başlamaz telefon edildiği için, yardım gelmekte idi askerden. Biz kaçarken, baktık karşıdan bir Türk gardiyan arkadaş, kaçanlardan birini yakalamış getirir. "Açın be kapıyı, iki paralık insanlar bizim ekmeğimizle mi oynaycak?" dedi. Onu böyle cesaretli görünce ben de onun arkasından döndüm, onu izlemeye başladı. Ama bu gardiyan arkadaş, beni fark etmeden ara kapıyı kapatınca ben yine dışarda kaldım. Bu defa da AE'ye doğru yürüdüm. Tam o esnada karşıdan 3-4 subayın geldiğini gördük. "Nereye gidersiniz?" diye sordular. Arkadaşım ne derse beğenirsiniz? "Mahkumlar kaçıyor da önleyeceğiz onları" dedi. Oysa mahkumlar batıya doğru kaçmakta idi, biz de doğuya doğru yürüyorduk. Subaylar, bizi ve dışarda mahkum çalıştıran gardiyanları da aldı ve duvarın yanına çıktık. Mahkumlar da bizim tarafa döndü bu arada. Cezaevlerinde duvarlar her zaman dış duvarlardan uzaktır. Bu kez yine damdan bize kiremit atmaya çalışırlar. Bize yardımın gelmekte olduğu söylendi. Rum ve Türk karışık, 130-150 kişlik mahkum vardı karşımızda. Asker geldi, göz yaşartıcı bomba attı ve sonra hepsini döverek içeri attı. Cezaevinde, surların dışında çalışma alanları ve mandıralar bulunurdu.Dışardaki bu alanlara çıkabilmek için, mahkumiyetinin yarısını yapacaksın da çıkabilesin. Oysa cingane gelirse, onun bugün geldi yarın dışarı çıkma hakkı vardı. Yazılı bir kural olmasa bile, cinganelere karşı, kaçmayacak diye bir güven vardı. Aşık isminde bir cingane, bu isyanın gerçekleştiği esnada çalışma alanında idi. Aşık, hatta gece de cezaevinin dışardaki mandırasında kalırdı. Bu olayda ata atlayıp, kaçaklardan tutup, cezaevine getirdi ve bağışlama aldı. Ne kadar almıştı hatırlamıyorum..."
EOKACILARI KIBRISLITÜRK GARDİYANLAR BEKLERDİ...
"1956'da İngiliz Sömürge Dönemi'nde gardiyan yazıldım. O zamanlar başşehir Lefkoşa'da bir Merkezi Cezaevi vardı. Kazaların merkezlerinde de karakollar bulunurdu. Bu karakollarda tutuklular gözetim altında tutulurdu. Bu düzenleme, EOKA'nın gelişmesiyle değiştirildi; kazalardaki karakol tutukluluğu iptal edildi. Sadece Atalassa'daki çiftlikte bazı adi suçlular ve 3-4 gardiyan kaldı.
Merkezi Cezaevi'nde EOKA'cıları Türk gardiyanlar, adi suçluları da Rum gardiyanlar beklerdi. 12 Haziran 1958'de Gönyeli'de bazı Kördümen Rumları'nın katledilişinden sonra, Merkezi Cezaevi'nde Türk gardiyanlara saldırıldı ve dövüldü. Bu olaydan sonra görev değişikliğine gidildi ve adi suçluları Türkler, EOKA'cıları da Rumlar beklemeye başladı.
Merkezi Cezaevi'nde koğuş sistemi yoktu; zindanlardan oluşurdu ve zindanlarda hücreler vardı. Katillikle itham edilenler ayrı bir bölümde idi. Bu bölümde bulunanlar, havalandırmaya çıktıklarında, idamhaneyi görürlerdi. Mahkumlar, her altı saatte bir sayılırlardı.
"BENİM HATIRLADIĞIM CELLAT..."
Benim hatırladığım cellat, KKTC Merkezi Cezaevi Müdürlüğü yapan Meriç Taydemir'in babası idi. Daha sonra bir İngiliz cellatlığa başlamıştı. EOKA'cıları asan kimdi, biz görevliler, hiçbir zaman göremedik ve öğrenemedik. Çünkü idam saatinde, görevliler olduğu yerde kalmak mecburiyetinde idi. Cezaevinde personel hareketi dururdu. Asacak kişi, görünmeyecek şekilde idamhaneye girer ve işi bitince geri dönerdi.
İlk öldürülen EOKA'cı, Makarios'un yeğeni Markos Drakos'un cesedi ailesine verilmişti. Ben o tarihte henüz gardiyan değildim. Bir vesile ile Lefkoşa'da bulunuyordum. Ömrümde böyle kalabalık görmemiştim. Olaydan sonra öldürülen ve asılan EOKA'cıları Merkezi Cezaevi'nin bahçesine gömmeye başladılar. EOKA'cıların asıldığı bu idamhane, Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde, kutsanarak, kapatıldı ve adi suçlular için başka idamhane yapıldı.
Kıbrıs'ta son idam 13 Haziran 1962 tarihinde gerçekleşti ve Haralambos Zaharias ile iki kişi idam edildi (Mihalis Hiletikos ve Lazaris Dimitriu –Karanlık Yön EOKA – Makarios Druşotis).
ZAHARİAS KARDEŞLER...
Antonis ve Haralambos Zaharias kardeşler, Leymosun'un İpsona köyündendiler. EOKA döneminde İngiliz İdaresi ile işbirliği yaptıkları, EOKA kahramanları Afkesentiu, Lanas ve Drakos'un yerlerinin bildirilmesi ve öldürülmesinde parmakları olduğu biliniyordu. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra da örgütlü olarak karanlık işlere devam ettiler. Daha sonra İngiltere'ye kaçtılar. "Suçluların İadesi" kapsamında, Antonis Zaharias hariç, diğer üç kişi Kıbrıs'a getirildi ve haklarında idam kararı çıktı.
Hambi'yi (Haralambos) eşi ile ben görüştürmekte idim. Çok zengindiler. Bağları, bahçeleri vardı. Bir gün eşi geldi, görüşme esnasında mahsulün toplanmasında çok zorluk çektiğini söyledi. Hambi de "Sana yardım etsinler, söyle kendilerine" deyince, eşi "Bir kuruşa muhtaç oldum, hiç kimse yardım etmiyor" dedi.
Hambi bana, "Re Ahmetti!" diye çağırırdı. Kendisine, "Bana ya 'Ahmet Bey' diye sesleneceksin, ya da 'Gardiyan Bey'" dedim. Şaşkın ve kızgın şekilde, "Daha neler göreceyik!" diye söylendi. Ben de ona, "Yaşayacak olsan, daha çok şey görebilirdin" dedim.
Zaharias ve diğer iki kişi asılacağında, gardiyanlara duyuru yapıldı. İdamda görev almak isteyenlere (geçmiş gün unuttum, 5 Kıbrıs Lirası mıydı, yoksa bir maaş mı) fazla ödenek verilecekti. Bir Rum çavuş ile bir Türk gardiyan cellatlık görevine talip oldular ve 13 Haziran 1962'de asıldılar.
"KÖYLÜLER CESETLERİ KABUL ETMEDİ..."
İpsona köylüleri, cesetlerin köy mezarlığına gömülmesine karşı çıktı. Eğer gömülürlerse, cesetlerin mezarlardan çıkarılıp, köpeklere yedirileceği söylendi. Bunun üzerine Lefkoşa Rum Belediyesi aracılığıyla, Lefkoşa Rum Mezarlığı'na gömüldüler. Gömülürlerken, cenazeye dost-akraba hiç kimse katılmadı."
SAMPSON'UN BİR SAATİ ÖBÜR SAATİNE UYMAZDI...
"Sampson'un bir saati öbür saatine uymazdı. 'İdamlık EOKAcılar' grubunda idi. Aynı grupta Nikos Sofekleous ve Rossides de vardı. Çalışma hayatına Charles Foley'nin sahibi olduğu ve editörlüğünü yaptığı, Kıbrıs'ta yayınlanan The Cyprus Post'ta başlamıştı. EOKA'ya katılışından sonra Türkçe karşılığı 'Yenilmez' anlamına gelen 'Atrotos' takma adını kullanıyordu ve EOKA lideri General Grivas'ın doğrudan emri altında bir infaz ekibinin parçası olarak görev yaptığı bilgisi vardı.
HER ZAMAN CİNAYET MAHALLİNE İLK GİDEN MUHABİR...
Sampson, kurbanlarını öldürdükten sonra, yanında birlikte gelen genç kadınlara silahını verip, kaçırtıyor, cesetleri fotoğraflıyor, ardından da fotoğrafları basılmak üzere The Cyprus Post'a gönderiyordu. Scotland Yard, Sampson'un her zaman cinayet mahalline ilk gelen muhabir oluşundan kuşkulanarak, onu tutuklattı. Polis karakolunda ifadesi alınırken çok işkence gördü. Nitekim ben cezaevinde kendisini teslim alırken, el tırnakları mosmordu. Uslanmaz bir tipti. Dediğim gibi bir saati öbür saatine uymazdı.
Cezaevine düzenli Türkçe ve Rumca gazeteler alınırdı. Bunları tutuklular sosyal ortak alanlarda okurdu. Rumca'yı okur-yazar derecede iyi bilen Mustafa Onbaşı'nın nöbette olduğu bir gün, sanıyorum sakıncalı bir şeyler bulunduğu için gazeteler toplatıldı.
SAMPSON'DAN TEHDİT...
Bunun üzerine öfkelenen Sampson, toplatma işini Mustafa Onbaşı'nın yaptığı hükmüne vararak, benim yanımda, "Ama o da görecek gününü" diye tehdit savurdu. Ben de bu tehdidi, dikkatli olması için Mustafa Onbaşı'ya bildirdim. Bilgiyi iletenin ben olduğumu öğrenen Sampson, 'Bir kurşun da sana helal olsun' dedi. Ben de cebimen çıkardığım parayı ona uzatarak, 'Al parayı da, çıktığında yeterli paran olmayabilir' dedim. Yüzüme kinle bakarak, 'Sen şaka sanın' diye söylendi. Bir süre sonra çıkan afla Sampson'un idam cezası ebediye çevrildi. Affın gerçekleştiğini duyduğunda sorumlu çavuştan öteki iki EOKA'cı Nikos Sofokleous ve Rossides ile kucaklaşmak için kapıyı açmamızı istedi. Kapıyı açıp bucağa çekildim, savunmaya geçtim ve topuzumun kolanını çıkardım. Üstüme doğru geldi ve 'Ahmet Bey şimdiye kadar olanları unutacağız. Sen benim gardaşımsın bundan sonra' dedi ve kucaklaştık. O dönemler İngiliz Sömürge Dönemi idi. Tehlikeli görülen tutuklular, Birleşik Kırallık'a gönderilir ve orada cezaevlerinde tutulurlardı. Sampson da gönderildi. Orada bize bağlı 3-4 gardiyan görev yapardı.
"BU MEMLEKETTE ARTIK YAŞANMAZ..."
Zürih ve Londra antlaşmalarının 1959'da imzalanmasından sonra Krallık'ta bulunan EOKA'cı mahkumlarla birlikte Sampson da serbest bırakıldı ve Yunanistan'a gitti. Cumhuriyet kurulana kadar Kıbrıs'a gelmesi yasak olduğu için, orada kaldı. 16 Ağustos 1960'ta Rodos'ta Makarios tarafından karşılanarak, Kıbrıs'a döndü. Rodos'taki bu karşılama töreninde Sampson, Makarios'a cumhuriyeti kastederek, "Biz bunun için mi harp etmiştik?' diye sitem etti. Makarios da bunun üzerine yeni kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti için, o ünlü 'sıçrama tahtası' tabirini ilk olarak kullandı. Orada görevli gardiyan arkadaşımız Ramiz Onbaşı, Kıbrıs'a gelince, "Bu memlekette artık yaşanmaz" diyerek İngiltere'ye göç etti.
16 Ağustos 1960 tarihi, aynı zamanda antlaşmalara bağlı olarak Türk ve Yunan alaylarının Kıbrıs'a resmen geliş tarihidir. Mağusa Limanı'ndan adaya ayak basan Türk Alayı'nı karşılamak için, hemen hemen tüm yurttaşlar sokaklara dökülmüş, çok büyük bir çoğunluk da alayı Mağusa Limanı'nda karşılamıştı. Yol boyunca kurbanlar kesilip, karşılama törenleri gerçekleştirildiği için, alay, iki saatlik yolu neredeyse altı saatte tamamlayabilmişti. Oysa Rumlar'ın çoğunluğu, Yunan Alayı'nı karşılamak yerine, uçakalanına gitmiş ve EOKA'cıları karşılamıştı.
MAHİ GAZETESİ...
Sampson, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra, 'Muharebe' ya da 'Mücadele' anlamına gelen 'Mahi' gazetesini kurdu. Bakanlıklar ile milletvekilliği sandalyeleri EOKA'cılar arasında paylaşılırken, adada olmadığı için, haksızlığa uğradığını düşünüyordu. Bu arada çift taraflı casusluk yapan Yorgacis, yeni devletin lider simaları arasına yükseliyordu. Makarios'tan sonra en güçlü şahsiyet olmuştu. Sampson'un Yorgacis ile ilişkileri giderek bozuldu ve nefret sınırlarına ulaştı.
14 Mayıs 1961'de, Kıbrıs'ta sadece üç haftadır kalan İngiliz mimar Peter Gray'in öldürülmesiyle bağlantısı olduğu şüphesiyle Sampson bir kez daha tutuklandı. Nöbete gittiğimde, 'Gardaşçığım!' diye bana sarıldı ve 'Görür müsün senin o... (Yorgacis) ne yaptı bana?' dedi. Ben,'Yok yahu!' deyince, 'Bilirdim kabul etmeyeceğini zaten' diye ekledi.
Sampson, bu suçtan delil yetersizliğinden dolayı serbest kaldı ve bir daha hiç karşılaşmadık."
(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler... Sevgül Uludağ – 29.6.2021)
https://www.yeniduzen.com/bir-gardiyanin-anilari-sampsonun-tehditleri-ve-mahkumlarin-isyani-17593yy.htm
Fotoğraflar: Ahmet Demirel ve Gönyelili gardiyanların toplu fotoğrafı...
Αναμνήσεις ενός Τουρκοκύπριου δεσμοφύλακα που εργαζόταν στις Κεντρικές Φυλακές…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Ο Ahmet Demirel εργάστηκε ως δεσμοφύλακας στις Κεντρικές Φυλακές από το 1956… Η κόρη του Belgin Demirel γράφει για αυτόν τα απομνημονεύματα του, κάνοντας τον να μιλήσει και να της πει ιστορίες από εκείνη την εποχή
Θέλω να μοιραστώ μαζί σας μερικές από τις αξιοσημείωτες αναμνήσεις του από εκείνες τις μέρες, μέσα από τα γραπτά της αγαπητής μας φίλης Belgin… Ο Ahmet Demirel είναι από το Κιόνελι και θυμάται τα ακόλουθα:
«Όταν άρχισα να εργάζομαι ως δεσμοφύλακας στις Κεντρικές Φυλακές, διευθυντής των φυλακών ήταν ένας Σκωτσέζος που ονομαζόταν Iron, προερχόμενος από το Κυπριακό Σύνταγμα (Τμήμα). Είχε επίσης έναν βοηθό, επίσης Σκωτσέζο που ονομαζόταν κ. Reed. Στο Κυπριακό Σύνταγμα, είχε γίνει Συνταγματάρχης... Πριν από τα γεγονότα της ΕΟΚΑ, υπήρξαν πολλές ταραχές στις φυλακές και διορίστηκε στις φυλακές για να καταστείλει αυτές τις ταραχές. Οι ταραχές δεν τελειώνουν ποτέ στις φυλακές και στην πραγματικότητα, ο Συνταγματάρχης Iron κατάφερε να καταστείλει αυτή την ταραχή…
Υπήρχε μόνο ένας υψηλόβαθμος Κύπριος που ήταν ένας Ελληνοκύπριος από τη Βατυλή και που ονομαζόταν Στάφιος, αλλά όταν διορίστηκα ήταν στο νοσοκομείο. Επειδή υπήρχε κάποιος από την ΕΟΚΑ τον οποίο κάποιοι ήθελαν να δραπετεύσει από τη φυλακή, κατά τη διάρκεια αυτής της απόπειρας απαγωγής είχαν πυροβολήσει αυτόν τον υψηλόβαθμο αξιωματούχο. Η ΕΟΚΑ είχε μόλις ξεκινήσει... Πρέπει να ήταν σοβαρός τραυματισμός, αφού όταν επέστρεψε, δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει το δεξί του χέρι και μπορούσε να δουλέψει μόνο με το αριστερό του χέρι... Ήταν καλός άνθρωπος με πολλή πειθαρχία... Γενικά οι δεσμοφύλακες διαμαρτύρονταν για την πολλή πειθαρχία, αλλά ποτέ δεν είδα τέτοια συμπεριφορά από αυτόν. Συνήθιζε να αστειεύεται μαζί μου…
Πριν γίνω δεσμοφύλακας, υπήρχε ένας αξιωματικός που ονομαζόταν Nouri… Ήταν υπεύθυνος για τη διατροφή. Αλλά είχε φύγει πριν από μένα.
Μετά την κήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, και οι Τουρκοκύπριοι διορίζονταν στις διοικητικές θέσεις των Κεντρικών Φυλακών.
Οι Τουρκοκύπριοι δεσμοφύλακες ήταν περισσότεροι από τους Ελληνοκύπριους αφού μετά την ΕΟΚΑ, λόγω πίεσης από την ΕΟΚΑ, οι Ελληνοκύπριοι φοβόντουσαν να γίνουν δεσμοφύλακες. Στη διάρκεια της Δημοκρατίας, οι Τουρκοκύπριοι ήμασταν πολύ περισσότεροι.
Όταν παρακαθήσαμε σε εξετάσεις το 1956, είχαν ανοίξει θέσεις για 30 δεσμοφύλακες, 28 άτομα περάσαμε τις εξετάσεις, και 5 από αυτούς ήταν Ελληνοκύπριοι. Όμως 3 από αυτούς τους Ελληνοκύπριους δεν εμφανίστηκαν στα καθήκοντά τους. Καθώς αναπτύχθηκε η ΕΟΚΑ, περισσότεροι Τουρκοκύπριοι εγγράφονταν για να γίνουν δεσμοφύλακες. Ίσως γύρω στους 200 Τουρκοκύπριους είχαν εγγραφεί ως δεσμοφύλακες. Όλοι τους ήταν σε «προσωρινή» βάση. Όταν η Δημοκρατία επρόκειτο να κηρυχθεί, τους έδιωξαν από τη δουλειά τους. Μπήκαμε στην εποχή της Δημοκρατίας ως 83 Τουρκοκύπριοι και 67 Ελληνοκύπριοι δεσμοφύλακες, μαζί με τους αξιωματικούς.
Όταν επρόκειτο να κηρυχθεί η Δημοκρατία, ο Διοικητής, ο Αρχηγός της Αστυνομίας και ο Επικεφαλής των Κεντρικών Φυλακών άλλαξαν και διορίστηκαν πολίτες στη θέση τους, αντί στρατιωτικού προσωπικού. Στην εποχή της Δημοκρατίας, επικεφαλής των φυλακών διορίστηκε κάποιος που ονομαζόταν Νησίφορος Αντωνίου, που ήταν Ελληνοκύπριος, και Βοηθός του ήταν ο Καπετάν Kamil (κ. Mehmet Kamil). Εφόσον ήταν γνωστός ως Καπετάν Kamil, το πήρε ως επώνυμο. Ήταν ένα σχολαστικό και τακτικό άτομο. Έδινε μεγάλη σημασία στην αξία. Στην εποχή μας, δεν υπήρχε ακόμα Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας και οι προαγωγές γινόντουσαν από τον Επικεφαλής των Φυλακών.
Ο Καπετάν Kamil έλεγε: «Ψάχνω τρία πράγματα σε αυτούς που θα προαγάγω: Να είναι τακτοποιημένοι, να έχουν τρόπους και να είναι καθαροί…»
Στις 16 Αυγούστου, το πολιτικό προσωπικό ανέλαβε τον έλεγχο των Κεντρικών Φυλακών. Μόνο αυτοί από την ΕΟΚΑ έλαβαν χάρη και ελευθερώθηκαν από τη φυλακή… Υπήρχε επίσης χάρη για τους απλούς εγκληματίες, αλλά υπήρχαν προϋποθέσεις… Έτσι οι Κεντρικές Φυλακές ήταν σχεδόν άδειες… Οι Ελληνοκύπριοι φυλακισμένοι ήταν περισσότεροι από τους Τουρκοκύπριους φυλακισμένους. Υπήρχε ένας Τουρκοκύπριος που ονομαζόταν Dervish Arab, ο οποίος εξέτιε ποινή για τη δολοφονία κάποιου και υπήρχε και ένας από τη Μελούσια… Όταν πήγα για να υπηρετήσω ως δεσμοφύλακας, ήταν ήδη εκεί. Υπήρχαν επίσης τέσσερις Ελληνοκύπριοι που είχαν σκοτώσει ανθρώπους… Αν και υποτίθεται ότι θα απαγχονίζονταν, αυτή η ποινή είχε αλλάξει… Όταν οι άνθρωποι της ΕΟΚΑ είχαν λάβει χάρη, οι απλοί εγκληματίες είχαν διοργανώσει μια ταραχή… Έδεσαν τις πολυθρόνες και έφτιαξαν μια σκάλα και την έβαλαν κοντά στον τοίχο και άρχισαν να ανεβαίνουν πάνω και να πηδούν από τον τοίχο και άρχισαν να δραπετεύουν…
Ο φίλος μας από το Κιόνελι, ο Hasan, που ήταν γιος του Mukhtar Ali και ο οποίος ήταν σε προσωρινή θέση, είχε αρχίσει να σφυρίζει και να δίνει το σήμα ότι δραπέτευαν. Όμως οι φυλακισμένοι του έδειξαν μια ππάλα (ένα μαχαίρι) και του είπαν: «Αφού θα φύγεις από τη δουλειά σου, γιατί θέλεις να το αναφέρεις;» τον ρώτησαν. Ήμουν σε επιφυλακή στην πίσω πόρτα. Είχα έναν φίλο μου από το Κιόνελι που ονομάζεται AE. Εφόσον υπήρχαν λίγοι φυλακισμένοι, δύο δεσμοφύλακες έκαναν τη δουλειά ενός! Όταν ένας φυλακισμένος επρόκειτο να πάει κάπου, έπρεπε να υπάρχει δίπλα του ένας δεσμοφύλακας για να τον συνοδεύει… Όταν ο φυλακισμένος περνούσε από την πόρτα, καταγράφονταν και οι δύο αριθμοί, του φυλακισμένου και του δεσμοφύλακα… Αυτή ήταν η δουλειά μας…
Στη διάρκεια της ταραχής, όταν μερικοί φυλακισμένοι δεν μπόρεσαν να διαφύγουν από τον τοίχο, ήρθαν προς το σημείο που βρισκόμασταν… Έσπρωξαν και έριξαν την πόρτα – ο φίλος μου ΑΕ φοβήθηκε και άρχισε να τρέχει μακριά και εγώ φοβόμουν να μείνω μόνος και τον ακολούθησα και πήγαμε μαζί στο αστυνομικό τμήμα. Οι φυλακισμένοι μας έριχναν κεραμίδια από την οροφή… Εφόσον στην αρχή της ταραχής είχε γίνει τηλεφώνημα, ερχόταν εφεδρεία από το στρατό… Υπήρχε ένα μείγμα περίπου 130-150 φυλακισμένων που αντιμετωπίζαμε, ήταν ένα μείγμα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων φυλακισμένων… Ο στρατός ήρθε και έριξε βόμβες δακρυγόνου και άρχισε να τους χτυπά και να τους βάζει μέσα στη φυλακή.
Στις Κεντρικές Φυλακές, οι Τουρκοκύπριοι δεσμοφύλακες φρουρούσαν αυτούς από την ΕΟΚΑ και οι Ελληνοκύπριοι δεσμοφύλακες φρουρούσαν τους απλούς εγκληματίες.
Όταν έγινε η σφαγή κάποιων Ελληνοκυπρίων από τον Κοντεμένο στις 12 Ιουνίου 1958 στο Κιόνελι, μερικοί Τουρκοκύπριοι δεσμοφύλακες δέχθηκαν επίθεση στη φυλακή και τους ξυλοκόπησαν. Μετά από αυτό το περιστατικό, οι Τουρκοκύπριοι άρχισαν να φρουρούν τους απλούς φυλακισμένους και οι Ελληνοκύπριοι άρχισαν να φρουρούν αυτούς από την ΕΟΚΑ.
Ο Σαμψών ήταν ένα πολύ ασυνεπές άτομο… Ήταν στην ομάδα «Εκείνων της ΕΟΚΑ που μπορούσε να απαγχονιστούν». Στην ίδια ομάδα ήταν ο Νίκος Σοφοκλέους και ο Ρωσσίδης… Ο Σαμψών είχε αρχίσει την επαγγελματική του ζωή στην εφημερίδα Cyprus Post που εκδιδόταν από τον Charles Foley. Μετά την ένταξη του στην EOKA, χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο «Άτρωτος» που σήμαινε ανίκητος και υπήρχαν πληροφορίες ότι μπορούσε να ανήκει στην ομάδα εκτέλεσης υπό την άμεση εντολή του αρχηγού της ΕΟΚΑ Στρατηγού Γρίβα... Σύμφωνα με φήμες, ο Σαμψών έδινε το όπλο του που είχε χρησιμοποιήσει για να πυροβολεί ανθρώπους, σε νεαρές γυναίκες που ήρθαν μαζί του, έτσι ώστε να μην έχει πάνω του όπλο – τότε έβγαζε φωτογραφίες και τις έστελνε στην Cyprus Post. Η Scotland Yard υποψιάστηκε ότι ο Σαμψών ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος που βρέθηκε στη σκηνή του εγκλήματος και τον συνέλαβαν… Ενώ εξέτιε την ποινή του, υπέστη πολλά βασανιστήρια… Όταν τον έπαιρνα για να τον φρουρώ, είδα ότι τα νύχια των χεριών του ήταν μωβ…
Ήταν ένας αδιόρθωτος τύπος ατόμου… Δεν ήξερες ποτέ πως θα ενεργούσε από τη μια στιγμή στην άλλη… Οι τουρκοκυπριακές και ελληνοκυπριακές εφημερίδες ήταν διαθέσιμες στις φυλακές… Και οι φυλακισμένοι τις διάβαζαν στους κοινούς κοινωνικούς χώρους τους… Όταν ήταν σε υπηρεσία ο δεσμοφύλακας Mustafa Onbashi που ήξερε τέλεια ελληνικά, νομίζω ότι υπήρχε κάτι στην εφημερίδα που κρίθηκε απαράδεκτο και οι εφημερίδες αφαιρέθηκαν. Ο Σαμψών, πιστεύοντας ότι ο Mustafa Onbashi είχε την εντολή να μαζέψει την εφημερίδα, θύμωσε πολύ και είπε ενώ ήταν δίπλα μου, «Θα δει…»
Προειδοποίησα λοιπόν τον Mustafa Onbashi ότι ο Σαμψών είχε χρησιμοποιήσει αυτές τις απειλητικές λέξεις για να μπορέσει να φροντίσει τον εαυτό του και να είναι προσεκτικός. Όταν ο Σαμψών ανακάλυψε ότι είχα προειδοποιήσει τον Mustafa Onbashi, μου είπε «Μια σφαίρα για σένα, χαλάλι σου!» Έβγαλα κάποια λεφτά από την τσέπη μου και του τα έδωσα και του είπα: «Πάρε αυτά τα λεφτά, ίσως δεν θα έχεις αρκετά λεφτά όταν θα βγεις από τη φυλακή…» Με κοίταξε εκδικητικά και είπε, «Νομίζεις ότι αυτό είναι αστείο…» Μετά από λίγο του δόθηκε χάρη και η ποινή του θανάτου του Σαμψών μετατράπηκε σε ισόβια φυλάκιση. Όταν άκουσε για αυτή τη χάρη, ζήτησε από τον υπεύθυνο λοχία να ανοίξει την πόρτα για να αγκαλιάσει τον Νίκο Σοφοκλέους και τον Ρωσσίδη… Άνοιξα την πόρτα και πήρα αμυντική θέση… Ήρθε προς το μέρος μου και είπε, «Κύριε Ahmet, ας ξεχάσουμε ότι συνέβη μέχρι τώρα. Από τώρα και στο εξής, είσαι ο αδερφός μου» και αγκαλιάσαμε ο ένας τον άλλον… Ήταν ακόμα η Βρετανική Αποικιοκρατία… Όσοι φυλακισμένοι θεωρούνταν επικίνδυνοι στέλνονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο και κρατιούνταν εκεί στις φυλακές. Ο Σαμψών στάλθηκε και εκεί. Εκεί, υπηρετούσαν 3-4 δεσμοφύλακες που ήταν συνδεδεμένοι μαζί μας…
Μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου το 1959, ο Σαμψών, καθώς και άλλοι φυλακισμένοι που είχαν σχέση με την ΕΟΚΑ και που κρατούνταν στο Ηνωμένο Βασίλειο απελευθερώθηκαν και τους δόθηκε χάρη. Ο Σαμψών πήγε στην Ελλάδα και έμεινε εκεί, εφόσον του απαγορεύτηκε να εισέλθει στην Κύπρο μέχρι την ίδρυση της Δημοκρατίας. Στις 16 Αυγούστου 1960 επέστρεψε από τη Ρόδο... Ο Μακάριος τον είχε υποδεχτεί... Παραπονέθηκε στον Μακάριο «Γι αυτό πολεμήσαμε;» Και ο Μακάριος χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την περίφημη αναλογία του για την Κυπριακή Δημοκρατία «jumping board» (μεταβατικό στάδιο), ως απάντηση σε αυτόν… Μετά το 1960 ο Σαμψών δημιούργησε την εφημερίδα ΜΑΧΗ. Σκέφτηκε ότι δεν του συμπεριφέρονταν σωστά, καθώς οι περισσότερες από τις θέσεις των υπουργείων και των βουλευτών μοιράζονταν μεταξύ εκείνων από την ΕΟΚΑ… Επειδή ήταν στο εξωτερικό, σκέφτηκε ότι υφίστατο διάκριση… Ο Γιωρκάτζης θα ήταν ο νέος ηγέτης… Έγινε το πιο ισχυρό άτομο μετά τον Μακάριο... Οι σχέσεις του Σαμψών με το Γιωρκάτζη επιδεινώθηκαν και έφτασαν σε επίπεδο μίσους... Στις 14 Μαΐου 1961, ο Σαμψών συνελήφθη για άλλη μια φορά με την υποψία ότι είχε σκοτώσει τον Άγγλο αρχιτέκτονα Peter Gray που βρισκόταν στο νησί για μόνο τρεις εβδομάδες.
Όταν πήγα στη βάρδια μου στις φυλακές, με αγκάλιασε λέγοντας «Καρντάση μου!» («Αδελφέ μου!») Και συνέχισε, «Είδες τι μου έκανε εκείνος ο …., ο Γιωρκάτζης;»
Είπα «Όχι…»
Είπε: «Ήξερα ότι δεν θα το δεχόσουν…»
Λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων, ο Σαμψών ελευθερώθηκε και ποτέ δεν συναντηθήκαμε ξανά...»
(Article published in the POLITIS newspaper on the 29th of August 2021, Sunday)
Photos: Ahmet Demirel and the group photo of the guardians from Geunyeli...
https://politis.com.cy/apopseis/oi-kentrikes-fylakes-oi-synthikes-kai-o-sampson-anamniseis-enos-t-k-desmofylaka-tis-sevgul-uludag/?fbclid=IwAR2rRatduIi2_hoKir5kU1oYSfIXkHAhtEAGH-euMVFBKk3NiHFCXdmRcjs
No comments:
Post a Comment