Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
One of the earliest provocations in order to divide the two main communities of our island was planned by the British colonial power on our island back in 1958, on the 12th of June 1958…
I was not born yet – I would be born to this world four months later and already, the provocations that would take us all the way to the partition of our beloved island had begun…
One of our friends, Belgin Demirel from Geunyeli recently wrote about what she remembers and what she knows about this provocation of the British where some Greek Cypriots from Kondemenos arrested by them were left outside Geunyeli when someone went and notified the Geunyeli villagers that the Greek Cypriots came to kill them, to burn their fields etc. As a result those innocent Greek Cypriots left there by the British and told "to walk back to their village" were killed, wounded and marked with that trauma for the rest of their lives…
Today I want to share with you what Belgin Demirel wrote… "The Left Movement" on the 12th of June 2021 decided for the first time to commemorate the innocent victims killed by some Turkish Cypriots from Geunyeli and a small group of about 20 Turkish Cypriots went to the place they were killed and laid flowers and made speeches… It was announced in the newspapers and on social media that there would be a commemoration and that is how Belgin Demirel saw and decided to write about what she remembered from that provocation… She said:
"I do not really know whether I remember this or whether the images got stuck in my mind since it was talked about a lot around me… My mother was holding tight my one-year-old sister close to her chest. I was holding the hand of my elder sister who was 16 months older than me… We were living at a street that had a dead end and we were the last house… The English soldiers had come into our house and were searching our house… I had seen how my mother's face had changed and how she was full of fear… Seeing the fear in the face of my mother, we had peed on ourselves out of fear… It must have been the 13th of June 1958… I was to be three years old after three months…
When the soldiers could not find anything and left the house, I remember us trying to go to our next-door neighbour who was the hodja of the village – since there was a curfew, we had to go over the sunbrick wall and an English soldier, sitting on that wall as though he was sitting on a donkey, had helped my mother and us to go to the neighbour's house.
He had a yellow moustache and I always remembered that face…
The Uncle Hodja was married to a Turkish Cypriot from Shilloura who was wearing a black scarf and they had laid down beds on the floor and a lot of people coming from Shilloura temporarily out of fear and anxiety were laying down on those beds on the floor…
When I was a kid this was always talked about and me, as well as those like me heard all of this and this would become like a nightmare for us kids…
We always had English soldiers around us, sometimes armoured cars would pass from the roads… And then the 1963 "fasarias" (troubles/conflict) would begin and since this would be a bigger nightmare, the previous one would be forgotten…
I think it was at the beginning of the 1970s when we were coming from Larnaca when our car Simca was boiling and we had to stop at Aglandjia at a Greek Cypriot car mechanic… My father, before getting off the car told us five kids and my mother not to speak at all…
The car mechanic would ask my father where he was from and he would tell him that we were from Nicosia… This did not make sense for me… I asked the reason why to my father and briefly he said, "They do not like the people from Geunyeli…"
Years later the history would come forward as a book – when Professor Dr. Niyazi Kizilyurek's book called "The hidden history of the violent season" came out in June 2015, he told us in detail why the name "Geunyeli" was avoided… In our village in June 1958, a big massacre had taken place… 4 Greek Cypriots from Kondemenos were killed in the fields and a further four of them would die later in the hospital… And five Greek Cypriots had been heavily wounded in this massacre…
After reading the book, I tried to talk to the people around me, particularly those people who were grown ups in those days and even with those people who had been involved in this… Those who had been involved were reactionary towards the book and they said, "One should not judge those days with the conditions of these days, you do not know those days…" But when they were drinking, the drinks would help them to speak!
One of my relatives who happened to have a few drinks with two of those involved (who are not alive today) had asked them, "Come on, tell me how it all happened" and one of them said, "I took out my knife and I cut his throat", when the other one said, "What had he told you before you cut his throat, do you remember?" and insisting on this question, the one who had cut the throat of one of the Greek Cypriots said, "He said 'DON'T DO IT! I HAVE KIDS'…"
These blood freezing incidents began on the night of the 7th of June when the Nicosia News Office was bombed and this took the two communities to an atmosphere of violence – these incidents were known as the 6-7 September incidents of Cyprus… An internal war atmosphere had been created… There was tension in the mixed village Shilloura as everywhere else… And on the 12th of June, a fake news that they had begun fighting in Shilloura had reached Kondemenos – 35 Greek Cypriots from Kondemenos had got on two trucks with whatever they could find like knives, axes, skewers, sticks and as they were approaching Kondemenos, the English security forces learned about it and stopped them… These Greek Cypriots were first taken to Gerolakkos for questioning and from there to Nicosia… Since there was a protest march of Turkish Cypriots in front of the police station in Nicosia, the convoy was sent to Kyrenia this time… And in those days, the road to Kyrenia passed from inside Geunyeli…
My father who had been a guardian for two years at that time in those days at the Central Prisons, told me what he remembered from that day… He said:
'We were sitting in the coffeeshop of Moustafa… A convoy consisting of the British security forces and Greek Cypriot trucks were passing through Geunyeli when the Greek Cypriots in the trucks began singing national songs… A little while later, a hodja who had been at the Turkish Cypriot cemetery at the exit of the village (now it is the Geunyeli Yalchin Park and Sports Club) came running to the coffeeshop and said, "What are you waiting for? The English let down the Greek Cypriots at the exit of the village…"
Since the tension had been high for a long time, the nationalist songs sung by the Greek Cypriots while passing through a Turkish Cypriot village had also raised the tension even more… Almost everyone started going to the place where the hodja had pointed out. I went home and later we started walking towards the place with your mother… We saw that a wheat field was burning… I did not get involved with these incidents – I was to go on duty at the central prison at 18.00 so we just looked from afar and went back home…"
Major Medlen and Major Redgrave who were officers in the English security forces had used the method "Bussing" although it had no place in the law, but it was common practice. According to this way of punishment, those accused would be taken somewhere far away from the incident and would be set free… And they had to walk to their home and anything could happen to them meanwhile in this "Bussing" method…
In this case, Major Redgrave thought that those they had arrested would be appropriate to be "set free" in the north of Geunyeli… Their pretext was that this area was under the control of their soldiers, that it was not so far from Kondemenos and that it did not carry any security risk. After the case was brought to court, the Attorney General Paget Bourke had asked them "Why didn't you take those arrested back to their own place just as you had taken them?", they would give strange answers: "It would bring dishonour to our security forces to take those arrested back to where they had been arrested and it would mean loss of reputation for the security forces…"
"They were bad boys and I never thought of bringing them back with cars…"
The incident that smeared the history of Geunyeli with blood developed like that…
At the beginning of the 1970s, the town council that was right wing at that time decided to give a street the name "12th of June Street"…
Whatever the circumstances were back in 1958, now most of the people know that this incident had nothing to do with "heroism"…
Nowadays we have Mr. Ahmet Benli as the Mayor of Geunyeli who has a wide vision and some people want this name to change… For the first time this year, the Left Movement is organising facing the massacre and memorising the victims activity…
I too want England, Turkey and Greece to apologize from us – these guarantors only guaranteed their own interests… They made us live our childhood as a nightmare, they made the two main communities of our island fight each other… When I look back to the past, I am very sad in the name of all of us…"
10.7.2021
(*) Article published in POLITIS on the 15th August 2021, Sunday)
Photos:
1. Commemoration of the Left Movement on the 12th of June 2021 at Geunyeli, laying flowers for the victims of the Geunyeli provocation for the first time ever in the Turkish Cypriot community...
2. The photo of the pain from 1958... The Greek Cypriot women who lost their loved ones in the massacre in Geunyeli, in great pain... Photo from the archive of Sotiris Savvas
https://politis.com.cy/apopseis/analyseis/antimetopizontas-to-parelthon-i-proklisi-toy-kioneli/
YENİDÜZEN
*** Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ
Caramel_cy@yahoo.com
*** KIBRIS'TAN HATIRALAR...
"12 Haziran Gönyeli provokasyonu ve geçmişle yüzleşme..."
Bugün, 12 Haziran 1958 tarihinde yaşanan, Kıbrıs'ta "Garantör" İngiltere'nin tezgahladığı ilk büyük ve kanlı provokasyonlardan biri olan Gönyeli katliamının yıldönümü. Bugün, Sol Hareket, Gönyeli katliamı ile yüzleşmek ve kurbanları anmak üzere saat 17.00'de Gönyeli'de Ballı Market karşısında başlayacak bir eylem düzenliyor... Bu katliamda İngiliz askerlerinin Gönyeli dışına bırakarak "Yaya olarak köyünüze dönebilirsiniz" dediği Kördemenli (Kondomenos) bazı Kıbrıslırumlar Gönyelili bazı Kıbrıslıtürkler tarafından öldürülmüş, bazıları da yaralanmıştı... İki toplumu bölmek ve adayı taksime götürmek üzere pek çok provokasyondan birisi olan Gönyeli provokasyonuyla ilgili olarak Gönyelili çok değerli arkadaşımız Belgin Demirel, hatırladıklarını, gördüklerini, duyduklarını kaleme aldı.
Belgin Demirel, şöyle yazdı:
"Gerçekten anımsıyor muydum, yoksa çevremde çok anlatıldığı için mi yaşamışım gibi o görüntüler pekişmişti hafızamda, bilmiyorum. Annem, bir yaş civarında olan küçük kardeşimi kucağında göğsüne bastırırcasına tutuyordu. Ben, benden 16 ay büyük ablamla elele tutuşmuştuk. Çıkmaz sokağın en son evi olan evimizin penceresinin önünden geçen İngiliz askerleri, sokak kapıdan içeri girip, evimizi yoklamaya başladığında, annemin yüzünün alt üst olduğunu, korktuğunu görmüş, iki kardeş şarıl şarıl üzerimize işemiştik.
Tarih 13 Haziran 1958 olmalıydı. Ben üç yaşımı üç ay sonra dolduracaktım. Askerler evde bir şey bulamayıp gidince, sokağa çıkma yasağı olduğu için, duvaraşırı oturduğumuz komşumuz olan köyün hocasının evine, kerpiç duvarı aşarak geçmeye çalışırken, bir İngiliz askerinin duvara eşekleme binerek, anneme ve bize bu geçişte yardım ettiğini hatırlıyorum. Sarı bıyıkları olan o askerin yüzünü hep hatırladım. Kara çarşaflı karısı Şilluralı olan Hoca Dayı'nın bahçesinde, yerlere yataklar serilmişti ve Şillura'dan geçici olarak gelen pek çok endişeli insan, uzanmış yatıyordu.
Çocukluğumda bu olay ile ilgili çok konuşuldu, benim ve benim gibi çocukluğunu yaşayanların rüyalarına kabus olarak yerleşti. Hep çevremizde İngiliz askerkleri dolaştı, bazen sarı zırhlılar geçti yollardan. Sonra '63 Fasariyaları' başladı ve daha büyük bir kabus olduğu için, öteki unutuldu.
70'li yılların başıydı sanırım, Larnaka'dan gelirken, Simca arabamız su kaynatmıştı. Eylence'de bir Rum makinistte durmak zorunda kaldığımızda, babam arabadan inmeden, biz beş kardeş ve anneme konuşmamamız konusunda tembihte bulundu. Bir ara makinist, babama nereli olduğumuzu sormuş olacak ki babam Lefkoşalı olduğumuzu söyledi. Anlam verememiştim. Nedenini sorduğumda babam, "Gönyelililer'i sevmezler" demişti kısaca.
Tarih, önümüze yıllar sonra kitap olarak çıktı; Prof Dr Niyazi Kızılyürek, 2015 Haziran'ında, "Şiddet Mevsiminin Saklı Tarihi" isimli kitabında, 'Gönyeli' isminden neden kaçınıldığını ayrıntıları ile anlattı. Büyük bir katliam yaşanmıştı 58 Haziran'ında köyümüzde. 4'ü ovada, 4'ü de kaldırıldıkları hastanede olmak üzere 8 Kördemenli Rum ölmüş, 5 kişi de ağır yaralanmıştı bu katliamda. Kitabı okuduktan sonra çevremdeki insanlarla, özellikle o günlerde yetişkin olan, hatta olaylara karışan kişilerle konuyu konuşmaya çalıştım. Karışanların kitaba tepkileri olumsuzdu ve "O günleri, bu günlerin şartları ile yargılamamak gerek. Siz o günleri bilemezsiniz" sözleri ile kestirip atıyorlardı. Oysa içki masası, bu insanların dilinin çözülmesine yardımcı oluyordu. Bir yakınım, olaya karışan ve günümüzde artık yaşamayan iki kişi ile içerken, "Hadi anlatın nasıl olmuştu?" diye sormuş. Biri, "Çektim bıçağı, boğazını kestim" derken öbürü, "Ne demişti sana kesmeden önce, hatırlar mısın?" diye üsteleyince, boğaz kesen, "Yapma! Çocuklarım var demişti"...
Bu kan dondurucu olaylar, Kıbrıs'ın 6-7 Eylül'ü olarak bilinen ve 7 Haziran gecesi Lefkoşa Haberler Bürosu'na bomba atılmasıyla iyice tırmanan iki toplum arasında yoğun bir şiddet ortamına sürüklenmesi ile gerçekleşti. Bir iç savaş ortamı yaratılmıştı. Karma köylerden Şillura'da uzun bir süredir, hemen her yerde olduğu gibi yüksek tansiyon vardı. 12 Haziran günü aralarında çatışma çıktığı şeklindeki yalan haber Kördemen'e bir türlü ulaşınca, 35 Kördemenli Rum, ellerine geçirdikleri pala, balta, bıçak, şiş, topuz gibi kesici ve ezici aletlerle iki kamyona doluşurlar, Şillura'ya yaklaşırken, durumu haber alan İngiliz güvenlik güçleri tarafından durdurulurlar. İfadeleri alınmak için, önce Yerolakko'ya, (Alayköy) daha sonra da Lefkoşa'ya yönlendirilirler. Lefkoşa'da polis karakolunun önünde Türkler'in bir protesto eylemi olduğundan, bu kez de konvoy Girne'ye doğru yönelir. Girne yolu o yıllarda Gönyeli'nin içinden geçmektedir. O günlerde, Merkezi Cezaevi'nde iki yıllık gardiyan olan babam, olayı şöyle anlattı: "Kahveci Mustafa'nın kahvesinde oturuyorduk. İngiliz güvenlik güçleri ve Rum kamyonlarından oluşan konvoy, köyden geçerken, Rumlar milli marşlar söylemeye başladılar. Biraz sonra, köyün çıkışındaki mezarlıkta (şimdi Gönyeli Yalçın Park ve Spor Kulübü'nün bulunduğu yer) bulunan hoca, koşarak kahveye geldi ve 'Ne durursunuz? İngilizler Rumlar'ı köyün çıkışında indirdiler' dedi. (Sözü edilen yer, bugünkü Dürümcü Baba ile Mezze Bar'ın arasında bir bir yer) Zaten uzun süredir yüksek olan tansiyon, Rumlar'ın bu büyük Türk köyünden geçerken milli marş söylemesinden iyice çığırından çıkmştı. Hemen hemen herkes, hocanın söylediği noktaya doğru ilerlemeye başladı. Ben eve gittim, sonra annenizle olay yerine doğru yürüdük. Çolak'ın Ahmet'ine ait olan ve Hüseyin Kabakçı'nın icarında bulunan buğday tarlasının yandığını uzaktan gördük. Ben olaylara karışmadım, saat 18.00'de cezaevinde nöbetim başlayacaktı. Uzaktan bakıp, eve döndük."
Yasada yeri olmayan, ama yaygın bir uygulama olan 'Bussing' yöntemini uygulamıştı İngiliz güvenlik güçlerinde görevli Binbaşı Redgrave ve Binbaşı Medlen. Bu ceza yöntemiyle suçlular, olay yerinden uzak bir yere götürülerek, serbest bırakılıyorlardı. Bir türlü evlerine yürüyerek gitme cezası sayılan Bussing yönteminde insanların başlarına çeşit türlü felaket gelebiliyordu. Bu olayda da Binbaşı Redgrave, tutukluların, Gönyeli'nin kuzeyinde serbest bırakılmalarının uygun olacağını düşünmüştü. Gerekçeleri de bölgenin askerler tarafından kontrol altında tutulduğu, Kördemen köyüne uzak olmadığı ve güvenlik riski taşımadığı yönündeydi. Daha sonra olay hakkında açılan davada başsavcı Paget Bourke'ün, "Neden tutukluları getirdiğiniz gibi götürmediniz?" sorusuna şu garip cevapları vermişlerdi: "Tutukluların tutuklandıkları yere vasıtalarla geri götürülmeleri, güvenlik güçlerinin onurunu zedeler, itibar kaybına yol açar." "Onlar kötü çocuklardı ve onları arabalarla geri götürmeyi bir an için bile düşünmemiştim..."
Gönyeli'nin tarihine kan bulaştıran olay böyle gelişmişti. Yıllar sonra, sanırım 70'li yılların başında, sağ görüşün hakim olduğu encümenlik tarafından alınan bir kararla bir sokağa "12 Haziran Sokağı" ismi verildi. 1958'de şartlar ne olursa olsun bu olayın bir kahramanlık olmadığı artık pek çok kişi tarafından kabul görmekte. Günümüzde Belediye Başkanımız Sayın Ahmet Benli'nin geniş vizyonu sayesinde bir kente evrilen, Kıbrıs'ın en bakımlı beldelerinden olan Gönyeli'deki bu sokağın isminin değişmesini isteyenler de var. Bu yıl ilk kez Sol Hareket, katliam ile yüzleşme ve kurbanları anma ekinliği düzenliyor.
Kendi çıkarlarının garantörü olan İngiltere-Türkiye-Yunanistan üçlüsünün bizden özür dilemesini istiyorum ben de. Çocukluk ve gençliğimizi bize bir kabus olarak yaşattılar, iki toplumu birbirine kıdırdılar. Geçmişe dönüp baktığımda hepimiz adına üzülüyorum…"
SOL HAREKET'İN ÇAĞRISI...
Sol Hareket "12 Haziran Katliamı ile yüzleşiyor, kurbanları anıyoruz!" başlıklı çağrısında bu konuda şöyle dedi:
"12 Haziran 1958 tarihi Kördemenli Kıbrıslı Rum yurttaşların Gönyeli ovasında hunharca katledildiği kara bir tarih. İngiliz emperyalizminin ve Kıbrıslı Türk milliyetçi kesimlerin el birliği ile gerçekleştirilen bu katliam ile yüzleşmek, kurbanları anmak ve yakınlarından özür dilemek için gerçekleştireceğimiz eyleme tüm yurttaşlar ve barış güçleri davetlidir."
Sol Hareket'in eylemi saat 17.00'de, Ballı Market karşısında, Gönyeli'de yapılacak.
GÖNYELİ PROVOKASYONU…
30 Temmuz 2017'de, bu sayfalarda, İngiltere'den gazeteci arkadaşımız Mary Afksentiu'nun bu konuda geniş bir röportajını derleyip Türkçeleştirerek yayımlamıştık. Gönyeli provokasyonuyla ilgili olarak o günlerde şöyle yazmıştık:
"1958 Gönyeli provokasyonu"nu anlattı…
1957-1959 yıllarında İngiliz askeri olarak Kıbrıs'ta görev yapan, daha sonra 34 yıl boyunca BBC'nin savaş muhabiri olarak çalışan Martin Bell, İngiltere'de yayımlanmakta olan PARİKİAKİ gazetesinden Mary Afksentiu'nun sorularını yanıtladı, özellikle 1958'in "ilk provokasyonu" olarak kabul edilen "Gönyeli provokasyonu"nu anlattı…
PARKİKİAKİ'den gazeteci arkadaşımız Mary Afksentiu bize yazısını gönderdi, biz de özetle Türkçeleştirerek yayımlıyoruz… Mary Afksentiu, şöyle yazıyor:
"Britanya'nın Kıbrıs'taki çalışamayacak politikası…
BBC'nin savaş muhabiri olarak 34 yıl boyunca dünyanın en sert savaş bölgelerinde, örneğin Vietnam, Bosna ve Irak'ta görev yapmış olan Martin Bell, tüm tehlikelere karşın her zaman ön cephelerdeydi. Ancak herkesin bilemeyebileceği bir başka şey Martin Bell'in Suffolk Birliği'nden bir asker olarak 1957-1959 yılları arasında Kıbrıs'ta görev yapmış olmasıdır.
"Savaş ve Haberlerin Ölümü" başlıklı son kitabında Bell, 1958 Gönyeli katliamını anlatıyor ya da o dönemin Britanya Sömürgeler Subayı'nın tanımıyla "Gönyeli olayı"nı… Bu olay "Adadaki Kıbrıslırumlar'la Kıbrıslıtürkler arasında gelecekteki ilişkiler bakımından korkunç bir etki yapmıştı" diyor. "O günlerde ben Kıbrıs'taki görevimin 20nci ayındaydım. Çok sıradan bir askerdim yani subay falan değildim. Ben yollarda kurulan barikatlarda görev yaparken, Kraliyet Atlı Muhafızları ise potinlerine toz bulaşmasın diye süslü ofislerinde oturmaktaydılar… Özellikle bu dönemde yani Haziran 1958'de Lefkoşa'nın Türk kesiminde Kıbrıslıtürkler'in bazı şiddet dolu gösterileriyle baş etmeye çalışmaktaydık. Kraliyet Atlı Muhafızları, bir hendekte saklanmakta olan bazı Kıbrıslırumlar'ı tutuklamışlardı. Ancak Lefkoşa'daki gösterilerden ötürü, Kraliyet Atlı Muhafızları'na onları merkezi polis istasyonuna getirme izni verilmemişti. Onlar da bu Kıbrıslırumları Gönyeli denen bir bölgeye götürerek orada bırakmışlardı. Büyük bir Kıbrıslıtürk köyünün dışında onları bırakmak aptalca bir şeydi" diyor.
Kitabında anlattığı gibi, "Kördemen'e giden yolda bu Kıbrıslırumlar, bazı Kıbrıslıtürkler tarafından tuzağa düşürülmüştü, ellerinde sopalar, demir parçaları ve silah olarak kullanacakları her tür alet edavat vardı…"
Bu Kıbrıslırımlar'dan sekizi öldürülmüş, beşi de ağır biçimde yaralanmıştı…
İki yıl önce BBC eski muhabiri Martin Bell arşivleri karıştırarak Vali ile Sömürgeler Bakanı arasındaki yazışmaları bulmuş ve "o günlerde yaşananların tiksindirici biçimde üstünün örtülmüş olduğunu" görmüştü.
Parikiaki gazetesine de belirttiği gibi, konuyla ilgili raporun tam olarak yayımlanması gerekmekteydi ancak o kadar çok baskı oluşmuştu ki iki farpor yayımlanmıştı – bir tanesi tam bir rapordu, ötekisi ise sansüre uğratılmış bir rapordu ve orduya yönelik eleştiriler bu rapordan çıkarılmıştı.
"O günlerde önde gelen Kıbrıslırumlar, "bu konunun üstü örtülüyor" diyorlardı ancak bunun tam olarak ne olduğunu ve derinliğini bilmiyorlardı" diyor Martin Bell. Kitabının ikinci bölümü, tümüyle Gönyeli'de olup bitenleri inceliyor ve hazırlanan esas raporda "Onları gezintiye çıkarmak yasadışıydı veya güvenlik güçlerinin eylemleri hiç de iyi hesaplanmamıştı…" Bu raporun sonuçlarına karşın, Bell, bu cinayetlerin özgür ve birleşik bir Kıbrıs hayalinin sonuna damgayı vurduğuna inanıyor.
Gazetemize de belirttiği gibi eğer Britanya "daha yumuşak ve daha nazik bir politika yürütmüş olsaydı, eğer istihbaratları daha iyi olsaydı ve eğer ordu yüksek komutası disiplinsizlik olaylarının üstüne daha sert biçimde yürümüş olsaydı, Kıbrıs'taki durum farklı olabilirdi…"
Martin Bell, "Gönyeli bir Kıbrıslıtürk köyüydü ancak Kraliyet Atlı Muhafızları bunu bilmiyordu. Hangi bölgenin Kıbrıslırum, hangi bölgenin Kıbrıslıtürk olduğunu bilmiyorlardı. O nedenle adada çuvallamızın nedeninin askeri bakımdan istihbarat eksikliği olduğuna inanıyorum. Eğer gerek askeri, gerekse diplomasi bakımından daha akılcı bir politika yürütmüş olsaydık, başarısız olamazdık. Ancak sadece silahlı olarak olayları bastırma üzerine odaklandık ve bu da çalışamayacak bir politikaydı…" diyor.
Martin Bell, bazı Britanya askerlerinin kötü davranış biçimlerinin de Kıbrıs'taki operasyona yardımcı olmadığına dikkati çekiyor. Britanya Ordusu, daha iyi davranışlara sahip ve daha kibar olan birliklerini Lefkoşa'ya yerleştirmiş… Öte yandan İskoçlar ve İrlandalılar, paraşüt birliğine, donanmadan olanlar ise dağlara yerleştirilmiş… Ancak esprili bir dille bize de anlattığı gibi bazı durumlarda Ordu, "daha iyi davranışlara sahip olan" askerleriyle bile gurur duyabilecek durumda değildi.
Martin Bell şöyle anlatıyor:
"Bir keresinde silahlı bir birliğimiz Cikko Manastırı'nı yoklamıştı. O gece birlik merkezimize bir şikayet telefonu geldi – Başpiskobos'un dedesinin saati kayıptı. Böylece komuta subayları bir teğmeni askerlerin kaldığı yere gönderdi – askerler parçalara ayırmış oldukları saati birleştirmeye çalışıyordu. Saati çalmışlardı! Saati çaldıklarını itiraf etmek yerine, parçalarını tuvalete atarak bundan kurtulmaya çalışmışlardı. Düşünün ki bu askerler, davranışları daha iyi olanlar arasındaydı!"
Martin Bell'e, bazı eski EOKA'cıların Britanya'yı 2012'de gizliliği kalkan belgelerden sonra işkence görmüş oldukları yönünde dava ettiklerini hatırlatarak kendisinin herhangi bir işkence eylemine tanık olup olmadığını soruyoruz.
Bell bu konuda bazı olaylar duymuş olduğunu ancak bunların Askeri İstihbarat tarafından yapılmış olabileceğini anlatıyor:
"Sanırım mahkumlara kötü muamele eden bazı askeri istihbarat subaylarına yönelik askeri bir mahkeme yapılmıştı. Hükümet neler olup bittiğinin tam olarak farkındaydı. Ben haritalara işaretler koyan, posterleri asan birisiydim. Ama bazı şeyler geldi kulağıma. Örneğin bir keresinde subaylardan birisi bana yollardaki bir kontrol noktasında durdurulan bir otobüse bir subayın silahını çekerek onları korkutmak üzere insanların kafalarının üstüne ateş ettiğini anlatmıştı. Başka subaylar bunu duyunca, o subayı dövmüşlerdi. İnsanlara öylece ateş edemezsiniz: emir-komuta zinciri çerçevesinde olayları ileri götürmeniz gerekir. Ancak askerde bulunan herkes de "serseri" değildi. Bizler Kraliçemize ve yurdumuza hizmet eden genç, masum insanlardık ve bir isyanı bastırmamız emredilmişti bize…"
Kıbrıslırumlar'a Britanya askerlerinin verdiği üzüntüye karşın, onların "inanılmaz biçimde uygar davrandıklarını" hatırlıyor:
"Bunlar askerlik yaşına gelmiş genç insanlardı sadece. Onları yollarda kurduğumuz barikatlarda durduruyor, veya içeride tutuyor veya dikenli telle çevrili alanlarda tutuyorduk. Tüm bunlar, Operasyon Matchbox ile birlikte – ki bu Temmuz 1958'de olmuştu – sokağa çıkma yasakları ve kordon altına almalarla, sizlerin dedelerinizi ve ana-babalarınızı daha da yabancılaştırarak onların EOKA'yı daha da fazla desteklemelerine yol açtı…"
Martin Bell'e göre Britanya, EOKA'yı yenmeyi başaramadı ancak eğer EOKA başkaldırısı hiçbir zaman olmamış olsaydı dahi Kıbrıs'ın sonuçta bağımsızlığını kazanmış olacağına dikkati çekiyor çünkü o zamanlar Britanya'nın sadece sekiz sömürgesi kalmıştı…
"Aşırı karmaşık bir nokta vardır: Muhafazakar, sağcı bir hükümetimiz vardı ve buradaki isyan da Süveyş operasyonundaki fiyaskoyla çakışmıştı… Bu korkunç derecede büyük öneme sahipti çünkü bu Britanyalılar için milli bir aşağılama gibiydi. Sağcı hükümet altındaki teori, bir aşağılamadan sonra 200 tane baldırı çıplak EOKA tavşanının bizi yenmesine izin veremeyeceğimiz şeklindeydi… Bizler 35 bin kişiydik ve onlar sadece 200 kişiydi. Ancak bir kez daha istihbaratta sınıfta kalmıştık…"
Martin Bell 1959'da dadan ayrılmış ve 10 yıl sonra Kıbrıs'a geri dönmüştü – bu kez bir asker olarak değil, bir gazeteci olarak Cumhurbaşkanı Makarios'la röportaj yapmaya gitmişti:
"Makarios'u Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda ziyaret ettiğimde, bana taksimin mümkün olamayacağını çünkü Kıbrıslıtürkler'in adada dağınık biçimde yaşadığını söylemişti. Ben bundan kuşkuluydum çünkü iki Kıbrıslıtürk çevirmenimi kendi taraflarında ziyaret etmiştim ve arabalarının öylece durduğunu, benzinlerinin olmadığını görmüştüm. Kıbrıs'ta her iki tarafta da yoksulluğu görmüştüm…"
Bell, taksim yönündeki öngörülerinde haklıydı. Ancak 10 yıl sonra bu gerçek olacaktı – Bell'e göre eğer Britanya iki toplum arasında çatışma noktalarına daha fazla polis işi yapmış olsaydı ve dağlarda daha az gölgeleri kovalamış olsaydı, bölünmeden kaçınılabilinirdi.
"Hatta 1974'te dahi bizim garantilerimizi onore etmedik. Oynamamız gereken bir rolümüz vardı ve bunu yerine getirmedik. Bu da başka bir skandaldır. Ve işte buradayız, Kıbrıs sorunuyla son kırk yıldır yaşıyoruz, Avrupa'nın en büyük trajedilerinden birsidir bu ve Ortadoğu'da çözülmesi en az mümkün görünen ikinci sorundur…"
(PARİKİAKİ'den derleyip Türkçeleştiren: Sevgül Uludağ – Mary Afksendiu – 20.7.2017 – www.parikiaki.com - YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler, Sevgül Uludağ – 30.7.2017)
(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler – Sevgül Uludağ – 12 Haziran 2021)
https://www.yeniduzen.com/12-haziran-gonyeli-provokasyonu-ve-gecmisle-yuzlesme-17520yy.htm
Αντιμετωπίζοντας το παρελθόν: Η πρόκληση του Κιόνελι…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Μια από τις πρώτες προκλήσεις για να χωριστούν οι δύο κύριες κοινότητες του νησιού μας σχεδιάστηκε από τη Βρετανική αποικιακή δύναμη στο νησί μας το 1958, στις 12 Ιουνίου 1958…
Δεν είχα γεννηθεί ακόμα – γεννήθηκα σε αυτόν τον κόσμο τέσσερις μήνες αργότερα και είχαν ήδη ξεκινήσει οι προκλήσεις που μας έφεραν μέχρι τη διχοτόμηση του αγαπημένου μας νησιού…
Μια από τις φίλες μας, η Belgin Demirel από το Κιόνελι έγραψε πρόσφατα για το τι θυμάται και τι ξέρει για αυτήν την πρόκληση των Βρετανών, όπου κάποιοι Ελληνοκύπριοι από τον Κοντεμένο τους οποίους συνέλαβαν, αφέθηκαν έξω από το Κιόνελι και κάποιος πήγε και ενημέρωσε τους χωριανούς του Κιόνελι ότι οι Ελληνοκύπριοι ήρθαν για να τους σκοτώσουν, να κάψουν τα χωράφια τους κλπ. Ως αποτέλεσμα αυτοί οι αθώοι Ελληνοκύπριοι που αφέθηκαν εκεί από τους Βρετανούς και τους είπαν «να περπατήσουν πίσω στο χωριό τους» δολοφονήθηκαν, τραυματίστηκαν και έφεραν το τραύμα αυτό για το υπόλοιπο της ζωής τους…
Σήμερα θέλω να μοιραστώ μαζί σας αυτά που έγραψε η Belgin Demirel… Η «Αριστερή Κίνηση» αποφάσισε να τιμήσει στις 12 Ιουνίου 2021 για πρώτη φορά τα αθώα θύματα που δολοφονήθηκαν από κάποιους Τουρκοκύπριους από το Κιόνελι και μια μικρή ομάδα περίπου 20 Τουρκοκυπρίων πήγε στον τόπο που δολοφονήθηκαν και έβαλαν λουλούδια και έκαναν ομιλίες... Είχε ανακοινωθεί στις εφημερίδες και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι θα γινόταν ένα μνημόσυνο και εκεί το είδε η Belgin Demirel και αποφάσισε να γράψει για αυτό που θυμόταν από εκείνη την πρόκληση/προβοκάτσια... Έγραψε:
«Δεν ξέρω αν πραγματικά το θυμούμαι αυτό ή αν οι εικόνες είχαν κολλήσει στο μυαλό μου, καθώς γύρω μου μιλούσαν τόσο πολύ για αυτό… Η μητέρα μου κρατούσε σφιχτά στο στήθος της την αδελφή μου που ήταν ενός έτους. Κρατούσα το χέρι της μεγαλύτερης αδελφής μου που ήταν 16 μήνες μεγαλύτερη από μένα… Ζούσαμε σε ένα δρόμο που ήταν αδιέξοδο και ήμασταν στο τελευταίο σπίτι… Οι Άγγλοι στρατιώτες είχαν έρθει στο σπίτι μας και έψαχναν το σπίτι μας… Είχα δει πως είχε αλλάξει το πρόσωπο της μητέρας μου και πως ήταν φοβισμένη... Βλέποντας τον φόβο στο πρόσωπο της μητέρας μου, είχαμε ουρήσει πάνω μας από τον φόβο... Πρέπει να ήταν η 13η Ιουνίου 1958... Θα γινόμουν τριών χρονών μετά από τρεις μήνες…
Όταν οι στρατιώτες δεν μπόρεσαν να βρουν τίποτα και έφυγαν από το σπίτι, θυμούμαι ότι προσπαθούσαμε να πάμε στο γείτονα μας στο διπλανό σπίτι, που ήταν ο χότζας του χωριού – εφόσον υπήρχε απαγόρευση της κυκλοφορίας, έπρεπε να περάσουμε από τον τούβλινο τοίχο και ένας Άγγλος στρατιώτη, που καθόταν σε εκείνο τον τοίχο σαν να καθόταν πάνω σε γαϊδούρι, βοήθησε τη μητέρα μου και εμάς να πάμε στο σπίτι του γείτονα.
Είχε ένα ξανθό μουστάκι και πάντα θυμόμουν αυτό το πρόσωπο…
Ο θείος Χότζας ήταν παντρεμένος με μια Τουρκοκύπρια από τη Σκυλλούρα που φορούσε ένα μαύρο μαντήλι και είχαν βάλει στρώματα στο πάτωμα και πολλοί άνθρωποι που έρχονταν προσωρινά από τη Σκυλλούρα, από φόβο και ανησυχία κοιμόντουσαν σε αυτά τα κρεβάτια στο πάτωμα…
Όταν ήμουν παιδί πάντα μιλούσαν για αυτό και εγώ, όπως και άλλοι σαν εμένα, τα ακούγαμε όλα αυτά και αυτό θα γινόταν σαν εφιάλτης για εμάς τα παιδιά…
Πάντα είχαμε Άγγλους στρατιώτες γύρω μας, μερικές φορές περνούσαν τεθωρακισμένα αυτοκίνητα από τους δρόμους… Και τότε ξεκίνησαν οι «φασαρίες» του 1963 και εφόσον αυτός ήταν μεγαλύτερος εφιάλτης, ο προηγούμενος ξεχάστηκε…
Νομίζω ότι ήταν στις αρχές της δεκαετίας του '70 όταν ερχόμασταν από τη Λάρνακα όταν το Simca αυτοκίνητο μας υπερθερμάνθηκε και έπρεπε να σταματήσουμε στην Αγλαντζιά σε έναν Ελληνοκύπριο μηχανικό αυτοκινήτων… Ο πατέρας μου, πριν κατεβεί από το αυτοκίνητο, είπε σε εμάς τα πέντε παιδιά και στη μητέρα να μην μιλήσουμε καθόλου...
Ο μηχανικός του αυτοκινήτου ρώτησε τον πατέρα μου από που ήταν και του είπε ότι ήμασταν από τη Λευκωσία... Αυτό δεν είχε νόημα για μένα... Ρώτησα τον πατέρα μου γιατί, και εν συντομία είπε: «Δεν τους αρέσουν οι άνθρωποι από το Κιόνελι…»
Μετά από χρόνια, η ιστορία θα εμφανιζόταν ως βιβλίο – όταν τον Ιούνιο του 2015 κυκλοφόρησε το βιβλίο του καθηγητή Dr. Niyazi Kizilyurek με τίτλο «Η κρυφή ιστορία της βίαιης εποχής», μας είπε λεπτομερώς γιατί αποφευγόταν το όνομα «Κιόνελι»... Τον Ιούνιο του 1958 στο χωριό μας είχε γίνει μια μεγάλη σφαγή… 4 Ελληνοκύπριοι από τον Κοντεμένο είχαν δολοφονηθεί στα χωράφια και άλλοι τέσσερις από αυτούς πέθαναν αργότερα στο νοσοκομείο… Και πέντε Ελληνοκύπριοι τραυματίστηκαν σοβαρά σε αυτή τη σφαγή…
Αφού διάβασα το βιβλίο, προσπάθησα να μιλήσω με τους ανθρώπους γύρω μου, ιδιαίτερα με εκείνους τους ανθρώπους που ήταν ενήλικες εκείνο τον καιρό και ακόμα και με εκείνους που ήταν εμπλεκόμενοι... Οι εμπλεκόμενοι ήταν αντιδραστικοί προς το βιβλίο και είπαν «Δεν πρέπει να κρίνουμε εκείνες τις μέρες με τις σημερινές συνθήκες, δεν ξέρετε εκείνες τις μέρες...» Αλλά όταν έπιναν, το ποτό τους βοηθούσε να μιλήσουν!
Ένας από τους συγγενείς μου που έτυχε να πιει μερικά ποτά με δύο από τους εμπλεκόμενους (που δεν ζουν σήμερα) τους είχε ρωτήσει: «Έλα, πες μου πώς συνέβησαν όλα αυτά» και ένας από αυτούς είπε: «Έβγαλα το μαχαίρι μου και έκοψα το λαιμό του», ενώ ο άλλος είπε, «Θυμάσαι τι σου είπε πριν κόψεις το λαιμό του, θυμάσαι;» και επιμένοντας σε αυτό το ερώτημα, αυτός που είχε κόψει το λαιμό ενός από τους Ελληνοκύπριους είπε, «Είπε «ΜΗΝ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ! ΕΧΩ ΠΑΙΔΙΑ»…»
Αυτά τα περιστατικά που παγώνουν το αίμα ξεκίνησαν τη νύχτα της 7ης Ιουνίου όταν βομβαρδίστηκε το Γραφείο Ειδήσεων Λευκωσίας και αυτό οδήγησε τις δύο κοινότητες σε μια ατμόσφαιρα βίας – αυτά τα περιστατικά ήταν γνωστά ως τα επεισόδια της 6-7ης Σεπτεμβρίου της Κύπρου… Είχε δημιουργηθεί μια εσωτερική ατμόσφαιρα πολέμου... Υπήρχε ένταση στο μικτό χωριό Σκυλλούρα, όπως και παντού αλλού... Και στις 12 Ιουνίου, μια ψεύτικη είδηση είχε φτάσει στον Κοντεμένο – ότι είχαν ξεκινήσει μάχες στη Σκυλλούρα – 35 Ελληνοκύπριοι από τον Κοντεμένο είχαν μπει σε δύο φορτηγά με οτιδήποτε μπόρεσαν να βρουν σαν μαχαίρια, τσεκούρια, σουβλιά, ξύλα και καθώς πλησίαζαν τον Κοντεμένο, οι αγγλικές δυνάμεις ασφαλείας το έμαθαν και τους σταμάτησαν… Αυτοί οι Ελληνοκύπριοι μεταφέρθηκαν πρώτα στον Γερολάκκο για ανάκριση και από εκεί στη Λευκωσία… Επειδή υπήρχε διαδήλωση διαμαρτυρίας από Τουρκοκύπριους έξω από το αστυνομικό σταθμό στη Λευκωσία, η συνοδεία στάλθηκε αυτή τη φορά στην Κερύνεια… Και εκείνες τις μέρες, ο δρόμος προς την Κερύνεια περνούσε μέσα από το Κιόνελι…
Ο πατέρας μου, που εκείνη την εποχή ήταν δεσμοφύλακας στις Κεντρικές Φυλακές για δύο χρόνια, μου είπε τι θυμάται από εκείνη την ημέρα… Είπε:
«Καθόμασταν στο καφενείο του Moustafa… Μια συνοδεία αποτελούμενη από βρετανικές δυνάμεις ασφαλείας και ελληνοκυπριακά φορτηγά περνούσαν από το Κιόνελι όταν οι Ελληνοκύπριοι που βρίσκονταν στα φορτηγά άρχισαν να τραγουδούν εθνικά τραγούδια… Λίγο αργότερα, ένας χότζας που ήταν στο τουρκοκυπριακό νεκροταφείο στην έξοδο του χωριού (τώρα είναι το πάρκο και αθλητικός σύλλογος Geunyeli Yalchin) ήρθε τρέχοντας στο καφενείο και είπε: «Τι περιμένετε; Οι Άγγλοι κατέβασαν τους Ελληνοκύπριους από τα φορτηγά στην έξοδο του χωριού…»
Δεδομένου ότι η ένταση ήταν υψηλή για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα εθνικιστικά τραγούδια που τραγουδούσαν οι Ελληνοκύπριοι καθώς περνούσαν από ένα τουρκοκυπριακό χωριό είχαν αυξήσει την ένταση ακόμη περισσότερο... Σχεδόν όλοι άρχισαν να πηγαίνουν στο μέρος όπου είχε επισημάνει ο χότζας. Πήγα σπίτι μου και αργότερα ξεκινήσαμε να περπατούμε προς το μέρος με τη μητέρα σου… Είδαμε ότι καιγόταν ένα χωράφι με σιτάρι… Δεν ασχολήθηκα με αυτά τα περιστατικά – θα πήγαινα σε βάρδια στις Κεντρικές Φυλακές στις 18:00, έτσι απλά κοιτάξαμε από μακριά και επιστρέψαμε στο σπίτι…»
Ο Ταγματάρχης Medlen και ο Ταγματάρχης Redgrave που ήταν αξιωματικοί στις αγγλικές δυνάμεις ασφαλείας είχαν χρησιμοποιήσει τη μέθοδο «Bussing», η οποία παρόλο που δεν ήταν νόμιμη, αποτελούσε κοινή πρακτική. Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο τιμωρίας, οι κατηγορούμενοι μεταφέρονταν κάπου μακριά από το περιστατικό και αφήνονταν ελεύθεροι… Και έπρεπε να περπατήσουν στο σπίτι τους και στο μεταξύ θα μπορούσε να τους συμβεί οτιδήποτε με αυτήν τη μέθοδο «Bussing»…
Σε αυτήν την περίπτωση, ο Ταγματάρχης Redgrave θεώρησε ότι εκείνοι που είχαν συλλάβει θα ήταν σκόπιμο να «απελευθερωθούν» στα βόρεια του Κιόνελι… Το πρόσχημα τους ήταν ότι αυτή η περιοχή ήταν υπό τον έλεγχο των στρατιωτών τους, ότι δεν ήταν τόσο μακριά από τον Κοντεμένο και ότι δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος ασφάλειας. Αφού παραπέμφθηκε η υπόθεση στο δικαστήριο, ο Γενικός Εισαγγελέας Paget Bourke τους ρώτησε «Γιατί δεν πήρατε τους συλληφθέντες πίσω στο σπίτι τους όπως τους είχατε πάρει;» και έδωσαν παράξενες απαντήσεις: «Θα ήταν ατιμωτικό για τις δυνάμεις ασφαλείας μας να μεταφερθούν οι συλληφθέντες πίσω στο σημείο που είχαν συλληφθεί και αυτό θα σήμαινε απώλεια της φήμης για τις δυνάμεις ασφαλείας…»
«Ήταν κακά αγόρια και δεν σκεφτήκαμε ποτέ να τους φέρουμε πίσω με αυτοκίνητα…»
Το περιστατικό που κηλίδωσε με αίμα την ιστορία του Κιόνελι είχε εξελιχθεί έτσι...
Στις αρχές της δεκαετίας του '70, το δημοτικό συμβούλιο που εκείνη την εποχή ήταν δεξιοί αποφάσισε να ονομάσει ένα δρόμο «Οδός 12ης Ιουνίου»…
Όποιες και αν ήταν οι συνθήκες το 1958, τώρα οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι αυτό το περιστατικό δεν είχε καμία σχέση με «ηρωισμό»…
Σήμερα έχουμε ως δήμαρχο του Κιόνελι τον κ. Ahmet Benli, ο οποίος που έχει ευρύ όραμα και κάποιοι άνθρωποι θέλουν αυτό το όνομα να αλλάξει… Για πρώτη φορά φέτος, η Αριστερή Κίνηση οργανώνει εκδήλωση για την αντιμετώπιση της σφαγής και μνημόνευση των θυμάτων…
Θέλω κι εγώ η Αγγλία, η Τουρκία και η Ελλάδα να μας ζητήσουν συγνώμη – αυτές οι εγγυήτριες δυνάμεις εγγυήθηκαν μόνο τα δικά τους συμφέροντα… Μας έκαναν να ζήσουμε την παιδική μας ηλικία ως εφιάλτη, έκαναν τις δύο κύριες κοινότητες του νησιού μας να πολεμούν μεταξύ τους… Όταν κοιτάζω πίσω στο παρελθόν, είμαι πολύ λυπημένη στο όνομα όλων μας…»
Photos:
1. Φωτογραφία από την εκδήλωση-μνημόσυνο για τα θύματα του Κιόνελι που διοργανώθηκε στις 12 Ιουνίου 2021 από την Αριστερή Κίνηση
2. Εναπόθεση κόκκινων γαρυφάλλων στο σημείο έξω από το Κιόνελι όπου δολοφονήθηκαν οι Ελληνοκύπριοι από το χωριό Κοντεμένος το 1958
(*) Article published in POLITIS on the 15th August 2021, Sunday)
https://politis.com.cy/apopseis/analyseis/antimetopizontas-to-parelthon-i-proklisi-toy-kioneli/
No comments:
Post a Comment