Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Βρίσκω τις σημειώσεις μου από ένα μαζικό τάφο, τις οποίες είχα γράψει πριν από ακριβώς 10 χρόνια, στις 4 Ιουνίου 2007…
Ο καιρός πέταξε, με τόσες πολλές ιστορίες, τόσους πολλούς άλλους μαζικούς τάφους στους οποίους έχω πάει, τόσους πολλούς άλλους τόπους ταφής, αλλά ένα πράγμα δεν αλλάζει: Το σοκ, το εξωπραγματικό θέαμα, η απελπισμένη κραυγή των νεκρών, ο τρόπος με τον οποίο ρίχτηκαν στον μαζικό τάφο, ο τρόπος με τον οποίο έχουν παγώσει με το χρόνο…
Πριν από δέκα χρόνια, τον Ιούνιο του 2007 είχα γράψει για το μαζικό τάφο στο Παλαίκυθρο, τον οποίο είχε δείξει στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων ένας από τους αναγνώστες μας… Είχα επισκεφτεί εκείνο το μαζικό τάφο με τον δημοσιογράφο φίλο μας Ανδρέα Παράσχο…
Αυτός είχε εμπειρία με μαζικούς τάφους – εγώ, παρόλο που έγραφα για «αγνοούμενους» για τα προηγούμενα έξι χρόνια, ποτέ δεν είχα δει ένα μαζικό τάφο… Αυτή ήταν η πρώτη φορά που είδα με τα μάτια μου και χαράχτηκε στην καρδιά μου για να μείνει μαζί μου για πάντα, μια εικόνα που δεν θα ήθελα κανένας να δει ποτέ…
Θέλω να μοιραστώ μαζί σας τις σημειώσεις μου από το μαζικό τάφο του Παλαίκυθρου, τις οποίες είχα γράψει πριν από δέκα χρόνια:
«Το θέαμα είναι τόσο εξωπραγματικό, τόσο παράξενο που για μια στιγμή κλονίζομαι – σκύβω και αρχίζω να κλαίω…
Κείτονται σε ένα χαντάκι που είχε σκαφτεί κάποτε από τον Ελληνικό στρατό – δύο μέτρα βάθος – στην είσοδο του χωριού Παλαίκυθρο, στην άκρη του δρόμου, σε ένα ελαιώνα…
Ξέρω την ιστορία τους… Για κάποιους, σκοτώθηκαν για ένα καβγά μόνο, στη διάρκεια μιας «ληστείας»… Για άλλους, η ιστορία πάει πολύ πιο βαθιά – όπως σε όλες της σφαγές στην Κύπρο, είχαν πυροβοληθεί και σκοτωθεί με ένα αίσθημα «εκδίκησης». Κάποια από τα παιδιά εκείνων που κάποτε εκδιώχθηκαν μακριά από το χωριό επιστρέφουν στο Παλαίκυθρο και δεν διστάζουν να χρησιμοποιούν τα όπλα που κρατούν και να σφαγιάσουν όποιομ βρουν εκεί – κυρίως γυναίκες και παιδιά… Κάποιοι από εκείνους που σκοτώνουν έρχονται από ένα άλλο χωριό, την Επηχώ, και δεν έχουν «πρόφαση» για οποιαδήποτε «εκδίκηση» - όχι ότι το εγκρίνουμε ή το δικαιολογούμε – αντίθετα, οποιοδήποτε και να είναι η «πρόφαση», καταγγέλλουμε τους δολοφόνους…
Στο μαζικό τάφο το θέαμα είναι τόσο εξωπραγματικό, τόσο παράξενο που σκύβω κάτω και κλαίω… Θέλουν να μου φέρουν νερό αλλά δεν θέλω να πιώ νερό. Δεν θέλω τίποτε… Θέλω απλά να καθίσω δίπλα από αυτό το μαζικό τάφο και να κλαίω… Και θέλω να ρωτήσω: «Γιατί;…»
Είναι ξεκάθαρο ότι ρίχτηκαν τυχαία εκεί – στην κορυφή βρίσκεται το σώμα ενός άντρα, με το νάιλον πουκάμισο του να είναι ακόμα άθικτο… Το νάιλον δεν καταστρέφεται στη φύση για εκατοντάδες χρόνια – γι αυτό ρούχα, κάλτσες, γραβάτες φτιαγμένες από νάιλον μένουν άθικτες στους μαζικούς τάφους και δεν λιώνουν… Τα πράγματα που λιώνουν και σαπίζουν είναι τα ανθρώπινα σώματα, τα σώματα των βρεφών, τα σώματα των γυναικών…
Αυτό είναι ένα τόσο «τυχαίο» θέαμα που το παπούτσι ενός παιδιού εξέχει από τον τάφο, η παντόφλα μιας γυναίκας δείχνει πόσο επείγον ήταν και τον τρόμο που ένιωθαν εκείνοι που τους έθαψαν… Η «τυχαιότητα» αφορά την απώλεια της ανθρωπιάς των ανθρώπων, της δημιουργίας τέτοιων μαζικών ταφών, των ανθρώπων που δεν έχουν αξίες διότι είναι άνθρωποι εκείνες τις μέρες του «πολέμου» και της «εκδίκησης»…
Εκείνοι που τους έθαψαν δεν ήταν εκείνοι που τους σκότωσαν. Εκείνοι που τους σκότωσαν είχαν φύγει από πολλού διότι είχαν άλλες ανολοκλήρωτες δουλειές αλλού…
Λίγο πιο πέρα βρίσκεται το σώμα μιας νεαρής και μιας ηλικιωμένης γυναίκας – μαζί με το σώμα του άντρα κείτονται σαν να δημιουργούν ένα είδος τριγώνου… Από κάτω πρέπει να υπάρχουν άλλα σώματα… Και φυσικά, στα πλάγια, άλλα σώματα…
Υπάρχουν ομπρέλες γύρω από το μαζικό τάφο για προστασία από τον ήλιο. Τα σώματα είναι σκεπασμένα με ένα πράσινο ύφασμα, έτσι ώστε να μην καταστραφεί από τον ήλιο το DNA.
Κάθομαι στο χώμα και προσπαθώ να συνέλθω…
Τόσα χρόνια τώρα, γράφω για τους «αγνοούμενους» και τους «μαζικούς τάφους» αλλά είναι η πρώτη φορά που στέκομαι δίπλα από ένα μαζικό τάφο. Για πρώτη φορά, βλέπω σε ποια κατάσταση βρίσκονται οι άνθρωποι για τους οποίους γράφω άρθρα… Αν για μένα είναι μια τόσο οδυνηρή διαδικασία, τι μπορούν να πουν οι συγγενείς των «αγνοουμένων»;…
Μιλώ με τον ανθρωπολόγο που κάνει την εκσκαφή. Έχει ένα πράσινο μαντήλι στο κεφάλι του. Στα χέρια του φορεί μαύρα γάντια χωρίς δάκτυλα. Είναι ειδικός στα ανθρώπινα οστά. Εκεί βρίσκεται και ένας αρχαιολόγος…
Ο αρχαιολόγος μου λέει ότι το βράδυ, του παίρνει αρκετό χρόνο να συνέλθει, ότι έχει διαβάσει το βιβλίο μου «Τα στρείδια που έχασαν το μαργαριτάρι τους» και ήθελε να το ξεχάσει, ότι πρέπει να είναι επαγγελματίες την ώρα της εκσκαφής… Προφανώς ήρθε στην Κύπρο για μια Κύπρια κοπέλα και βάζει τα χέρια του στο χώμα, ψάχνοντας για τους «αγνοούμενους» Κύπριους. «Έχεις κυριολεκτικά βάλει τη μοίρα σου στο χώμα αυτό» του λέω και χαμογελά με ένα λυπημένο χαμόγελο…
Μιλούμε με τον Κολομβιανό ειδικό – μιλά για τους «αγνοούμενους» της Κολομβίας, τις εμπειρίες που είχε από τις εκσκαφές και πόσο λυπημένος ήταν όταν έπρεπε να δώσει σε ένα πατέρα την Πρωτοχρονιά το σώμα του γιού του που κατάφερε να βρει…
Είναι η πρώτη φορά που στεκόμαστε μαζί δίπλα από ένα μαζικό τάφο, ως Τουρκοκύπρια δημοσιογράφος και Ελληνοκύπριος δημοσιογράφος. Ήρθα εδώ με το δημοσιογράφο φίλο μου Ανδρέα Παράσχο από την εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ. Ο Παράσχος καταλαβαίνει το σοκ που περνώ διότι πέρασε τέτοια σοκ στο παρελθόν. Ως ο δημοσιογράφος που ανακάλυψε ότι ο αριθμός των Ελληνοκυπρίων «αγνοουμένων» δεν είναι στην πραγματικότητα 1619 και καθώς έγραφε άρθρα αναγκάζοντας τις Ελληνοκυπριακές αρχές να σκάψουν το νεκροταφείο στη Λακατάμια, ήταν στο νεκροταφείο Λακατάμιας για μέρες… Μετά από χρόνια όταν ξεκίνησαν εκεί οι εκσκαφές, στεκόταν δίπλα από τους μαζικούς τάφους στη Λακατάμια, έχοντας βιώσει τέτοια σοκ πολύ πριν από μένα…
Τις πρώτες μέρες που πήγαινε συνεχώς στο νεκροταφείο Λακατάμιας, οι άνθρωποι που ζούσαν γύρω από το νεκροταφείο ήταν περίεργοι. Ένας από αυτούς τον σταμάτησε και τον ρώτησε «Τι κάνεις σε αυτό το νεκροταφείο;»
Όταν είπε «Είμαι δημοσιογράφος, η δουλειά μου είναι να ερευνώ…» ο άντρας απάντησε «Και εμείς νομίσαμε ότι είσαι τρελός ή παράξενος…» Καθώς συνέχισαν οι εκσκαφές, οι αριθμοί των «επίσημων αγνοούμενων» άρχισαν να μειώνονται… Είναι εύκολο να τα λες όλα αυτά σε μια παράγραφο, αλλά ο Παράσχος έπρεπε να βιώσει εκείνη την οδυνηρή διαδικασία τότε… Έμαθε τι σημαίνει να στέκεσαι δίπλα από ένα μαζικό τάφο. Γι αυτό, προσπαθεί να με πάρει μακριά από εκεί… Πιο πάνω υπάρχουν μεγάλα κόσκινα – βάζουν το χώμα μέσα στα κόσκινα – και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι γύρω μας. Κόβω κλαδιά ελιάς από τις ελιές γύρω από το μαζικό τάφο – θα τα δώσω στις οικογένειες Σουππουρή και Λιάση. Τα δέντρα αυτά μεγάλωσαν με το αίμα των αγαπημένων τους…
Τις τελευταίες μερικές μέρες πηγαίνουμε στο χωριό Βουνό (Tashkent) για να βρούμε το μόνο ζωντανό μάρτυρα από τη σφαγή στην Τόχνη, δηλαδή τον Suat Kafadar. Δεν τον βρήκαμε στο σπίτι. Συστήνω τον Παράσχο στην Cemaliye… Η Cemaliye που έχασε το γιο και το σύζυγο της στην Τόχνη καλωσορίζει τον Παράσχο και μιλά για τον «αγνοούμενο» γιο και σύζυγο της, πως μάζεψαν τους άντρες από τα σπίτια τους και τους πήραν στο δημοτικό σχολείο, πως τους πήραν με λεωφορεία και πως ποτέ δεν επέστρεψαν. Και πάλι αναφέρεται το όνομα του Α. από την Τόχνη. Είχε πάρει ένα 11χρονο παιδί από τη μητέρα του. Όταν η μητέρα διαμαρτυρήθηκε είχε πει «Αν δεν τον θηλάζεις, σημαίνει ότι δεν είναι πλέον παιδί…» Γι αυτό υπάρχουν και παιδιά στο μαζικό τάφο της Τόχνης…
Η Τόχνη είναι μια μεγάλη πληγή στην καρδιά της Cemaliye, που αιμορραγεί συνεχώς – η κάθε ρυτίδα στο πρόσωπο της λέει τις μακρές μέρες και νύχτες που περίμενε το σύζυγο και το γιο της. Πόσες άλλες γυναίκες όπως την Cemaliye βρίσκονται σε αυτό το χωριό που ονομάζεται Tashkent στην κορυφή του βουνού;
Ως πολύ νεαρή δημοσιογράφος είχα έρθει σε αυτό το χωριό – ήθελα να μάθω για την ιστορία της Τόχνης. Αυτό ήταν ένα χωριό με γυναίκες που είχαν γίνει χήρες και ο φίλος μου Cevat Adakul με είχε πάρει εκεί. Είχα αρχίσει να μαθαίνω την ιστορία της Τόχνης τη δεκαετία του '80. Όμως χρόνια αργότερα, όταν πήρα συνέντευξη από την Cemaliye – τη θεία του Hasan Kahvecioglu – αυτό με είχε σοκάρει… Για 48 ώρες δεν μπορούσα να συνέλθω…
Καθώς πέφτει η νύκτα και φεύγουμε από το χωριό Tashkent (Βουνό), ο Παράσχος παραπονιέται για ένα πόνο στο στομάχι του. Αυτή δεν είναι ενόχληση στο στομάχι επειδή έφαγε κάτι – η σφαγή στην Τόχνη τον έχει αναστατώσει…
Οι ιστορίες για την Τόχνη είναι τόσο εξωπραγματικές και παράξενες που είναι αδύνατο να τις χωνέψεις εύκολα. Όταν είχαν σφαγιάσει τους 83 Τουρκοκύπριους από την Τόχνη, τους είχαν θάψει σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Αργότερα όταν τα Ηνωμένα Έθνη υποπτεύθηκαν ότι εκεί μπορεί να υπάρχει μαζικός τάφος, έστειλαν κάποιους Ελληνοκύπριους στρατιώτες για να το κάνουν να φαίνονται σαν «στρατιωτικοί ελιγμοί», λέγοντας στα ΗΕ να επιστρέψουν την επόμενη μέρα, έτσι ώστε να τελειώσουν οι «ελιγμοί». Στη διάρκεια της νύκτας μετά από διαταγή από «πάνω», έσκαψαν τον μαζικό τάφο και σκόρπισαν τα οστά, μεταφέροντας τα με φορτηγά και θάβοντας τα σε διαφορετικά μέρη. Είναι γι αυτό που εκσκαφές των μαζικών ταφών της Τόχνης ήδη είναι μια οδυνηρή νέα διαδικασία. Και τώρα αφού οι «αγνοούμενοι» από το Καϊμακλί (Ομορφίτα) δεν βρέθηκαν στα πηγάδια στον Στρόβολο, ανοίγεται η Τόχνη. Όμως οι «αγνοούμενοι» του Καϊμακλιού είναι ακόμα στο Στρόβολο, περιμένουν μέσα στα πηγάδια για να βρεθούν… 50 άτομα δεν μπορούν να εξατμιστούν – κάποιος πρέπει να είδε κάτι, πρέπει να άκουσε κάτι, πρέπει να ξέρει που βρίσκονται τα πραγματικά μεγάλα πηγάδια… Μέχρι τώρα, αφού τα πηγάδια που έχουν ανοιχτεί ήταν μόνο τα μικρά πηγάδια των βοσκών, κατάφεραν να βρουν 2 άτομα. Ο μεγάλος μαζικός τάφος ακόμα περιμένει για να ανοιχτεί στο Στρόβολο.
Υπάρχουν δεκάδες μαζικοί τάφοι που περιμένουν να ανοιχτούν – στην Αθαλάσσα, το Πετροφάνι, το Μαχαιρά, το Παραλίμνι, τη Γαλάτεια, το Τζιάος και άλλα μέρη – οι Κύπριοι που σκοτώθηκαν και στις δύο πλευρές και θάφτηκαν βιαστικά περιμένουν να βρεθούν, να επιστραφούν στους αγαπημένους τους για να ταφούν με ανθρώπινο τρόπο και να τους θυμούνται με τον κατάλληλο τρόπο…
Όλα αυτά είναι αντικατοπτρισμοί της οδυνηρής μας ιστορίας – το κόκκινο παπούτσι ενός παιδιού να εξέχει από το μαζικό τάφο, ένα νάιλον πουκάμισο που έμεινε άθικτο, η παντόφλα μιας γυναίκας, μια γραβάτα… Ένα χρυσό δακτυλίδι όπου είναι χαραγμένο το όνομα μιας συζύγου… Τα σώματα που ρίχθηκαν τυχαία στο μαζικό τάφο φέρουν την ντροπή όλων εκείνων που έχουν δει, ακούσει και έμειναν σιωπηλοί… Οποιαδήποτε γλώσσα και αν μιλούμε και σε οποιοδήποτε μέρος του νησιού και αν ζούμε, η παρουσία των μαζικών τάφων είναι η κοινή ντροπή της ιστορίας μας… Και καθώς καθαρίζεται αυτή η αιμορραγούσα πληγή, ίσως να μπορέσουμε να βρούμε ένα τρόπο για να επανακτήσουμε την ανθρωπιά μας, μαζί…
4.6.2007»
Photo: Στο μαζικό τάφο στο Παλαίκυθρο το 2007 μαζί με τον Αντρέα Παράσχο…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 15th of October 2017, Sunday.
No comments:
Post a Comment