“A real life story – The Child – The Parsley Tree…”

"A real life story – The Child – The Parsley Tree…"

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

Ismail Bekir had been "missing" from the St. Hilarion area of Pentadaktylos since the war in 1974.
His wife Fatma, having heard that he had been wounded had run to Boghazi-Kyrenia to find out where her husband was.
They had first told her that he had been taken to Turkey for treatment, but she would soon realize that might not be true.
Whoever they had buried in Aghirdagh-Boghazi during the war, she would have them open the graves after six months from the end of the war, checking all the dead bodies but would not find her husband.
She had small children: Ayhan, Aysan and Ulfet…
She would be waiting for her husband to return for 43 years…
I would interview her and her daughter Ulfet Cansech years ago and would try to help to find where "missing" Ismail Bekir had been buried.
Apparently when he had been wounded, he would be taken to the hospital in Nicosia and probably died there because of mass bleeding due to his wounds…
Then he had been taken to the Gardens of Tekke cemetery and buried there…
On top of him, they would bury four more persons and a mass grave of five would be created.
On the gravestone of Ismail Bekir and the four others it was written "Onder Ibrahim" – but such a grave existed in the Boghazi military cemetery and we would find the relatives of Onder Ibrahim and they would tell us that the actual grave is in Boghazi, the grave where his name was written in the Tekke cemetery was not his grave…
We would struggle for the digging of the Tekke cemetery – the unmarked graves where Turkish Cypriot "missing persons" had been buried – for ten years… The military circles would not allow digging there… In 2009, the Cyprus Missing Persons' Committee would start digging one grave and they would be stopped before the end of the day…
It would take exactly ten years for the digging to start and last year, they would finally start exhumations in the unmarked graves or graves marked as "Ayvasili" and in the grave written "Onder Ibrahim" since we and the family of Ismail Bekir had proven that Onder Ibrahim was buried in a different cemetery in Boghazi…
And finally the remains of "missing" Ismail Bekir, with the struggle of his children and wife, with the struggle of many others and with our struggle would be found and returned to his family…
Ismail Bekir was working as an ironsmith during the day at the waterworks department and during the night he would work in a restaurant, helping his friends…
I would publish on my pages in YENIDUZEN what his son Aysan Ismailoghlou wrote about his "missing" father and today I want to share with you what he wrote after the funeral of his father…
The son of "missing" Ismail Bekir, Aysan Ismailoghlou, in his article entitled "A real life story – The Child – The Parsley Tree…" says:
"When we were looking for my "missing" father, a lot of authorities told us a lot of things…
A lot of things are wiped out of my memory of when I had been around 10-15 years old but I will never forget what I had heard when I was 4-5 years old, what I had lived through at those ages:
"A bomb fell next to your father during the war, they were all torn apart and no one was saved…"
"They had shot and killed them with heavy machine guns… Then they threw them en masse down the abyss… It is impossible to go down the abyss and find them…"
Words like that…
When I would hear things like that, I would go to my room, lay on my bed and cry, thinking of these…
That abyss would get stuck on my mind…
When I grow up, we would bring him out of that abyss I was thinking.
At that time I was 5-6 years old.
In those days, the Pentadaktylo range of mountains would seem unreachable to me…
But when I grew up I realized that the Pentadaktylos mountains were not so big, small even… People were climbing up the Himalayas…
In front of our house my father had set up a greenhouse and he would plant vegetables there, throwing old pitta bread… The pitta bread would dry out from the sun… My most favourite habit was to go to that greenhouse and eat that pitta bread. My father would get really angry with me and would be upset.
He would tell me, "If you continue doing that, I will hang you on the tree of parsley!"
When I would hear that I would get really frightened. I would think that the tree of parsley would be a huge and splendid tree… Just like the abysses under the Pentadaktylo mountains… My father was drying and giving those pitta bread to the chicken and did not want me to eat them. Because he was afraid of me getting sick. And that "Parsley tree" was made up to deter me from eating the old, dry pitta bread meant for the chicken… Just like the stories and scenarios made up by the authorities and were told to us…
When I began the first class in the elementary school, our teachers would ask "What does your mother and father do?"
A lot of my class mates would list a lot of professions.
I would say "My father is missing" and only myself and the teacher would understand that.
During the break, my class mates would insistently ask me the question "What does your father do?", since they would not understand what it meant to be "missing".
And I would answer them as "He does ironworks…"
One day one of our acquaintances said to us, "I saw your father, he was being taken with a car from Boghazi to Nicosia since he had been wounded…"
But my mother had asked the hospital and they had told her that no such person which was wounded had been taken there… There were no records, nobody seeing anything, nobody knowing anything…
Today they tell us that he had been taken to the hospital since he had been wounded, that he had died there and that he had been taken to the Gardens of the Tekke in Nicosia to be buried since that was the closest place to the hospital for burial.
And they threw four more persons on top of him and had created a mass grave…
When I took the coffin of my father from the offices of the Cyprus Missing Persons' Committee, I took him first, to our first house where he had created the greenhouse. Other people were living there, there was no more greenhouse.
Then I took him to our current house. The house where my mother waited for him for the past 43 years… I took the coffin in my arms and took him there. I put him on the veranda where my mother waited for my father for the past 43 years.
I said to my mother, "Don't wait for him mother, my father is here now…"
We found my father after long struggles. We buried him where he deserved to be buried. I have peace inside me but I am not comfortable. There are things on my mind.
Why did they put four more persons on top of my father?
Why does that mass grave has a name on the gravestone that exists in another cemetery on another gravestone, the exact same name?
Who were these people?
Sure, in the war anything can happen and I can understand that, such things happening is normal. And when my father went to war, he knew all the risks and he was ready to face those risks.
But I am sure that it had not even crossed his mind that he would be laying in a mass grave of five persons, together with four others…
When we went to the viewing in the buffer zone at the laboratory of the Cyprus Missing Persons' Committee and when the team who carried out the exhumation was telling us about it they said:
"We had reached the first remains at the depth of one meter and 27 centimetres. We took out the remains of four persons. Then when we checked the soil, we saw that the soft soil continued and we continued the exhumation and reached the remains of one more person…"
That one person was my father. First they buried him and then four more persons… Maybe they did not have much time and that's why they did that. I can also understand that. But war was over, so much time passed… Those who saw this and those who knew this could have come and told us… In this way we would not be searching for him for 43 years… We would take him out of there, would bury him where he deserved to be buried and would find peace at last.
Didn't anyone see any of this, hear of this? My father gave his life for this country. He did not deserve to be buried in a mass grave.
I only have one sentence for those who saw all this and who knew all this and did not say anything… As in the words of the song of the famous singer Ahmet Kaya: Shame on those who knew but did not say anything father…"

Photo: İsmail Bekir in his house in a small coffin with his wife Fatma and his son Aysan...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 26th of November 2017, Sunday. This article was published in Turkish in the YENİDÜZEN newspaper on the 21st of October 2017 and here is the link to the Turkish version of the article in YENİDÜZEN:
http://www.yeniduzen.com/gercek-bir-hayat-hikayesi-cocuk-maydanoz-agaci-11402yy.htm

«Μια πραγματική ιστορία ζωής – Το Παιδί – Το Δέντρο του Μαϊντανού…»

«Μια πραγματική ιστορία ζωής – Το Παιδί – Το Δέντρο του Μαϊντανού…»

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Ο Ismail Bekir ήταν «αγνοούμενος» από την περιοχή Αγίου Ιλαρίωνα στον Πενταδάκτυλο από τον πόλεμο του 1974.
Η γυναίκα του Fatma, μαθαίνοντας ότι είχε τραυματιστεί, έτρεξε στο Μπογάζι Κερύνειας για να μάθει που ήταν ο σύζυγος της.
Αρχικά της είχαν πει ότι τον είχαν πάρει στην Τουρκία για θεραπεία, αλλά σύντομα συνειδητοποίησε ότι αυτό μπορεί να μην ήταν αλήθεια.
Έξι μήνες μετά το τέλος του πολέμου, έβαλε να ανοίξουν τους τάφους όλων όσων είχαν θάψει στην Αγύρτα – Μπογάζι στη διάρκεια του πολέμου, ελέγχοντας όλα τα νεκρά σώματα αλά δεν βρήκε τον άντρα της.
Είχε μικρά παιδιά: τους Ayhan, Aysan και Ulfet…
Περίμενε την επιστροφή του συζύγου της για 43 χρόνια…
Πριν από χρόνια πήρα συνέντευξη από αυτή και την κόρη της Ulfet Cansech και προσπάθησα να βοηθήσω να βρεθεί ο τόπος που είχε θαφτεί ο «αγνοούμενος» Ismail Bekir.
Όταν είχε τραυματιστεί προφανώς μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο στη Λευκωσία και πιθανόν να πέθανε εκεί λόγω της ακατάσχετης αιμορραγίας των πληγών του…
Μετά τον είχαν πάρει στον νεκροταφείο στους Κήπους του Tekke και τον έθαψαν εκεί…
Πάνω από αυτόν έθαψαν ακόμα τέσσερα άτομα και έτσι δημιουργήθηκε ένας μαζικός τάφος πέντε ατόμων.
Πάνω στην ταφόπετρα του Ismail Bekir και των τεσσάρων άλλων έγραφε «Onder Ibrahim», όμως ένας τέτοιος τάφος υπήρχε στο στρατιωτικό νεκροταφείο στο Μπογάζι και βρήκαμε τους συγγενείς του Onder Ibrahim και μας είπαν ότι ο τάφος ήταν στο Μπογάζι και ότι ο τάφος όπου αναγράφεται το όνομα του στο νεκροταφείο του Tekke δεν ήταν ο δικός του τάφος…
Αγωνιστήκαμε για δέκα χρόνια για την εκσκαφή του νεκροταφείου του Tekke – των ανώνυμων τάφων όπου είχαν θαφτεί Τουρκοκύπριοι «αγνοούμενοι»… Οι στρατιωτικοί κύκλοι δεν επέτρεπαν την εκσκαφή εκεί… Το 2009 η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων άρχισε να σκάβει ένα τάφο και τους σταμάτησαν πριν το τέλος της μέρας…
Χρειάστηκε ακριβώς δέκα χρόνια για να ξεκινήσουν οι εκσκαφές και πέρσι επιτέλους άρχισαν τις εκταφές των ανώνυμων τάφων που έχουν την επιγραφή «Ayvasili» («Άγιος Βασίλειος») και του τάφου που έγραφε «Onder Ibrahim», αφού εμείς και η οικογένεια του Ismail Bekir είχαμε αποδείξει ότι ο Onder Ibrahim ήταν θαμμένος σε άλλο νεκροταφείο στο Μπογάζι…
Και τελικά, με τους αγώνες των παιδιών του και της γυναίκας του, με τους αγώνες πολλών άλλων και με το δικό μας αγώνα, ανευρέθηκαν τα οστά του «αγνοούμενου» Ismail Bekir και επιστράφηκαν στην οικογένεια του…
Ο Ismail Bekir εργαζόταν στο Τμήμα Υδατοπρομήθειας ως σιδηρουργός στην διάρκεια της μέρας και τη νύκτα εργαζόταν σε εστιατόριο, βοηθώντας τους φίλους του…
Δημοσίευσα στις σελίδες μου στην εφημερίδα YENIDUZEN αυτά που είχε γράψει ο γιος του Aysan Ismailoghlou για τον «αγνοούμενο» πατέρα του και σήμερα θέλω να μοιραστώ μαζί σας αυτά που έγραψε μετά την κηδεία του πατέρα του…
Ο Aysan Ismailoghlou, γιος του Ismail Bekir, στο άρθρο του με τίτλο «Μια πραγματική ιστορία ζωής – Το Παιδί – Το Δέντρο του Μαϊντανού…» λέει:
«¨Όταν ψάχναμε για τον «αγνοούμενο» πατέρα μου, πολλές αρχές μας είπαν πολλά πράγματα...
Πολλά πράγματα από τον καιρό που ήμουν 10-15 χρονών σβήστηκαν από τη μνήμη μου, αλλά ποτέ δεν θα ξεχάσω τι είχα ακούσει όταν ήμουν 4-5 χρονών, τι είχα βιώσει σε εκείνη την ηλικία:
«Μια βόμβα έπεσε δίπλα από τον πατέρα σου στη διάρκεια του πολέμου, είχαν κατακομματιαστεί και κανένας δεν σώθηκε…»
«Τους είχαν πυροβολήσει και σκοτώσει με βαριά πολυβόλα όπλα… Μετά τους πέταξαν μαζικά κάτω στην άβυσσο… Είναι αδύνατο να πάεις κάτω στην άβυσσο και να τους βρεις…»
Τέτοια λόγια…
Όταν άκουγα τέτοια πράγματα, πήγαινα στο δωμάτιο μου, ξάπλωνα στο κρεβάτι μου και έκλαιγα όταν τα σκεφτόμουν αυτά…
Εκείνη η άβυσσος έμεινε κολλημένη στο μυαλό μου…
Όταν μεγαλώσω, θα τον βγάλουμε από εκείνη την άβυσσο, σκεφτόμουν.
Εκείνο τον καιρό ήμουν 5-6 χρονών.
Εκείνο τον καιρό η οροσειρά του Πενταδακτύλου μου φαινόταν απρόσιτη…
Όμως όταν μεγάλωσα συνειδητοποίησα ότι τα βουνά του Πενταδακτύλου δεν ήταν τόσο μεγάλα, μάλλον μικρά ήταν… Οι άνθρωποι σκαρφάλωναν τα Ιμαλάια…
Μπροστά από το σπίτι μας ο πατέρας μου είχε δημιουργήσει ένα θερμοκήπιο και εκεί φυτεύαμε λαχανικά και πετούσαμε παλιές πίττες… Οι πίττες ξεραίνονταν στον ήλιο… Η πιο αγαπημένη μου συνήθεια ήταν να πηγαίνω στο θερμοκήπιο και να τρώω εκείνες τις πίττες. Ο πατέρας μου θύμωνε πολύ μαζί μου και αναστατωνόταν.
Μου έλεγε «Αν συνεχίσεις να το κάνεις αυτό, θα σε κρεμάσω πάνω στο δέντρο του μαϊντανού!»
Όταν το άκουγα αυτό φοβόμουν πάρα πολύ. Νόμιζα ότι το δέντρο του μαϊντανού ήταν ένα τεράστιο και θαυμάσιο δέντρο… Όπως τις αβύσσους κάτω από τα βουνά του Πενταδακτύλου… Ο πατέρας μου αποξήραινε και έδινε τις πίττες στις κότες και δεν ήθελε να τις τρώω εγώ. Διότι φοβόταν μήπως και αρρωστήσω. Και το «Δέντρο του Μαϊντανού» δημιουργήθηκε για να με αποτρέψει να τρώω μπαγιάτικη, ξερή πίττα που προοριζόταν για τις κότες… Όπως και οι ιστορίες και τα σενάρια που δημιούργησαν και μας είπαν οι αρχές…
Όταν ξεκίνησα στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου, οι δάσκαλοι μας ρωτούσαν «Τι κάνουν η μητέρα και ο πατέρας σας;»
Πολλοί από τους συμμαθητές μου ανάφεραν πολλά επαγγέλματα.
Εγώ έλεγα «Ο πατέρας μου είναι αγνοούμενος» και μόνο εγώ και ο δάσκαλος μου το καταλαβαίναμε.
Στο διάλειμμα οι συμμαθητές μου με ρωτούσαν επίμονα «Τι κάνει ο πατέρας σου;» αφού δεν καταλάβαιναν τι σήμαινε να είσαι «αγνοούμενος».
Και τους απαντούσα «Είναι σιδεράς…»
Μια μέρα ένας γνωστός μας μας είπε «Είδα τον πατέρα σου, τον έπαιρναν με αυτοκίνητο από το Μπογάζι στη Λευκωσία αφού είχε τραυματιστεί…»
Όμως η μητέρα μου είχε ρωτήσει στο νοσοκομείο και της είχαν πει ότι δεν υπήρχε τέτοιος τραυματισμένος που τον είχαν πάρει εκεί… Δεν υπήρχαν καταγραφές, κανένας δεν είδε τίποτε, κανένας δεν ήξερε τίποτε…
Σήμερα μας λένε ότι τον είχαν πάρει στο νοσοκομείο αφού είχε τραυματιστεί, ότι είχε πεθάνει εκεί και ότι τον είχαν πάρει στους τάφους του Tekke στη Λευκωσία για να θαφτεί, αφού εκεί ήταν το πλησιέστερο σημείο στο νοσοκομείο για ταφή.
Και πέταξαν τέσσερα ακόμα άτομα πάνω του και δημιούργησαν ένα μαζικό τάφο…
Όταν πήρα το φέρετρο του πατέρα μου από τα γραφεία της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, τον πήρα πρώτα στο πρώτο μας σπίτι όπου είχε δημιουργήσει το θερμοκήπιο. Εκεί ζούσαν άλλοι άνθρωποι, δεν υπήρχε πια το θερμοκήπιο.
Μετά τον πήρα στο σημερινό μας σπίτι. Το σπίτι όπου η μητέρα μου τον περίμενε για τα τελευταία 43 χρόνια… Πήρα το φέρετρο στην αγκαλιά μου και τον πήρα εκεί. Τον έβαλα στη βεράντα όπου η μητέρα μου περίμενε τον πατέρα μου για τα τελευταία 43 χρόνια.
Είπα στη μητέρα μου «Μην τον περιμένεις μητέρα, ο πατέρας μου είναι εδώ τώρα…»
Βρήκαμε τον πατέρα μου μετά από μακρούς αγώνες. Τον θάψαμε εκεί που του άξιζε να θαφτεί. Έχω γαλήνη μέσα μου αλλά δεν νιώθω άνετα. Υπάρχουν πράγματα στο μυαλό μου.
Γιατί έβαλαν ακόμα τέσσερα άτομα πάνω από τον πατέρα μου;
Γιατί εκείνος ο μαζικός τάφος έχει ένα όνομα πάνω στην ταφόπλακα και ακριβώς το ίδιο όνομα βρίσκεται σε άλλο νεκροταφείο σε μια άλλη ταφόπλακα;
Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι;
Σίγουρα, στον πόλεμο όλα μπορούν να συμβούν και μπορώ να το καταλάβω αυτό, ότι το να συμβούν τέτοια πράγματα είναι φυσιολογικό. Και όταν ο πατέρας μου πήγε στον πόλεμο, ήξερε όλους τους κινδύνους και ήταν έτοιμος να αντιμετωπίσει αυτούς τους κινδύνους.
Όμως είμαι σίγουρος ότι ούτε καν πέρασε από το μυαλό του ότι θα κειτόταν σε ένα μαζικό τάφο πέντε ατόμων, μαζί με τέσσερεις άλλους…
Όταν πήγαμε στη θεώρηση στο εργαστήριο της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων στη νεκρή ζώνη και όταν η ομάδα που πραγματοποίησε την εκταφή μας την περιέγραφε, είπαν:
«Είχαμε φτάσει στα πρώτα οστά σε βάθος ενός μέτρου και 27 εκατοστών. Βγάλαμε τα οστά τεσσάρων ατόμων. Μετά όταν ελέγξαμε το χώμα, είδαμε ότι το μαλακό χώμα συνέχιζε και συνεχίσαμε την εκταφή και φτάσαμε στα οστά ενός ακόμα ατόμου…»
Αυτό το ένα άτομο ήταν ο πατέρας μου. Πρώτα τον είχαν θάψει αυτόν και μετά τέσσερα ακόμα άτομα… Ίσως να μην είχαν πολύ χρόνο και γι αυτό και το έκαναν. Και αυτό μπορώ να το καταλάβω. Όμως ο πόλεμος είχε τελειώσει, πέρασε τόσος καιρός… Αυτοί που το είδαν και αυτοί που το ήξεραν θα μπορούσαν να έρθουν και να μας πουν… Έτσι δεν θα τον ψάχναμε για 43 χρόνια… Θα τον βγάζαμε από εκεί, θα τον θάβαμε εκεί που του άξιζε να θαφτεί και θα βρίσκαμε επιτέλους γαλήνη.
Κανένας δεν είδε τίποτε από όλα αυτά, δεν άκουσε τίποτε; Ο πατέρας μου έδωσε τη ζωή του για τη χώρα αυτή. Δεν του άξιζε να θαφτεί σε ένα μαζικό τάφο.
Έχω μόνο μια πρόταση για αυτούς που τα είδαν όλα αυτά και τα ήξεραν όλα και δεν είπαν τίποτε… Με τους στίχους του τραγουδιού του διάσημου τραγουδιστή Ahmet Kaya: Ντροπή σε αυτούς που ήξεραν αλλά δεν είπαν τίποτε πατέρα…»

Photo: Ο Ismail Bekir στο σπίτι του με τη γυναίκα του Fatma και το γιο τους Aysan…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 26th of November 2017, Sunday. This article was published in Turkish in the YENİDÜZEN newspaper on the 21st of October 2017 and here is the link to the Turkish version of the article in YENİDÜZEN:
http://www.yeniduzen.com/gercek-bir-hayat-hikayesi-cocuk-maydanoz-agaci-11402yy.htm

Honoring and remembering our `missing persons` in London… (Part 2)

Honoring and remembering our `missing persons` in London… (Part 2)

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

In the gathering at the Cypriot Community Centre in London for the evening of honouring and remembering of all our `missing persons` organised by the Organisation of Relatives of Missing Cypriots (UK) on the 21st of October 2017 Saturday, after the speech of the President Neoklis Neokleous, two poets read their poems about "missing persons" – Aycan Sarachoghlou and Niki Ioakim.
Next our dear friend Christina Pavlou Solomi Patsia from "Together We Can" – the bicommunal association of the relatives of missing persons and victims of war – speaks…
She says:
"Dear friends,
Thank you, for hosting us here today, on this special day in memory of our missing Turkish Cypriots and Greek Cypriots.
As some of you may know, I am from Komi Kebir, Karpas Peninsula and both my father and brother are missing since 15 August 1974.
It was 2007, just after the discovery of a grave in Galatia Lake in Karpas with the remains of the people found there, that I found out about Sevgul and her work while watching a program on a TV station in Cyprus. She was on a TV program with Spyros Hadjinicolaou from Yialousa whose father was among the ones found in the lake, asking people to come forward with any information they might have about burial places of missing; Turkish Cypriots or Greek Cypriots.
Sevgul introduced me to the group called "Together we can", a bicomunal group of families with relatives missing from the period 1963-1974, from both communities.
In this group I got to understand that others have the same pain as mine.
There is no difference between Greek Cypriot pain and Turkish Cypriot pain.
Pain has no colour or nationality.
Pain is pain and you can't measure it differently.
Through the group we grew closer to each other as families with the same pain. Sevgul's reports of our stories in her newspapers Yeniduzen and Politis inspired a flow of information from her readers. We cross checked it with information provided by the families about the disappearance of their relatives and started to put all the pieces together to try and complete the puzzle to find our missing relatives.
Sevgul would always pass the information to CMP officers for the final investigation and excavation of the possible burial site.
Thanks to Sevgul and her readers, much information and stories came to light, many burial sites were uncovered and the remains of many missing persons were returned to their families for closure to take place, according to their religion and culture; And for the missing, to rest in peace in a grave, in dignity.
One of these trails, led to the burial place of my father and brother.
Information was given to Sevgul in 2005 that there was another grave next to the first grave found in Galatia Lake. There was strong hope that my father and brother would be in this grave.
Since then digging took place, from time to time, in and around the lake, but not on the indicated spot.
In 2008 there was more accurate information on the specific location.... A Turkish Cypriot family from the area risked their lives to insist on the reliability of their information. Eventually, nearly 10 years later, in April 2017, digging started in the correct spot and at the correct depth. A grave with six people was found. I visited the site immediately and I quickly recognized my father and brother. I had a vivid memory of the clothes they were wearing when we last saw them. I knew it was them. My feelings; … pain and joy that we finally found them and we can bury them with dignity at last.
But before we can bury them there is another hurdle.
We need to wait for the DNA results to confirm their identity. Another long wait……
Before I go on I would like to express again my deepest gratitude to the Turkish Cypriot family who came forward with the information and who stood by me until the digging finally took place in the right place.
Without them, I would still be looking.
The feelings of the relatives burying their loved ones are indescribable...
"Να φιλήσω τα κόκαλα τους τζαι να τους θάψω θέλω….. τζαι ας πεθάνω" "I want to kiss their bones and bury them … and then I can die" As my mother always says.
This is the final closure that all of us are waiting for, after so many years of false hopes and lies spun to us, by so many different officials over the years, in every past government since then.
Politicians have exploited the families of the missing at every opportunity; memorials, Christmas, Easters and especially on the black anniversaries of '74 where they like to parade the relatives of the missing, holding the black and white photographs of their loved ones.
A familiar scene to all of you, I am sure.
The worst lies were spun ahead of elections, where they promised to bring the missing home - alive.
Unfortunately our hopes and dreams were never fulfilled. One by one they are brought back in small boxes. Sometimes, only a few pieces of bones, to be united with their families.....
The tragedy is that, some mothers, fathers or wives are no longer with us to receive them. Some left early. They couldn't bear the pain from their loss.
In some cases only grandchildren are around to welcome them and occasionally there is nobody left, to receive them and bury them.
Most of those who experienced this tragic loss, understand that we can't continue hating and looking for revenge.
Hatred and revenge brought us to today's situation. More of it would only shed more blood.
We must realize that the pain of those from Assia is the same as those of Tochni, Alamino, Palekithro, Maratha, Sandalari, Aloa and of Karpas…
It's a pain and a trauma that no one else can treat but ourselves. Only if we can look in to each other's eyes and admit all the pain we have inflicted on each other with the rapes and killings; only if we can apologize to each other and promise to protect each other can we pave a better way for our children.
It won't bring back the good old times, the laughter, the loved ones who are still missing, but it will at least give a chance for a fresh start, with truth and reconciliation...
We can't forget but we must move forward learning from our mistakes and trying not to repeat them.
We must try for a new start.
The new start will come when we have healed the open wounds.
One big open wound of Cyprus is our missing from both communities.
As a first step we must try harder to encourage everyone to come forward and give any information they might have on burial sites or stories of our missing from both communities.
Finding all our missing and burying them, is the final step for closure and turning the page for a new start.
To do justice to our dead we must bring peace and reconciliation to Cyprus.
That's what we owe the new generations, to our children and our grandchildren who live on our beautiful island.
We are all Cypriots and we must all remember that...
Cyprus is too small to be divided, and it is big enough to host all of us..."
After her touching speech I make my presentation with slides showing photographs about our voluntary, humanitarian work in Cyprus and giving details to the Turkish Cypriots and Greek Cypriots attending the evening. But first I show photos about who we are as "Together We Can" and introduce our leading members like Katerina Antona, Petros Souppouris, Spiros Hadjinikolaou, Huseyin Rustem Akansoy, Andreas Sizinos, Nurten Ozturk, Christos Efthymiou, Sevilay Berk, Maria Georgiadou and so on and also tell their stories so that it is known how much they have suffered and how they overcame their own pain to help heal the wounds of others…
After my presentation I answer questions and then we continue to sit and talk with London Cypriots, learning details of possible new burial sites in Cyprus or speaking with relatives of "missing" persons and learning their details…
Next day at the invitation of the Eptakomi Association St. Luke UK, we go to their gathering in the same place in the afternoon and we also make a presentation to the Eptakomi Cypriots living in London, asking for help since people from Eptakomi in Cyprus have never spoken to us… Nick Yiannoullou, their president in London would help us to get together with some Greek Cypriots from Eptakomi to interview them and to understand what had happened in Eptakomi in 1974… We are grateful to Nick Yiannoullou for his help for this… We have interviews with three Greek Cypriots lasting for about five hours…
While in London, we also visit the parliament and the Labour MP Khalid Mahmoud organises a gathering where Labour MP of Cyprus origin Bambos Charalambous also attends… Mary Southcott helps us to organise this meeting and at the suggestion of Nick Yiannoullou we also meet Baroness Meral Ece Hussein from the House of Lords… In our meetings we call on the MPs to help contact former British soldiers from their constituencies who had served in Cyprus during the years 1963-64 and 1974 in order to see if they have seen or heard something about "missing persons"… We are also grateful to Khalid Mahmoud and Mary Southcott for helping us organise these important meetings… They are preparing to give an early day motion in the parliament about "missing persons" soon…
And above all, we thank Neoklis Neokleous, Gokay Uchar, Kyriacos Paschali, Costas Pavlou and others from the Organisation of Relatives of Missing Cypriots (UK) for hosting us and to our dear friend Olia Akyla Papacosta, Eleni Tryfonas and Kika Tryphonos Dorotheou for helping us every step of the way in London…

2.11.2017

Photo: With Baroness Meral Ece Hussein and MP Babmos Charalambous at the House of Commons in London, together with Christina Pavlou Solomi Patsia...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 19th of November 2017, Sunday.

Τιμούμε και θυμόμαστε τους «αγνοούμενους» μας στο Λονδίνο… (Μέρος Β)

Τιμούμε και θυμόμαστε τους «αγνοούμενους» μας στο Λονδίνο… (Μέρος Β)

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Στην βραδινή εκδήλωση στο Κέντρο Κυπριακής Κοινότητας στο Λονδίνο που διοργανώθηκε από την Οργάνωση Συγγενών Κυπρίων Αγνοουμένων (ΗΒ) το Σάββατο 21 Οκτωβρίου 2017, όπου τιμούμε και θυμούμαστε όλους τους «αγνοούμενους» μας, μετά την ομιλία του Προέδρου Νεοκλή Νεοκλέους, απαγγέλουν τα ποιήματα τους για τους «αγνοούμενους» δύο ποιήτριες, οι Aycan Sarachoghlou και Νίκη Ιωακείμ.
Μετά μιλά η αγαπητή μας φίλη Χριστίνα Παύλου Σολωμή Πατσιά από το «Μαζί Μπορούμε!» - τη δικοινοτική οργάνωση συγγενών αγνοουμένων και θυμάτων πολέμου και λέει:
«Αγαπητοί φίλοι,
Σας ευχαριστούμε για τη φιλοξενία εδώ σήμερα, αυτή την ξεχωριστή μέρα μνήμης των αγνοούμενων μας Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων.
Όπως κάποιοι από εσάς γνωρίζετε, κατάγομαι από την Κώμη Κεπήρ, στη χερσόνησο της Καρπασίας και ο πατέρας και ο αδελφός μου είναι αγνοούμενοι από την 15η Αυγούστου 1974.
Ήταν το 2007, ακριβώς μετά την ανακάλυψη ενός τάφου όπου βρέθηκαν τα οστά ανθρώπων στη Λίμνη της Γαλάτειας στην Καρπασία, που είχα μάθει για τη Sevgul και το έργο της ενώ παρακολουθούσα ένα πρόγραμμα στην τηλεόραση στην Κύπρο. Ήταν σε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα μαζί με το Σπύρο Χατζηνικολάου από τη Γιαλούσα, του οποίου ο πατέρας ήταν ανάμεσα σε αυτούς που βρέθηκαν στη λίμνη, και ζητούσαν από τον κόσμο να έρθουν με οτιδήποτε πληροφορίες μπορεί να έχουν για τόπους ταφής αγνοουμένων, Τουρκοκυπρίων ή Ελληνοκυπρίων.
Η Sevgul με σύστησε στην ομάδα που ονομάζεται «Μαζί Μπορούμε!», μια δικοινοτική ομάδα οικογενειών με συγγενείς αγνοούμενων από την περίοδο 1963-74 και από τις δύο κοινότητες.
Σε αυτή την ομάδα κατάλαβα ότι και άλλοι υποφέρουν τον ίδιο πόνο με μένα.
Δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ ελληνοκυπριακού και τουρκοκυπριακού πόνου.
Ο πόνος δεν έχει χρώμα ή εθνικότητα.
Ο πόνος είναι πόνος και δεν μπορείς να τον μετρήσεις αλλιώς.
Μέσω της ομάδας ήρθαμε πιο κοντά ο ένας στον άλλο, ως οικογένειες με τον ίδιο πόνο. Οι αναφορές της Sevgul για τις ιστορίες μας στις εφημερίδες YENIDUZEN και ΠΟΛΙΤΗΣ ενέπνευσαν μια ροή πληροφοριών από τους αναγνώστες της. Τις διασταυρώναμε με πληροφορίες που έδιναν οι οικογένειες για την εξαφάνιση των συγγενών τους και αρχίσαμε να βάζουμε μαζί όλα τα κομμάτια και προσπαθούμε να συμπληρώσουμε το πάζλ για να βρούμε τους αγνοούμενους συγγενείς μας.
Η Sevgul πάντοτε μετέφερε τις πληροφορίες στους λειτουργούς της ΔΕΑ για την τελική έρευνα και εκσκαφή του πιθανού τόπου ταφής.
Χάρη στη Sevgul και τους αναγνώστες της, ανακαλύφτηκαν πολλές πληροφορίες και ιστορίες, αποκαλύφτηκαν πολλοί τόποι ταφής και τα οστά πολλών αγνοουμένων ατόμων επιστράφηκαν στις οικογένειες τους για το κλείσιμο, σύμφωνα με τη θρησκεία και την κουλτούρα τους, και για τους αγνοουμένους να αναπαυθούν εν ειρήνη σε ένα τάφο, με αξιοπρέπεια.
Ένα από αυτά τα μονοπάτια οδήγησε στον τόπο ταφής του πατέρα και του αδελφού μου.
Το 2005 δόθηκαν πληροφορίες στη Sevgul ότι υπήρχε ένας άλλος τάφος δίπλα από τον πρώτο τάφο που βρέθηκε στη Λίμνη στη Γαλάτεια. Υπήρχε έντονη ελπίδα ότι ο πατέρας και ο αδελφός μου θα ήταν σε αυτό τον τάφο.
Από τότε, γίνονται εκσκαφές από καιρό σε καιρό, μέσα και γύρω από τη λίμνη, αλλά όχι στο σημείο που υποδείχθηκε.
Το 2008 υπήρξαν πιο ακριβείς πληροφορίες για τη συγκεκριμένη τοποθεσία… Μια οικογένεια Τουρκοκυπρίων από την περιοχή, διακινδύνευσε τη ζωή της επιμένοντας στην αξιοπιστία των πληροφοριών τους. Τελικά, σχεδόν 10 χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 2017, ξεκίνησαν οι εκσκαφές στο σωστό σημείο και στο σωστό βάθος. Βρέθηκε ένας τάφος με έξι άτομα. Επισκέφτηκα αμέσως το σημείο και γρήγορα αναγνώρισα τον πατέρα και τον αδελφό μου. Είχα πολύ έντονη ανάμνηση των ρούχων που φορούσαν όταν τους είδαμε για τελευταία φορά. Ήξερα ότι ήταν αυτοί. Τα αισθήματα μου: … πόνος και χαρά που τελικά τους βρήκαμε και μπορούμε επιτέλους να τους θάψουμε με αξιοπρέπεια.
Όμως πριν να μπορέσουμε να τους θάψουμε υπάρχει ένα άλλο εμπόδιο.
Πρέπει να περιμένουμε για τα αποτελέσματα των εξετάσεων DNA για να επιβεβαιώσουν την ταυτότητα τους. Άλλη μια μακρά αναμονή…
Πριν να συνεχίσω θέλω να εκφράσω ξανά τη βαθιά μου ευγνωμοσύνη στην οικογένεια Τουρκοκυπρίων που έδωσαν τις πληροφορίες και που στάθηκαν δίπλα μου μέχρι την πραγματοποίηση της εκσκαφής στο σωστό σημείο.
Χωρίς αυτούς, θα εξακολουθούσα να ψάχνω.
Τα αισθήματα των συγγενών που θάβουν τους αγαπημένους τους είναι απερίγραπτα…
«Να φιλήσω τα κόκαλα τους τζαι να τους θάψω θέλω….. τζαι ας πεθάνω» «I want to kiss their bones and bury them … and then I can die» όπως λέει πάντοτε η μητέρα μου.
Αυτό είναι το τελικό κλείσιμο που όλοι μας περιμένουμε, μετά από τόσα χρόνια ψεύτικων ελπίδων και ψεμάτων που μας ρίχνουν, τόσοι πολλοί διαφορετικοί αξιωματούχοι όλα αυτά τα χρόνια, σε κάθε προηγούμενη κυβέρνηση από τότε.
Οι πολιτικοί έχουν εκμεταλλευτεί τις οικογένειες των αγνοουμένων σε κάθε ευκαιρία – μνημόσυνα, Χριστούγεννα, Πάσχα και ιδιαίτερα στις μαύρες επετείους του '74 όταν τους αρέσει να παρελαύνουν τους συγγενείς των αγνοουμένων ενώ κρατούν τις μαυρόασπρες φωτογραφίες των αγαπημένων τους.
Μια γνωστή σκηνή σε όλους σας, είμαι σίγουρη.
Τα χειρότερα ψέματα ρίχθηκαν πριν από εκλογές, όταν υποσχέθηκαν να φέρουν τους αγνοούμενους σπίτι τους – ζωντανούς.
Δυστυχώς οι ελπίδες και τα όνειρα μας δεν εκπληρώθηκαν ποτέ. Ένας-ένας επιστρέφουν σε μικρά κιβώτια. Κάποτε μόνο μερικά οστά, για να επανενωθούν με τις οικογένειες τους…
Η τραγωδία είναι ότι κάποιες μητέρες, πατέρες ή σύζυγοι δεν είναι πια μαζί μας για να τους παραλάβουν. Κάποιοι έφυγαν νωρίς. Δεν μπορούσαν να αντέξουν τον πόνο από την απώλεια τους.
Σε κάποιες περιπτώσεις μόνο τα εγγόνια ζουν για να τους υποδεχθούν και κάποτε δεν υπάρχει κανένας για να τους παραλάβει και να τους θάψει.
Οι περισσότεροι από αυτούς που βίωσαν αυτή την τραγική απώλεια, καταλαβαίνουν ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να μισούμε και να αναζητούμε εκδίκηση.
Το μίσος και η εκδίκηση μας έφεραν στη σημερινή κατάσταση. Περισσότερο μίσος και εκδίκηση και θα χυθεί περισσότερο αίμα.
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο πόνος εκείνων από την Άσσια είναι ο ίδιος όπως εκείνων από την Τόχνη, τον Αλαμινό, το Παλαίκυθρο, τη Μάραθα, το Σανταλάρη, την ΑΛόα και την Καρπασία…
Είναι ένας πόνος και ένα τραύμα που κανένας άλλος δεν μπορεί να θεραπεύσει παρά μόνο εμείς οι ίδιοι. Μόνο αν μπορέσουμε να κοιτάξουμε στα μάτια ο ένας τον άλλο και να παραδεχθούμε όλο τον πόνο που προκαλέσαμε ο ένας στον άλλο με τους βιασμούς και τους σκοτωμούς, μόνο αν μπορέσουμε να απολογηθούμε ο ένας στον άλλο και να υποσχεθούμε να προστατεύσουμε ο ένας το άλλο, μόνο τότε μπορούμε να προετοιμάσουμε ένα καλύτερο δρόμο για τα παιδιά μας.
Δεν θα φέρει πίσω τους καλούς καιρούς, το γέλιο, τους αγαπημένους που είναι ακόμα αγνοούμενοι, αλλά τουλάχιστον θα δώσει μια ευκαιρία για μια νέα αρχή, με αλήθεια και συμφιλίωση…
Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε αλλά πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά μαθαίνοντας από τα λάθη μας και προσπαθώντας να μην τα επαναλάβουμε.
Πρέπει να προσπαθήσουμε για μια νέα αρχή.
Η νέα αρχή θα έρθει όταν έχουμε θεραπεύσει τις ανοικτές πληγές.
Μια μεγάλη ανοικτή πληγή της Κύπρου είναι οι αγνοούμενοι μας και από τις δύο κοινότητες.
Ως πρώτο βήμα πρέπει να προσπαθήσουμε περισσότερο να ενθαρρύνουμε όλους να έρθουν και να δώσουν όποιες πληροφορίες μπορεί να έχουν για τόπους ταφής ή ιστορίες των αγνοουμένων μας και από τις δύο κοινότητες.
Η ανεύρεση όλων των αγνοουμένων και η ταφή τους είναι το τελικό βήμα για κλείσιμο και για να γυρίσουμε τη σελίδα για μια νέα αρχή.
Για να δικαιώσουμε τους νεκρούς μας πρέπει να φέρουμε ειρήνη και συμφιλίωση στην Κύπρο.
Αυτό είναι που χρωστούμε στις νέες γενιές, στα παιδιά μας και τα εγγόνια μας που ζούνε στο όμορφο μας νησί.
Είμαστε όλοι Κύπριοι και πρέπει όλοι να το θυμόμαστε αυτό…
Η Κύπρος είναι πολύ μικρή για να είναι διαιρεμένη, και είναι αρκετά μεγάλη για να μας φιλοξενεί όλους μας…»
Μετά τη συγκινητική της ομιλία, κάνω την παρουσίαση μου δείχνοντας φωτογραφίες για το εθελοντικό, ανθρωπιστικό μας έργο στην Κύπρο και δίνω λεπτομέρειες στους Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους που είναι παρόντες στην εκδήλωση. Όμως πρώτα τους δείχνω φωτογραφίες για το ποιοι είμαστε ως «Μαζί Μπορούμε!» και παρουσιάζω τα κορυφαία μέλη μας όπως την Κατερίνα Αντώνα, τον Πέτρο Σουππουρή, τον Σπύρο Χατζηνικολάου, τον Huseyin Rustem Akansoy, τον Ανδρέα Σύζινο, τη Nurten Ozturk, τον Χρίστο Ευθυμίου, τη Sevilay Berk, τη Μαρία Γεωργιάδου κτλ., και επίσης λέω τις ιστορίες τους έτσι ώστε να γίνει γνωστό πόσο έχουν υποφέρει και πως ξεπέρασαν τον δικό τους πόνο για να βοηθήσουν να επουλωθούν οι πληγές των άλλων…
Μετά την παρουσίαση μου απαντώ σε ερωτήσεις και μετά συνεχίζουμε να καθόμαστε και να μιλούμε με τους Κύπριους του Λονδίνου, μαθαίνοντας λεπτομέρειες για νέους πιθανούς τόπους ταφής στην Κύπρο ή μιλώντας με τους συγγενείς των «αγνοουμένων» και μαθαίνουμε τις λεπτομέρειες τους…
Την επόμενη μέρα, μετά από πρόσκληση του Συνδέσμου Επτακώμης St. Luke ΗΒ, πάμε στη συνάντηση τους το απόγευμα στο ίδιο μέρος και κάνουμε επίσης μια παρουσίαση στους Κύπριους της Επτακώμης που ζουν στο Λονδίνο, ζητώντας βοήθεια εφόσον οι άνθρωποι από την Επτακώμη στην Κύπρο ποτέ δεν μας έχουν μιλήσει… Ο Νικ Γιάννουλου, ο πρόεδρος τους στο Λονδίνο μας βοηθά να έρθουμε σε επαφή με κάποιους Ελληνοκύπριους από την Επτακώμη για να τους πάρουμε συνέντευξη και να καταλάβουμε τι είχε συμβεί στην Επτακώμη το 1974… Είμαστε ευγνώμονες στον Νικ Γιάννουλου για τη βοήθεια του… Παίρνουμε συνεντεύξεις από τρεις Ελληνοκύπριους, που διαρκούν περίπου πέντε ώρες…
Ενώ είμαστε στο Λονδίνο επισκεπτόμαστε επίσης και το κοινοβούλιο και ο Khalid Mahmoud, Βουλευτής του Εργατικού Κόμματος διοργανώνει μια συνάντηση στην οποία παρίσταται και ο κυπριακής καταγωγής Βουλευτής του Εργατικού Κόμματος Πάμπος Χαραλάμπους… Η Mary Southcott επίσης μας βοηθά να οργανώσουμε αυτή τη συνάντηση και με την εισήγηση του Νικ Γιάννουλου συναντούμε επίσης και τη Βαρόνη Meral Ece Hussein από τη Βουλή των Λόρδων… Στις συναντήσεις μας καλούμε τους βουλευτές να βοηθήσουν να έρθουμε σε επαφή με πρώην Βρετανούς στρατιώτες από τις εκλογικές τους περιφέρειες, που είχαν υπηρετήσει στην Κύπρο το 1963-64 και 1974 έτσι ώστε να δούμε αν έχουν δει ή ακούσει κάτι για «αγνοούμενους»… Είμαστε επίσης ευγνώμονες στους Khalid Mahmoud και Mary Southcott που μας βοήθησαν να οργανώσουμε αυτές τις σημαντικές συναντήσεις… Προετοιμάζονται να υποβάλουν σύντομα στη βουλή ένα προσχέδιο για ψήφισμα για τους «αγνοούμενους»…
Και πάνω απ' όλα ευχαριστούμε τους Νεοκλή Νεοκλέους, Gokay Uchar, Κυριάκο Πασχάλη, Κώστα Παύλου και άλλους από την Οργάνωση Συγγενών Κυπρίων Αγνοουμένων (ΗΒ) για τη φιλοξενία και τις αγαπητές μας φίλες Όλια Ακύλα Παπακώστα, Ελένη Τρύφωνα και Κίκα Τρύφωνος Δωροθέου που μας βοήθησαν σε κάθε βήμα στο Λονδίνο…

Photo: Μαζί με τη Βαρόνη Meral Ece Hussein και το βουλευτή Πάμπο Χαραλάμπους …

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 19th of November 2017, Sunday.

Honouring and remembering our `missing persons` in London… (Part 1)

Honouring and remembering our `missing persons` in London… (Part 1)

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

On the 21st of October 2017 Saturday, in the evening, we gather at the Cypriot Community Centre in London in an evening of honouring and remembering of all our `missing persons` organised by the Organisation of Relatives of Missing Cypriots (UK)…
We have come together with my dear friend Christina Pavlou Solomi Patsia to London at the invitation of this organisation for this evening – earlier Christina and Olia Akyla Papacosta came here to lay a yellow rose on each table and to put at the corner of the stage some more yellow roses and candles…
Now, more than 150 Greek Cypriots and Turkish Cypriots have gathered here for this meaningful night, most of them relatives of "missing persons"…
Neoklis Neokleous, the president of the Organisation of Relatives of Missing Cypriots (UK) speaks, welcoming everyone and says:
"Dear Friends,
On behalf of the Organisation of Relatives of Missing Cypriots UK, I welcome you to this special evening of Remembrance and Honour for OUR Missing.
Warm welcome to our quest speakers from Cyprus. The T/C investigative journalist Sevgul Uludag, and Christina Pavlou Solomi-Patsia from Komi Kebir, whose father and brother are amongst the missing.
Christina is also a member of the Bi-communal Organisation of Relatives of Missing Persons and Victims of War – "Together We Can". Thank you both for accepting our invitation.
Tonight, is indeed a special evening because:
- TC and GC are here together, for the first time, to Remember and Honour ALL our Missing from the tragic events from 1963 to 1974.
- We have strong representation from the TC Association for Democracy. A number of their members are also Relatives of the missing.
- The TC Community Association is represented here as well.
- We also have with us GC UK Associations, with Relatives among their members that have shown practical support for our campaign. From Komi Kebir, Leonarisso, Ayios Avrosios, Koma tou Yialou, Lymnia, Yialousa, Ayia Triada, Achna, Kalavasos and others. Eptakomi Association are also here, and they promised support.
- We have the Cypriot Community Centre and the Cyprus Women's League with Susie Constantinides, MBE, who have supported our Organisation from the very beginning.
- And of course, we have representatives from the Community Press: Parikiaki, Eleftheria and Londra Cazette, as well as Hellenic TV who help us publicise our campaigns.
- Finally, despite that fact that we had decided not to send any special invitations for this event, especially to politicians, we are pleased to see the first Cypriot member of the UK parliament attending. Pleased also to see President of World Federation of Overseas Cypriots attending, without any special invitation.
This great idea of bringing both Cypriot Communities in the UK together, came from my good friend and member of our Committee Gokay Ucar, who happens to be a relative of both Greek Cypriot and Turkish Cypriot missing (his mother being GC and his father TC).
While Gokay was the connecting link, the event which took place in May 2015, to honour Sevgul, was the catalyst. We organised it together with Komi Kebir Association with support from the TC Association for Democracy. It became very clear to all of us then, that we can hold events and campaign together on the humanitarian issue of The Missing, without mixing politics or any other dividing issue.
Friends, on your tables you will find tonight's programme with the CMP Stats and Figures at the back, showing the total number of Missing, that the CMP is dealing with, 2002, the number exhumed, 1211, and the number of those that have been identified by the end of September, 825. Separate statistics for each community's Missing are also given.
The Missing for us are not just numbers. They are our compatriots, our co-villagers, our friends. And, for the Relatives, many are parents, siblings and children.
They are individual people, with personal and family names, who, at least until the day their whereabouts were lost, had a life and dreams for the future. Whether alive or dead they have every right to be treated humanely, to be remembered, loved and respected.
Their unexpected loss devastated the lives of the families they left behind, who had to endure the agony of waiting and the frustration of not knowing. They are still longing to find the fate of their loved ones. And, having resigned to the fact that more likely they would be found to be dead, would want to have the opportunity to bury their remains with the dignity they deserve.
The Relatives have rights as well.
The progress for a solution of the Cyprus Missing Persons problem, is paradoxical. Despite significant involvement by the UN, EU, CofE, ECHR for so many years, relatively little and very slow progress has been achieved and the issue is still very far from been concluded. And that is because, despite the fact that the established process calls simply for the co-operation of those who are in possession of information or have the means to obtain it.
We are very glad, and it is a step in the right direction, that at long last the CMP has sent requests to all countries that had military or peace keeping presence in Cyprus, during the time of the tragic events, for access to their archives or information from them.
Progress is also slow when it comes to individuals giving information, despite the fact that successive Community Leaders in Cyprus have been calling on everybody who has information about the missing to pass it on to the CMP. It is our strong belief that a lot more is known but not yet revealed. And that again when the procedures and rules followed by the CMP do not call for any blame or prosecution.
Friends, it is almost 35 years since our Organisation was formed. Throughout its long history we campaigned tirelessly for the solution of the humanitarian issue of the Missing People of Cyprus, both in this country and in Europe. Alas, we all still have a lot more work to do, and we would be grateful for your continued support.
Working together for all our Missing and their Relatives can only make us stronger and achieve more. Joint activities we have carried out lately have proven that to be the case:
- Earlier this month our Committee, together with the TC Association for Democracy met the three-member Committee on Missing Persons in Cyprus, who had visited London to ask the British Government for access to archives, for information about the missing. I think they were impressed by the information that can be found from our Cypriot community in the UK.
- In March this year we had visited the Foreign and Commonwealth Office and had a meeting with senior officials holding the brief on "Cyprus Settlement". With both Greek and Turkish Cypriots among our delegation they could not take their usual stance of "not taking sides". We requested them to respond positively to CMP's request for access to British archives. We also appeal to them to encourage other governments to do the same.
- In November last year we visited the Council of Europe in Strasbourg and met with many countries' representatives, prior to the Committee of Ministers meeting where the issue of the Missing of Cyprus was to be discussed. We conveyed the same message, that our single purpose was to find out what happened to our ALL our missing. The last decision of the Ministers moved more towards the relatives' demands, than previous ones.
Our message, whether it is directed to countries with armies in Cyprus or to countries that can influence them is "Have a Heart". Help to find all our missing. The Relatives and All the international Organisations call for your co-operation for the solution to this humanitarian problem. "Show your humanity".
Our message is also directed to our UK Cypriot Community both Greek and Turkish, as well as British who happened to be in Cyprus at the time when the tragic events took place. "Have a Heart" is an injection for mass awakening: "tells us if you know anything, tell us if you know others that might have the information we are looking for". Help to bring closure for the Relatives. You have nothing to fear.
So, Friends, let's work together for all our Missing and for all our Relatives."
The next speech is that of my dear friend Christina Pavlou Solomi Patsia but this I will share next week – and then I speak and show the type of work we have been doing voluntarily as a humanitarian task, with photos of some of the "missing persons" whose burial sites we had shown to the CMP and whose remains they managed to find and return to their families…
And then we answer questions from those who are participating in this event…
(To be continued)

29.10.2017

Photo: Neoklis Neokleous, President of Missing Relatives in London speaking at event...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 12th of November 2017, Sunday.

Τιμούμε και θυμόμαστε τους «αγνοούμενους» μας στο Λονδίνο… (Μέρος Α)

Τιμούμε και θυμόμαστε τους «αγνοούμενους» μας στο Λονδίνο… (Μέρος Α)

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Το Σάββατο 21 Οκτωβρίου 2017, μαζευόμαστε στο Κέντρο Κυπριακής Κοινότητας στο Λονδίνο σε μια βραδιά που διοργανώθηκε από την Οργάνωση Συγγενών Κυπρίων Αγνοουμένων (ΗΒ), όπου τιμούμε και θυμούμαστε όλους τους «αγνοούμενους» μας…
Έχουμε έρθει στο Λονδίνο μαζί μια με την αγαπητή μου φίλη Χριστίνα Παύλου Σολωμή Πατσιά, μετά από πρόσκληση από την οργάνωση αυτή για τη βραδιά αυτή – νωρίτερα η Χριστίνα και η Όλια Ακύλα Παπακώστα ήρθαν εδώ για να τοποθετήσουν ένα κίτρινο τριαντάφυλλο πάνω σε κάθε τραπέζι και κάποια ακόμα κίτρινα τριαντάφυλλα και κεριά στην άκρη της σκηνής…
Τώρα, περισσότεροι από 150 Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι έχουν μαζευτεί εδώ για αυτή τη σημαντική βραδιά, οι περισσότεροι από αυτούς είναι συγγενείς «αγνοουμένων»…
Ο Νεοκλής Νεοκλέους, πρόεδρος της Οργάνωσης Συγγενών Κυπρίων Αγνοουμένων (ΗΒ) στην ομιλία του καλωσορίζει όλους και λέει:
«Αγαπητοί φίλοι,
Εκ μέρους της Οργάνωσης Συγγενών Κυπρίων Αγνοουμένων ΗΒ, σας καλωσορίζω σε αυτή τη ξεχωριστή βραδιά Μνήμης και Τιμής των Αγνοουμένων ΜΑΣ.
Ένα ζεστό καλωσόρισμα στις ομιλήτριες μας από την Κύπρο. Την Τουρκοκύπρια ερευνητική δημοσιογράφο Sevgul Uludag και τη Χριστίνα Παύλου Σολωμή Πατσιά από την Κώμη Κεπήρ, της οποίας ο πατέρας και ο αδελφός είναι ανάμεσα στους αγνοουμένους.
Η Χριστίνα είναι επίσης μέλος της Δικοινοτικής Οργάνωσης Συγγενών Αγνοουμένων και Θυμάτων Πολέμου – «Μαζί Μπορούμε!». Σας ευχαριστούμε και τις δύο που αποδεχθήκατε την πρόσκληση μας.
Απόψε είναι πράγματι μια ξεχωριστή βραδιά επειδή:
- Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι είναι εδώ μαζί, για πρώτη φορά, για να Θυμηθούν και να Τιμήσουν ΟΛΟΥΣ τους Αγνοούμενους μας από τα τραγικά γεγονότα από το 1963 μέχρι το 1974
- Έχουμε ισχυρή εκπροσώπηση από τον Τουρκοκυπριακό Σύνδεσμο για Δημοκρατία. Αριθμός μελών τους είναι επίσης Συγγενείς αγνοουμένων.
- Ο Σύνδεσμος Τουρκοκυπριακής Κοινότητας αντιπροσωπεύεται επίσης εδώ.
- Έχουμε επίσης μαζί μας Συνδέσμους Ελληνοκυπρίων ΗΒ, με Συγγενείς ανάμεσα στα μέλη τους που έχουνε δείξει πρακτική υποστήριξη για την εκστρατεία μας. Από την Κώμη Κεπήρ, το Λεονάρισσο, τον Άγιο Αμβρόσιο, την Κώμα του Γιαλού, τα Λιμνιά, τη Γιαλούσα, την Αγία Τριάδα, την Άχνα, την Καλαβασό και άλλα χωριά. Ο Σύνδεσμος Επτακώμης είναι επίσης εδώ, και υποσχέθηκαν υποστήριξη.
- Έχουμε το Κέντρο Κυπριακής Κοινότητας και το Σύνδεσμο Κυπρίων Γυναικών, με τη Σούζη Κωνσταντινίδη, MBE, που έχει στηρίξει την Οργάνωση μας από την αρχή.
- Και φυσικά, έχουμε εκπροσώπους του Κοινοτικού Τύπου: Παροικιακή, Ελευθερία και Londra Gazette, όπως επίσης και τη Hellenic TV που μας βοήθησε να δημοσιεύσουμε τις εκστρατείες μας.
- Τέλος, παρά το γεγονός ότι είχαμε αποφασίσει να μην στείλουμε ειδικές προσκλήσεις για την εκδήλωση αυτή, ιδιαίτερα σε πολιτικούς, χαιρόμαστε που βλέπουμε να παρευρίσκεται ο πρώτος Κύπριος μέλος του Βρετανικού Κοινοβουλίου. Χαιρόμαστε επίσης που βλέπουμε τον Πρόεδρο της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Αποδήμων Κυπρίων, χωρίς ειδική πρόσκληση.
Αυτή η σπουδαία ιδέα να φέρουμε μαζί και τις δύο Κυπριακές Κοινότητες στο ΗΒ, ήρθε από τον καλό μου φίλο και μέλος της Επιτροπής μας Gokay Ucar, που τυχαίνει να είναι συγγενής και Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων αγνοουμένων (η μητέρα του είναι Ελληνοκύπρια και ο πατέρας του Τουρκοκύπριος).
Ενώ ο Gokay ήταν ο συνδετικός κρίκος, η εκδήλωση που έγινε τον Μάιο του 2015, για να τιμήσουμε τη Sevgul, ήταν ο καταλύτης. Οργανώσαμε μαζί την εκδήλωση με το Σύνδεσμο Κώμης Κεπήρ με στήριξη από τον Τουρκοκυπριακό Σύνδεσμο για Δημοκρατία. Ήταν ξεκάθαρο σε όλους μας τότε, ότι μπορούμε να διοργανώνουμε εκδηλώσεις και εκστρατείες για το ανθρωπιστικό θέμα των Αγνοουμένων μαζί, χωρίς να αναμειγνύουμε την πολιτική ή οποιοδήποτε άλλο διαχωριστικό θέμα.
Φίλοι, πάνω στα τραπέζια σας, θα βρείτε το πρόγραμμα της αποψινής βραδιάς με τα στατιστικά στοιχεία και τους αριθμούς της ΔΕΑ στο πίσω μέρος, δείχνοντας τον συνολικό αριθμό των Αγνοουμένων με τους οποίους ασχολείται η ΔΕΑ (2002), τον αριθμό αυτών που έχουν εκταφεί (1211), και τον αριθμό εκείνων που έχουν ταυτοποιηθεί μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου (825). Αναγράφονται επίσης στατιστικά για τους Αγνοούμενους της κάθε κοινότητας.
Οι αγνοούμενοι για μας δεν είναι απλά αριθμοί. Είναι οι συμπατριώτες μας, οι συγχωριανοί μας, οι φίλοι μας. Και για τους συγγενείς, πολλοί είναι γονείς, αδέλφια και παιδιά.
Είναι ξεχωριστά άτομα, με όνομα και επίθετο, που, τουλάχιστον μέχρι τη μέρα που χάθηκαν τα ίχνη τους, είχαν μια ζωή και όνειρα για το μέλλον. Είτε είναι ζωντανοί, είτε νεκροί έχουν κάθε δικαίωμα να αντιμετωπίζονται ανθρώπινα, να τους θυμούνται, να τους αγαπούν και να τους σέβονται.
Η απροσδόκητη απώλεια τους, κατέστρεψε τη ζωή των οικογενειών που άφησαν πίσω τους, που έπρεπε να υπομείνουν την αγωνία της αναμονής και την απογοήτευση του να μην γνωρίζουν. Ακόμα επιθυμούν να μάθουν τη μοίρα των αγαπημένων τους. Και έχοντας αποδεχθεί το γεγονός ότι το πιο πιθανόν είναι ότι θα βρεθούν νεκροί, θα ήθελαν να έχουν την ευκαιρία να θάψουν τα οστά τους με την αξιοπρέπεια που τους αξίζει.
Οι συγγενείς έχουν επίσης δικαιώματα.
Η πρόοδος για λύση του προβλήματος των Κυπρίων Αγνοουμένων είναι παράδοξη. Παρόλη την σημαντική συμμετοχή των ΗΕ, της ΕΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης, του ΕΔΑΔ για τόσα πολλά χρόνια, έχει επιτευχθεί σχετικά μικρή και πολύ αργή πρόοδος και το θέμα απέχει πολύ από το να συμπληρωθεί. Και αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η καθιερωμένη διαδικασία απαιτεί απλώς τη συνεργασία εκείνων που κατέχουν πληροφορίες ή τα μέσα για να τις αποκτήσουν.
Είμαστε πολύ ευτυχείς, και είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, ότι επιτέλους η ΔΕΑ έχει αποστείλει αιτήματα σε όλες τις χώρες που είχαν στρατιωτική ή ειρηνευτική παρουσία στην Κύπρο κατά τη διάρκεια των τραγικών γεγονότων, για πρόσβαση στα αρχεία τους ή πληροφορίες από αυτές.
Η πρόοδος είναι επίσης αργή όσον αφορά άτομα που δίνουν πληροφορίες, παρόλο που διαδοχικοί Ηγέτες των Κοινοτήτων στην Κύπρο καλούν όλους όσους έχουν πληροφορίες για τους αγνοουμένους να τις δώσουν στη ΔΕΑ. Είναι πεποίθηση μας ότι πολύ περισσότερα είναι γνωστά αλλά ακόμα δεν έχουν αποκαλυφθεί. Και αυτό πάλι όταν οι διαδικασίες και κανόνες που ακολουθεί η ΔΕΑ δεν απαιτούν για επίρριψη ευθύνης ή δίωξη.
Φίλοι, έχουν περάσει σχεδόν 35 χρόνια από την ίδρυση της Οργάνωσης μας. Σε όλη τη διάρκεια της μακράς μας ιστορίας, έχουμε αγωνιστεί ακούραστα για τη λύση του ανθρωπιστικού θέματος των Αγνοουμένων της Κύπρου, τόσο σε αυτή τη χώρα όσο και στην Ευρώπη. Δυστυχώς, έχουμε όλοι ακόμα πολύ περισσότερη δουλειά να κάνουμε και είμαστε ευγνώμονες για τη συνεχιζόμενη σας στήριξη.
Η συνεργασία για όλους του Αγνοούμενους μας και τους Συγγενείς τους μας κάνει πιο δυνατούς και μπορούμε να επιτύχουμε περισσότερα. Οι κοινές δραστηριότητες που έχουμε πραγματοποιήσει πρόσφατα το αποδεικνύουν:
- Νωρίτερα αυτό το μήνα η Επιτροπή μας μαζί με τον Τουρκοκυπριακό Σύνδεσμο για Δημοκρατία συνάντησε την τριμελή Κυπριακή Επιτροπή Αγνοουμένων, που είχε επισκεφτεί το Λονδίνο για να ζητήσει από την Βρετανική Κυβέρνηση πρόσβαση στα αρχεία, για πληροφορίες για τους αγνοουμένους. Πιστεύω ότι εντυπωσιάστηκαν με τις πληροφορίες που μπορούν να βρεθούν από την Κυπριακή Κοινότητα στο ΗΒ.
- Τον Μάρτιο φέτος είχαμε επισκεφτεί το Υπουργείο Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας και είχαμε συνάντηση με ανώτερους αξιωματούχους υπεύθυνους για το θέμα του «Διακανονισμού του Κυπριακού». Εφόσον η αντιπροσωπεία μας περιλάμβανε και Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, δεν μπορούσαν να πάρουν τη συνήθη θέση τους «ουδέτερη στάση – δεν στηρίζουμε κάποια πλευρά». Τους ζητήσαμε να ανταποκριθούν θετικά στο αίτημα της ΔΕΑ για πρόσβαση στα Βρετανικά αρχεία. Ζητήσαμε επίσης να ενθαρρύνουν και άλλες κυβερνήσεις να πράξουν το ίδιο.
- Το Νοέμβριο πέρσι επισκεφτήκαμε το Συμβούλιο της Ευρώπης στο Στρασβούργο και συναντηθήκαμε με εκπροσώπους πολλών χωρών, πριν από τη συνάντηση της Επιτροπής Υπουργών, όπου συζητήθηκε το θέμα των Αγνοουμένων της Κύπρου. Τους μεταδώσαμε το ίδιο μήνυμα ότι ο μοναδικός μας στόχος είναι να μάθουμε τι συνέβηκε σε ΟΛΟΥΣ τους αγνοούμενους μας. Η τελευταία απόφαση των Υπουργών κινήθηκε περισσότερο προς τις απαιτήσεις των συγγενών, παρά προηγούμενες αποφάσεις.
Το μήνυμα μας, είτε απευθύνεται σε χώρες με στρατούς στην Κύπρο είτε σε χώρες που μπορούν να επηρεάσουν είναι «Να έχετε Καρδιά». Βοηθήστε να βρεθούν όλοι οι αγνοούμενοι μας. Οι Συγγενείς και ΟΛΕΣ οι Διεθνείς Οργανώσεις ζητούν τη συνεργασία σας για τη επίλυση αυτού του ανθρωπιστικού θέματος. «Δείξετε την ανθρωπιά σας».
Το μήνυμα μας απευθύνεται επίσης στην Κυπριακή Κοινότητα ΗΒ, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, όπως επίσης και Βρετανούς που έτυχε να βρίσκονται στην Κύπρο τον καιρό των τραγικών γεγονότων. «Να έχετε Καρδιά» είναι μια ένεση για μαζική αφύπνιση: «πέστε μας αν ξέρετε οτιδήποτε, πέστε μας αν γνωρίζετε άλλους που μπορεί να έχουν τις πληροφορίες που ψάχνουμε». Βοηθήστε να φέρουμε κλείσιμο για τους Συγγενείς. Δεν έχετε τίποτε να φοβηθείτε.
Έτσι, Φίλοι, ας εργαστούμε μαζί για όλους τους Αγνοούμενους μας και για όλους τους Συγγενείς μας.»
Η επόμενη ομιλία είναι αυτή της αγαπητής μου φίλης Χριστίνας Παύλου Σολωμή Πατσιά, αλλά θα τη μοιραστώ μαζί σας την επόμενη βδομάδα – και μετά μίλησα εγώ και έδειξα το είδος της δουλειάς που κάνουμε εθελοντικά ως ανθρωπιστικό έργο, με φωτογραφίες κάποιων «αγνοουμένων» των οποίων είχαμε υποδείξει τον τόπο ταφής στη ΔΕΑ και των οποίων τα οστά κατάφεραν να ανευρεθούν και να επιστραφούν στις οικογένειες τους…
Και μετά απαντήσαμε σε ερωτήσεις των παρευρισκόμενων στην εκδήλωση…
(Συνεχίζεται)

Photo: Ο Νεοκλής Νεοκλέους, πρόεδρος των συγγενών αγνοουμένων στο Λονδίνο, μιλά στην εκδήλωση...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 12th of November 2017, Sunday.

ARŞİVDEN… ARŞİVDEN… Lefkoşa Genel Hastanesi Morgu’ndan Ayvasıl’a toplu mezarlara… Oradan da Tekke Bahçesi’ne…

ARŞİVDEN… ARŞİVDEN… Lefkoşa Genel Hastanesi Morgu'ndan Ayvasıl'a toplu mezarlara… Oradan da Tekke Bahçesi'ne…
(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler… Sevgül Uludağ – Eylül-Ekim 2007)

Okurlarımızın ve bazı "kayıp" yakınlarının genel isteği üzerine bundan on yıl önce YENİDÜZEN gazetesinde halen devam etmekte olan "Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler" başlıklı yazı dizimizde (bu yazı dizisi son on bir yıldır kesintisiz biçimde devam etmektedir, her gün) yer alan Tekke Bahçesi'ne "kayıplar"ın gömülmüş olduğunu ortaya çıkarmış olduğumuz araştırmamızı "Arşivden" başlığıyla yayınlıyoruz… Bu yazılarımız Eylül-Ekim 2007 tarihlerinde yayınlanmıştır…
On yıl önce Tekke Bahçesi'ne "kayıplar"ın gömülmüş olduğunu yazdığımız zaman bazı kişiler bize inanmamışlardı…
On yıllık mücadele ardından Tekke Bahçesi'nde bazı mezarlarda Kayıplar Komitesi tarafından kazılar yürütüldü ve bazı "kayıplar"dan geride kalanlara ulaşıldı…
Bu yazıya eşlik eden fotoğraf, Eylül 2007'de Tekke Bahçesi'nde "Ayvasıl" ve "meçhul" yazılı mezarlarda yaptığımız inceleme sırasında çekilmiştir.
Yazı dizimizin on yıl önce, Eylül-Ekim 2007'de YENİDÜZEN gazetesinde yayımlanmış bazı bölümleri şöyle:


YENİDÜZEN

Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

23 Eylül 2007

*** Ayvasıl'daki toplu mezarları kendi elleriyle açan Dt. Hüsrev Dağseven, mezarlardan 21 kişi çıkarıldığını anlattı...

Tekke Bahçesi'ne gömülenler hangi "kayıplar"?...

*** Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği temsilcisi olarak Ayvasıl'daki toplu mezarların açılışında hazır bulunan ve mezarlardaki ölüleri bizzat kendi elleriyle dışarıya çıkaran Dt. Hüsrev Dağseven'deki 21 kişilik listede Ayvasıl'daki toplu mezarlardan çıkarılanlar arasında Genel Hastane'den "kayıp" olan Mustafa Arif, Mehmet Veli ve Menteş Zorba'nın isimleri de bulunuyor

*** Ayvasıl'daki toplu mezarlardan çıkarılan 21 kişiye Kızılay Hastanesi'nde Dr. Fahri Dikengil tarafından otopsi yapılmış, ardından Tekke Bahçesi'ne gömülmüşler. Devletin bunca yıldır Tekke Bahçesi'ne gömülen bazı "kayıp" kişilerin kimliğini bildiği halde, bunları neden "kayıp" yakınlarına açıklamadığı tam bir muamma...

*** Tekke Bahçesi'nde yaptığımız incelemede, burada üzerinde "meçhul" yazan 15 mezar saptadık. Bu mezarlardan 6'sının Ayvasıl'da bulunan kişilere ait olduğu belirtilmiş...

*** Dt. Hüsrev Dağseven'e Kayıplar Komitesi yetkilisi iken Rüstem Tatar tarafından verilen "Ayvasıl Şehitleri" başlığını taşıyan 21 kişilik liste şöyle:
Ayşe Hasan Buba, Hüseyin Cemal, Ömer Hasan, Bayram Hasan, Mehmet Hasan, İsmail Mustafa, Ayşe İbrahim, Mustafa İsmail, Mehmet Ali Ömer (Ayvasıl) Veysi Hüseyin (Akaça), Yakup Ali Çavuş (R.A.F. Elizabeth kampı), Mustafa Bayram (Kokkina Trimitya), Özer Ekrem Emin (Peristerona Polisi), Ahmet Osman (Peristerona Polisi), Hasan Nural Cevdet (Kokkino Trimitya), Mustafa Arif (Genel Hastane), Mehmet Raif (Lefkoşa), Mehmet Veli, Menteş Zorba, Havva Durmuş, Ahmet Yusuf (Genel Hastane).

Ayvasıl'daki toplu mezarları 13 Ocak 1964'te kendi elleriyle açan Dt. Hüsrev Dağseven, o günleri anlattı... Genç bir hekim olarak eğitimini tamamlayıp İstanbul'dan Kıbrıs'a döndükten sonra Girne Hastanesi'nde çalışmaya başlayan, haftada bir kez de Lefkoşa'daki Genel Hastane'de çalışan Dt. Hüsrev Dağseven, Ayvasıl katliamında öldürülen küçük Ayşecik'in de Ayşecik katliama kurban gitmeden bir ay kadar önce, gittiği okulda dişlerinin tedavisini yapmış... Bu yüzden, Ayvasıl'daki toplu mezarları açarken, karşısında 10 yaşındaki Ayşecik'i bulunca derinden sarsılmış...
Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği temsilcisi olarak Ayvasıl'daki toplu mezarların açılışında hazır bulunan ve mezarlardaki ölüleri bizzat kendi elleriyle dışarıya çıkaran Dt. Hüsrev Dağseven bu toplu mezarlardan toplam 21 kişi çıkardıklarını anlatıyor. 13 Ocak 1964'te olağanüstü koşullarda, Kızıl Haç yetkililerinden Margaret Chatly'nin de hazır bulunduğu ve İngiliz askerlerinin koruması altında, çevreleri Rum askerleriyle çevrili olarak üç gün üç gece toplu mezarları kazdıklarını anlatan Dt. Hüsrev Dağseven'deki 21 kişilik listede Ayvasıl'daki toplu mezarlardan çıkarılanlar arasında Genel Hastane'den "kayıp" olan Mustafa Arif, Mehmet Veli ve Menteş Zorba'nın isimleri de var. Yine Genel Hastane'de öldürülen Havva Durmuş ve Ahmet Yusuf da bu listede ve bu iki kişinin Tekke Bahçesi'nde mezarları var... Bu listede çalıştığı CYTA'dan "kayıp" olan Mehmet Raif'in ve Koççinotrimitya ile Peristerona polisinden "kayıp" Mustafa Bayram, Özer Ekrem Emin, Ahmet Osman ve Hasan Nural Cevdet'in isimleri de var. Akaça'dan "kayıp" Veysi Hüseyin ile R.A.F. Elizabeth kampından "kayıp" Yakup Ali Çavuş da bu listede bulunuyor.
Cesetler çıkarıldıktan sonra bunların o günlerde yeni kurulan Kızılay Hastanesi'ne götürüldüğünü, Kızılay Hastanesi'nde sözkonusu 21 cesede Dr. Fahri Dikengil tarafından otopsi yapıldığını ve bundan sonra da Tekke Bahçesi'ne gömüldüklerini anlatan Dt. Hüsrev Dağseven, toplu mezarlardan çıkarılan Mehmet Veli'yi de, haftada bir Genel Hastane'ye gittiği için tanıyormuş. Bilindiği gibi, Mehmet Veli, Genel Hastane'de hastabakıcı olarak çalışmaktaydı ve hastaneye apandisit ameliyatı için yatan Menteş Zorba ile birlikte aynı hastanede hemşire olarak çalışan Türkan Aziz'in ifadesine göre vurularak öldürülmüştü. Mehmet Veli ve Menteş Zorba'nın Ayvasıl toplu mezarından çıkarılıp kimlikleri biliniyorsaydı, yetkililerin bu bilgiyi ailelerle ve kamuoyuyla neden paylaşmadığı tam bir muamma. Ayvasıl'daki toplu mezarlardan çıkarılanların bazılarının kimlikleri halka açıklanmamış. Devletin bunca yıldır Tekke Bahçesi'ne gömülen bazı "kayıp" kişilerin kimliğini bildiği halde, bunları neden "kayıp" yakınlarına açıklamadığı tam bir muamma.
"Kayıp" yakınlarından örneğin Menteş Zorba'nın babası Mustafa Zorba İzzet, "kayıp" oğlu Menteş'i aramak için 1 Ekim 1964'te Lefkoşa'ya gelerek Rum tarafındaki bandabuliyaya gitmiş ve buradan "kayıp" olmuş. Ve ailesi de çifte acıya maruz kalmış...
Bu konuda da çeşitli senaryolar var... Bazılarına göre, Kızılay Hastanesi'ndeyken 21 kişilik grup, burada otopsi yapan Dr. Fahri Dikengil ile çevresindekilerin yardımlarıyla tanımlanmış. Kıbrıslıtürk polis yetkilileri de, 21 kişilik grubun teker teker fotoğraflarını çekmişler. Tekke Bahçesi'nde o günlerde insanların gömülmesine tanık olanların anlattığına göre, Ayvasıl toplu mezarlarından çıkarılan 21 kişi, elbiseleriyle birlike ve çok büyük bir kaos içinde gömülmüşler. Cesetler kamyonla getirilerek yere konmuşlar ve elbiseleriyle birlikte mezarlara gömülmüşler. "Kefen yok muydu?" diye itiraz eden bir kişiye ise insanları gömmekte olanlar "Şehitler elbiseleriyle gömülür" demişler.
Bir başka tanığın anlattığı ise farklı bir senaryo: Buna göre, Ayvasıl'dan iki kişi, toplu mezarlardan çıkanları tanımlamak için Kızılay Hastanesi'ne gitmişler. Buraya gittiklerinde, yalnızca giysileri bulmuşlar. Çünkü 21 kişi üzerilerindeki giysiler çıkarılarak gömülmeye gönderilmişler. Bu giysiler ise numaralandırılmış imiş. Numaralara bakarak, giysilerin kimlere ait olabileceğini tanımlamaya çalışmışlar.
Yine anlatılanlara göre, Tekke Bahçesi'nde bazı mezarlara insanlar ikişer üçer gömülmüş. Ancak yaptığımız incelemede, Tekke Bahçesi'nde üzerinde isim yazılı olan mezarlarda, tek isim var, iki-üç isim değil. O nedenle her bir mezarda kaç kişinin yattığı meçhul...
Konuyla ilgili olarak konuştuğumuz Dt. Hüsrev Dağseven ise, üç gün üç gece boyunca dört toplu mezarda devam eden kazılardan çıkarılan ölüleri, parti parti kamyonla Lefkoşa'da Kızılay Hastanesi'ne gönderdiğini, Lefkoşa'ya geldikten birkaç gün sonra toplu mezarlardan çıkarılan 21 kişinin tanımlandığını gösteren listeyi bulduğunu anlattı.
Tekke Bahçesi'nde yaptığımız incelemede, burada üzerinde "meçhul" yazan 15 mezar saptadık. Bu mezarlardan 6'sının Ayvasıl'da bulunan kişilere ait olduğu belirtilmiş... Kayıplar Komitesi'nin Tekke Bahçesi'ndeki "meçhul" mezarları açarak DNA testiyle kimlik tesbitine gitmesi ve bu listenin doğru olup olmadığını saptaması gerekiyor... Genel Hastane morgunda bulunan Kıbrıslıtürkler'in de Ayvasıl'a gömülmüş olabileceği söyleniyor. Konuyla ilgili olarak yürütmekte olduğumuz araştırmada, hastaneden Ayvasıl'a 2-3 sefer yapıldığı ve hastane morgunda bulunan 30 civarında Kıbrıslıtürk'ün Ayvasıl'a taşınarak burada toplu mezarlara gömüldüğü anlatılıyor. Konuyla ilgili bazı kaynakların anlattığına göre, Kaymaklı'dan "kayıp" olan bazı Kıbrıslıtürkler de Ayvasıl'daki toplu mezarlara gömülmüş. Ancak Ayvasıl toplu mezarlarının açıldığı 13 Ocak 1964'te bunun olağanüstü koşullarda ve İngiliz askerlerinin koruması altında yapıldığı dikkate alınacak olursa, Kayıplar Komitesi'nin Ayvasıl'da yeniden kazı yaparak bu "kayıplar"ı da araması gerekiyor.
Dt. Hüsrev Dağseven bir zamanlar kliniğini taşırken, Ayvasıl toplu mezarlarından çıkarılan 21 kişilik listeyi kaybedince, o günlerde Kayıplar Komitesi yetkilisi olan Rüstem Tatar'dan bu listeyi istemiş. Rüstem Tatar da "Ayvasıl Şehitleri" başlığını taşıyan 21 kişilik listeyi Dt. Hüsrev Dağseven'e vermiş. "Ayvasıl Şehitleri" başlığını taşıyan 21 kişilik bu liste şöyle:
Ayşe Hasan Buba, Hüseyin Cemal, Ömer Hasan, Bayram Hasan, Mehmet Hasan, İsmail Mustafa, Ayşe İbrahim, Mustafa İsmail, Mehmet Ali Ömer (Ayvasıl) Veysi Hüseyin (Akaça), Yakup Ali Çavuş (R.A.F. Elizabeth kampı), Mustafa Bayram (Kokkina Trimitya), Özer Ekrem Emin (Peristerona Polisi), Ahmet Osman (Peristerona Polisi), Hasan Nural Cevdet (Kokkino Trimitya), Mustafa Arif (Genel Hastane), Mehmet Raif (Lefkoşa), Mehmet Veli, Menteş Zorba, Havva Durmuş, Ahmet Yusuf (Genel Hastane).
Dt. Hüsrev Dağseven'le yapmış olduğumuz röportajı yarın yayımlamaya başlıyoruz...

(YENİDÜZEN – Sevgül Uludağ - 23.9.2007)

ÖNEMLİ NOT: Dt. Hüsrev Dağseven'in Rüstem Tatar tarafından kendisine verildiğini söylediği bu listenin doğru olmadığı ortaya çıktı. Örneğin Mustafa Arif'ten geride kalanlar Strovulo'da Parisinos bölgesinde bir kuyuda bulundu… Özer Ekrem Emin, Hasan Nural Cevdet ve Ahmet Osman'dan geride kalanlar, Koççinodrimitya'da bir Kıbrıslırum okurumuzla birlikte Kayıplar Komitesi yetkililerine göstermiş olduğumuz sıra kuyularda bulundu… Yani bu listenin doğru bir liste olmadığı anlaşılıyor… Okumaya devam ettiğiniz zaman Kıbrıslırum makamların Kıbrıslıtürk makamlara göndermiş olduğu gerçek listeyi bu sayfalarda bulabilirsiniz… Bu liste toplumumuzdan yıllarca gizlenmiş, "kayıp" yakınlarına da hiçbir zaman herhangi bir bilgi verilmemişti… S.U.)


DT. HÜSREV DAĞSEVEN'İN AYVASIL TOPLU MEZARLARIYLA İLGİLİ RAPORU – 15 OCAK 1964:

"Feci manzara bir hekimin dahi dayanamayacağı kadar tüyler ürpertici idi..."

Bugün Dt. Hüsrev Dağseven'in Ayvasıl'daki toplu mezarları açtıktan sonra kaleme aldığı raporu yayımlıyoruz. Yarın ise Dağseven'in röportajına yer vereceğiz.
Bu rapora göre Ayvasıl'daki toplu mezarlardan ilk gün 21 ceset çıkarılmıştı. Rapor şöyle:

"Lefkoşa, 15 Ocak, 1964.
Kıbrıs Türk Hekimler Birliği adına vazifeli hekim Dr. Hüsrev Dağseven'in, Ayvasıl'daki Türk cesetlerinin çıkarılışı hakkındaki raporudur:
13 Ocak 1964 Pazartesi günü, ö.e. saat 09.15'te, İngiliz albay Major Cooper idaresindeki muhafız konvoyu ile ve ecnebi gazeteci ve televizyoncular hariç, yirmi kişilik bir amele grubu ile birlikte Lefkoşa'nın oniki kilometre batısında Ayvasıl köyüne doğru hareket ettik. Ayvasıl mezarlığı köye girmeden evvel yolun sağ tarafında etrafı telle çevrili bir yerdedir. Mezarları açacak işçiler mezarlık içine girmezden evvel konvoy başkanı binbaşı Cooper, St. John temsilcisi Miss Irene Checkley ile mezarlığı tetkike koyulduk.
Mezarlık sahası içinde dört muhtelif yerde son günlerde traktör ve buldozerlerle toprağın eşelenmiş olduğunu gördüm. Diğer temsilcilerin fikrini sorduğumda, son günlerde toprakta yapılan bu eşelenme durumlarından onların da şüphelendiklerini bahsettim. Mezarlığın batı kısmına düşen yerde derhal kazıları başlattım.
Burasının exkavatör ile açılmış olduğu belli oluyordu.
İki-üç ayak derinliğinde insan cesetlerine tesadüf olundu. Bu cesetlerin, gelişigüzel açılan çukurun içine atılmış olduğunu, hazırda bulunan ecnebi basın ve televizyon mensuplarına gösterdim. İlk çukurda bulduğumuz dört ceset yerlerinden kolaylıkla alınabildiğine göre, üzerinden fazla bir gün geçmemiş olduğuna karar verilebilir.
(Bu cestelerin kimlikleri autopsi'de sonradan tesbit edilmiştir.)
Cesetlerin günlük elbiseleri, ayakkabı, çorap, gömlek, ceket dahil tamamen üzerlerinde bulunmakta idi. Cesetlerin pantolonlarının ve bazılarının ceketlerinin cepleri dışarıya doğru çevrilmiş yani aranmış olarak bulunuyordu. Yüzük, saat ve para gibi eşyaya rastlanmamış bulunduğu şayanı dikkatir.
Gerek buraya kadar, gerekse bundan sonra yapılan kazılarda Türk cesetlerinin dört dört veya beş beş, buldozerle kazılmış geniş çukurlara gelişigüzel atılmış olduğu dikkatimden kaçmamış ve ecnebilere de gösterilmiştir.
Mezarlığın doğu kısmına düşen yerde, üçüncü kazı başlatıldı. Burada iki metre kırk santimetre çağında bir kuyu tesbit olundu. Cesetlerin durumu bir kamyonla, kütle halinde bu çukura atılmış olduğu intibaı veriyordu, şöyle ki: Cesetler birbiri üstünde, bazısının başı, diğerinin bacakları arasında, birinin kolu diğer bir cesedin altında, bir diğerinin bacağı ise ötekinin karnı üzerine yaslanmış duruyordu.
Feci manzara bir hekimin dahi dayanamayacağı kadar tüyler ürpertici idi. Çok enteresan olduğu cihetle bilhassa bir ceset üzerinde durmam gerekiyor: Meskur ceset ayakları bağlanmış, elleri arkaya doğru bağlanmış ve oturur vaziyette idi. Sonradan bu cesette (autopsi) kurşun yaraları tesbit edilmişse de, ipe rastlanmamıştır. Kardeşimizin, öldürüldükten sonra el ve ayaklarının çözülmüş olduğu düşünülebilir. Durum basın mensuplarına gösterilmiştir.
Ceset yığını içerisinde bir başka cesedin elleri arkada ve birbirine yakın, yüzükoyun yatmakta olduğu da dikkatten kaçmamıştır. Buradan beş ceset çıkarılabilmiştir.
Saat 18.00'de yeni gelen işçilerin yardımı ile şüphemi çeken, skeçte dört numara ile gösterilen yerde yeniden kazıya başlandı. Bu arada ilk dokuz ceset Lefkoşa'ya gönderilmiş bulunuyordu. Üst planda üç cesedin mevcudiyeti görüldü ve çıkarıldı. Biraz daha derine inilince aynen, daha yukarida bahsedilen bir manzara arzeden sekiz ceset dikkati çekti. Bunlar arasında bilhassa 8-10 yaşlarında olduğu tahmin edilen ve kahil bir kadının ayakları dibinde bulunan masum kız çocuğunun cesedi, orada mevcut şahısları ağlatmıştır. Sonradan bu kız çocuğunun arkadan ve iki el ateşle vurularak öldürülmüş olduğu tesbit edilmiştir.
Bu kazılar, skeçte gösterilmiş olduğu gibi, İngiliz askerlerinin silahlı muhafazası altında yapılıyordu. Kazı sabahın üçüne kadar devam etmiştir. Yarım daire şeklinde etrafımızda dolaşan ve gruplar halinde olduğu dikkati çeken Rumlar, gönderdiğim İngiliz çavuşu tarafından şu şekilde teşhis ve tesbit edilmiştir: Sivil polis elbiseli ve Yunan askeri üniformasını taşıyan sten gun'lı, bren gun'lı ve mavzerli beş altı kişilik gruplar. Ayrıca mevziler kazılmış olduğu ifade edildi. Pek uzakta olmayan ve saat 21.00'den itibaren üç dakikalık fasılarla bizi tarayan kuvvetli bir projektör dikkatimizi çekmiştir. Bu şeraitte sabahın üçünde kazı ve ceset aranmasına son verilerek Lefkoşa'ya dönüldü.
14 Ocak 64: saat 13.30'da aynı mezarlıkta yapılan aramada ancak bir tek ceset bulunabildi. Bütün aramalaa rağmen başka ceset bulunamamıştır.
Saygı ile sunulur."


*** Ayvasıl'daki toplu mezarları kendi elleriyle açan Dt. Hüsrev Dağseven anlatıyor...


SORU: Sayın Hüsrev Dağseven, nerede doğdunuz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Lefkoşa'da... Lefkoşalı'yım... Annem, babam da öz be öz Lefkoşalı diyebilirim...

SORU: Hangi mahalledeydiniz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Doğum yerim, Ömerge mahallesi... Daha sonra, babam öğretmen olduğu için adanın çeşitli yerlerini dolaştık...

SORU: Mesela, sizde en çok iz bırakanlar hangileriydi?
HÜSREV DAĞSEVEN: Bende en çok iz bırakan Bladan (Çınarlı) oldu... İz bırakmasının nedeni, Atatürk'ün öldüğü gün, babamın bana Atatürk'ü tanıtmasıydı...

SORU: Kaç yaşındaydınız o zaman?
HÜSREV DAĞSEVEN: 8 yaşındaydım... 1938... Ben, 1931 doğumluyum... Ondan sonra babamın öğretmen oluşu nedeniyle değişik köylerde bulunduk. Çocukluğum böyle geçti. Daha sonra ortaokula geldim, Lefkoşa'ya... Lefkoşa'da ortaokulu bitirip liseye devam ettim. Liseden sonra İstanbul Üniversitesi'ne gittim. Babam da o zaman artık – beş kardeşiz – Lefkoşa'da görev yapma hakkını kazanmıştı! Babamın adı Ahmet Veysi bey, annem ise Vedia Veysi... Annem çalışmazdı...
Ben İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi'ne gittim...

SORU: İstediğiniz bir bölüm müydü yoksa tesadüf müydü?
HÜSREV DAĞSEVEN: Benim bir dayım vardı, doktor – buraya gelip giderdi. Kendisi cildiyeciydi. Kendisi gelip giderken bana daima "Diş hekimi ol" diye tavsiye ederdi. Ondan içimde bir sevinç doğdu – oraya gidelim dedik. Ondan mezun oldum.

SORU: Hangi sene mezun olduydunuz?
HÜSREV DAĞSEVEN: 1958... 2 Şubat 1958'de mezun oldum – gelecek yılın Şubat ayında 50 yıl dolmuş olacak. Ama ben mezun olacağım sırada bizim bir cerrahi hocamız vardı...

SORU: Dr. Tarık Minkari değildi ya?
HÜSREV DAĞSEVEN: Hayır, Minkari Cerrahpaşa'daydı. Kaya Bekiroğlu, Cerrahpaşa'da asistanken benim Manizade'yle Kıbrıs Türk Kültür Cemiyeti nedeniyle bazı işlerim vardı, gider gelirdim yani hastaneye. Minkari'yle o zaman tanıştıydım... Bahsettiğim bizim fakültemizdeki cerrahi hocamız ama, Minkari değil... O bana "Hüsrev" dedi, "senin enerjin, benim bilgim... Benim klinikte haftada üç gün çalışır mısın?" dedi. Biz de "İyi bir şey" dedik, "elimiz kırılır..." Bize de birazcık maddi yardımda bulunur... Bir-birbuçuk sene gittiydim oraya ve çalıştım.

SORU: Kıbrıs'a ne zaman döndünüz?
HÜSREV DAĞSEVEN: 1958'de geldim. Bir klinik açtım. Şimdi Avukat Kürşat'ın yazıhanesinin bulunduğu yerde, Dr. Dikengil'in kliniği vardı – ortaklaşa bir klinik açtık... Sarayönü'ndedir bu... Daha sonra, 8 Mayıs 1961'de, Kıbrıs Anayasası'nın Türkler'e verdiği bir hak vardı, %30-70 – o haktan istifade ederek, hükümet servislerine girdim.

SORU: Hastaneye yani...
HÜSREV DAĞSEVEN: Hastaneye girdim. Girne Hastanesi'ne tayin oldum. Girne Hastanesi'ne tayin oldum ama Lefkoşa Genel Hastanesi çok yoğun olduğu için, bazı Cuma ve Pazartesi'leri oraya gider, orada da bakardım.

SORU: O dönem nasıldı ilişkiler? Sizde iz bırakan bir şey kaldı mı bu hastane döneminden? Ortam nasıldı? Atmosfer nasıldı? Yumuşak mıydı, gergin miydi? Hastanenin içinde yani...
HÜSREV DAĞSEVEN: Hastanenin içinde tek bir Türk hekimi olmam nedeniyle Girne'de, bana karşı pek ağır birşeyleri olmadı. Yalnız 63 olaylarına yakın zamanlarda biz Türk veya Rum köyleri diye ayırmaksızın, gidip çocukların dişlerini muayene ederdik, sanırım Çarşamba günleriydi... Girne kazasındaki köyleri gezerdik ve köylerde okullardaki çocuklara bakardık.

SORU: Doğru, bir zaman vardı öyle bir şey... Hekimler okullara gelirdi...
HÜSREV DAĞSEVEN: Vardı... Yorgoz'da (Tepebaşı) kötü bir muameleyle karşılaştık. Çocukların dişlerini kontrol ederken, orada bana karşı böyle hasımane bir tavırlar takındıklarını hissettim. Rum köylülerdi bunlar. Rum okulunda çocukların ağızlarına bakarken, hasımane bir tavır takındı birkaç kişi. Yardımcım da bir Rum'du... Asistanım Kosta isminde birisiydi. Kulağıma eğilerek, "Erken bitirelim de kaçalım buradan çünkü tatsız tatsız şeyler oluyor dışarıda" dedi. Biz tabii hemen çocukların ağızlarını yaptığımız kadar yaptık ve köyden ayrıldık...

SORU: Hangi aydı tahmin edersiniz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Zannederim Kasım falandı... İki-üç gün sonra, Hüseyin Efendi isimli birisi geldi. Yorgoz'un sayılı, muteber bir kişisi. "Hüsrev Bey" dedi, "o gün köyden ayrılmakla çok iyi ettiniz çünkü edindiğim bilgilere göre seni orada öldüreceklerdi" dedi. "Ve ben" dedi, "dikkat etmişsen, ambulansın yanından hiç ayrılmadım."
Bu adamı Rumlar ve Türkler çok severdi... Zaten ondan sonra, birkaç hafta sonra malum olaylar çıktı.

SORU: Aralık ayında neredeydiniz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Girne'deydim. 17-18'inde Girne hastanesindeydim. 19'unda falan, oradan ayrılmak mecburiyetinde kaldım.

SORU: Ne olduydu ki ayrıldınız?
HÜSREV DAĞSEVEN: Gergindi hava... Ve benim odacım da, İngiliz döneminde başına 3 bin lira konmuş birisiydi, yani EOKA'cı birisiydi. Ondan zaten şüpheleniyordum, tavırları da bana karşı son günlerde çok değişti. Adeta beni gözetliyordu – her yerde gözetliyordu. Gidişimi, gelişimi, şuyumu, buyumu filan... Rahatsızlık hissediyordum. Zaten arada birşeylere gebe olduğu belliydi... Lefkoşa'ya geldim. Ondan sonra bu olaylar çıktığında, biz hekimler olarak hepimiz Dr. Adiloğlu'nun kliniğinde buluştuk...

SORU: Neredeydi bu klinik?
HÜSREV DAĞSEVEN: O klinik, Sarayönü'ndeydi. Şimdi eczane vardır köşe başında – Deniz Kitabevi'nin tam karşısında. Oradaydık. Orada çalışmalara başladık işte...

SORU: O biraz "Teşkilat"ın yeri miydi yoksa? Yoksa kendiliğinden, doğal biçimde mi geliştiydi?
HÜSREV DAĞSEVEN: Şimdi orası zannederim en tehlikesiz bulunabileceğimiz bir yerdi. Dışarıya karşı bir irtibatımız yoktu, merkezi bir yerdi. Şehrin ortasıydı – nisbeten kendimizi daha emniyette hissederdik... Öyle bir yer de vardı – yardım, cerrahi, şudur budur diye orada toplanmaya başladık.

SORU: 21 Aralık'ta Lefkoşa bölgesinden yaralananları herhalde oraya getirirlerdi...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...

SORU: Hatırladığınız çok şey var mıydı, mesela ağır yaralı gelip de orada ölen var mıydı?
HÜSREV DAĞSEVEN: Yaralılar vardı. İlk yaralıları, hatırladığım kadarıyla, ambulansa koyup Türkiye'ye göndermiştik... Bir 10-15 kişiydi...

SORU: Nasıl gönderdiydiniz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Hatırladığım kadarıyla uçakalanına gönderdiler, uçakalanından gitti...

SORU: Daha gidilebiliyordu demek uçakalanına...
HÜSREV DAĞSEVEN: Zannediyorum baskı kullandılar İngilizler ve Türkiye hükümeti... Yaralıları aldırdılar. Sonra Kızılay geldi tabii... Hatırladınız değil mi? Kızılay Hastanesi kurulduydu... Orada devam ettim...

SORU: 19 Aralık'ta ayrıldınız Girne hastanesinden. Ondan sonra Genel Hastane'ye hiç gitmediniz yani...
HÜSREV DAĞSEVEN: Hiç gitmedim. Zaten gidilecek gibi değildi. Bir kısım arkadaşlar orada mahsur kalmışlardı. Daha sonra garantör devletlerin baskısıyla herhalde, Makarios orada kısılmış olan meslektaşlarımızı da nakletti...

SORU: Hatta hemşireleri bir gece alıp götürdü kendi sarayına, orada kaldılar...
HÜSREV DAĞSEVEN: Galiba birkaç kişiyi aldı, "Korkmayın" diye kendilerine moral vermek için...

SORU: O dönem neler işitiyordunuz? Mesela orada bir takım hastalar kısıldıydı. Bunlar "kayıp"tır. Bir tanesi mesela Kutlay Erk'in babası Mustafa Arif'tir... Bir tanesi Menteş Zorba, apandisit ameliyatı için gitmiş. Bir tane hastabakıcı, Mehmet Veli falan... Bir kısım insan kısıldıydı orada. Neler işitiyordunuz o günlerde veya sonrasında?
HÜSREV DAĞSEVEN: Mehmet Veli geldiğinde, hastanede kanını almışlar – yani böyle emareler tesbit etti bizim doktor arkadaşlar.

SORU: O "kayıp"tır...
HÜSREV DAĞSEVEN: Kanını almışlar, öyle öldürüldü. Daha sonra bu Ayvasıl mezarında çıktı...

SORU: Çıktı?
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet, bende listesi var. Mehmet Veli...

SORU: Sizdeki bu listeye göre Menteş Zorba da çıktı Ayvasıl'dan! Menteş Zorba da çıktı! O da hastaneden "kayıp"tır!
HÜSREV DAĞSEVEN: Genel hastaneden çıkanlardır...

SORU: E bu listeye göre Mustafa Arif de çıktı! Kutlay Erk'in babası da çıktı bu listeye göre!
HÜSREV DAĞSEVEN: Öyle mi? Kutlay Erk'in babası Mustafa Arif midir? Bilmiyordum.

SORU: Bu listeyi okuruz şimdi ama Mehmet Veli'yle Menteş Zorba... Bu ikisiyle ilgili şöyle bir hikaye anlatılıyor: Bunu bana Mehmet Zorba anlattı. Hemşire Türkan Aziz'in bir kitaptaki ifadesinden. Demiş ki Mehmet Veli'yle Menteş Zorba'ya ("miş"tir tabii bunlar), "Siz geçin benim odama oturun, burada kalın yani, benim ofisimde oturun..." Sonra Başhekim Fassell galiba, çağırmış Türkan Aziz'i. Demiş ki, "Hakkında şikayet var, odanda Türkler'i saklıyorsun..." Ama Türkan Aziz çıkmadan kapıya bir polis görevlisi koymuş. Fakat içeriye döndüğünde Mehmet Veli'yi vurulmuş, Menteş Zorba'yı vurulmuş, kanlar içinde bulmuş odasında.
HÜSREV DAĞSEVEN: Bu teferruatı bilmiyorum. Hastanede öldürüldüğünü biliyorum ben Mehmet Veli'nin. Veli hemşire olduğu için, hemşireler arasındaki bilgiler, kendi meslektaşları olduğu için ve beraber çalıştıkları için, "Kanını aldılar" diye bir iddialar vardır. Daha sonra Mehmet Veli'yi Ayvasıl'da buldum.

SORU: Ayvasıl'a nasıl dahil olduydunuz? Hekimler Birliği adına gittiydiniz oraya...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet... Hekimler Birliği adına, bana dediler ki "Falan yerde 'kayıp' olan ve katledilmiş olan insanlarımız vardır... Bunlar öğrendiğimiz kadarıyla Ayvasıl'da (Türkeli) toplu mezarlarda gömülüdür."
Üçlü Karargah vardı o zaman... "İngilizler'den bize yardım gelecek, oraya sizi götürecekler ve bu mezarları açacaksınız..." dendi bana. İki tane büyük kamyon geldi, oraya gittik.


HÜSREV DAĞSEVEN: Köye gitmezden önce, belliydi yani orada, tarlanın içerisinde bir yerlerde...

SORU: Gündüz mü gittiydiniz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Sabah gittik...

SORU: Sanıyorum 13 Ocak 1964'tü tarih...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet... Çok soğuk günlerdi hatırladığım kadarıyla...

SORU: Yani gömüleli ne kadar süre geçtiydi, tahmininiz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Benim hatırladığım kadarıyla, 17-18 gündü sanıyorum – çünkü ilk mezardan çıkan cesedin üzerinde, ben hekim olarak baktığımda, bu kıkırdak dokuları 17nci gününe kadar sağlamdır.

SORU: Mesela kulak gibi...
HÜSREV DAĞSEVEN: Kıkırdak dokusu sağlam olan insanlar, demek ki taze ölümlerdir. Aşağı yukarı 17-18 günlük filandı...

SORU: Gittiğinizde nereden biliyordunuz nereyi kazdıracağınızı?
HÜSREV DAĞSEVEN: Aşağı yukarı tarif de ettiydi bize bu gelen İngiliz...

SORU: Kaç kişi gittiydiniz oraya?
HÜSREV DAĞSEVEN: Giden bir tek bendim, diğerleri, dışarı çıkamayacak, askerlik yapamayacak çoluk-çocuktu. Şimdi onları görsem, "Ben de beraberdim" dese bana, tanımam. Büyüdüler... Hatırlamam da... O manzara karşısında, hatırlayacak yahut da kendinde olabilecek bir insan tahmin etmiyorum, o manzarada...

SORU: İngilizler vardı yanınızda...
HÜSREV DAĞSEVEN: İngilizler gelip bizi korudu. Köyün etrafında bizi korudular. Silahlı İngiliz askerleri gelip mevzi aldılar ve biz orada kazıyı yapmaya giriştik – bizi korudular yani.

SORU: Margaret diye bir kadından bahsedilir – bu kadın toplu mezarların açılması için önayak olmuş – Kızılhaç'tan mıydı bu kadın yoksa gazeteci miydi bilmiyorum...
HÜSREV DAĞSEVEN: Margaret dediğiniz Chatley'dir. Miss Chatley'dir – o kadın Kızılhaç'tandı.

SORU: Tanır mıydınız kendisini?
HÜSREV DAĞSEVEN: Hayır, orada tanıdım. Gelip bize yardımcı oldu...

SORU: Kaç yaşlarındaydı o zaman?
HÜSREV DAĞSEVEN: O zaman 35-40 yaşlarında falandı sanıyorum... O zamanlar birlikte yaşadığı bir Kıbrıslırum arkadaşı varmış... Öyle dediydiler bize... Bize yardımı şu şekilde oldu: Bana ve benimle beraber olanlara, daimi olarak yiyecek ve su getirdi – çünkü biz üç gün, üç gece orada, hiç ayrılmadan mezarlıkta kazdık... Üç gün, üç gece...

SORU: Nereden anladıydınız orada nereyi kazacağınızı?
HÜSREV DAĞSEVEN: Yerleri belliydi... Mezarlığa girmezden önce sağ kolunuzun üzerindeki boş tarlada... Ben araçtan aşağı indiğimde araştırdım, bir baktım, buldozer, lastik izleri vardı – hava yağışlıydı... Gömdüler, çektiler gittiler ama lastik izleri kaldıydı... Orada başladık kazmaya.
Hatırladığım kadarıyla şimdi, benimle beraber gidip – şimdi rahmetli oldu adam – avukat Rifat Reis'in kayınpederi vardı. Daha fazla çoluk-çocuktu bizimle gelen – bunlar tabii ceset gördüklerinde korktular, tiksindiler. Fenalaştılar. O fenalaşanları, korkanları ben Ms. Chakley'ye tavsiye ederek, giden otobüslerle geri gönderdim Lefkoşa'ya... Çünkü onlar da başka bir dert oluyordu – düşer bayılır, onlarla mı uğraşacaktım, cesetlerle mi? Ve kuyuların içerisine, kazılmış yerlere ben inerek, ben fiilen kucaklayıp çıkartmışımdır cesetleri. Bu kazılarda resimlerim vardır – belki gördünüz, Türkeli'nde...

SORU: Ama işte girilmez oraya...
HÜSREV DAĞSEVEN: Niçin?

SORU: Askeri köydür ya Türkeli (Ayvasıl)...
HÜSREV DAĞSEVEN: İzin isteyip girebilirsiniz... Ben iki defa gittim. Bütün bunları zaten ben TRT'de anlattım. 21 Aralık vesilesiyle TRT'de "Rum vahşeti" diye filmler vardır, gösteriliyor...

SORU: Ne hissettiydiniz orada? Sizin mesleğiniz diş hekimliğiydi ve ilk defa hayatınızda herhalde böyle bir toplu mezarlar açıyordunuz...
HÜSREV DAĞSEVEN: Kaybolan vatandaşları bulacağım sevinci vardı içimde ilk defa... İlk ayak, kol veya elbiseli birisini gömülü olarak gördüğümde, onları bulmanın bir sevinci vardı. O sevinç sanırım aşırı derecede üzüntünün verdiği anormal bir sevinçti. Çünkü o manzara karşısında sevinecek bir insan tahayyül edemem. Bir sevinç vardı yani, onları bulduğum için... Ama tabii çok acı çektiğim için, ondan ters bir şey olarak geldi bana bu.

SORU: Cesetler ne durumdaydı?
HÜSREV DAĞSEVEN: Bazıları elleri bağlı, elleri arkasına bağlı... Küçük yaşta bir çocuk vardı, Ayşe vardı...

SORU: Evet, 10 yaşında, Ayşe İbrahim...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet, 10 yaşında ve o 10 yaşındaki Ayşe'yi ben maalesef, bu katliam olmazdan bir ay evvel, dişlerini muayene ettim... Çok kötü yani, anlatılamayacak bir manzaraydı...

SORU: Ayşecik'le ilgili iki-üç farklı versiyon duydum ben. Rumlar giderler, bunların saklandığı evin tavanını açarlar, bomba atarlar diye duydum. Bir duydum, hayır, Ayşecik dışarıya çıktıydı, karanlıktı vururlar...
HÜSREV DAĞSEVEN: Hep onlar mizansendir. Hepsi mizansendir... Bunlar kim Türk'se yakalamıştır, getirmiştir, vurmuştur orada.

SORU: Hepsi vurulmuştu yani...
HÜSREV DAĞSEVEN: Hepsi vurulmuştu...

SORU: Bomba izi yoktu yani...
HÜSREV DAĞSEVEN: Bomba olduğunda, vücut parçalanır. Hiç öyle bir şey yoktu. Hepsi kurşunlanmıştı. Arkadan vurulmuşlardı. Çünkü kurşun arkadan mı, önden mi giriyor görüyorsunuz, biliyorsunuz. Belli olur. Arkadan da beraber, önden de vurulmuş olanlar vardı. Bir tasnif yapamam ama hepsi kurşunlanmıştı.

SORU: Mehmet Veli'yi daha önce tanıyordunuz ve orada toplu mezarda onu tanıdınız...
HÜSREV DAĞSEVEN: Onu tanıyordum, hastanedeydi...

SORU: İddia ettikleri gibi kanı alınarak mı öldürülmüştü?
HÜSREV DAĞSEVEN: Şimdi şöyle: Ben yakın arkadaşlarımdan, hastanede çalışan arkadaşlardan duydum bunu... Bir kısmı çünkü bunların daha sonra Makarios tarafından buraya gönderildi. Onların ifadeleridir...

SORU: Siz bulduğunuzda nasıldı Mehmet Veli? Hatırlıyor musunuz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Belli olamaz... Burada, otopside belli oldu, Kızılay'da. Dr. Dikengil, otopsi yaptı. Otopsiye girenlerden bir tanesi da Selim Dayı'dır – daha sonra bizim hastanede ölü yıkayıcı olarak görev yaptı. Onunla beraber Dikengil, gönderdiğimiz bütün cesetlere otopsi yaptı. Ben, battaniyeye sardırarak, Kızılay'a gönderiyordum. Orada yıkanıp, otopsi yapılıyor ve ölüm nedenlerini tesbit ediyordu Dr. Dikengil. Dr. Dikengil, patologtu – iyi bir dahiliyeci olmakla beraber, patologtu... Hatta biz gelmezden bir dönem evvel, arkadaşlara, İstanbul Üniversitesi'nde patoloji dersi veriyordu. Yani Doçent olmuş, kıymetli bir vatandaşımızdı Dr. Fahri Dikengil.

SORU: Kıbrıslı'ydı yani...
HÜSREV DAĞSEVEN: Kıbrıslı'ydı...

SORU: Hatırladığım, hanımı Türkiye'dendi...
HÜSREV DAĞSEVEN: Hanımı Türkiyeli'dir – o ada Lale Hanım isminde, kimya mühendisi bir hanımefendiydi. Çok kıymetli bir doktordu Dikengil. Burada, ölüm nedenlerini tesbit ediyordu, o günkü imkanlar içerisinde.

SORU: 21 ceset çıkarıldı diye biliyorum ben...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...

SORU: Bunların bir kısmı işte hastaneden "kayıp"tı...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...

SORU: Şimdi sizdeki bu listeyi okumak istiyorum...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...

SORU: "Ayvasıl şehitleri: Ayşe Hasan Buba – Ayvasıllı, 24 Aralık 63'te öldürülmüş, Hüseyin Cemal, Ömer Hasan, Bayram Hasan, Mehmet Hasan, İsmail Mustafa, Ayşe İbrahim, Mustafa İsmail, Mehmet Ali Ömer" Bunlar hep Ayvasıl'dan...
HÜSREV DAĞSEVEN: İşte topladılar, götürdüler o kazdıkları çukurların başına, hepsini öldürdüler, gömdüler...

SORU: "Veysi Hüseyin – Akaçalı – gene 24.12.63... Yakup Ali Çavuş – R.A.F. Elizabeth Kampı, yine 24.12.63..."
HÜSREV DAĞSEVEN: İşte bu adamı bulduğumda... Yakup Ali Çavuş, Kızılhaç mensubuydu – giydiği paltonun üzerinde Kızılhaç işareti (rozeti) vardı... Ve bu kadın, Ms. Chatley, o adamı gördüğünde, sarıldı o cesedin üzerine ve ağladı. Çok hazin bir manzaraydı...

SORU: "Mustafa Bayram, Koççinodrimitya – yine aynı tarih, Özer Ekrem Emin – Peristerona polisi – 23.12.63, Ahmet Osman – yine Peristerona polisi – 23.12.63, Hasan Nural Cevdet, Koççinodrimitya – 23.12.63. (Bu röportajdan sonra yaptığımız araştırmada Koççinodrimitya'dan "kayıp" olan bu dört kişinin aslında Rüstem Tatar tarafından Dağseven'e verilen bu listede olmaması gerektiğini, bu karışıklığın nedeninin Ayvasıl'dan Kızılay'a teşhis için gidenlerin orada 3-4 çift polis botu görünce, "Bunlar Koççinodrimitya'dan kayıp dört Türk polisi olmalı" demesi üzerine kayıtlara böyle geçirildiğini öğrendik. Nitekim, Özer Ekrem Emin'in oğlu Raif Yücelten, bir süre önce Şehit Aileleri ve Malul Gaziler Derneği'nin ofisini ziyaret ettiğinde, burada babasının fotoğrafını görmüş – üzerinde de "Ayvasıl Şehidi" yazıyormuş. Ayvasıl Şehitliği'nde de babasının adının bulunduğunu öğrenmiş. Gerek Ertan Ersan'a, gerekse Rüstem Tatar'a itirazda bulunmuş. Çünkü Raif Yücelten'in Rum Kayıplar Komitesi'nden aldığı bilgiye göre, Koççinodrimitya'dan "kayıp" bu dört kişiden üçü, Balyemedoho'da gömülü imiş ve bu yer resmi olarak listelenmiş ve kazılacak olan yerler arasında imiş. Raif Yücelten'in girişimleri üzerine Ertan Ersan, Ayvasıl Şehitliği'nden babası Özer Ekrem Emin'in adını sildirmeye söz vermiş.)
Mustafa Arif (işte bu, Kutlay Erk'in babasıdır) Genel Hastane – 23 Aralık 63..." HÜSREV DAĞSEVEN: Nerelidir Mustafa Arif?

SORU: Gardiyandı... Komikebirli'dir... Yine Mehmet Raif, Lefkoşa – bu Mehmet Raif'in de ben kısa süre önce röportajını yaptım, oğlu Avustralya'dan geldi, Tözüm Tarjan... Raif Video var, onun babasıdır. CYTA'da çalışıyordu – CYTA'dan "kayıp"tır. İşten çıktı ve bulunamadı. Yine listeye bakarsak Mehmet Veli (bu sizin söylediğiniz hemşire), Menteş Zorba - onun röportajını da birkaç gün önce yayımladım. Apandisit ameliyatı için hastaneye gitti – bunlar da 23 Aralık 63 diye görülüyor. Yine sizin listede Havva Durmuş – Genel Hastane – 23.12.63, Ahmet Yusuf – Genel Hastane – 24.12.63..." Burada bir isim daha var...
HÜSREV DAĞSEVEN: Burada ben o ismi – Aysın Nuri Öğüt... (*)

SORU: O kimdi? (Bu röportajdan sonra yaptığımız araştırmada, bu kişinin Öğüt Osman Nuri olduğunu öğrendik. Öğüt Osman Nuri'nin Ann adlı bir İngiliz kız arkadaşı da varmış. S.U.)
HÜSREV DAĞSEVEN: Bakın, onu ben niçin yazdım oraya, söyleyeyim size. Ya bu kayda geçmedi ya da ben yanlışım. Bu Aysın Nuri Öğüt, az işiten, bizim mahalleli birisiydi. Bir İngiliz kızıyla evliydi ve o gün, Ledra Caddesi'nden aldılar kendini – yakaladılar ve öldürdüler. Şimdi biz 17 tane bir mezarda bulduk, 3 tane bir mezarda bulduk ve 1 tane bir mezarda bulduk. Tek... Bu tek bulduğum yerde 17 ile 3 tane bulduğum vaktin arasında buldum bir taneyi. Gönderdiğimde, benim gözlemim, bu çocuktu. Nasıl oldu da buraya geçmedi, benim kafamda o şey kaldı.

SORU: Tanıdınız kendini...
HÜSREV DAĞSEVEN: Tanıdım... Bunun karısı İngiliz'di ve İngiliz elçiliği alıp İngiltere'ye taşıdılar. Yani halen sağdır – belki akrabasını bulursanız Öğüt'ün – yengeleridir veya gelinleridir...

SORU: Çocukları var mıydı?
HÜSREV DAĞSEVEN: Yoktu...

SORU: Şimdi bu durumda, bunu da eklersek, 22 olur...
HÜSREV DAĞSEVEN: Acaba nasıl oldu da bu listeye girmedi... Belki da başka birisiydi da bunların içerisinde ismini göremedim. Yüzde 90 onun olduğunu bilirim. Lefkoşalı'ydı, Atilla Sokak'ta oturuyordu, Karabuba'da. Komşumuzdu – çok yakınımız olduğu için biliyorum. Kardeşi de benim sınıf arkadaşımdı, İstanbul'da mühendis oldu, vefat etti, öldü yani.

SORU: Sonra bunlar Tekke Bahçesi'ne gömüldü otopsiden sonra...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...

SORU: Bu deneyim sizin ondan sonraki hayatınızı nasıl etkiledi?
HÜSREV DAĞSEVEN: Ta bunların etkisinden kurtulayım, aylar geçti.. Daha sonra TRT'de benimle yapılan bir röportajda, "Bu konuyu bir daha konuşmak istemiyorum çünkü aynı acıyı hissediyorum" demiştim. Belki hissettiniz, içimde hala o acı var... Onun için hayatımda aşağı yukarı bir-birbuçuk yıl depresyona uğradım... Çünkü az korkunç manzara değildi... Bilhassa Ayşe'nin...

SORU: Ayşeciğin dişlerini nerede tedavi ettiydiniz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Dediydim ya, okullara gidiyordum – okullara gittiğim zaman...

SORU: Ayvasıl'da (Türkeli)...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet, evet... Çok sevimli bir kızcağızdı. Ve o da, sanki böyle yüzüme bakar gibi çıktı, cesetlerin arasından... Cesetler, kiminin başı diğerinin ayağının içindeydi... Altalta, üstüste yığılmış cesetlerdi. Birkaç kişinin arasından bu çıktı. Sanki baktım ki, o gördüğüm, bildiğim Ayşecik'ti. Tanıdım kendisini...

SORU: Sonra ne yaptınız?
HÜSREV DAĞSEVEN: Sonra kendi mesleğime devam ettim...

SORU: Hastanede mi?
HÜSREV DAĞSEVEN: Hastanede de... Karakaş Bahçesi'nde, Lefkoşa'nın içinde, poliklinik oldu – orada biz diş hekimliği üniti kurduk, Saruhan burada değildi, dışarıdaydı... Onun kliniğini aldık, oraya monte ettik ve diş hastalıkları tedavisine orada başladık. Daha sonra tren yolundaki yere geçtik, daha sonra hastaneye, oradan da emekli olduk.

SORU: Şimdi özel kliniğinizde, herhalde biraz da keyf için çalışıyorsunuz!
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet, aşağı yukarı öyle... Napacaksınız? Emekli olduktan sonra durmamak lazım çünkü hemen ihtiyarlar insan... İkincisi kahveye veya kulübe gidip ya kağıt oynayacaksınız veya o sigara dumanları içerisinde – sırasını bekleyen otobüs yolcuları vardır, otobüs gelsin da bizi götürsün diye – yolcu olacaksınız! Yani gelsin ölüm alsın, götürsün diye! Onun için ben hayatta daima çalışmayı ve meşgul olmayı seven bir insanım. Onun için mesleğimi bırakmadan, hastalarım da beni bırakmadan, çalışıyorum. Ben Larnaka hastanesinde de çalıştım. Baf'ta çalıştım, Boğaz'da çalıştım...

SORU: Babanız gibi, siz de dolaştınız adayı...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...

SORU: Şu anda geriye dönüp baktığınızda, yüreğinizin derinliklerinde ne hissedersiniz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Kıbrıs'ta her iki halk da bir trajedi yaşadı ve yaşamaktadır. Bu karşı tarafın Makarios devrinde, daha hakim bir duruma geçmek için yaptığı mücadeleye karşı bizim haklı olarak gösterdiğimiz bir reaksiyondu. Faraza bu cumhuriyet ilan edildikten sonra oturup akıllı uslu, birbirimizi anlayarak, herkesin hakkını vererek davranmış olsaydık, bu canlar heba olmazdı, bu mücadele olmazdı. Onun için bir travma yaşıyor yani, gerek Kıbrıs Türkleri, gerek Kıbrıs Rumları – derin, çok derin bir travma. Ve bunun zannederim seneler alacak geçmesi için, geçmez... Henüz daha acı çeken insanların çok yakınları var, yaşarlar, hayattadırlar. O nesil geçecek, sonra...

SORU: Ama kollektif bellek da aktarılır aslında...
HÜSREV DAĞSEVEN: Maalesef bu, kolay geçeceğe benzemiyor.

SORU: Bir de hiç kimse bu travmaları tedavi etmedi aslında...
HÜSREV DAĞSEVEN: Başka devletlerin de başka menfaatleri vardır, herkes kendi menfaatine çekti.

SORU: Bu listeyi kim verdiydi size?
HÜSREV DAĞSEVEN: Bu liste, eskiden beri vardı. Ben, Rüstem Tatar'dan rica ettim ve bize anlattıydı bu konuları. Biliyorsunuz, o komitedeydi, komite başkanıydı. Anlattım ve bunun Cumhurbaşkanlığı'nda kaydı varmış galiba.

SORU: Size bu liste Cumhurbaşkanlığı'ndan geldiydi...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...

SORU: Hangi yıldı bu, tahmininiz? Çünkü 1981'de oluşturuldu Kayıplar Komitesi – herhalde ondan sonraydı...
HÜSREV DAĞSEVEN: Oraya Rüstem Tatar tayin olduktan sonra... Benim hastamdı, gelir giderken... Ben dedim "Yahu böyle böyle" dedim, "unuttum da ben... Gelip sorarlar bana, zaman geçti üzerinden... Acaba böyle bir listeyi bana temin edebilir misin?"
"Var" dedi, "listeyi sana vereyim" dedi, getirdi verdi. Ve aynı listedir. Bendeki listeyi zannederim buraya taşınırken kaybettiydim, 17 yıl kadar önce. Daha önce benim kliniğim Dr. Altan Yavuz'un üst başındaydı. Oradan buraya taşınırken, o taşınma şeyi içerisinde, bazı dosyalarım zayoldu. Zannediyorum onların içerisinde gitti.

SORU: Yani sizde zaten vardı bu liste...
HÜSREV DAĞSEVEN: Vardı...

SORU: Kaybolduydu...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...Öyle bir dosyam vardı benim, yaptığım işler, yazdığım yazılar, röportajlarım, saklarım ama...
SORU: Olayın başına dönecek olursak – bence 4 Ocak 1964'te Kıbrıs Cumhuriyeti İçişleri Bakanı Bayan Stella Sulyotis, bir mektup gönderdi Kıbrıs Türk makamlarına ve ekinde 21 kişilik bir liste vardı. Bu mektubu Kızılhaç'a da gönderdi Sulyotis. İşte "Ekteki listede 21 tane Kıbrıslıtürk var, Genel Hastane'nin morgundadırlar, ölüdürler. Beş tane da yaralı var hastanede. Gelin, bunları alın" diyordu. Kıbrıs Türk tarafı "Geleceğiz" diyor ama gitmiyor veya gidemiyor. Almadılar yani o 21 kişiyi morgtan. Sonra Rumlar bunları Ayvasıl'a (Türkeli) gömdüler. Kızılhaç veya İngilizler, Kıbrıs Türk makamlarına bu bilgiyi verince, yabancı basını da alıp, bu 21 kişiyi almaya gitti bizim taraf bence Ayvasıl'dan (Türkeli). Siz herhalde bu 21 kişiyi toplu mezarlardan çıkarmaya gittiydiniz 13 Ocak 1964'te...
HÜSREV DAĞSEVEN: 21 diye bir şey yok, şehitlerimiz vardı, onları çıkartacağız. O maksatla gittim ben. 21'di, 22-23'tü, sayı bilinmiyordu, bildiğim kadarıyla...

SORU: Herhalde o hafta gömülüyor bu 21 kişi oraya çünkü dediğiniz gibi, tazeydi kıkırdaklar henüz...
HÜSREV DAĞSEVEN: Ölüm nedenleri neymiş?

SORU: Bilmiyorum... Mesela bu 21 kişinin içinde Osman Hüdaverdi de vardı, Kaymaklı'da öldürülen... Polisti o... Mesela siz hiç polis üniformasına rastladı mıydınız?
HÜSREV DAĞSEVEN: Hayır... Hatırlamıyorum...

SORU: Hepsi giysiliydi...
HÜSREV DAĞSEVEN: Hepsi giysiliydi... Ve bazı cesetler önden veya arkadan kurşunlanmıştı.

SORU: Hiç herhangi bir biçimde bomba izine rastladımıydınız?
HÜSREV DAĞSEVEN: Onlara rastlamadım – yalnız cesetleri aldım ve hastaneye gönderdim Kızılay'a. Teşhisleri orada yapıldı.

SORU: Yani size "Şehitlerimiz var Ayvasıl'da (Türkeli) dediler...
HÜSREV DAĞSEVEN: Ayvasıl'da (Türkeli) Türk mezarlığında... Ben oraya gittiğimde, Ayvasıl mezarlığı olduğu, şahit ispat isterdi. Yani herhangi bir Türk mezarlığı olduğunu gösterecek...

SORU: Niçin?
HÜSREV DAĞSEVEN: Ne bileyim, mezarlarda işaretler var...

SORU: Bunlar toplu mezarlardı...
HÜSREV DAĞSEVEN: Bunlar toplu mezarlardı evet.

SORU: Ortada Türk mezarlığı vardı, bunlar da etrafına kazılmış toplu mezarlardı...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet...

SORU: St. John's neydi?
HÜSREV DAĞSEVEN: St. John's, Kızılhaç demek...

SORU: Bir tanesinin üzerinde üniforma vardı herhalde, RAF Elizabeth kampında çalışan Yakup Ali Çavuş'un... Çünkü göğsünde rozet vardı dediydiniz...
HÜSREV DAĞSEVEN: Evet, amblem vardı. Onu gördüğünde, Ms. Chatley da, "Haa, bu filandır" diyerek, üzerine sarıldı, ağladı... Çünkü daha evvel tanıyormuş – kursa mı gitti, ne yaptı, oradan yakın bir şeyi vardı...

SORU: Bu iş tam bir muammadır – çünkü mesela bir yaşlı kadın ve bir çocuk çıktı oradan. Ayşe Hasan Buba ile Ayşe İbrahim'di bunlar – ama Tekke Bahçesi'nde Ayşe Hasan Buba'nın mezarını ben bulamadım. Adını da bulamadım. Sadece Ayşe İbrahim'in yani torunu Ayşeciğin mezarını bulabildim. Orada ne var? Mesela Havva Durmuş'un mezarı var. Havva Durmuş da hastanede öldürülmüştü. O mezar neden oradadır? Havva Durmuş, Tekke Bahçesi'ne nasıl gitti? Rüstem Tatar'ın size verdiği listede var mesela Havva Durmuş. Ya Ayşe Hasan Buba, torunuyla aynı mezara gömüldü, ya da Rumlar gece gidip 9 cesedi aldıklarında alıp gittiler. Bunun cevabını bulmak lazım... Sizin yazılı ifadenize göre toplu mezarlardan tek kadın çıktı – listede iki kadın var oysa...
HÜSREV DAĞSEVEN: Vallahi bilemem, artık siz çözeceksiniz... O tarafın verdiği bilgilerle burada bulunanlar arasındaki farkı, nereye gitti diye, onları da arayacaksınız...

SORU: Mezarlıktan alınan o 9 kişiyi de arıyoruz... Yani toplam 30 cesettir aslında. Belki de daha fazla... Yani 21 ceset hastaneden, 9 ceset de Ayvasıl'dan vardı. 30 eder bunlar. Bunlardan 9'u, siz mezarları açmadan bir gece önce oradan çıkarıldı. Cesetleri alanlarla Ayvasıl katliamını yapanların aynı kişiler olmadığını öğrendim. Yani üstten 9 ceset alıp gitmişler – çünkü 21 sayısını tutturmaya çalışıyorlardı – Kıbrıslıtürkler, toplu mezarları açtığı zaman, Ayvasıl katliamı ortaya çıkmasın, 21 sayısı tutsun diye. Ama tanımadıkları için Ayvasıl'da öldürülenleri ve onlar çukurun altında kaldığı için, üstten 9 ceset alıp kaçmışlar! İddia bu...
HÜSREV DAĞSEVEN: Belki de başka yerdedirler ve onun ismini vermediler.

SORU: Belki da aynı alandadır... Belki da başka yere gömülmüştür bu 9 kişi...
HÜSREV DAĞSEVEN: Belki de o 9 ceset başka yerde yatıyor ve biz bilmiyoruz... En fazla akla gelen odur. Çünkü bir gecede 9 cesedin oradan alınması pek mantıki değil... Onu bulup çıkaracaksın... Bunları yapacaksınız...

SORU: Hastaneden iki-üç yol yapılmış Ayvasıl'a – bir keresinde 21, bir keresinde 3 ve bir keresinde 5 ceset götürülmüş. Yani aslında Ayvasıl'da (Türkeli'nde) sekiz kişilik bir grup daha var. Ayvasıl katliamında öldürülen 9 kişiyi de eklediğimizde aslında toplam 38 ceset gömülmüş olmalı Ayvasıl'a (Türkeli)...
HÜSREV DAĞSEVEN: Bunları yapanların izine ulaşacaksınız herhalde...

SORU: İnşallah... Benim sormadığım, sizin söylemek istediğiniz bir şey kaldı mı? İki toplumun travmalarının tedavisi için bir hekim olarak neler söylemek istersiniz?
HÜSREV DAĞSEVEN: Yunanistan, bütün Akdeniz'in hakimi olmak istiyor, adalar falanlar... Kıbrıs'ı, Akdeniz'in en büyük Yunan adası olarak görüyorlar. Kiliselerinin de halkına empoze ettiği, söylediği propagandasında, halkına bunları bildiriyor. Kiliseye giden insanlar az değildir – giderler ve çok tesiri altında kalırlar papazların! Papazlar da ekmeğini bu gibi şeylerden yediği için, bunları provoke ederler. Yani bu provokasyon yarın yahut öbür gün duracak gibi değil. Yıllardır gidiyor. Babamın gençlik yıllarında Rumlar'la Türkler'in ilişkilerini, hatta 31 isyanını anlatırdı bana babam. "Bize hiçbir hak tanımadılar" diyordu. "Ve daima ezmeye çalışırlardı veya bizi ikinci sınıf vatandaş olarak tutarlardı" diyor. "Herhangi bir vatandaş daireye gidip iş istediğinde" diyor, "iş vermezler, onlara kötü gözle bakarlardı" diyor. "Nasıl oluyordu?" diyorum. "Mesela" diyor, "bizim okuduğumuz okulu küçümser. Bizim konuştuğumuz lisanı anlamazlıktan gelir, daha aşağı görür" diyor...

SORU: Travmaların tedavisi konusunda ne diyorsunuz?
HÜSREV DAĞSEVEN: İki toplum artık içiçe yaşayamaz. Travmalar, yakınlaşmakla da olmuyor... Benim bir iki tane diş hekimi arkadaşım vardır güneyde – onlarla konuştum. "Biz" dedi, "en iyi idare işte böyle isteriz. Siz kuzeyde" dedi, "biz güneyde! Ama yine insani münasebetlerimiz olsun" diyor. "İçiçe olamıyoruz" diyor, "olduk, gördük" diyor. "Çünkü" diyor, "nasyonalizm bizi etkiler. Bir de kilise vardır" diyor, "sizde berekat hocalara inanmazsınız" diyor!

SORU: Bütün bölgede "üstünlüğümüz"dür o! Çok özeldir Kıbrıslıtürkler'in "din"le ilişkisi!
HÜSREV DAĞSEVEN: Tabii, tabii! "İnanmazsınız, gitmezsiniz" diyor. "Yalnız hoca size tavsiye ediyor, bir erkek dört kadın alsın, ona inanırsınız!" diyor! İşin şakası!


YENİDÜZEN
Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

İşte 43 yıldır toplumumuzdan gizlenen liste!

43 yıl önce Aralık 1963'ün son günlerinde, Lefkoşa Genel Hastanesi morgunda 21 Kıbrıslıtürk bulunuyordu. Bunlar, gerek hastanede, gerek hastane civarında öldürülmüş Kıbrıslıtürkler'di... Aralarında Kaymaklı'dan "kayıp" olmuş bazı Kıbrıslıtürkler de vardı.
Dönemin Kıbrıs İçişleri Bakanı Bayan Stella Sulyotis, bir mektup kaleme alarak, bu mektubu hem dönemin Kıbrıslıtürk yetkililerine, hem de Kızılhaç'a göndermiş ve "Gelip ölülerinizi alınız" demişti. Bu, 21 kişilik bir listeydi. Listede ayrıca, hastanede beş de yaralı Kıbrıslıtürk bulunduğu belirtiliyordu. Listede 29 Aralık 1963 tarihi düşülmüş bir de not bulunuyordu.
Kıbrıslıtürk yetkililer başlangıçta hastane morgunda bulunan 21 Kıbrıslıtürk'ü alacaklarını bildirdiler ancak hastaneye gitmediler veya gidemediler. O çatışma günlerinde belki de bunu yapacak fırsatları yoktu. Ancak geriye dönüp baktığımızda, "garantör" İngiltere'den veya Kızılhaç'tan bu konuda rahatlıkla yardım isteyebilecekleri açıktı. Bunu neden yapmadıklarını ve bu insanları neden almadıklarını ya da alamadıklarını bilemiyoruz. Bu 21 kişilik gruptan iki kişinin hastaneden alınarak Lefkoşa'nın yeni mezarlığına gömüldüğünü biliyoruz. Bunlar 20 Aralık 1963 akşamı Tahtakale bölgesinde öldürülen Zeki Halil Karabülük ile Cemaliye Emir Hüseyin idi... Geriye kalanlar, morgtan alınıp gömülmeyi bekliyordu...
Bu kişiler hastaneden alınmayınca, Kıbrıs Rum makamları bunları Ayvasıl'daki (Türkeli) Türk mezarlığına gönderme kararı aldılar. Morgtan alınan Kıbrıslıtürkler, Ayvasıl Türk mezarlığına götürülerek, buraya toplu mezarlara gömüldüler.
Bir süre sonra, Kızılhaç, Kıbrıslıtürk yetkililere morgtaki Kıbrıslıtürkler'in Ayvasıl'daki mezarlığa gömüldüğünü, yaptıkları gözlem sonucu burada yeni kazılmış yerlerin bulunduğunu bildirdiler.
Bunun üzerine İngiliz askerleri eşliğinde ve Kızılhaç'la birlikte, Ayvasıl'daki (Türkeli) Türk mezarlığına bir ekip gönderildi. Ekibin başında son günlerde bu sayfalarda röportajını okuduğunuz Dt. Hüsrev Dağseven vardı. Doktor Hüsrev Dağseven, Kıbrıs Türk Hekimler Birliği adına Ayvasıl'daki (Türkeli) toplu mezarların açılması için oraya gitmişti. Yanında, dönemin Kıbrıs Savunma Bakanı Osman Örek'in adamlarından Fahri Egemen de vardı. Onlara, yabancı basın mensupları da eşlik ediyordu. Mezarlar, silahlı İngiliz askerlerinin koruması altında, olağanüstü koşullarda kazılacak ve ortaya 21 veya 22 Kıbrıslıtürk'ün cesedi çıkacaktı. Bunlar üç toplu mezara gömülmüş insanlardı. Çoğunlukla kurşunlanmış cesetlerdi... Ama en acıklısı, bu toplu mezarlardan 10 yaşında bir kız çocuğu ile ninesinin de çıkarılması oldu... Bu manzara, orada bulunan herkesi ağlattı... Bunlar, Ayvasıllı 10 yaşındaki Ayşe İbrahim ile ninesi Ayşe Hasan Buba'ydı...
Kıbrıslıtürk yetkililerin toplu mezarları açacağını öğrenen bazı Kıbrıslırum yetkililer paniğe kapılmışlardı. Kıbrıslıtürk yetkililer toplu mezarlara ulaşmadan önce bir gece mezarlığa giderek toplu mezarları açmışlar ve içlerinden bazı cesetleri alarak gitmişlerdi... Bu paniğin nedeni, Ayvasıl katliamının ortaya çıkmasını önlemekti. Çünkü Ayvasıl'da dokuz kişi kurşuna dizilmişti ve aralarında Ayşecik ve ninesi de vardı... Buna hastaneden getirilenler de eklenince, sayılar birbirini tutmayacaktı...
Hastaneden yalnızca morgta bulunan büyük grup değil, birkaç sefer yapılarak başka gruplar da getirilerek bu mezarlığa, toplu mezarlara gömülmüştü. Bir keresinde üç kişilik, bir keresinde de beş kişilik bir grup... Yani Ayvasıl toplu mezarlarına en az 36-38 civarında Kıbrıslıtürk'ün cesedi gömülmüştü...
O akşam araba lastikleri yakarak toplu mezarları aydınlattılar ve kendilerine göre bazı cesetleri aldılar. Esas gizlemek istedikleri cesetleri orada bıraktılar. Çünkü cesetleri çıkaranların Ayvasıl (Türkeli) katliamıyla ilgisi yoktu. Ayvasıl'da (Türkeli'nde) öldürülenlerin kimler olduğunu bilmiyorlardı. Üstelik bazı anlatılanlara göre Ayşecik ve ninesinin de içinde bulunduğu katliama kurban gitmiş dokuz kişilik Ayvasıllı Kıbrıslıtürk grubu, altlarda kalmıştı. Boşu boşuna toplu mezarları dağıttılar – hem Ayvasıl katliamının ortaya çıkışını önleyemediler, hem de büyük bir karmaşa yarattılar.
Kıbrıslıtürk yetkililer daha mı akılcı davrandılar? Hayır... Onlar da, Kıbrıs İçişleri Bakanlığı tarafından kendilerine gönderilmiş olan listeyi ve bu listede bulunan, kimliği bilinen bazı Kıbrıslıtürkler'in Ayvasıl (Türkeli) toplu mezarlarından çıktığını toplumumuzdan gizlediler. Yalnızca Ayvasıllı ya da o civarda öldürülmüş bulunan Kıbrıslıtürkler'in isimlerini açıkladılar ve hastaneden buraya taşınmış ve toplu mezarlara gömülmüş "kayıp" Kıbrıslıtürkler'in kimliğini son 43 yıl boyunca, toplumumuzdan gizlediler.
Ayvasıl'daki (Türkeli) toplu mezarlardan kimler çıkarılmıştı? Ayvasıllı Mehmet Alganer de, Fahri Egemen de, toplu mezarlardan dokuz Ayvasıllı'nın çıkarıldığını anlattı bize. Alganer'e göre, Ayvasıl (Türkeli) toplu mezarlarından çıkarılanlar şunlardı:
Ayşe Hasan Buba (bu, Mehmet Alganer'in teyzesiydi), Ayşe İbrahim (Ayşe Hasan Buba'nın torunuydu), Mehmet Hasan Kabadayı ve Ömer Hasan Buba (Ayşe Hasan Buba'nın oğullarıydılar), Mehmet Ali Ömer (Ayşe Hasan Buba'nın kardeşiydi), İsmail Mustafa ve oğlu Mustafa İsmail, Denyalı Bayram Hasan ve Hüseyin Cemal Güneşer.
Toplu mezarlardan Ay Marina'da öldürülen öğretmen Hüseyin Yalçın da çıkmıştı. Toplu mezarlardan başka kimlerin çıktığı konusunda, Dt. Hüsrev Dağseven bazı ipuçları verdi. Mesela Mehmet Veli'yi Dağseven, kendi elleriyle toplu mezardan çıkarmıştı. Mesela Öğüt Osman Nuri'nin bu mezarlardan çıkarıldığını hatırlıyordu. Mesela Yakup Ali Çavuş'un aynı çukurlardan çıkarıldığını çok iyi hatırlıyordu çünkü Kızılhaç yetkilisi Bayan Irene Chatley, Yakup Ali Çavuş'u tanıyordu ve onu görünce üzerine sarılarak ağlamaya başlamış, RAF Elizabeth Kampı'nda görevli Yakup Ali'nin göğsündeki rozeti de çekip almıştı. Bugün Bayan Chatley'nin hala Kıbrıs'ta yaşadığı ve bu rozeti sakladığı söyleniyor...
Ayvasıl'daki (Türkeli) toplu mezarlardan çıkarılan 21 veya 22 Kıbrıslıtürk'ün cesedi, otopsi için Kızılay Hastanesi'ne gönderildi. Mezarlardan çıkarılan Ayvasıllılar'ın teşhis edilmesi kolay olmuş olmalı – çünkü Fahri Egemen Ayvasıllı'ydı ve mezarların açılışında bizzat hazır bulunmuştu. Ya geriye kalanlar? Bunlardan Hüseyin Yalçın'ın kimliği açıklandı. Tümü Tekke Bahçesi'ne gömüldü. Dün bir kez daha Tekke Bahçesi'nde dikkatli bir inceleme yaptık. Burada Ayvasıllılar'a ait, üzerinde isim bulunan yalnızca sekiz mezar bulunuyor. Bu sekiz mezardan ikisi aynı kişiye ait: Mehmet Ali Ömer'in iki mezarı var. Birisinin üzerine doğum tarihi olarak 1909 yazılmış, diğerine ise 1911. Mehmet Alganer, "O benim dayımdır, doğru olan mezar 1911 yazan olmalı. Yanlışlıkla iki mezar yaptılar aynı kişiye" diyor. Tekke Bahçesi'nde Ayşe Hasan Buba'nın ve Ayşe İbrahim'in mezarı yok. Ay Marina'da öldürülen öğretmen Hüseyin Yalçın'ın mezarı var.
Mehmet Alganer, "Ayşe Hasan Buba ile torunu Ayşecik herhalde isimsiz mezarların birinde yatıyordur" diyor.
Ayvasıl'daki toplu mezarlardan çıkarılmış olan, Ayvasıllılar dışındaki Kıbrıslıtürkler'in kimler olabileceği konusundaki ipuçlarından hareketle, onların bir kısmının da, Tekke Bahçesi'ndeki bu meçhul mezarlarda yattığını söyleyebiliriz. Ayvasıl toplu mezarları Kıbrıslıtürk yetkililer tarafından açılmadan önce, bazı Kıbrıslırum yetkililerin hangi cesetleri alıp gittiklerini bilmiyoruz. Bunu öğrenmenin tek yolu da, Tekke Bahçesi'ndeki meçhul mezarların açılarak DNA testiyle burada hangi "kayıp" Kıbrıslıtürkler'in bulunduğunu belirlemek, Ayvasıl'da yeniden kazılara girişmek ve bulunan kayıplarımızı ailelerine vermek...
Kıbrıs İçişleri Bakanı Sulyotis'in Kızılhaç'a ve Kıbrıslıtürk makamlarına göndermiş olduğu liste de, Tekke Bahçesi'nde gömülü olan "meçhul kayıplarımız" hakkında ipuçları verebilir. 43 yıldır toplumumuzdan gizlenen bu liste şöyle:
Lefkoşa Genel Hastanesi'ndeki yaralı Kıbrıslıtürkler:
1. Emer Mehmed (adresi bilinmiyor)
2. Kıbrıs Jandarması'ndan Reşat Hasan
3. Kıbrıs Jandarması'ndan Hüsel Mehmet
4. Goşşi'den Hasan Cemal
5. Kaymaklı'dan Rasıha Bayram.

Lefkoşa Genel Hastanesi'nde morgta bulunan ve daha sonra Ayvasıl (Türkeli) toplu mezarlarına gömüldüğü söylenenlerin listesi ve yaptığımız araştırma:
1. Zeki Halit – Lefkoşa (Bu, 20 Aralık 1963 gecesi Tahtakale'de öldürülen Zeki Halil Karabülük olmalı ve hastaneden alınarak Lefkoşa'nın yeni mezarlığına Cemaliye Emir Hüseyin'le birlikte yanyana gömülmüş. Kızı Şaziye Onbaşı, büyük bir cenaze töreni yapılmış olduğunu anlattı bize...)
2. Zalihe Emir Hüseyin – Adresi bilinmiyor. (Bu da Tahtakale'de öldürülmüş olan Cemaliye Emir Hüseyin olmalı).
3. Ahmet Derviş – Mağusa. (Arıdamı – Artemi köyünde doğmuş. Mağusa'dan NAAFİ'ye eşya götürürken Lefkoşa'da Mağusa Kapısı'nda öldürülmüş.)
4. Mustafa Ali – Diorizo
5. Ali Yakup – Lefkoşa. (Bu, RAF Elizabeth Kampı'ndan evine dönerken öldürülen Yakup Ali Çavuş olmalı.)
6. Öğüt Nuri – Lefkoşa. (Dt. Hüsrev Dağseven, toplu mezarlardan Öğüt Osman Nuri'yi çıkardığını hatırlıyordu).
7. Veli Ahmet – Lefkoşa. (Bu, Lefkoşa Genel Hastanesi'nde hastabakıcı olan ve Menteş Zorba'yla birlikte hastanede öldürülen Mehmet Veli olmalı. Hüsrev Dağseven, Mehmet Veli'yi Ayvasıl (Türkeli) toplu mezarlarından çıkardığını çok iyi hatırlıyor).
8. Menteş Zorba – Lefkoşa. (Menteş Zorba da hastanede öldürülmüştü.)
9. Veysi Hüseyin – Akaça. (Akaça'dan Lefkoşa'ya gelirken öldürülmüştü).
10. Özay Said – Yenişehir (?). (Özay Said, Ledra Palace yakınındaki yolda vurularak öldürülmüştü. Eşiyle yapmış olduğumuz röportajı önümüzdeki günlerde okuyabilirsiniz.)
11. PC 398 (Akropoli'den polis). (Bu, Osman Hüdaverdi olabilir. Osman Hüdaverdi, Kaymaklı'daki evinden üzerinde polis üniforması varken alınıp götürülmüştü.)
12. Akropol'den bir başka polis.
13. Mehmet Hacıahmet – Omorfita (Kaymaklı). (Bu, aslında Mehmet Ahmet Koçino olabilir. Mehmet Ahmet Koçino'nun babasının adı Ahmet Hacıfehmi Koçino idi. Mehmet Ahmet Koçino, Ömer Hasan Depreli, Hasan Hakkı, Cemal Ahmet Koçino ve Hüseyin Mustafa Vretçalı'yla birlikte Kaymaklı'dan 26 Aralık 1963'te 'kayıp' olmuştu).
14. Omorfita'dan (Kaymaklı) bir Kıbrıslıtürk.
15. Omorfita'dan (Kaymaklı) bir Kıbrıslıtürk.
16. Hasan Oktay – Lefkoşa Polis Müfettiş Muavini. (Bu kişiyle ilgili ayrıntılı bilgiye ulaşamadık).
17. Vasilya'dan Mahmud. (Vasilyalı olarak kayıplar listesinde Salih Ahmet Düztaban'ın adı geçiyor – bu aynı kişi olabilir mi? Salih Ahmet Düztaban, Büyük Kaymaklı'dan 28 Aralık 1963'ten beri kayıp.)
18. Ekrem Şemi – Omorfita (Kaymaklı). (Kaymaklı'daki evinde vurularak öldürülmüş ancak ailesi cesedini alamadan Kaymaklı'dan kaçmak zorunda kalmışlar.)
19. Kimliği bilinmeyen Kıbrıslıtürk
20. Kimliği bilinmeyen Kıbrıslıtürk
21. Kimliği bilinmeyen Kıbrıslıtürk

(Devam edecek)

1.10.2007


Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

*** Ayvasıl (Türkeli) mezarlığından çıkarılan insanlarla ilgili otopsi raporunun açıklanması, pek çok karanlık noktayı aydınlatacak... İngiliz Yüksek Komiserliği ve Kızılhaç'ı, elindeki bilgileri paylaşmaya çağırıyoruz...

"Otopsiye İngiliz doktorlar da girmişti..."

Ayvasıl (Türkeli) mezarlığından çıkarılan 21 ya da 22 Kıbrıslıtürk'le ilgili otopsi raporunun açıklanması, pek çok karanlık noktayı aydınlatacak. Dün edindiğimiz bilgilere göre, Dr. Fahri Dikengil'le birlikte Kızılay'da yapılan otopsiye İngiliz doktorlar da girmiş.
Bazı Kıbrıslıtürk eski yetkililerin elinde bu otopsi raporlarının bulunduğu sanılıyor. Ancak bu eski yetkililer, tıpkı Aralık 1963'te Lefkoşa Genel Hastanesi morgunda bulunanların listesini, "kayıp" aileleriyle 43 yıl boyunca paylaşmadığı gibi, bu otopsi raporlarını da paylaşacak gibi görünmüyor.
Bu nedenle İngiliz Yüksek Komiserliği ile Kıbrıs'taki Kızılhaç yetkililerine çağrıda bulunuyor ve bu konuyla ilgili olarak ellerindeki bilgileri paylaşmalarını öneriyoruz. Böylece, bu konuda pek çok karanlık nokta aydınlığa kavuşturulacak.

"CİĞERLERİNDE TOPRAK OLDUĞU İDDİA EDİLDİYDİ"
Ayvasıl (Türkeli) toplu mezarlarından çıkarılan Kıbrıslıtürkler'le ilgili olarak, o günlerde hastanede gönüllü hastabakıcılık yapan ancak 1963 çatışmaları nedeniyle Boğaz Sancağı Sıhhiyesi'nde görevlendirilen Erdal Ilıcan'la dün yaptığımız görüşmede, bizlerle şu bilgileri paylaştı:
"Biz gönüllü hastabakıcıydık. Benim sıhhiye konusunda bilgim vardı – izcilikten ilkyardım konusunda da bilgim vardı. Eski genel hastanede çalışıyordum ancak 1963 olayları çıkınca beni Boğaz Sancağı'ndaki sıhiyede görevlendirmişlerdi. Ancak hastaneye de zaman zaman gelip gidiyordum. Hastanede hastabakıcı olan Sefer arkadaşımız, Ayvasıl'daki toplu mezarların açılışına yardım etmek üzere görevlendirilmişti. O dönem yaşananlara çok üzülürdüm. Dr. Dikengil'le birlikte Kızılay'daki otopsiye İngiliz doktorlar da girdiydi. Öyle anlatılıyordu. İngiliz doktorların da girdiği otopside, Ayvasıl'dan çıkarılanların ciperlerinde toprak bulunduğu iddia edildiydi. Bu da onların canlı olarak gömüldüklerini gösteriyordu. Her hatırladığımda üzülürdüm. İngilizler'in kayıtlarında otopsi raporlarının olması lazımdır..."


*** Ayvasıl (Türkeli) toplu mezarlarının açılışında bulunan Fahri Egemen:

"Ayvasıl toplu mezarlarını, İngiliz Sömürgeler Bakanı Duncan Sandys de ziyaret etmişti"

Ayvasıl (Türkeli) toplu mezarlarının açılışında bulunan Fahri Egemen, bu toplu mezarlar açıldıktan birkaç gün sonra o dönemin İngiliz Sömürgeler Bakanı Duncan Sandys'in Ayvasıl'daki bu mezarları ziyaret ettiğini anlattı.
Halen İngiltere'de bulunan ve telefonda konuştuğumuz Fahri Egemen, kendisinin o dönem Kıbrıs Savunma Bakanlığı'nda çalıştığını ve toplum lideri Dr. Fazıl Küçük adına Duncan Sandys'e eşlik ettiğini anlattı. Egemen, Makarios adına da bir Kıbrıslırum'un Sandys'e eşlik ettiğini, İngiliz Sömürgeler Bakanı Sandys'in Ayvasıl'daki toplu mezarlarda incelemelerde bulunduğunu söyledi. Fahri Egemen, "Aslında Sandys, 63 olayları nedeniyle göç etmiş bir köye de gitmek istemişti. Fota'ya gidebilirdik mesela ancak bu ortalığı daha da karıştırabilirdi. Eğer yanımızda o Kıbrıslırum temsilci olmamış olsaydı, ben Sandys'i Fota'ya (Dağyolu) götürecektim" şeklinde konuştu. Hatırlanacağı gibi, Ayvasıl'dan (Türkeli) kaçan Kıbrıslıtürkler, önce Yılmazköy'e (Şillura), oradan da aynı akşam, Şilluralı Kıbrıslıtürkler'le birlikte Fota'ya (Dağyolu) göç etmişti.
Hatırlanacağı gibi, "garantör" İngiltere, bu olayların hemen ardından 15 Ocak'ta Londra'da, Kıbrıslıtürk ve Kıbrıslırum tarafının katıldığı bir konferans düzenlemiş ancak bu konferanstan da sonuç alınamayınca, Şubat 1964'te çatışmalar yeniden alevlenmişti.








*** Okurlarımızdan uyarı:

"Tekke Bahçesi ve Ayvasıl (Türkeli) koruma altına alınsın..."

Dün bizi arayan, bize elektronik postayla ulaşan bazı okurlarımız ortak bir kaygıyı taşıyordu. Geçmişte çeşitli toplu mezarlar dağıtıldığı ve bazı kemiklere ulaşılamadığı için, Tekke Bahçesi'ndeki meçhul mezarlar ile Ayvasıl (Türkeli) toplu mezar yerlerinin Kayıplar Komitesi tarafından koruma altına alınması gerektiğini belirttiler. Bir okurumuz, "Bilmiyorum, bu alanlar gözetim altında mı ama bu yerleri Kayıplar Komitesi'nden önce başkaları kazmaya çalışabilir – yaptıklarını ve/veya bildiklerini örtbas etmeye yeltenebilirler. Daha önce pek çok defa gerçekleşen kemik taşıma olayları tekrar yaşanmasın, buna fırsat verilmesin" şeklinde kaygılarını paylaştı.
Biz de Kayıplar Komitesi'ne bu yönde gerekli tedbirleri almaları çağrısında bulunuyoruz.


Aileler, Tekke Bahçesi'ndeki meçhul mezarların kazılması için Kayıplar Komitesi'ne başvurdu

Gerek Hüsrev Dağseven'e Rüstem Tatar tarafından verilen 21 kişilik listede, gerekse Kıbrıs İçişleri Bakanlığı'nın 1963'te Kıbrıs Türk tarafına sunduğu 21 kişilik listede "kayıp" olan akrabalarının isimleri geçen bazı "kayıp" aileleri, Kayıplar Komitesi'ne resmi başvuru yaparak Tekke Bahçesi'nde bulunan meçhul mezarların açılmasını ve Ayvasıl'da (Türkeli) toplu mezarların bulunduğu bölgede yeni kazılar yapılmasını talep ettiler.
CYTA'da çalışırken "kayıp" olan Mehmet Raif'in oğulları, hastaneden "kayıp" olan Mustafa Arif'in oğlu, yine hastanede öldürüldükten sonra "kayıp" olan Menteş Zorba'nın kardeşi, Kayıplar Komitesi'nde Türk üye olarak görev yapan Gülden Plümer Küçük'e Tekke Bahçesi'ndeki meçhul mezarların açılarak burada bulunanların DNA testine gönderilmesi ve Ayvasıl'daki (Türkeli) toplu mezarlar bölgesinin araştırılarak yeniden kazılması için yazılı başvuruda bulundular.





*** Dünkü yayınımız büyük ilgi gördü...

Hastanedeki polis kimdi?

Dün yayımladığımız 21 kişilik liste büyük ilgi gördü ve gün boyu okurlarımız çeşitli bilgileri paylaştı.
Listenin 16ncı sırasında görünen "Hasan Oktay – Lefkoşa Polisi Müfettiş Yardımcısı"nın doğru olmadığı, Hasan Oktay'ın hiçbir zaman "kayıp" olmadığı ve 1990 yılında vefat ettiği ortaya çıktı. Konuyla ilgili olarak dün konuştuğumuz Hasan Oktay'ın oğlu Fehmi Oktay, babasının o tarihlerde Lefkoşa Polisi'nde müfettiş yardımcısı olduğunu, bu rütbeyi 1960 öncesi almış olduğunu, daha sonra da poliste oluşturulan Yıldırım Ekibi'nin başkanlığını yaptığını, 1990'da vefat ettiğini anlattı.
O zaman, Kıbrıs İçişleri Bakanlığı'nın bu listesindeki polis Hasan Oktay olmadığına göre kim olabilirdi?
O günlerde Hasan Oktay'la birlikte çalışan bir polis ile bir diğer emekli komutan, bu kişinin Peristerona ve Koççinodrimitya'dan "kayıp" olan dört polisten biri olabileceğine dikkati çekti.
Hatırlanacağı gibi Hüsrev Dağseven'e Rüstem Tatar tarafından verilen 21 kişilik listede Koççinodrimitya'dan alınıp götürülen dört Kıbrıslıtürk polisin isimleri bulunuyordu. Bunlar Peristerona polisinden "kayıp" Özer Ekrem Emin ile Ahmet Osman ve Koççinodrimitya polisinden "kayıp" Mustafa Bayram ile Hasan Nural Cevdet idi. Bu dört kişiden üçünün Ayvasıl'da değil, Balyomedoho'da gömülü olduğu sanılıyor. Nitekim Kayıplar Komitesi de bu yeri kazılacak yerler arasına almış ve kazı programına koymuş bulunuyor. Konuyla ilgili olarak yaptığımız araştırmada, Mustafa Bayram'ın bu üç kişilik toplu mezardakiler arasında olmayabileceği kuşkuları bulunuyor.
Öğüt Osman Nuri'nin bazı arkadaşları da bizi arayarak, Öğüt Osman Nuri'nin ailesinin o günlerde Arabahmet bölgesinde Mahmut Paşa Sokağı'ndaki eski TKP binası civarında yaşadığını, kız arkadaşı Ann'ın da o günlerde kendilerine İngilizce dersi verdiğini anlattılar.


2.10.2007



Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

*** Strovulos ve Ayvasıl/Tekke Bahçesi, Lefkoşa bölgesi "kayıpları"nı temize havale edecek...

Bulmacanın eksik parçaları birleştirilebilecek mi?

Aralık 1963'te Lefkoşa Genel Hastanesi morgunda bulunan Kıbrıslıtürkler'le Küçük Kaymaklı'dan "kayıp" Kıbrıslıtürkler'in akibeti, Strovulos ile Tekke Bahçesi'nde gömülü olan meçhul kişilerin belirlenmesiyle büyük oranda ortaya çıkarılabilecek...
Küçük Kaymaklı'dan "kayıp" olan bazı Kıbrıslıtürkler'le, çeşitli yerlerde öldürüldükten sonra hastane morguna götürülenlerin Strovulos ile Ayvasıl'a (Türkeli) gömüldüğü tahmin ediliyor. Ayvasıl'a gömülenler, daha sonra Kıbrıslıtürk makamlar tarafından açılan toplu mezarlardan alınarak Tekke Bahçesi'ne gömülmüşler... Tekke Bahçesi'ndeki "meçhul" mezarlar açılırsa, bazı Kıbrıslıtürk "kayıplar"ın akibeti de belirlenebilecek.
Halen Strovulos'ta kazılar devam ediyor... Bu kazılarda şu ana dek toplam dört kişinin kemiklerine ulaşıldığı öğrenildi.
13 metre derinlikte bir alanda ve anayola yakın bir noktada yürütülen kazıların sağlıklı devam edilebilmesi için bir destek sistemi oluşturulması gerekiyor.
Öte yandan bir Kıbrıslırum okurumuz şu bilgileri paylaşmak istediğini söyledi:
"Stella Sulyotis, 1963'te Adalet Bakanı idi. Ama aynı zamanda Kızılhaç Kıbrıs bölümünün başkanı idi. Morgta bulunan 21 kişilik Kıbrıslıtürkler'in listesini, bildigim kadarı ile Kızılhaç Başkanı olarak Türk tarafına ilettiydi. Bayan Sulyotis halen hayattadır ancak çok yaşlanmıştır ve kardeşiyle birlikte Pissuri'de hayatını sürdürüyor. Hatırladığım kadarıyla 1974 yılında da hala Kızılhaç'ın başında idi..."
Bu arada Halkın Sesi gazetesinin 21 Aralık 1963 ile 5 Şubat 1964 tarihleri arasındaki arşivini taradığımız zaman, Kızılhaç'ın Türk tarafına hastane morgunda bulunan 21 Kıbrıslıtürk'e ilişkin mektubu iletmiş olduğunu anlatan bir habere rastladık. Gazetenin 5 Ocak 1964 tarihli sayısında yayımlanan haber, "21 ölü, 5 yaralı" başlığını taşıyor ve haberde şöyle deniliyor:
"Bu akşam (dün akşam) saat 10.15'te Kızılhaç vasıtasıyla bildirildiğine göre Lefkoşa Merkezi Hastanesi'nde 5 Türk yaralı ve 21 ölü olduğu açıklanmış fakat ölülerin nereye gömüldükleri tüm ısrarlara rağmen henüz bildirilmemiştir..."
Aynı tarihli gazetede ise "Hastanede bulunan hastaların Türk hastanelerine naklediliğini" anlatan bir haber daha var.
Bu da, Ayvasıl'daki (Türkeli) toplu mezarlar açılmadan bir hafta önce, Türk tarafının elinde, morgta bulunan Kıbrıslıtürkler'in, Kıbrıs Adalet Bakanlığı tarafından sunulan liste çerçevesinde isimlerinin bilindiğine işaret ediyor.
Ayvasıl'daki (Türkeli) toplu mezarlar açıldıktan sonra, buradan çıkarılanların Tekke Bahçesi'ne gömülmesine ilişkin Halkın Sesi'nde tek bir haber bile yok. Gazetenin 14 Ocak 1964 tarihli nüshasında "Ayvasıl'da 21 ceset bulundu – Birbiri üzerine çukurlara atılan cesetlerin kimlikleri tesbit edilemedi" deniliyor. Haberin sonunda "Kızılhaç'ın Rumlar'dan elde ettiği bilgiye göre Ayvasıl mezarlığındaki Rumlar tarafından öldürülen Türkler'in sayısı 30 civarındadır" deniliyor.
Tüm bunlardan çıkardığımız sonuç, gerek Tekke Bahçesi'ndeki "meçhul" mezarların açılması, gerekse Ayvasıl'da (Türkeli) bulunan Türk mezarlığı çevresinin tekrar ve dikkatlice araştırılarak kazılması gerektiğidir. Bununla birlikte, Strovulos'taki sıra kuyulardan çıkarılmakta olan ve bazı Kaymaklılı Kıbrıslıtürkler'e ait olduğu sanılan kemiklere de DNA testleri yapıldığı zaman, en azından 1963 dönemi Lefkoşa ve yöresinden "kayıp" olan Kıbrıslıtürkler'in akibetinin büyük oranda belirlenebileceği tahmin ediliyor. Bakalım bulmacanın parçaları birleştirilebilecek mi?...

(Devam edecek)



BOZKURT gazetesine göre, Ayvasıl'daki toplu mezarlardan ilk gün, 30 kişi çıkarıldı

14 Ocak 1964 tarihli BOZKURT gazetesi "Ayvasıl'da yapılan kazılarda kardeşlerimizin çürümüş cesetleri meydana çıkarıldı" başlıklı haberde toplu mezarlardan kazının yapıldığı günün akşamına kadar 30'a yakın ceset çıkarıldığıni, bunların çoğunun Lefkoşa'ya getirildiğini belirtilerek "Bunların kimliklerinin tesbiti imkan dahilinde değildi" deniliyor. Haberde "Ayrıca daha bazı cesedlerin sabaha doğru Lefkoşa'ya getirilmesi beklenmekteydi. İlk dokuz ceset muvakkat şehitliğe defnedilmişlerdir. Hüvviyetlerinin ancak giydikleri elbise veya ayakkabılardan anlaşılması mümkündü... Ayaklarında çizmeleri, ayakkabı olduğu halde şehit edilen kardeşlerimiz açılan kuyulara toplu halde konmuşlar ve yerlerinin belli olmaması için de üzerinden silindirle geçmişlerdir" deniliyor.



***BOZKURT'tan bir haber:

"Dr. Vasilopulos, Sıhhat Bakanı'na baştan savma cevap verdi..."

BOZKURT gazetesinin, Ayvasıl'daki toplu mezarlar açıldıktan iki gün sonra yayımlanan 15 Ocak 1964 tarihli sayısında "Dr. Vasilopulos, Sıhhat Bakanı'na baştan savma cevap verdi" başlıklı haberinde şöyle deniliyor:
"Kıbrıs'taki Rum mezaliminin vüsatini meydana çıkarmak hakikaten hayli güç bir şey olacaktır. Zira kayıpta oldukları bildirilen yüzlerce kardeşimiz bulunmakta ve bunlar hakkında bize hiçbir bilgi verilmemektedir. Sonuçta daha birçok kardeşimizin hunharca öldürülerek uzak bir köy mezarlığına veya ücra bir tarla içerisine, açılan çukurlara gömülmeleri ihtimali maalesef mevcuttur.

BAŞTAN SAVMA
Dr. Niyazi Manyera, Sıhhat Bakanlığı Genel Müdürü Dr. Vasilopulos ile 27 Aralık tarihinde temasa geçerek hastanede bulunan bazı Türk cesedlerinin Ledra Palas yakınında devredilmesini istemiştir. Buna kat'i bir cevap vermeyen ve bakanına karşı baştan savma cevaplar veren Dr. Vasilopulos'a 4 veya 5 gün sonra yeniden telefon eden Manyera'ya mezkur Rum sorumlu cesedlerin Türk kesiminde bir yere gömüldüklerini ve daha fazla bilgi istendiği takdirde Hastane İdare Amiri Dr. Fessas ile görüşmesi gerektiğini bildirmiştir. Olay daha sonra takip edilmiş ve önce dokuz olarak verilen rakam, meselenin geciktirilmesinden gömülü olanların kimliklerinin anlaşılmayacağı tahmin edildikten sonra 21'e çıkarılmıştır.."

Hastaneden ölü olarak alınanlar
BOZKURT gazetesi 11 Ocak 1964 tarihli sayısında ise fotoğraflı olarak yayımladığı bir başka haberinde şöyle diyor:
"Rumlar'ın elinde bulunan hükümet hastanesi makamları tarafından Türk semtine beş ırkdaşımızın cesedi daha teslim edilmiştir. Bunlar Küçük Kaymaklılı 34 yaşındaki Havva Yakup, Lefkoşalı 60 yaşında Fatma Mehmet, 63 yaşında Şefika Hasan ve 70 yaşında Durmuş Hasan ile Tremeşeli 28 yaşında Ahmet Yusuf'tur."
Gazetedeki fotoğraftan, bu cesetlerin durumunun, kimlik tesbiti yapılabilecek durumda oldukları anlaşılıyor.





Tekke Bahçesi'ndeki "meçhul" mezarların açılması ve Ayvasıl'da yeniden kazı yapılması için "kayıp" aileleri başvuru yaptı

"Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler" yazı dizimiz çerçevesinde son bir aydan bu yana işlemekte olduğumuz Lefkoşa Genel Hastanesi morgundan alınarak Ayvasıl mezarlığında toplu mezarlara gömülen "kayıp" bazı Kıbrıslıtürkler'in aileleri Kıbrıs Otonom Kayıp Şahıslar Komitesi'ne yazılı başvuruda bulunarak, Tekke Bahçesi'ndeki "meçhul" mezarların açılması ve Ayvasıl'da yeniden kazı yapılması için yazılı talepte bulundular. Bilindiği gibi Ayvasıl toplu mezarları açıldığı zaman, genel hastane morgunda bulunan bazı "kayıp" Kıbrıslıtürkler'in cesetleri de bu çukurlardan çıkarılmış ve bunlar Tekke Bahçesi'ne gömülmüşlerdi.
Bunlardan başka Ayvasıl'da katliama kurban giden bazı Kıbrıslıtürkler'in de Tekke Bahçesi'ne gömüldükleri halde, mezarları bulunmuyor.
Tekke Bahçesi'ne gömülen bu 21 kişilik gruptan yalnızca Ayvasıl katliamına kurban gidenler teşhis edilerek ailelerine bilgi verilmiş, geriye kalanların ailelerinin "kayıp" sevdiklerinin Tekke Bahçesi'ne gömüldüklerinden haberleri olmamıştı.





Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ


*** 14 Ocak 1964 tarihli FİLELEFTHEROS gazetesinden bir haber:

"Hastanedeki 21 Kıbrıslıtürk, Ayvasıl'daki Türk mezarlığına defnedilmiştir..."

14 Ocak 1964 tarihli FİLELEFTHEROS gazetesinde yayımlanan bir haberde, Kıbrıs Cumhuriyeti hükümet sözcüsünün Lefkoşa Genel Hastanesi'nde bulunan 21 Kıbrıslıtürk'ün, Ayvasıl (Türkeli) mezarlığına gömüldüğünü açıkladığı belirtiliyor. Hastaneye yaralı olarak 5, ölü olarak 21 Kıbrıslıtürk getirildiğini, bu konuda Kıbrıslıtürk liderliğine ve Kızılhaç'a bilgi verdiklerini, 21 kişilik listeyi de Kızılhaç yetkililerine teslim ettiklerini söyleyen dönemin hükümet sözcüsü, bu cesetlerin Türk makamlar tarafından aranmayınca, hastanedeki sağlık yetkililerinin ölülerin Ayvasıl'daki Türk mezarlığına gömülmesini emrettiğini ve bu konuda Türk liderliğine de bilgi verildiğini kaydediyor.
14 Ocak 1964 tarihli Fileleftheros gazetesinde yayımlanan haberin çevirisi şöyle:
"Bazı Türkler, İngiliz askerleri ile birlikte (13.01.1964) dün sabah Ayios Vasilios köyüne giderek bazı nedenlerden dolayı öldürülen Türkler'in cesetlerini mezardan çıkarmışlardır. Akşama kadar devam eden çalışma sonucu 9 ceset çıkarılmıştır.
Hükümet sözcüsü, Ayios Vasilios köyü Türk mezarlığından çıkarılan Türkler'e ait cesetlerle ilgili Türk liderliğine konu ile ilgili aşağıdaki açıklamalarda bulunmuştur:
'Olayın vukubulduğu ilk gün, Lefkoşa Genel Hastanesi'ne ölü ve yaralılar getirilmişti, bunlar arasında Türk ve Rumlar bulunuyordu. Bunlar, kliniklere ayrı ayrı Türk ve Rum olarak yerleştirildiler. Lefkoşa Genel Hastanesi'ne 52 Rum yaralı, 16 ölü, 5 Türk yaralı, 21 Türk ölü olarak getirilmişti. Hastanedeki sağlık yetkilileri anında konu ile ilgili Sağlık Bakanlığı'na bilgi verdiler. Ayrıca Türk liderliğine de Türkler'e ait cesetlerin alınması için çağrıda bulundular. Türk makamları da çağrıya cevaben belirtilen adresteki cesetleri almak için geleceklerini bildirdiler.
Konu daha sonra Kızılhaç'a da bildirildi. Kızılhaç'a ölülere ait isim listesi de verildi.
Gününde gelinip cesetler alınmadığı için hastane bu cesetlerin Ayios Vasilios'taki Türk mezarlığına defnedilmelerini emretmiştir. Bu hareket de Türk liderliğine bildirilmiştir."
Bu haberi yayımlayan FİLELEFTHEROS gazetesi, böylece resmi ağızlardan, hastane morgunda bulunan Kıbrıslıtürkler'in Ayvasıl'a gömüldüğünü duyurmuştu.
Ancak Ayvasıl'daki toplu mezarlar açıldıktan ve FİLELEFTHEROS'ta Rum hükümet sözcüsünün açıklaması yayımlandıktan tam bir hafta sonra, 21 Ocak 1964 tarihli Halkın Sesi gazetesinde "Rumlar, hastanedeki 21 Türk ölüsünü ne yaptıklarını açıklamıyor" başlıklı bir haber yayımlandığını görüyoruz. Haberde şöyle deniliyor:
"Öğrenildiğine göre bir kısmı Lefkoşa Genel Hastanesi'nde öldürülen, diğerleri ise dışarıda ölüp de bu hastaneye kaldırılan 21 Türk'ün cesetlerinin ne olduğu ve bunların nereye kaldırıldıkları, bugün Türk cemaatı mümessilleri tarafından Rum tarafına tekrar sorulmuş, fakat maalesef Rum tarafı bu hususta herhangi bir bilgi vermeyi açıkça reddetmiştir.
Bu cesetlerin temini ve nereye gömüldükleri ile nasıl öldürüldüklerinin açıklanması için, Türk tarafı taleplerine ısrarla devam edecektir..."

Ekim 2007




Otonom Kayıp Şahıslar Komitesi Başkanı Sayın Gülden Plümer Küçük'e Açık Çağrı

Araştırmacı-yazar Sevgül Uludağ'ın 1963 Lefkoşa Genel Hastenesi'nde öldürülen ya da başka yerlerden hastane morguna getirilen Kıbrıslı Türklerin akibeti ile ilgili yazısını ilgi ile takip ediyorum.
Orada adı geçen Menteş Zorba, ben daha 3 yaşında iken Aralık 1963'te öldürülen ağabeyimdir. Ağabeyimin akibeti konusunda bir dizi söylentileri küçücük yaşlardan beri duydum. Ancak ağabeyim Menteş Zorba'nın hastanede nasıl öldürüldüğü ile ilgili ilk yazılı bilgileri 18 yaşında iken bir İngiliz yazarın kitabından öğrendim. Hastanede Mehmet Veli ile beraber öldürüldüğü şahitler tarafından doğrulandı. Hatta bunu Nikos Sampson ve adamlarının yaptıkları da emekli bir İngiliz subay olan Martin Packard tarafından 1999 yılında The Guardian gazetesinde yayınlandı.
Ayvasıl katliamı ve cesetlerin ortaya çıkması ve bu toplu mezarlardan sadece 14 değil 21 kişinin cesedinin çıktığı bir gerçek. Ne kadar acıdır ki, Ayvasıl toplu mezarından çıkarılan cesetler Lefkoşa'da Tekke bahçesine gömüldükleri ve bunlardan 13-14'ünün kimliklerinin tesbit edildikleri halde geriye kalanların ise kimlerin oldukları hala daha bilinmiyor.
Uzun yıllardan beridir 1963-1974 yılları arasında ve savaşlarda kayıp olanların akibetlerini öğrenmek ve kemiklerine ulaşmak için oluşturulan Otonom Kayıp Şahıslar Komitesi'nin Ayvasıl toplu mezarı ile ilgili sergilediği yaklaşımı gerçekten düşündürücü buluyorum. Bilim ve teknolojinin ilerlemesi sayesinde Tekke bahçesine gömülü olanların tam olarak kimliklerinin tesbit edilmesi mümkün olduğu halde Otonom Kayıp Şahıslar Komitesi'nin burada kimliği tesbit edilemeyen 7 kişinin kimler olduğu konusunda çalışma yapması gerekmiyor mu?
Kaldı ki 1964'teki Ayvasıl toplu mezarından çıkarılanların yanında daha da fazlasının olabileceği bilgileri de mevcuttur.
Uzun yıllar bizlere kayıp şahıslar konusu ile ilgilenilidiği hep söylenirdi. Tüm kardeşler ve de annemiz yöneticilerin bu açıklamalarını sorgulamadan kabul ettik. Ancak bu yaklaşımı en azından ben terk etmeye karar verdim.
Annemiz Aliye Zorba yıllarca evlat hasreti ile yaşadı-ne kadar yaşadıysa... Ağabeyimizin adını taşıyan akarabaların çocuklarının ve torunların isimlerini hem "Menteş oğlum canım oğlum" diye çağırıyordu ölene kadar. Annemizin evlat acısı ve hasreti o kadardı ki öldüğü zaman Menteş ağabeyimizin gömleğini de yanına gömdük onunla... Sonsuza dek yanında yatacağı evladının mezarı yoktu çünkü...
Gerek bir insan olarak gerekse de Otonom Kayıp Şahıslar Komitesi Başkanı olarak hem annemize hem de bizlere yıllarca söylenen o ilgilenme sözünün hayat bulmasının zamanı gelmiştir. Bu konuda huzura kavuşmamız için Tekke bahçesinde gömülü olanların gerçek kimlik tesbiti yapılmasının zamanı çoktan gelmiştir.
Ayvasıl toplu mezarı ve yakın çevresinde yeniden kazı yapılarak hastaneden alıp götürülen cesetlerin orada olup olmadığı ve anlatılanların doğruluğu yada gerçek dışı olup olmadığını ortaya çıkarmak Otonom Kayıp Şahıslar Komitesi'nin sorumluluğu değil mi?
Üç yaşında ağabeyini kaybeden, onu tanımayan, ancak onun öldürülmesi ile yaşamı tamamen değişen birisi olarak (babamız Mustafa Zorba öldürülen ağabeyimizin akibetini bulmak amacıyla Lefkoşa'ya Kıbrıslı Rum kesimine gitmişti ve o da öldürürlmüştür) hem Tekke bahçesindeki mezarlarda olanların kimliklerinin tamamen tesbit edilmesi ve hem de Ayvasıl toplu mezarında ve yakın çevresinde yeniden kazı yapılması çağrısında bulunuyorum.
Bu çağrıma 1963-1974 dönemlerinde aile fertlerini kaybeden kayıp ailelerin de cevap vereceğine inanıyorum.

Saygılarımla,
Osman ZORBA
Cenevre-İsviçre
19 Eylül, 2007

(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler… Sevgül Uludağ - EYLÜL 2007)