The tears of Deryneia…

The tears of Deryneia…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

I had first met Christalla Kyriacou and her brother Alkis back on the 21st of February 2011 when we had gone together with the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee, Xenophon Kallis and Murat Soysal to Deryneia… It was exactly six years ago…
Since this was a military area we could not enter but we had stood there and Christalla and Alkis had explained to us what had happened.
That day we had no chance for an interview…
The father-in-law, mother-in-law, sister-in-law with her three small kids, the brother-in-law, her five-year-old son and her three-year-old twin daughters had been killed and had gone `missing` in 1974 at Kato Deryneia.
But there were others who had been killed in that group… The 12-year-old Alkis had managed to run away and stay alive from this massacre.
Since we could not enter Kato Deryneia that day, Alkis had drawn us a map and had shown us where the massacre took place and we had given this map as an indication of the possible burial site to the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee that day.
Again six years ago we had also shared on these pages what some Turkish Cypriot readers had told us about the possible place of the mass grave there…
We had been seeing Christalla Kyriacou in various activities concerning the `missing persons` as well as at bi-communal meetings. Since she did not speak English, it would only be possible to interview her with the help of a dear friend, Christina Pavlou Solomi Patsia who is also the relative of two `missing persons` - she would kindly come from Limassol and we would go together to the refugee house of Christalla Kyriacou in Larnaca to sit down and talk: Christina would act as our interpreter…
Christalla and her husband Christos Kyriacou have lost ten relatives in this massacre back in August 1974.
Christalla was born in Kato Deryneia, one of the five kids of Andreas Pieridi and Maria Christou. Her father was working as a driver in NAAFI and her mother as a cleaner in the same place. Her mother would pass away and Christalla would take her youngest brother Alkis to stay with her, after the death of their mother.
Christalla had got married in 1969 and they had three kids: Andreas was born in 1969 and her twin daughters in 1971.
When the war began, her husband was sent to Kyrenia as a reservist. They would stay until the 14th of August 1974 in their house in Kato Deryneia. When they heard that "Turks are coming" they would fit a total of 15 persons in a car and leave to go to Liopetri, to stay under some trees for two nights. Then her father in law would hear on the radio a call for people to return to Varosha. The call was saying "You can go up to the Technical School…"
"Actually the Turks were in Kato Deryneia but we did not know this" she says… "They had thought Varosha was empty and were making a call to go back…"
A lot of people tried to go back. Christalla and her family too tried to go back… Her brother in law was the driver when they went back and the car was stopped in Deryneia – since he was wearing khaki colour hunters' clothes, they would arrest him and no one would ever see him again. They would make them walk all the way to the Gardens of Perdjana…
"There, we were around 200-300 people" Christalla remembers.
When they asked Christalla where she had been going, she would tell them that her house is not far from here, she was going to take some clothes for her kids – they would explain to the soldiers that they had heard on the news that they could return and that's why they came back.
The soldiers were a mixture of Turkish soldiers and Turkish Cypriot soldiers. Since the father in law of Christalla was from Yenaghra, he could speak Turkish fluently… He would listen to what they were saying and translate for Christalla and the others. There were around 20 soldiers Christalla remembers, "5-6 of those were Turkish Cypriots… They would accompany us to our house which was close and allowed us to stay there – this was the 17th of August. I remember this because 19th of August 1974 was the third birthday of my twins. This was the day they were taken from me – on their birthday they would go "missing"… So we stayed from 17th of August until 19th of August in our house: My father in law, mother in law, my sister in law with her three kids, a neighbour (woman), a couple with two daughters, a friend of my brother in law, my three kids, myself and Alkis… All together we would stay for two nights in my house. When they had escorted to the house they had told us "We allow you to stay and we will watch you. If anyone tries to get away, we will come back and kill you all… Don't you try to leave this house" they had said.
They would come back to our house in the afternoon of the 19th of August. They had taken us to the road… They would separate two girls and myself and had told us "You stay in the house, we will take them and come back and pick you up…" I had tried to take my kids with me but one of the soldiers had hit me on my shoulder – these soldiers were drunk, they smelled of alcohol… They were Turkish Cypriot and Turkish soldiers, 5 or 6 of them. I had thought "Since they might not have space in the car, they would take them and come back and pick us up"…
When they came back, a Turkish Cypriot with long hair had told me "Run! Go and save your life!"
This was a Turkish Cypriot with long hair, the Turkish soldiers had short haircuts. This Turkish Cypriot with long hair would take all three of us and would take us out – before we left I would leave a note on the refrigerator: "We will go to Deryneia and bring some help…"
So we left from the back of the house and travelled through fields and the gardens of neighbours to reach Deryneia… There in the coffeeshop Greek Cypriots were sitting as though nothing had happened. We walked all the way to the village Sotira since my brother was married there – we went to his house. He took us back to Deryneia to the police to give testimony. That night we heard that my brother Alkis had come so we would learn what had happened from Alkis…
When they were taking the group away I had tried to take my kids and a soldier had hit me on my shoulder. Then my mother in law had said "What does it matter, you and me, I am here, let the kids come with me, I will look after them, they will come back and take you to us anyway…" Her name was Andriani Kyriacou. My father in law's name was Kyriacos Georgalli… He was from and Yenaghra my mother in law was from Marathovouno…
We learned from Alkis that they had taken them all the way until the last house… And then there were the fields of Aymemnos… The field they took them to, the owner was from Deryneia. They found the location of this field from the satellite. In this field was a mulberry tree and a water depot.
Since my father in law was from Yenaghra, he was very fluent in Turkish and could understand what they were speaking about. He had heard the soldiers talking about killing them.
He would turn to the soldiers and say, "Don't you feel pity for these kids and you are going to kill them?"
One of those soldiers would answer my father in law and he would say "Did your people feel pity for the children in Aloa so that we too could have pity on yours?"
Then my sister in law Sotira would start crying and shouting… She was having a nervous breakdown… On this instance, they would shoot her on her shoulder… When Alkis would turn and see Sotira in blood he was so frightened and started to run… That is why he survived, my brother Alkis. He had heard them shooting but did not turn back… They were shooting behind him perhaps in order to frighten and stop him but he never stopped, Alkis and ran and ran. Another person managed to run away and went to Paralimni but this woman was so shocked that it had affected her a lot. Each time she would tell it differently…
My sister in law Sotira with her kids 12-year-old Tasos, 10-year-old Koulla and 8 year old Christos are "missing".
My brother in law Costas Kyriacou is `missing`.
My twin daughters Kika and Maria – it was their third birthday that day – are "missing".
My five-year-old Andreas is "missing".
My mother in law Andriani and my father in law Kyriacos are "missing".
A couple they took from our house, Androniki and Savvis are "missing".
The neighbour of this couple called Marika that they took from our house is "missing".
They killed them all there…
Then we found Alkis, he was in shock… But shock is shock. When you close your eyes, you remember everything. We stayed with my brother Sotiris in the village Sotira for some time together with Alkis until my husband came back. He knew nothing about what had happened when he had come back…
When I look back now, I dream of the day I will return to my house. I want to go back to my house… Skevi Koukouma had told me to sit down and write what I felt. But I can't write these down, it is too painful…"
I thank Christalla for opening her heart to me and speaking of her tragic story… I will speak with Alkis as well in the coming days…
I thank my dear friend Christina Pavlou Solomi Patsia for helping to translate our interview…
When this interview was published in our newspaper YENIDUZEN, the fake "nationalists" were furious with me… I would come under attack but this did not matter – what matters is that we need to show the tragedies of this land to both communities if we want humanity and compassion to win on this island… I share the pain of Christalla and her family and may no other family on this land ever has to go through such hell…

27.8.2017

Photo: Andreas, 5 year old son of Christalla missing...

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 24th of September 2017, Sunday. An extended version – the whole interview – was published in Turkish in the YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories" for three days on 22-23 and 24 August 2017. The links to these articles in Turkish:
http://www.yeniduzen.com/derinyanin-gozyaslari-11135yy.htm
http://www.yeniduzen.com/derinyanin-gozyaslari2-11141yy.htm
http://www.yeniduzen.com/derinyanin-gozyaslari-3-11147yy.htm

Τα δάκρυα της Δερύνειας…

Τα δάκρυα της Δερύνειας…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Είχα γνωρίσει για πρώτη φορά τη Χρυστάλλα Κυριάκου και τον αδελφό της Άλκη στις 21 Φεβρουαρίου 2011 όταν είχαμε πάει στη Δερύνεια μαζί με τους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων Ξενοφώντα Καλλή και Murat Soysal… Ήταν πριν από ακριβώς έξι χρόνια…
Δεν μπορούσαμε να μπούμε μέσα εφόσον αυτή ήταν στρατιωτική περιοχή, αλλά είχαμε σταθεί εκεί και η Χρυστάλλα και ο Άλκης μας είχαν εξηγήσει τι είχε συμβεί.
Εκείνη τη μέρα δεν είχαμε ευκαιρία για συνέντευξη…
Ο πεθερός, η πεθερά, η νύφη με τα τρία της μικρά παιδιά, ο γαμπρός, ο πεντάχρονος της γιός και οι τρίχρονες δίδυμες κόρες της είχαν σκοτωθεί και είχαν γίνει «αγνοούμενοι» το 1974 στην Κάτω Δερύνεια.
Όμως υπήρχαν και άλλοι που είχαν σκοτωθεί σε εκείνη την ομάδα… Ο 12χρονος Άλκης είχε καταφέρει να διαφύγει και να μείνει ζωντανός μετά από αυτή την σφαγή.
Εφόσον δεν μπορούσαμε να μπούμε στην Κάτω Δερύνεια εκείνη τη μέρα, ο Άλκης μας είχε σχεδιάσει ένα χάρτη και μας είχε δείξει το μέρος όπου έγινε η σφαγή και είχε δώσει το χάρτη αυτό ως ένδειξη του πιθανού τόπου ταφής στους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων.
Πριν από έξι χρόνια είχαμε μοιραστεί ξανά στις σελίδες αυτές αυτά που μας είχαν πει κάποιοι Τουρκοκύπριοι αναγνώστες για τον πιθανό σημείο του μαζικού τάφου εκεί…
Βλέπαμε τη Χρυστάλλα Κυριάκου σε διάφορες δραστηριότητες για τους «αγνοουμένους» όπως επίσης και σε διάφορες δικοινοτικές συναντήσεις. Ο μόνος τρόπος για να της πάρω συνέντευξη επειδή δεν μιλά αγγλικά, είναι με τη βοήθεια της αγαπητής φίλης Χριστίνας Παύλου Σολωμή Πατσιά που είναι επίσης συγγενής δύο «αγνοουμένων» - ήρθε από τη Λεμεσό και πήγαμε μαζί στο προσφυγικό σπίτι της Χρυστάλλας Κυριάκου στη Λάρνακα για να καθίσουμε και να μιλήσουμε: η Χριστίνα ήταν ο διερμηνέας μας…
Η Χρυστάλλα και ο σύζυγος της Χρίστος Κυριάκου και είχαν χάσει δέκα συγγενείς σε αυτή τη σφαγή τον Αύγουστο του 1974.
Η Χρυστάλλα γεννήθηκε στην Κάτω Δερύνεια και είναι ένα από τα πέντε παιδιά του Αντρέα Πιερίδη και της Μαρίας Χρίστου. Ο πατέρας της εργαζόταν ως οδηγός στη NAAFI και η μητέρα της ως καθαρίστρια στο ίδιο μέρος. Η μητέρα της πέθανε και η Χρυστάλλα μετά το θάνατο της μητέρας τους πήρε το νεαρό της αδελφό Άλκη για να μείνει μαζί της.
Η Χρυστάλλα παντρεύτηκε το 1969 και έκαναν τρία παιδιά: ο Αντρέας γεννήθηκε το 1969 και οι δίδυμες κόρες της το 1971.
Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, ο σύζυγος της είχε σταλεί στην Κερύνεια ως έφεδρος. Μέχρι τις 14 Αυγούστου 1974 έμειναν στο σπίτι τους στην Κάτω Δερύνεια. Όταν άκουσαν ότι «έρχονται οι Τούρκοι» έβαλαν συνολικά 15 άτομα σε ένα αυτοκίνητο και έφυγαν για να πάνε στο Λιοπέτρι και για δύο νύκτες έμειναν κάτω από κάποια δέντρα. Τότε ο πεθερός της άκουσε στο ράδιο μια κλήση προς τον κόσμο να επιστρέψει στο Βαρώσι. Η κλήση έλεγε «Μπορείτε να πάτε στην Τεχνική Σχολή…»
«Κατ' ακρίβεια οι Τούρκοι ήταν στην Κάτω Δερύνεια αλλά δεν το ξέραμε αυτό» λέει… «Νόμιζαν ότι το Βαρώσι ήταν άδειο και έκαναν κλήση για επιστροφή…»
Πολλοί άνθρωποι προσπάθησαν να επιστρέψουν. Η Χρυστάλλα και η οικογένεια της επίσης προσπάθησαν να επιστρέψουν… Ο γαμπρός της ήταν ο οδηγός όταν επέστρεψαν και σταμάτησαν το αυτοκίνητο στη Δερύνεια – επειδή φορούσε κυνηγετικά χακί ρούχα τον συνέλαβαν και κανένας δεν τον ξαναείδε. Τους ανάγκασαν να περπατήσουν όλη την απόσταση προς τους κήπους του Perdjana…
«Εκεί υπήρχαν 200-300 άτομα» θυμάται η Χρυστάλλα.
Όταν ρώτησαν τη Χρυστάλλα που πήγαινε, τους είπε ότι το σπίτι της δεν ήταν μακριά από εκεί, πήγαινε να πάρει κάποια ρούχα για τα παιδιά της – εξήγησαν στους στρατιώτες ότι είχαν ακούσει στις ειδήσεις ότι μπορούσαν να επιστρέψουν και γι αυτό και επέστρεψαν.
Οι στρατιώτες ήταν και Τούρκοι και Τουρκοκύπριοι στρατιώτες. Ο πεθερός της Χρυστάλλας ήταν από τα Γέναγρα και έτσι μιλούσε άπταιστα τουρκικά… Άκουγε αυτά που έλεγαν και τα μετάφραζε στη Χρυστάλλα και τους άλλους. Η Χρυστάλλα θυμάται υπήρχαν 20 περίπου στρατιώτες, «5-6 από εκείνους ήταν Τουρκοκύπριοι… Μας συνόδευσαν στο σπίτι μας που ήταν κοντά και μας άφησαν να μείνουμε εκεί – αυτό ήταν στις 17 Αυγούστου. Το θυμούμαι διότι στις 19 Αυγούστου 1974 ήταν τα τρίτα γενέθλια των διδύμων μου. Αυτή ήταν η μέρα που τις πήραν μακριά από μένα – έγιναν «αγνοούμενες» τη μέρα των γενεθλίων τους… Έτσι μείναμε από τις 17 μέχρι τις 19 Αυγούστου στο σπίτι μας: ο πεθερός μου, η πεθερά μου, η νύφη μου με τα τρία τις παιδιά, μια γειτόνισσα, ένα ζευγάρι με δύο κόρες, ένας φίλος του γαμπρού μου, τα τρία μου παιδιά, ο Άλκης και εγώ… Όλοι μαζί μείναμε για δύο νύκτες στο σπίτι μου. Όταν μας είχαν συνοδεύσει στο σπίτι μας είχαν πει «Σας αφήνουμε να μείνετε και θα σας παρακολουθούμε. Αν κάποιος προσπαθήσει να διαφύγει, θα έρθουμε πίσω και θα σας σκοτώσουμε όλους… Μην προσπαθήσετε να φύγετε από αυτό το σπίτι», είχαν πει.
Ήρθαν πίσω στο σπίτι μας το απόγευμα τις 19ης Αυγούστου. Μας είχαν πάρει στο δρόμο… Χώρισαν δύο κορίτσια και εμένα και μας είχαν πει «Εσείς μείνετε στο σπίτι, θα τους πάρουμε και θα έρθουμε πίσω να σας πάρουμε…» Είχα προσπαθήσει να πάρω τα παιδιά μου μαζί μου αλλά ένας από τους στρατιώτες με κτύπησε στον ώμο μου – οι στρατιώτες αυτοί ήταν μεθυσμένοι, μύριζαν αλκοόλ… Ήταν Τουρκοκύπριοι και Τούρκοι στρατιώτες, ήταν 5 ή 6. Σκέφτηκα «Αφού μπορεί να μην έχουν χώρο στο αυτοκίνητο, τους πήραν και θα έρθουν πίσω να μας πάρουν και εμάς»…
Όταν επέστρεψαν, ένας Τουρκοκύπριος με μακριά μαλλιά μου είχε πει «Τρέξε! Πήγαινε και σώσε τη ζωή σου!»
Αυτός ήταν ένας Τουρκοκύπριος με μακριά μαλλιά, οι Τούρκοι στρατιώτες είχαν κοντά μαλλιά. Αυτός ο Τουρκοκύπριος με τα μακριά μαλλιά μας πήρε και τις τρεις μας και μας έβγαλε έξω – πριν να φύγουμε άφησα μια σημείωση πάνω στο ψυγείο: «Θα πάμε στη Δερύνεια και θα φέρουμε βοήθεια…» Έτσι φύγαμε από το πίσω μέρος του σπιτιού και ταξιδέψαμε μέσα από τα χωράφια και τους κήπους των γειτόνων για να φτάσουμε στη Δερύνεια… Εκεί σε ένα καφενείο, οι Ελληνοκύπριοι κάθονταν σαν να μην συνέβαινε τίποτα. Περπατήσαμε μέχρι το χωριό Σωτήρα, αφού ο αδελφός μου ήταν παντρεμένος εκεί, και πήγαμε στο σπίτι του. Μας πήρε πίσω στη Δερύνεια στην αστυνομία για να δώσουμε κατάθεση. Εκείνη τη νύκτα ακούσαμε ότι ο αδελφός μου Άλκης είχε έρθει έτσι μάθαμε τι είχε συμβεί από τον Άλκη…
Όταν έπαιρναν την ομάδα μακριά είχα προσπαθήσει να πάρω τα παιδιά μου και ένας στρατιώτης με είχε κτυπήσει στον ώμο. Τότε η πεθερά μου είχε πει «Τι πειράζει, εσύ και εγώ, είμαι εδώ, άφησε τα παιδιά να έρθουν μαζί μου, θα τα προσέχω, θα έρθουν πίσω και θα σας φέρουν σε εμάς έτσι και αλλιώς…» Ονομαζόταν Ανδριανή Κυριάκου. Ο πεθερός μου ονομαζόταν Κυριάκος Γιωργαλλή… Ήταν από τα Γέναγρα και η πεθερά μου ήταν από το Μαραθόβουνο…
Μάθαμε από τον Άλκη ότι τους είχαν πάρει μέχρι το τελευταίο σπίτι… Και μετά ήταν τα χωράφια του Αγίου Μέμνωνα… Το χωράφι στο οποίο τους πήραν, ανήκε σε κάποιο από τη Δερύνεια. Βρήκαν την τοποθεσία του χωραφιού αυτού από το δορυφόρο. Στο χωράφι αυτό υπήρχε μια συκαμνιά και ένα ντεπόζιτο νερού.
Εφόσον ο πεθερός μου ήταν από τα Γέναγρα, μιλούσε άπταιστα Τουρκικά και καταλάβαινε τι έλεγαν. Είχε ακούσει τους στρατιώτες να λένε ότι θα τους σκότωναν.
Στράφηκε στους στρατιώτες και είπε «Δεν λυπάστε αυτά τα παιδιά και θα τα σκοτώσετε;»
Ένας από τους στρατιώτες απάντησε στον πεθερό μου και είπε «Οι δικοί σας λυπήθηκαν τα παιδιά στην Αλόα και άρα να λυπηθούμε και εμείς τα δικά σας;»
Τότε η νύφη μου Σωτήρα άρχισε να κλαίει και να φωνάζει… Έπαθε νευρικό κλονισμό… Εκείνη τη στιγμή την πυροβόλησαν στον ώμο της… Όταν ο Άλκης γύρισε και είδε τη Σωτήρα ματωμένη φοβήθηκε τόσο πολύ και άρχισε να τρέχει… Γι αυτό και επιβίωσε ο αδελφός μου Άλκης. Τους είχε ακούσει που πυροβολούσαν αλλά δεν επέστρεψε πίσω… Πυροβολούσαν πίσω του ίσως για να τον φοβίσουν και να τον σταματήσουν αλλά δεν σταμάτησε ποτέ. Ο Άλκης έτρεχε και έτρεχε… Ένα άλλο άτομο κατάφερε να διαφύγει και πήγε στο Παραλίμνι αλλά αυτή η γυναίκα ήταν τόσο σοκαρισμένη που την επηρέασε πάρα πολύ. Κάθε φορά έλεγε διαφορετικά την ιστορία…
Η νύφη μου Σωτήρα με τα παιδιά της, το 12χρονο Τάσο, τη 10χρονη Κούλα και τον 8χρονο Χρίστο είναι «αγνοούμενοι».
Ο γαμπρός μου Κώστας Κυριάκου είναι «αγνοούμενος».
Οι δίδυμες κόρες μου Κίκα και Μαρία – ήταν τα τρίτα τους γενέθλια εκείνη τη μέρα – είναι «αγνοούμενες».
Ο 5χρονος μου γιος Αντρέας είναι «αγνοούμενος».
Η πεθερά μου Αντριανή και ο πεθερός μου Κυριάκος είναι «αγνοούμενοι».
Ένα ζευγάρι που πήραν από το σπίτι μας, η Αντρονίκη και ο Σαββής είναι «αγνοούμενοι».
Η γειτόνισσα του ζευγαριού αυτού που λεγόταν Μαρίκα και την πήραν από το σπίτι μας είναι «αγνοούμενη».
Τους σκότωσαν όλους εκεί…
Μετά βρήκαμε τον Άλκη, ήταν σε κατάσταση σοκ… Αλλά το σοκ είναι σοκ. Όταν κλείσεις τα μάτια σου, τα θυμάσαι όλα. Μείναμε με τον αδελφό μου Σωτήρη στο χωριό Σωτήρα για κάποιο καιρό μαζί με τον Άλκη μέχρι που ήρθε πίσω ο άντρας μου. Όταν ήρθε πίσω δεν ήξερε τίποτε για αυτά που συνέβηκαν…
Όταν θυμούμαι, ονειρεύομαι τη μέρα που θα γυρίσω στο σπίτι μου. Θέλω να πάω πίσω στο σπίτι μου… Η Σκεύη Κουκουμά μου είχε πει να καθίσω και να γράψω αυτά που νιώθω. Όμως δεν μπορώ να τα γράψω αυτά, είναι πολύ οδυνηρό…»
Ευχαριστώ τη Χρυστάλλα που άνοιξε την καρδιά της σε μένα και μου είπε την τραγική της ιστορία… Θα μιλήσω και με τον Άλκη τις επόμενες μέρες…
Ευχαριστώ την αγαπητή μου φίλη Χριστίνα Παύλου Σολωμή Πατσιά που μας βοήθησε στη μετάφραση της συνέντευξη μας…
Όταν η συνέντευξη αυτή δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα μας YENIDUZEN, οι ψεύτικοι «εθνικιστές» ήταν εξοργισμένοι μαζί μου… Υπέστηκα επίθεση, αλλά αυτό δεν έχει σημασία – αυτό που έχει σημασία είναι ότι χρειάζεται να δείξουμε τις τραγωδίες αυτής της γης και στις δύο κοινότητες αν θέλουμε η ανθρωπιά και η συμπόνια να νικήσουν σε αυτό το νησί… Μοιράζομαι τον πόνο της Χρυστάλλας και της οικογένειας της και μακάρι καμιά άλλη οικογένεια σε αυτή τη γη να μην περάσει ποτέ από τέτοια κόλαση…

Photo: Ο Ανδρέας, ο 5χρονος γιος της Χρυστάλλας που είναι αγνοούμενος…

(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 24th of September 2017, Sunday. An extended version – the whole interview – was published in Turkish in the YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories" for three days on 22-23 and 24 August 2017. The links to these articles in Turkish:
http://www.yeniduzen.com/derinyanin-gozyaslari-11135yy.htm
http://www.yeniduzen.com/derinyanin-gozyaslari2-11141yy.htm
http://www.yeniduzen.com/derinyanin-gozyaslari-3-11147yy.htm

Map of crimes from 1958 to 1974…

Map of crimes from 1958 to 1974…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

`Defteri Anagnosi` internet magazine published a very interesting map of crimes from 1958 to 1974… I want to share this article with my readers which I found fascinating and illuminating… Defteri Anagnosi writes:

`The issue of political violence in Cyprus, and of its causes, remains still a semi-censored subject. In comparison with the past there has been, of course, progress inside each community, in the discussion of the crimes which have been committed against members of the other community. But also of the violence against members of the same community on the basis of ideological differences – and this involves the violence perpetrated by sections of the Right/extreme Right in each community against the Left. But despite the relative relaxation and violation of the taboos of implicit censorship, the whole issue is still under a form of a shadow: every time that the issue comes up, a section of the editors of the Right in the media reacts strongly, trying [with a variety of rhetorics as we will see below] to re-impose a veil of silence. In the Greek Cypriot community, for example, the only political crimes which are relatively openly talked about are the crimes [again of the extreme Right] of EOKA b during the period during and before 1974 – and of course the crimes of the extreme Right wing of the other community. An indicative comical and amusing phenomenon is the attitude of some commentators who point to Kavazoglou's murder as characteristic of Turkish Cypriot nationalisms practices [and they are defending of course Kavazoglou and condemning TMT], while at the same time, they are the very same people who try to censor the discussion on the murders of Greek Cypriot leftists from analogous extreme Right wingers in the Greek Cypriot community. Because political violence had two forms in the period of generalized violence between 1956-1974: bicommunal violence [against individuals or groups of the other community] and ideological violence inside each community. The effort at censorship has, of course, political and material/economic [and other related] motives– it is characteristic that despite so many crimes committed by the Greek Cypriot extreme Right wing, nobody has been prosecuted in court – not even for the crimes, murders etc committed during the coup of July 15th, 1974, against people who defended democracy and who are recognized officially as "heroes of the Resistance". Still not even one of the murderers has been judicially prosecuted.
The exploration of the subject doesn't involve only issues of political or scientific understanding, but also the issue of the real dimensions and causes of the violence. Because apart from the violence, during the period 1956-74, we also had heroic efforts at resistance to violence – non-armed resistance and everyday stories of human solidarity. In addition violence wasn't uniformly spread geographically – on the contrary, if one studies its geographical contextualization, there seems to be a pattern on the basis of reprisals for example in certain areas. This has been discussed already in cases of bicommunal violence [for example in relation to 1958 and 1964 in villages in north Cyprus]. The geographical contextualization of violence offers, in this sense a more balanced and fair picture, but also an understanding of the limits of violence – thereby and of the resistance in areas where violence was controlled or didn't occur at all. It is known and documented by now, for example, that Grivas' orders for attacks against the Greek Cypriot Left were not obeyed to a large degree beyond the area of eastern Cyprus/ the Famagusta district where the attacks were concentrated, or by members of EOKA such as Afxentiou and Matsis. In the following analysis there is an effort to analyse the geographical concentration of violence in eastern Cyprus by linking the two types of violence – bicommunal and ideological. The result is impressive – it seems that the worst crimes [both ideological and bicommunal] as far as the Greek Cypriots are concerned, happened in the same area, as can be seen from the map. From Lefkoniko to Aloa. Consequently the study of the specific area can be revealing of the whole scene of what happened and who were the perpetrators of the crimes [as causes but also as individuals]. And this example may be more broadly useful as an indicator since the crimes in this area [the level of barbarism and the quantitative magnitude of the victims] has no counterpart. It points also to the possibility that we are talking about the same people, the same attitude which has taken hold on a specific group/local network which permitted and legitimized this kind of violence.

The cover up for the crimes: the rhetorical strategy of censoring the facts and the strategy of transferring the crimes of the few and the cowards, on everybody…
Every time the apologists of the crimes against innocent people of the other community, try to cover up for the crimes, and too maintain or invoke a climate/regime of censorship around the responsibility of those who committed the crimes, they invoke/refer to a non-existent accusation/allegation against the "whole community". Thus, when there is an issue in the Greek Cypriot community about the murder of Turkish Cypriot civilians [in Tohni or the villages Maratha-Santalaris-Aloa], the typical argument for censorship is that such a discussion is an effort to create guilt for the whole community of the Greek Cypriots, who are also victims etc. Initially of course, in previous years, the effort was to censor the issue altogether and render it non-existent. L.Mavros, for example, a typical apologist and censor prone journalist, has been involved in several such efforts in the past – the case of 2009-10 was classic: he [alongside others in the Right and extreme Right media network] embarked on a campaign against the historian Rolandos Katsiaounis in an effort to censor the reference to the mass grave of Turkish Cypriot victims in Ayios Vasilios in 1964. The insistence was bordering on the comical because the issue [outside the censorship of the Greek Cypriot media] had been an internationally documented fact, and because by 2009-10 the fact was acknowledged even by the Greek Cypriot official side in the list of missing persons. Another journalist, of the same network/opinions/attitude attacked Mr Katsiaounis because he referred to the 32 Turkish Cypriots abducted in MAY 1964 IN Varosha. The journalist called that fact [also documented and acknowledged in the official list of missing persons] as "coffeeshop talk". And this is a high ranking editor in major newspaper. And obviously he was ignorant of the events but also of the official lists accepted by both communities. This is how censorship worked initially. By denying reality and casting a veil of silence to what most people knew anyway. But official discourse and its media gatekeepers launched attacks against anybody who would dare talk. But eventually as the discussion broke through the censorship veil, it also revealed that the effort to maintain the regime of silence wasn't a universal attitude among Greek Cypriot journalists, but a specific attitude among certain sectors with ideological or political guilt about what happened in 1974. They wanted and want to censor to avoid the debate of the consequences of certain forms of rhetoric and practice. And of course hiding the guilty is part of a broader effort of Greek Cypriot Right wing to cover up for its broader crimes – even in the Greek Cypriot community.
When the first line of censorship fails [and this had to do both with the emergence of challenging voices but also with the documentation of official acceptance of the list of missing persons by both communities] then, those who want to avoid the public discussion adopt second rhetorical strategy – that such a discussion would be an attack against the whole community, blaming it for those crimes. The political and ideological guilt of some people is understandable. But the public discussion of the crimes has nothing to do with the "whole community". On the contrary. It involves only those who committed the crimes – who were obviously few, and belonged to particular ideological positions. The whole community gets blamed only and when those responsible for the crimes, are hidden and thus their actions get covered up as collective. But they were not. Those people who committed the crimes, especially those in August 1974, couldn't have of any other ideological predisposition, other than members of supporters of EOKA b. It was those who claimed to have power then and who had the opportunity to roam around and kill, torture etc. They did it to Greek Cypriots in the following the coup also. And even at the end of August they had the audacity to murder a socialist leader in the centre of Nicosia or to shoot and kill at mass demonstrations in support of the return of Makarios in September of that year. And nobody has been arrested for those crimes in the centre of major cities. The fact that those crimes of 1974, functioned actually like a second coup for the Greek Cypriot community, giving the excuse for the expansion of the Turkish invasion way beyond the initial positions of the Turkish army in July, is of course censored also. It is indicative of the ideological and political allies of those who try to censor the debate. If actually we were to talk of "collective interests" of the Greek Cypriot community, those who committed the crimes at Maratha-Santalaris-Aloa should be sentenced as people who provided help to the "Enemy" to legitimize the advance of its troops.

The cowards, who dared not take public responsibility for their crimes, but who did not even have the elemental ethos to fight at least...
And these murderers whom some people disguise were obviously coward if we judge with the scale of the war - they killed civilians, while others were fighting. And they do not even seem to have had the dignity to fight even when they arrived in the areas that Turkish troops killed the innocent people. Famagusta fell without a shot. In fact, the culprits of the crimes burdened their individual responsibilities to others - Famagusta's fall was also the result of that stupid slaughter of civilians - and the apologists still try to conceal them. The guilty has obviously a high degree of protection from the media, perhaps not as individuals, but as the expression of a mentality - and the fear that if these crimes are recognized as part of a particular mentality and not as a product of the entire community [as the Rival nationalism] then the guilt will also concern an ideological position - and not all... And maybe it is what activates the cover-up syndromes still...
What reveals the guilt that some people disguise even more is the relationship between crimes against Turkish Cypriots and at the expense of Greek Cypriots from far-right. And a geographical analysis of crimes shows that violence was not universal, but it expressed specific trends in specific places. There were no massacres of Turkish Cypriots everywhere. No murders of left-wing Greek Cypriots occurred everywhere. Thus, there is no collective responsibility – either of the Greek Cypriot community [for the attacks against the Turkish Cypriot] or of the Greek Cypriot right for the attacks on the left.

The map is indicative. It concerns the region of eastern Cyprus, where most of the crimes against the left were committed in 1958. And precisely in that area were the massacres against the Turkish Cypriots in the three villages. The most impressive is how close are the villages where the left-wing killings and the massacres of Turkish Cypriot civilians have taken place. The area in the outline includes the villages of Lefkoniko, Gypsou, Milia, Pigi [and in all four villages there were victims of the left in 1958] and the Turkish Cypriot villages Maratha, Santalaris and Aloa [where the massacre of the Turkish Cypriots took place]. In all these villages, crimes of the same tendency - the Greek Cypriot extreme right - took place. The fact that the area essentially concerns a kind of single space indicates that, either the same gang or a network of same people operated there. Those who forfeited this in 1958, those who feared of talking about the atrocities of the masked men then, paid in 1974 with their displacement - for the same gang apparently decided to commit another attack on the unarmed and to blow it up as soon as the Turkish army appeared, which used their crimes as an excuse to get ahead.

Even the circumstances of the killings are characteristic:
Lefkoniko - Savvas Menoikos was stoned to death on May 23, 1958 in the courtyard of the church of Lefkonikos. The masked men were so coward that they tied him and killed him. They did not even have the traditional "man's" morality to confront with Menoikos on equal terms.

Gypsou - the same night that Menoikos was murdered, in the nearby village, Dimitris Gesemis Matsoukos was also murdered [according to an eye witnesed], because he drove with his car people of the left in meetings. Apparently, Menoikos killers after his murder at Lefkoniko moved to Gypsou the same night.

Milia - during August 1958 [3 months after the killings at Lefkoniko and Gypsou] a series of attacks against the left took place in Milia. During the protests of August 26, the masked men murdered two women - Despoula Katsoudis, 13, and Maria Charitou, a mother of three.

It is noteworthy that May [6/5/1958] K. Patatas from Pigi was also killed, as he returned from Milia to his village - obviously the gang had begun its action before]. No one was apologized for those Crimes. The left went out into the streets and resisted the mask regime. Many who disagreed, were silent. A little later, in the 1960 elections, when a right-wing journalist [in Nicosia] Pharmakidis wrote against the then right-wing candidate, Makarios, he was abducted. And when he left free, he justified the kidnapping. He had compromised with terrorism. The culprits had the same mindset.

But in the Famagusta area the same crimes will be repeated in 1974.... In 1974 the victims were Turkish Cypriots - in 1958 they were Greek Cypriots. When some have tolerated the stoning of a man tied to a tree, they had opened the way to crime. Violence was also expressed in the murder of the two women in Milia in August 1958... The murder of unarmed, innocent people, and in horrible ways, was "legitimized" in the perception of some... And so when the coup brought the invasion as a consequence, this mentality and its actors went to rape, to kill civilians... Such "fighters" they were. And of course, like with the coup, they offered Turkey the excuse for the second invasion.`

http://2ha-cy.blogspot.com.cy/2017/05/a-geographical-map-of-crimes-how-close.html?m=1

Photo: The map of the area...

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 10th of September 2017, Sunday. A Turkish translation of this article was published in the YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories" on the 11th and 12th of August 2017. Their links are:
http://www.yeniduzen.com/1958den-1974e-cinayetler-bolgesi-11089yy.htm
http://www.yeniduzen.com/1958den-1974e-cinayetler-bolgesi-2-11094yy.htm

Ένας γεωγραφικός χάρτης των εγκλημάτων από το 1958 ως το 1974…

Ένας γεωγραφικός χάρτης των εγκλημάτων από το 1958 ως το 1974…

Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518

Το διαδικτυακό περιοδικό «Δέφτερη Ανάγνωση» δημοσίευσε ένα πολύ ενδιαφέρον χάρτη εγκλημάτων της περιόδου 1958-1974… Θέλω να μοιραστώ μαζί σας, τους αναγνώστες μου, αυτό το άρθρο το οποίο βρήκα συναρπαστικό και διαφωτιστικό… Η Δέφτερη Ανάγνωση γράφει:

«Το ζήτημα της πολιτικής βίας στην Κύπρο, και των αιτίων της, παραμένει ένα ημιλογοκρινόμενο θέμα. Συγκριτικά με το παρελθόν σαφώς έχει γίνει πρόοδος στο να συζητηθούν στο εσωτερικό της κάθε κοινότητας τα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί σε βάρος ατόμων της άλλης κοινότητας. Αλλά και για τη βία που ασκήθηκε σε βάρος ατόμων της ίδιας κοινότητας με βάση την διαφορετική ιδεολογία – και αυτό αφορά τη βία που ασκήθηκε από μερίδα της δεξιάς/ακροδεξιάς σε κάθε κοινότητα σε βάρος της αριστεράς. Όμως, παρά το σχετικό χαλάρωμα και την παραβίαση των ταμπού της έμμεσης λογοκρισίας, το όλο ζήτημα παραμένει ακόμα σε ένα είδος σκιάς: κάθε φορά που το θέμα αναδύεται, μια μερίδα συντακτών της δεξιάς στα ΜΜΕ αντιδρά έντονα, προσπαθώντας με διάφορους τρόπους [και ρητορικές που θα δούμε πιο κάτω] να επανέρθει το πέπλο της σιωπής. Στην ελληνοκυπριακή κοινότητα λ.χ. τα μόνα πολιτικά εγκλήματα που συζητιούνται σχετικά ανοιχτά είναι τα εγκλήματα [και πάλι της ακροδεξιάς] της ΕΟΚΑ β την περίοδο πριν το 1974 – και φυσικά, τα εγκλήματα της ακροδεξιάς της άλλης κοινότητας. Η κωμική εικόνα ατόμων/σχολιογράφων που υποδεικνύουν τη δολοφονία του Καβάζογλου σαν χαρακτηριστική [υπερασπιζόμενοι τον Καβάζογλου και καταδικάζοντας την ΤΜΤ] ενώ είναι οι ίδιοι που προσπαθούν να λογοκρίνουν την συζήτηση για τις δολοφονίες ελληνοκύπριων αριστερών από ανάλογους ακροδεξιούς της κοινότητας τους, είναι ενδεικτική. Διότι η πολιτική βία είχε δυο μορφές την περίοδο της γενικευμένης βίας του 1956-1974: τη δικοινοτική βία [ενάντια σε άτομα ή ομάδες της άλλης κοινότητας], και την ιδεολογική βία στο εσωτερικό της κοινότητας. Η προσπάθεια λογοκρισίας έχει φυσικά να κάνει και με πολιτικά και υλικά συμφέροντα – είναι χαρακτηριστικό ότι με τόσα και τόσα εγκλήματα από την ελληνοκυπριακή ακροδεξιά, κανένας δεν καταδικάστηκε, ούτε καν για τα εγκλήματα στο πραξικόπημα.
Η διερεύνηση του θέματος, ωστόσο, δεν αφορά μόνο το ζήτημα της πολιτικής ή της επιστημονικής κατανόησης, αλλά και το ζήτημα των πραγματικών διαστάσεων και αιτίων της βίας. Διότι εκτός από την βία, στην περίοδο 1956-74, είχαμε και έντονες και ηρωικές προσπάθειες αντίστασης στη βία – άοπλη αντίσταση και καθημερινές ιστορίες ανθρώπινης αλληλεγγύης. Επιπλέον, η βία δεν ήταν καθολικά διάχυτη – αντίθετα, αν τη μελετήσει κάποιος με βάση την γεωγραφική της κατανομή φαίνεται να υπάρχει ένα πλαίσιο ερμηνείας με βάση την λογική των αντιποίνων. Αυτό καταγράφηκε ιδιαίτερα σε περιπτώσεις δικοινοτικής βίας [στη σχέση λ.χ. 1958 και 1964 σε χωριά στη βόρεια Κύπρο]. Η συγκεκριμενοποίηση της βίας προσφέρει με αυτήν την έννοια και μια πιο ισορροπημένη εικόνα, αλλά και μια κατανόηση του περιορισμού της βίας – άρα και των αντιστάσεων σε άλλες περιοχές. Είναι γνωστό λ.χ. ότι οι διαταγές του Γρίβα για επιθέσεις ενάντια στην αριστερά δεν τηρήθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε περιοχές πέρα από την επαρχία Αμμοχώστου ή και από στελέχη της ΕΟΚΑ, όπως ο Μάτσης και ο Αυξεντίου. Στην πιο κάτω ανάλυση γίνεται μια προσπάθεια να αναλυθεί η γεωγραφική κατανομή και προσδιορισμός της βίας στην περιοχή της ανατολικής Κύπρου, διασυνδέοντας τα 2 είδη βίας –την δικοινοτική και την ιδεολογική. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό – φαίνεται ότι τα χειροτέρα εγκλήματα [τόσο ιδεολογικά, όσο και δικοινοτικά] όσον αφορά στους ελληνοκυπρίους έγιναν στην ίδια περιοχή – όπως φαίνεται στο πιο πάνω χάρτη. Από το Λευκόνοικο στην Αλόα. Κατά συνέπεια η μελέτη της συγκεκριμένης περιοχής μπορεί να είναι και αποκαλυπτική του όλου σκηνικού – αντίστοιχο του οποίου [σε βαρβαρότητα, αλλά και στο ποσοτικό μέγεθος των εγκλημάτων] δεν υπάρχει αλλού. Υποδεικνύει όμως και το γεγονός ότι μιλούμε πολύ πιθανόν είτε για τα ίδια άτομα, είτε για μια νοοτροπία που αναπτύχθηκε σε μερικούς, σε ένα δίκτυο στην συγκεκριμένη περιοχή, που επέτρεπε αυτήν τη βαρβαρότητα.

Η συγκάλυψη των εγκλημάτων: η στρατηγική της λογοκρισίας των γεγονότων και η στρατηγική της μεταφοράς των εγκλημάτων των λίγων και των δειλών, σε όλους…
Κάθε φορά που οι απολογητές των εγκλημάτων ενάντια σε άοπλους της άλλης κοινότητας προσπαθούν να συγκαλύψουν τα εγκλήματα, αλλά και να συντηρήσουν το κλίμα λογοκρισίας γύρω από τις ευθύνες εκείνων που έκαναν τις σφαγές, συνήθως επικαλούνται μια ανύπαρκτη κατηγορία ενάντια σε όλη την κοινότητα. Έτσι, όταν λ.χ. προκύψει ζήτημα στην ελληνοκυπριακή κοινότητα για τις σφαγές τουρκοκυπρίων αμάχων το 1974 [στην Τόχνη και τα χωριά Μαράθα–Σανταλάρης-Αλόα] το κλασικό επιχείρημα είναι ότι η ό,ποια συζήτηση προσπαθεί να ενοχοποιήσει ολόκληρη την κοινότητα. Αρχικά, βέβαια, η προσπάθεια είναι η πλήρης άρνηση ακόμα και των εγκλημάτων. Ο Λ. Μαύρος λ.χ. έχει εμπλακεί σε αρκετές τέτοιες προσπάθειες, με κλασική περίπτωση την απόπειρα του 2009-10 [σε επίθεση του εναντίον του ιστορικού Ρολάνδου Κατσιαούνη] να λογοκρίνει την υπόθεση της σφαγή στον Άγιο Βασίλειο [του πρώτου ομαδικού τάφου που ανοίχτηκε στην Κύπρο με διεθνή παρουσία τον Γενάρη του 1964]. Η εμμονή του και η κωμική προσπάθεια να συγκαλύψει ένα γεγονός καταγεγραμμένο και στους καταλόγους αγνοουμένων, ήταν εκφραστική του επιπέδου στο οποίο μπορεί να καταλήξει μια «δημοσιογραφία» της συγκάλυψης – αλλά και των ενδεχομένων ιδεολογικών ενόχων.
Όταν αυτή η προσπάθεια λογοκρισίας αποτύχει [αφού οι Τουρκοκύπριοι νεκροί είναι καταγραμμένοι στον κατάλογο αγνοουμένων που αποδέχτηκε και η ελληνοκυπριακή πλευρά] τότε υιοθετείται η στρατηγική του η συζήτηση για τα εγκλήματα των λίγων είναι επίθεση ενάντια σε ολόκληρη την κοινότητα [«μας κατηγορούν όλους»].

Είναι κατανοητή η ενοχή – ιδεολογική και πολιτική – μερικών. Αλλά η συζήτηση για τα εγκλήματα δεν αφορά καθόλου όλη την κοινότητα. Αφορά αντίθετα μόνο αυτούς που έκαναν τα εγκλήματα. Το ότι εκείνα τα εγκλήματα του 1974 λειτουργήσαν σαν ένα δεύτερο πραξικόπημα, δίνοντας, δηλαδή, τη δικαιολογία στην Τουρκία να επεκταθεί τον Αύγουστο του 1974, λογοκρίνεται φυσικά. Οι ενοχές των ιδεολογικών και πολιτικών συμμάχων των δολοφόνων.

Οι δειλοί, που δεν τόλμησαν να αναλάβουν δημόσια τις ευθύνες των εγκλημάτων τους, αλλά και που δεν είχαν καν το στοιχειώδες ήθος να πολεμήσουν έστω…
Και αυτοί οι δολοφόνοι τους οποίους συγκαλύπτουν μερικοί ήταν εμφανώς δειλοί αν θα κρίνουμε με την αξιολογική κλίμακα των πολέμων – δολοφόνησαν αμάχους, ενώ αλλού γίνονταν μάχες. Και δεν φαίνεται να είχαν καν την αξιοπρέπεια να πολεμήσουν έστω όταν έφτασαν στις περιοχές που σκότωναν τους αθώους τα τουρκικά στρατεύματα. Η Αμμόχωστος έπεσε χωρίς πυροβολισμό. Ουσιαστικά οι ένοχοι των εγκλημάτων φόρτωσαν τις ατομικές τους ευθύνες σε άλλους – η πτώση της Αμμοχώστου ήταν και αποτέλεσμα εκείνης της βλακώδους σφαγής αμάχων – και οι απολογητές προσπαθούν ακόμα να τους συγκαλύπτουν. Οι ένοχοι έχουν προφανώς υψηλή προστασία στα ΜΜΕ, ίσως όχι τόσο σαν άτομα, αλλά σαν εκφραστές μιας νοοτροπίας – και του φόβου ότι αν και όταν αναγνωριστούν αυτά τα εγκλήματα σαν μέρος μιας συγκεκριμένης νοοτροπίας και όχι σαν προϊόν ολόκληρης της κοινότητας [όπως θέλει να ισχυρίζεται ο αντίπαλος εθνικισμός] τότε η ενοχή θα αφορά και μια ιδεολογική θέση – και όχι όλους.... Και ίσως να είναι αυτό που ενεργοποιεί τα σύνδρομα συγκάλυψης ακόμα...

Αυτό που αποκαλύπτει ακόμα περισσότερο τις ενοχές που συγκαλύπτουν μερικοί, είναι και η σχέση αναμεσά στα εγκλήματα σε βάρος τουρκοκυπρίων και σε βάρος ελληνοκυπρίων από τους ακροδεξιούς. Και μια γεωγραφική ανάλυση των εγκλημάτων δείχνει ότι η βία δεν ήταν καθολική, αλλά εξέφραζε συγκεκριμένες τάσεις σε συγκεκριμένους χώρους. Δεν έγιναν σφαγές τουρκοκυπρίων παντού. Δεν έγιναν δολοφονίες αριστερών ελληνοκυπρίων παντού. Δεν υπάρχει, δηλαδή, συλλογική ευθύνη – είτε της ελληνοκυπριακής κοινότητας [για τις επιθέσεις εναντίον τ/κ] είτε της ελληνοκυπριακής δεξιάς για τις επιθέσεις εναντίον της αριστεράς.

Ο χάρτης [το αρχικό ένθετο με την σχέση των χωριών και ο ευρύτερος πιο κάτω] είναι ενδεικτικός. Αφορά στην περιοχή της ανατολικής Κύπρου, όπου έγιναν τα περισσότερα εγκλήματα εναντίον αριστερών το 1958. Και σε εκείνη ακριβώς την περιοχή έγιναν και οι σφαγές εναντίον Τουρκοκυπρίων στα 3 χωριά. Το πιο εντυπωσιακό είναι πόσο κοντά είναι τα χωριά, όπου έγιναν οι δολοφονίες αριστερών και οι σφαγές Τουρκοκυπρίων αμάχων. Ο χώρος που βρίσκεται στο περίγραμμα περιλαμβάνει τα χωριά Λευκόνοικο, Γύψου, Μηλιά, Πηγή [και στα 4 χωριά υπήρχαν θύματα αριστεροί το 1958] και τα τουρκοκυπριακά Μαράθα, Σανταλάρης, Αλόα [όπου έγιναν οι σφαγές των Τουρκοκυπρίων]. Σε όλα αυτά τα χωριά έγιναν εγκλήματα από την ίδια τάση – την ελληνοκυπριακή ακροδεξιά. Το ότι ουσιαστικά η περιοχή αφορά ένα είδος ενιαίου χώρου δείχνει ότι λειτουργούσε εκεί, είτε η ίδια συμμορία, είτε ένα δίκτυο ίδιων ατόμων. Όσοι την ανέχτηκαν το 1958, όσοι φοβήθηκαν να μιλήσουν για τις αθλιότητες των μασκοφόρων τότε, το 1974 πλήρωσαν με την προσφυγοποίηση τους – γιατί η ίδια συμμορία προφανώς, αποφάσισε να επιδοθεί σε μια ακόμα επίθεση εναντίον αόπλων και να το σκάσει μόλις εμφανίστηκε ο τουρκικός στρατός, ο οποίος χρησιμοποίησε τα εγκλήματα τους ως δικαιολογία για να προελαύσει.

Ακόμα και οι συγκυρίες των δολοφονιών είναι χαρακτηριστικές:
Λευκόνοικο – δολοφονήθηκε στις 23 Μαΐου 1958 ο Σάββας Μένοικος με λιθοβολισμό στην αυλή της εκκλησίας του Λευκονοίκου. Οι μασκοφόροι ήταν τόσο δειλοί που τον έδεσαν και τον σκότωσαν. Δεν είχαν καν το έστω παραδοσιακό ήθος του «άντρα» να αναμετρηθούν μαζί με τον Μένοικο με ίσους όρους.

Γύψου – το ίδιο βράδυ που δολοφονήθηκε ο Μένοικος δολοφονήθηκε στο διπλανό χωριό ο Δημήτρης Γιασεμή Μάτσουκος [σύμφωνα με μια μαρτυρία του έβγαλαν τα μάτια] γιατί μετέφερε αριστερούς σε συγκεντρώσεις με το αυτοκίνητο του. Προφανώς, οι δολοφόνοι του Μένοικου μετά την δολοφονία στο Λευκόνοικο μετακινηθήκαν στη Γύψου το ίδιο βράδυ.

Μηλιά – κατά την διάρκεια του Αυγούστου του 1958 [3 μήνες μετά τις δολοφονίες στο Λευκόνοικο και στην Γύψου] έγιναν μια σειρά από επιθέσεις ενάντια σε αριστερούς στην Μηλιά. Κατά την διάρκεια των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας, στις 26 Αυγούστου οι μασκοφόροι δολοφονήσαν 2 γυναίκες – την Δεσπούλα Κατσούδη 13 χρονών και την Μαρία Χαρίτου μητέρα 3 παιδιών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τον Μάιο [6/5/1958] δολοφονήθηκε και ο Κ. Πατάτας από την Πηγή, καθώς επέστρεφε από την Μηλιά στο χωριό του – προφανώς η συμμορία είχε αρχίσει από πριν την δράση της]. Κανένας δεν απολογήθηκε για εκείνα τα εγκλήματα. Οι αριστεροί βγήκαν στους δρόμους και αντιστάθηκαν στο καθεστώς της μάσκας. Πολλοί που διαφωνούσαν, σιωπήσαν. Λίγο αργότερα, στις εκλογές του 1960, όταν ένας δεξιός δημοσιογράφος [στη Λευκωσία] ο Φαρμακίδης έγραφε ενάντια στον υποψήφιο της δεξιάς τότε, τον Μακάριο, τον απήγαγαν. Και όταν τον αφήσαν, δικαιολόγησε την απαγωγή. Συμβιβάστηκε με την τρομοκρατία. Οι ένοχοι είχαν την ίδια νοοτροπία.

Όμως, στην περιοχή της Αμμοχώστου τα ίδια εγκλήματα θα επαναληφθούν το 1974…. το 1974 τα θύματα ήταν Τουρκοκύπριοι – το 1958 ήταν ελληνοκύπριοι. Όταν μερικοί ανέχτηκαν το λιθοβολισμό ενός ανθρώπου δεμένου σε ένα δέντρο, άνοιξαν το δρόμο στο έγκλημα. Η βία εκφράστηκε και με τη δολοφονία των 2 γυναικών στη Μηλιά τον Αύγουστο του 1958… Η δολοφονία άοπλων, αθώων κλπ., και με φρικτό τρόπο, είχε «νομιμοποιηθεί» στην αντίληψη μερικών… Και έτσι, όταν το έγκλημα του πραξικοπήματος έφερε σαν συνέπεια την εισβολή, αυτή η νοοτροπία και οι φορείς της πήγαν να βιάσουν, να σκοτώσουν αμάχους… Τέτοιοι «αγωνιστές»... Και φυσικά, όπως και το πραξικόπημα, πρόσφεραν στην Τουρκία τη δικαιολογία και για την δεύτερη εισβολή…»

http://2ha-cy.blogspot.com.cy/2017/01/1958-1974-1958-1974.html?m=1

Photo: The map of the area...

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 10th of September 2017, Sunday. A Turkish translation of this article was published in the YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories" on the 11th and 12th of August 2017. Their links are:
http://www.yeniduzen.com/1958den-1974e-cinayetler-bolgesi-11089yy.htm
http://www.yeniduzen.com/1958den-1974e-cinayetler-bolgesi-2-11094yy.htm

From Dikomo to Vouno, in search of `missing persons`…

From Dikomo to Vouno, in search of `missing persons`…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Tel: 99 966518

On the morning of 25 July 2017 Tuesday, we go to Dikomo in order to meet one of my readers, together with Xenophon Kallis and Murat Soysal, officials of the Cyprus Missing Persons' Committee.
This reader of ours had shown us various possible burial sites over the years – for instance together with another witness he had shown us a place in Synchari where some remains were found by the CMP when they dug there… I believe some of those remains belonged to the missing Greek commander in Synchari, Kalbourdjis…
It was the first time ever that Turkish Cypriot witnesses were showing some burial sites in Synchari and we had gone there on the 12th of January 2010 and this reader, together with a witness had shown us a well that the shepherds had emptied… When our reader and his friend had gone there to collect mushrooms and agrelli, they had seen the remains of humans scattered around the well… The well had been emptied by some shepherds in order to use it for watering their animals… When CMP would dig there years later, they would find some human remains – few – since the bones had been scattered all around…
Another time he had tried to show us a place for a single `missing` Greek Cypriot that he had come across these mountains and Kallis and him had climbed up but did not manage to finish the search since it was more than 45 degrees centigrade that day – they would continue later on in a bit cooler weather searching the area with some archaeologists…
A few days ago, this same reader would call me and told me that he had acquired some information about some possible burial sites and would like to share this with me.
That is why we go to Dikomo today, to meet him… We find him and we go together to look at the possible burial sites.
First we go to the Dikomo-Kyrenia Boghazi road – here my reader wants to show us a possible burial site… It is what is called `The Pentathlon Area` within the military zone. This is an area where there is a small stream going up…
There is no way we can stop to take photos or coordinates since this is a military zone and photography is not allowed.
As we drive further there is a second pentathlon area in another military camp, our reader also shows us this.
Years ago we had shared information given to us by other readers about `The Pentathlon Area` on these pages…
According to our readers, when they were putting up posts for the pentathlon, they had found human remains. One of our readers giving this information had even sent us a google map, marking it on that map.
Later, more details would start coming out about this possible burial site with the help of my Turkish Cypriot readers of the YENIDUZEN newspaper where I have been writing stories on `missing persons` on a daily basis for the past 16 years…
Because of the information we had gathered and a witness that one of our readers had found, we had come here previously, five years ago on the 15th of October 2012 to show the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee `The Pentathlon Area`.
On the 24th of October 2012, we had published the accounts of that day in the YENIDUZEN newspaper on our pages called `Cyprus: The Untold Stories…`. The same article would be published in POLITIS on the 11th of November 2012 with the title "From Vouno to Dikomo and Mia Milia, in search of the `missing`..." I had said in that article:
"On the 15th of October 2012, Monday, I go together with the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee to meet with one of my readers and the witness that my reader has convinced to speak to us. With me are Xenophon Kallis and Murat Soysal, the assistants to the Greek Cypriot and Turkish Cypriot member of the Cyprus Missing Persons' Committee, as well as Okan Oktay, the coordinator of the exhumations. While we are drinking our morning coffee with my reader and the witness, an old man, Murat Soysal has to leave us since he has a meeting. Together with my reader and the witness, we start the day of investigation in the area of Synchari-Vouno...
Our first stop is in an area not far from Synchari, at the junction where one road goes up to Synchari and one road goes to Vouno. We stop before the junction, just under the huge flags painted on the mountains...
This had been the first place for the Turkish army to stop while they were proceeding in 1974. According to the witness, next to a small stream three `missing` Greek Cypriots had been buried. He remembers this quite clearly... Actually in this area, there had been some exhumations by the Missing Persons' Committee but they had found nothing. Okan tells him this but the witness says, `That is impossible... If you dig inside this small stream, you will definitely encounter remains... I remember this area quite well...`
Even if there had been some exhumations around here, the presence of mosfilo trees inside the stream could be an indication that perhaps there could be remains since the trees had not been uprooted... Perhaps a careful investigation by archaeologists could yield something.
Our next stop is a bit further up the road at the road going towards Vouno. On the left side of the road there are some houses – according to the witness, a group of 5-10 persons had come out of these houses and they tried to climb up towards Vouno. `At first, the Turkish soldiers did not notice them but when they discovered they were trying to climb the cliff, they opened fire and 3-5 persons fell, some others escaped. And then the Turkish army proceeded...`
Next we go inside Vouno... Our witness finds a stony cliff in the village... `Here` he says, `7-8 Greek Cypriot soldiers had set an ambush and when the Turkish soldiers were entering Vouno, they opened fire... Soon they were surrounded on this stony cliff; they were hiding among the rocks... They were killed. If you search this rocky cliff among the rocks, I am sure you might find some remains...`
We go back to Dikomo, to see a place where I had written about some years ago... One of my readers, years ago, had told me of a burial site in a military camp in Dikomo where soldiers were doing pentathlon exercises. He had even sent me a Google map, showing the exact location and I had published this information in YENIDUZEN newspaper. According to this reader of mine, while doing some works in the area of the pentathlon, they had encountered human remains and had stopped doing what they were doing.
We pass with the car and see the area of the pentathlon but we do not take photos and we do not stop since this is a military area and we don't want any trouble...
Now, the old witness is confirming what one of my readers had told me some years ago and he has some details... According to my witness, around 28-29 Greek Cypriot `missing` persons have been buried here. This had been a group arrested between Mia Milia and Vouno and were being taken with a bus. Probably they were being taken to Boghazi... In the middle of the village, an old man from Dikomo, who wanted to go to Nicosia, had stopped the bus, without realizing that this would be the end of him. He too, had got on the bus... But then, there had been an order to divert the bus to this place we had just seen and the group would be executed and buried there. The old man who had got on the bus in Dikomo, amongst them..."
Now this reader is showing us the same area – the first pentathlon. As we drive up there is another pentathlon and we find out that this pentathlon is in the military zone where there is the Turkish Armed Forces and that the CMP had asked for permission to dig there but has not yet got permission.
But actually where our readers have pointed out is not the pentathlon area that is within the military camp of the Turkish Armed Forces… It is the pentathlon where the "rapid deployment" police force pentathlon area…
We have not shared any information about the Turkish Armed Forces pentathlon since our readers were doing their military service not in the Turkish Armed Forces but in the adjacent camp, for the Security Forces of Turkish Cypriots – our readers are Turkish Cypriots who had shared information about the pentathlon, not Turkish soldiers. Since we do not have any readers from the Turkish Armed Forces, I believe that investigation should be done about the first pentathlon area that we had shown to the CMP back in 2012 and now in July 2017.
The witness we had taken to this area back in 2012 was a primary witness of what had happened and he had clearly shown us the first pentathlon with the little stream going up. Of course it is always possible that CMP has other information about the Turkish Armed Forces pentathlon but we do not have any such information. All our information is about the mass burial of around 30 "missing" Greek Cypriots in the first pentathlon that is where the rapid deployment force of police is said to be stationed. So we believe strongly that this first pentathlon must be investigated… According to my readers from Dikomo, the group of around 30 Greek Cypriot `missing persons` had been buried where the first pentathlon is all the way up the little stream… As far as I can tell there is no little stream in the second pentathlon…
When we finish our work in Dikomo, we drive to Vouno with my reader and the officials of the CMP…
Our reader wants to show a suspicious area and a possible burial site area that he had learned from a Turkish soldier who was in Cyprus in 1974 during the war. This former soldier told him about a possible burial site…
After the first invasion, the soldiers had been stationed in a house at the entrance of Vouno – this house was on columns and the soldiers had stayed there for three days.
Meanwhile, during those three days of stay, they would collect dead bodies from the area and would bury them in an area across that house on columns.
We find the house on the columns in Vouno – right across the house there is an area which looks as though there is a cavity and where grass as tall as humans have grown… It is an overgrowth coming out of this place… There have been constructions in this area but my reader has another area which has attracted his attention…
He tells us of a heap of soil that looks like a small hill and each time he passes from the main road, this heap of soil would attract his attention for many years because where the soil is, there is no constructions or anything.
We go to find that heap of soil… It is across the house but further up and we go from another dirt track and climb up the hill.
Kallis says, "This soil is not from this area…"
The colour of the soil is different…
"If the bodies that were collected had been buried here," Kallis points out, "then this is not a place for a few persons but could be a mass burial site…"
We stop and take photos and we leave the area, thanking my reader…
I want to thank this reader from my heart – for many years he has been sharing what he knows, what he has seen and what he hears with us. And I thank the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee for accepting to show them these possible burial sites together with my wonderful reader…

26.8.2017

Photo: Officials of CMP, Kallis and Murat Soysal on top of the suspicious heap of soil in Vouno…

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 17th of September 2017, Sunday. A similar article in Turkish was published in YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories" on the 26th of July 2017. Its link is:
http://www.yeniduzen.com/dikomodan-vunoya-kayiplarin-izinde-11010yy.htm

Από το Δίκωμο στο Βουνό, αναζητώντας «αγνοουμένους»…

Από το Δίκωμο στο Βουνό, αναζητώντας «αγνοουμένους»…

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Το πρωί της Τρίτης 25 Ιουλίου 2017 πάμε στο Δίκωμο μαζί με τον Ξενοφώντα Καλλή και το Murat Soysal, λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, για να συναντήσουμε ένα από τους αναγνώστες μου.
Ο αναγνώστης μας αυτός μας είχε δείξει διάφορους πιθανούς τόπους ταφής στη διάρκεια των χρόνων – για παράδειγμα μαζί με ένα άλλο μάρτυρα μας είχε δείξει ένα μέρος στο Συγχαρί όπου η ΔΕΑ βρήκε κάποια οστά όταν έσκαψε εκεί… Πιστεύω ότι κάποια από εκείνα τα οστά ανήκαν στον αγνοούμενο Καλπουρτζή, τον Έλληνα διοικητή στο Συγχαρί…
Ήταν η πρώτη φορά που Τουρκοκύπριοι μάρτυρες έδειχναν τόπους ταφής στο Συγχαρί και είχαμε πάει εκεί στις 12 Ιανουαρίου 2010 και ο αναγνώστης αυτός, μαζί με ένα μάρτυρα μας είχαν δείξει ένα πηγάδι που είχαν αδειάσει οι βοσκοί… Όταν ο αναγνώστης μας και ο φίλος του είχαν πάει εκεί για να μαζέψουν μανιτάρια και αγρέλια είχαν δει ανθρώπινα οστά διασκορπισμένα γύρω από το πηγάδι… Το πηγάδι είχε αδειαστεί από κάποιους βοσκούς για να το χρησιμοποιήσουν για να ποτίζουν τα ζώα τους… Όταν η ΔΕΑ έσκαψε εκεί μετά από χρόνια, βρήκαν κάποια ανθρώπινα οστά – λίγα – αφού τα οστά είχαν διασκορπιστεί τριγύρω…
Μια άλλη φορά είχε προσπαθήσει να μας δείξει ένα μέρος για ένα μόνο «αγνοούμενο» Ελληνοκύπριο που είχε βρει σε αυτά τα βουνά και ο Καλλής μαζί με αυτόν σκαρφάλωσαν πάνω αλλά δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν την έρευνα αφού ήταν περισσότερο από 45 βαθμούς Κελσίου εκείνη τη μέρα – συνέχισαν να ερευνούν την περιοχή μαζί με κάποιους αρχαιολόγους αργότερα όταν ο καιρός ήταν πιο δροσερός…
Πριν από λίγες μέρες, ο ίδιος αναγνώστης μου τηλεφώνησε και μου είπε ότι είχε βρει κάποιες πληροφορίες για κάποιους πιθανούς τόπους ταφής και θα ήθελε να τις μοιραστεί μαζί μου.
Έτσι σήμερα πάμε στο Δίκωμο, για να τον συναντήσουμε… Τον βρίσκουμε και πάμε μαζί για να δούμε τους πιθανούς τόπους ταφής.
Πρώτα πάμε στο δρόμο Δικώμου – Μπογαζιού Κερύνειας – εδώ ο αναγνώστης μου θέλει να μας δείξει ένα πιθανό τόπο ταφής… Ονομάζεται «Η Περιοχή Πεντάθλου» μέσα στη στρατιωτική περιοχή. Αυτή είναι μια περιοχή από όπου ρέει ένα μικρό ρυάκι…
Δεν υπάρχει τρόπος για να σταματήσουμε και να βγάλουμε φωτογραφίες ή να πάρουμε συντεταγμένες αφού είναι στρατιωτική περιοχή και η φωτογράφηση απαγορεύεται.
Καθώς οδηγούμε πιο πέρα υπάρχει μια δεύτερη περιοχή πεντάθλου σε ένα άλλο στρατόπεδο και ο αναγνώστης μας δείχνει επίσης και αυτή την περιοχή.
Πριν από χρόνια είχαμε μοιραστεί σε αυτές τις σελίδες πληροφορίες που μας έδωσαν άλλοι αναγνώστες για την «Περιοχή Πεντάθλου»…
Σύμφωνα με τους αναγνώστες μας, όταν έβαζαν τους στύλους για το πένταθλο, βρήκαν ανθρώπινα οστά. Ένας από τους αναγνώστες μας που μας έδωσε τις πληροφορίες αυτές μας είχε στείλει και χάρτη στο google, προσδιορίζοντας το σημείο.
Αργότερα άρχισαν να έρχονται περισσότερες πληροφορίες για αυτό τον πιθανό τόπο ταφής μαζί με τη βοήθεια των Τουρκοκυπρίων αναγνωστών μου της εφημερίδας YENIDUZEN όπου γράφω ιστορίες για τους «αγνοούμενους» καθημερινά για τα τελευταία 16 χρόνια…
Λόγω των πληροφοριών που είχαμε μαζέψει και ενός μάρτυρα που είχε βρει ένας από τους αναγνώστες μας, είχαμε έρθει εδώ στο παρελθόν, πριν από πέντε χρόνια, στις 15 Οκτωβρίου 2012 για να δείξουμε στους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων την «Περιοχή Πεντάθλου».
Στις 24 Οκτωβρίου 2012, είχαμε δημοσιεύσει τα γεγονότα εκείνης της μέρας στην εφημερίδα YENIDUZEN στις σελίδες μας με τίτλο «Κύπρος: Οι Ανείπωτες Ιστορίες…». Το ίδιο άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ στις 11 Νοεμβρίου 2012 με τίτλο «Από το Βουνό στο Δίκωμο και τη Μια Μηλιά, αναζητώντας «αγνοουμένους»…» Είχα γράψει σε εκείνο το άρθρο:
«Τη Δευτέρα 15 Οκτωβρίου 2012, πάω μαζί με τους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων για να συναντήσουμε ένα από τους αναγνώστες μου και τον μάρτυρα τον οποίο ο αναγνώστης μου έπεισε να μας μιλήσει. Μαζί μου είναι ο Ξενοφών Καλλής και ο Murat Soysal, οι βοηθοί του Ελληνοκύπριου και Τουρκοκύπριου μέλους της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, όπως επίσης και ο Okan Oktay, συντονιστής των εκταφών. Ενώ πίνουμε τον πρωινό μας καφέ με τον αναγνώστη μου και τον μάρτυρα που είναι ένας ηλικιωμένος άντρας, ο Murat Soysal πρέπει να φύγει αφού έχει μια συνάντηση. Μαζί με τον αναγνώστη μου και τον μάρτυρα αρχίζουμε τη μέρα έρευνας στην περιοχή Συγχαρί-Βουνό…
Ο πρώτος μας σταθμός είναι μια περιοχή κοντά στο Συγχαρί, στην διασταύρωση όπου ένας δρόμος πάει πάνω προς το Συγχαρί και ένας προς το Βουνό. Σταματούμε πριν τη διασταύρωση, ακριβώς κάτω από τις τεράστιες σημαίες που είναι βαμμένες πάνω στα βουνά…
Αυτός ήταν ο πρώτος σταθμός του Τουρκικού στρατού καθώς προχωρούσαν το 1974. Σύμφωνα με το μάρτυρα, δίπλα από το μικρό ρυάκι είχαν θαφτεί τρεις Ελληνοκύπριοι «αγνοούμενοι». Το θυμάται αυτό πολύ καθαρά… Κατ' ακρίβεια σε αυτή την περιοχή, είχαν γίνει κάποιες εκσκαφές από την Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων αλλά δεν βρήκαν τίποτα. Ο Okan του το λέει αυτό, αλλά ο μάρτυρας λέει «Αυτό είναι αδύνατο… Αν σκάψετε μέσα στο μικρό ρυάκι σίγουρα θα βρείτε οστά… Θυμούμαι αρκετά καλά αυτή την περιοχή…»
Ακόμα και αν είχαν γίνει κάποιες εκσκαφές εδώ, η παρουσία των μοσφιλιών μέσα στο ρυάκι μπορεί να είναι ένδειξη ότι ίσως να υπάρχουν οστά αφού τα δέντρα δεν είχαν ξεριζωθεί… Ίσως μια προσεκτική έρευνα από τους αρχαιολόγους να αποφέρει κάτι.
Ο επόμενος μας σταθμός είναι λίγο πιο πάνω στο δρόμο προς το Βουνό (Tashkent). Στην αριστερή πλευρά του δρόμου υπάρχουν κάποια σπίτια – σύμφωνα με τον μάρτυρα μια ομάδα 5-10 ατόμων είχε βγει από τα σπίτια αυτά και προσπάθησαν να ανεβούν προς το Βουνό. «Αρχικά οι Τούρκοι στρατιώτες δεν τους πρόσεξαν, αλλά όταν ανακάλυψαν ότι προσπαθούσαν να σκαρφαλώσουν το λόφο, άνοιξαν πυρ και 3-5 άτομα έπεσαν, κάποιοι άλλοι διέφυγαν. Και μετά ο Τουρκικός στρατός προχώρησε…»
Μετά πάμε μέσα στο Βουνό… Ο μάρτυρας μας βρίσκει ένα πέτρινο λόφο μέσα στο χωριό… «Εδώ» λέει, «7-8 Ελληνοκύπριοι στρατιώτες έστησαν ενέδρα και όταν έμπαιναν στο Βουνό οι Τούρκοι στρατιώτες, άνοιξαν πυρ… Σύντομα τους περικύκλωσαν σε αυτό τον πέτρινο λόφο, κρύβονταν ανάμεσα στους βράχους… Τους σκότωσαν. Αν ψάξετε σε αυτό τον πέτρινο λόφο ανάμεσα στους βράχους είμαι σίγουρος ότι θα βρείτε κάποια οστά…»
Επιστρέφουμε στο Δίκωμο για να δούμε ένα μέρος για το οποίο είχα γράψει πριν από μερικά χρόνια… Ένας από τους αναγνώστες μου, μου είχε πει πριν χρόνια για ένα τόπο ταφής σε ένα στρατόπεδο στο Δίκωμο, όπου οι στρατιώτες έκαναν ασκήσεις πεντάθλου. Μου είχε στείλει και ένα χάρτη από το διαδίκτυο που έδειχνε την ακριβή τοποθεσία και είχα δημοσιεύσει τις πληροφορίες αυτές στην εφημερίδα YENIDUZEN. Σύμφωνα με τον αναγνώστη αυτό, στη διάρκεια κάποιων έργων στην περιοχή για το πένταθλο, είχαν βρει ανθρώπινα οστά και τα έργα είχαν σταματήσει.
Περνούμε με το αυτοκίνητο και βλέπουμε την περιοχή του πεντάθλου αλλά δεν βγάζουμε φωτογραφίες και δεν σταματούμε αφού αυτή είναι στρατιωτική περιοχή και δεν θέλουμε φασαρίες…
Τώρα ο ηλικιωμένος μάρτυρας επιβεβαιώνει αυτά που μου είχε πει πριν από μερικά χρόνια ένας αναγνώστης μου και έχει κάποιες λεπτομέρειες… Σύμφωνα με τον μάρτυρα μου, εδώ έχουν θαφτεί περίπου 28-29 Ελληνοκύπριοι «αγνοούμενοι». Ήταν μια ομάδα που συνελήφθηκε μεταξύ της Μια Μηλιάς και του Βουνού και τους έπιασαν με λεωφορείο. Πιθανόν να τους έπαιρναν στο Μπογάζι… Στο μέσο του χωριού, ένας ηλικιωμένος από το Δίκωμο που ήθελε να πάει στη Λευκωσία, σταμάτησε το λεωφορείο χωρίς να αντιληφθεί ότι αυτό θα ήταν το τέλος του. Μπήκε και αυτός στο λεωφορείο… Αλλά τότε, είχε δοθεί διαταγή να εκτραπεί το λεωφορείο στο μέρος αυτό που είχαμε μόλις δει και η ομάδα εκτελέστηκε και θάφτηκε εκεί. Ανάμεσα τους ήταν και ο ηλικιωμένος που είχε μπει στο λεωφορείο στο Δίκωμο…»
Τώρα ο αναγνώστης αυτός μας δείχνει την ίδια περιοχή – το πρώτο πένταθλο. Καθώς οδηγούμε υπάρχει ένα άλλο πένταθλο και μαθαίνουμε ότι το πένταθλο αυτό είναι στη στρατιωτική περιοχή όπου βρίσκονται οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις και ότι η ΔΕΑ είχε ζητήσει άδεια για να σκάψει εκεί, αλλά ακόμα δεν δόθηκε η άδεια.
Όμως στην πραγματικότητα εκεί όπου έδειξαν οι αναγνώστες μας δεν είναι η περιοχή πεντάθλου που βρίσκεται μέσα στο στρατόπεδο των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων… Είναι το πένταθλο που χρησιμοποιεί η αστυνομική δύναμη «άμεσης δράσης»…
Δεν μοιραστήκαμε καθόλου πληροφορίες για το πένταθλο των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων αφού οι αναγνώστες μας δεν έκαναν τη στρατιωτική τους θητεία στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις αλλά στο διπλανό στρατόπεδο, των Δυνάμεων Ασφαλείας των Τουρκοκυπρίων – οι αναγνώστες μας είναι Τουρκοκύπριοι που είχαν μοιραστεί πληροφορίες για το πένταθλο, όχι Τούρκοι στρατιώτες. Εφόσον δεν έχουμε αναγνώστες από τις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις, πιστεύω ότι πρέπει να γίνει έρευνα στην πρώτη περιοχή πεντάθλου που είχαμε δείξει στη ΔΕΑ το 2012 και όχι τώρα τον Ιούλιο του 2017.
Ο μάρτυρας που είχαμε πάρει σε αυτή την περιοχή το 2012 ήταν κύριος μάρτυρας αυτών που συνέβηκαν και μας είχε δείξει ξεκάθαρα το πρώτο πένταθλο με το μικρό ρυάκι. Φυσικά είναι δυνατόν η ΔΕΑ να έχει άλλες πληροφορίες για το πένταθλο των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων αλλά δεν έχουμε τέτοιες πληροφορίες. Όλες οι πληροφορίες μας είναι για το μαζικό τάφο περίπου 30 «αγνοουμένων» Ελληνοκυπρίων στο πρώτο πένταθλο που βρίσκεται εκεί που είναι τοποθετημένη η δύναμη άμεσης δράσης της αστυνομίας. Πιστεύουμε λοιπόν έντονα ότι αυτό το πρώτο πένταθλο πρέπει να διερευνηθεί… Σύμφωνα με τους αναγνώστες μου από το Δίκωμο, η ομάδα των περίπου 30 Ελληνοκυπρίων «αγνοουμένων» είχε θαφτεί εκεί που είναι το πρώτο πένταθλο στο πάνω μέρος του μικρού ρυακιού… Αυτό που μπορώ να πω δεν υπάρχει μικρό ρυάκι στο δεύτερο πένταθλο…
Όταν τελειώνουμε τη δουλειά μας στο Δίκωμο, οδηγούμε στο Βουνό μαζί με τον αναγνώστη μου και τους λειτουργούς της ΔΕΑ…
Ο αναγνώστης μας θέλει να μας δείξει μια ύποπτη περιοχή και ένα πιθανό τόπο ταφής για τον οποίο έμαθε από ένα Τούρκο στρατιώτη που ήταν στην Κύπρο το 1974 στη διάρκεια του πολέμου. Ο πρώην στρατιώτης του είπε για ένα πιθανό τόπο ταφής…
Μετά την πρώτη εισβολή, οι στρατιώτες είχαν τοποθετηθεί σε ένα σπίτι στην είσοδο του χωριού Βουνό – το σπίτι αυτό ήταν πάνω σε κολώνες και οι στρατιώτες έμειναν εκεί για τρεις μέρες.
Στο μεταξύ, στη διάρκεια εκείνων των τριών ημερών παραμονής, μάζεψαν νεκρά σώματα από την περιοχή και τα έθαψαν σε μια περιοχή απέναντι από το σπίτι με κολώνες.
Βρίσκουμε το σπίτι πάνω στις κολώνες στο Βουνό – ακριβώς απέναντι από το σπίτι υπάρχει μια περιοχή που φαίνεται να υπάρχει μια κοιλότητα και όπου έχει βλαστήσει γρασίδι τόσο ψηλό όσο και ένας άνθρωπος… Είναι μια υπερανάπτυξη βλάστησης που βγαίνει από αυτό το μέρος… Έγιναν οικοδομές σε αυτή την περιοχή αλλά ο αναγνώστης μου έχει μια άλλη περιοχή που τράβηξε την προσοχή του…
Μας λέει για ένα σωρό χώματος που μοιάζει με ένα μικρό λόφο και κάθε φορά που περνά από τον κύριο δρόμο, αυτός ο σωρός χώματος τραβά την προσοχή του για πολλά χρόνια διότι εκεί που είναι το χώμα δεν υπάρχουν ούτε οικοδομές ούτε τίποτε.
Πάμε και βρίσκουμε το σωρό χώματος… Είναι απέναντι από το σπίτι αλλά πιο πάνω και πάμε από ένα άλλο χωματόδρομο και ανεβαίνουμε το λόφο.
Ο Καλλής λέει «Το χώμα αυτό δεν είναι από αυτή την περιοχή…»
Το χρώμα του χώματος είναι διαφορετικό…
«Αν τα σώματα που μαζεύτηκαν είχαν θαφτεί εδώ» επισημαίνει ο Καλλής, «τότε αυτό δεν είναι μέρος για ορισμένα άτομα αλλά μπορεί να είναι μαζικός τόπος ταφής…»
Σταματούμε και βγάζουμε φωτογραφίες και φεύγουμε από την περιοχή ευχαριστώντας τον αναγνώστη μου…
Θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς τον αναγνώστη αυτό – για πολλά χρόνια μοιράζεται μαζί μας αυτά που ξέρει, αυτά που έχει δει και αυτά που ακούει. Και ευχαριστώ τους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων που δέχτηκαν να τους δείξουμε αυτούς τους πιθανούς τόπους ταφής μαζί με τον θαυμάσιο αναγνώστη μου…

Photo: Ο Καλλής και ο Murat Soysal πάνω στην ύποπτη σωρό χώματος στο Βουνό…

(*) Article published in POLITIS newspaper on the 17th of September 2017, Sunday. A similar article in Turkish was published in YENİDÜZEN newspaper on my pages called "Cyprus: The Untold Stories" on the 26th of July 2017. Its link is:
http://www.yeniduzen.com/dikomodan-vunoya-kayiplarin-izinde-11010yy.htm

ARŞİVDEN: EOKA’nın “Vur Timi”nden Dionisis Malas, yaşadıklarını anlatıyor...

YENİDÜZEN
Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler...
Sevgül Uludağ

Caramel_cy@yahoo.com

ARŞİVDEN – 18 Aralık 2006-8 Ocak 2007 – YENİDÜZEN – "Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler…" – Sevgül Uludağ


*** EOKA'nın "Vur Timi"nden Dionisis Malas, yaşadıklarını anlatıyor...

Muratağa-Atlılar-Sandallar'da neler olmuştu?...

Dionisis Malas'la, aylar önce, bir düğünde karşılaşmıştım... Okurlarımdan biriydi... "İncisini Kaybeden İstiridyeler"in Rumcası'nı okumuş, benimle özellikle Muratağa-Atlılar-Sandallar (Marata-Aloa-Sandallaris) katliamı konusunda konuşmak istiyordu... Belli ki, bu bölgede bir şeylere tanık olmuş, bildiği şeyler vardı...
"Muratağa-Atlılar-Sandallar konusunda yazdıkların eksiktir..." diyordu...
"Katliamdan bir yıl kadar önce, Aloa'ya (Atlılar) yerleşen ve burada bir taverna açan bir Kıbrıslıtürk kadının bildiklerini araştırmalısın... Katliamı gerçekleştirenler, bu tavernaya çok takılırdı... Onların bir kısmı Piyi (Piperisterona – Alaniçi) köyündendi..."
Dionisis Malas, arkadaşım Kleopatra Bayada'nın kızkardeşi Ortodoksiya ile evliydi... Ortodoksiya ve Kleopatra, Makarios ailesindendi... Kardeş çocuklarıydılar Makarios'la... Dionisis de bu yüzden Makarios'a çok yakın olmuştu bir zamanlar... Şimdilerde daha çok Vasiliu'nun partisi EDİ'ye yakın durduğunu tahmin ediyordum...
Malas'la, güneydeki düğünde yaptığımız ve bana Muratağa-Atlılar-Sandallar katliamıyla ilgili bildiklerini anlatmaya başladığı konuşmamız bölünmüştü – yanımıza birileri gelmiş, bir şey sormuşlar, konu dağılmıştı... Ardından Malas ve ailesi, düğünden ayrılıp evlerine, Baf'a dönmüşlerdi... Gitmeden sözleşmiştik:
"Gelip seni bulacağım Malas! Mutlaka konuşacağız!..."
Ancak bunu ayarlamak da aylar sürüyor... Sonuçta, sevgili arkadaşım Cus Bayada'nın yardımıyla Malas'ı buluyor, onun Lefkoşa'ya geleceği bir gün buluşmaya karar veriyoruz... Oğlu Stavros Malas, çevirmenliğimizi yapacak çünkü Dionisis Malas, İngilizcesi'nin böylesi bir röportaj için yeterli olmadığını söylüyor...
Bir Cumartesi sabahı saat 10.00'da güneye geçiyorum... Stavros'la birlikte Malas beni Ledra Palace barikatında bekliyor... Birlikte Strovulos'taki evlerine gidiyoruz... Stavros burada yaşıyor, Genetik Enstitüsü'nde çalışıyor. O bir genetikçi... Yıllar önce, İngiltere'de çalışırken, yeni bir keşifte bulunmuşlar, 12 tane yeni beyin geni keşfetmişler... Şimdi Stavros, Genetik Enstitüsü'nde, embriyonun beyninin nasıl geliştiği üstüne çalışıyor...
İçeride şömine yanıyor, çocuklar cıvıl cıvıl.. Dışarıda dişi bir köpek bizi görünce heyecanlanıyor... Arka bahçeye, Stavros'la Malas'ın birlikte yaptıkları gölgeliğin altına oturuyoruz... Burada bir saat yemek molası hariç, toplam beş saat geçireceğiz... Beş saat boyunca, hiç ara vermeksizin konuşacağız... Ve anlatılacak olanlar bitmeyecek, bu yüzden ileriki aylarda tekrar buluşup, anlatılmamış başka öyküleri de konuşmaya karar vereceğiz...
Ama şimdi Malas burada, Strovulos'taki bu evde, bu gölgeliğin altında, bana geçmişinden söz edecek, bana EOKA'nın "Vur Timi"nde olduğunu, İngiliz askerlere karşı sabotajlar yaptıklarını, Grivas'la aynı sığınağı paylaştığını anlatacak... Grivas'ın huylarını ve huysuzluklarını, Markos Drakos'u, aileden biri olarak Makarios'la ilişkilerini anlatacak... EOKA kapatıldıktan sonra Yorgacis'in "Teşkilatı"na nasıl girdiğini, burada dönenleri gördüğünde, teşkilattan ayrılmak istediğini ancak Makarios'un kendisine "Olmaz, orada kal, sen benim gözüm kulağım olacaksın" dediğini anlatacak...
Bana Aysergi'de (Yeni Boğaziçi) yaşadığı yılları, Makarios'un EOKA-B'cileri izlemek üzere oluşturduğu "Özel Tim"de yer aldığını, bu yüzden bölgedeki EOKA-B'cilerin ne yaptığını izlediklerini anlatacak... Bana Muratağa-Atlılar-Sandallar katliamının nedenlerini izah edecek. EOKA-B'cilerin yaptıklarına karşı çıktığında, kendisi için de "Vur emri" çıkarıldığını, bu yüzden Lefkoşa'ya kaçtığını anlatacak...
Nihayet dönüş yolunda, Stavros bana o günlerde yedi yaşında bir çocuk olduğunu, EOKA-B'cilerin Aysergi'deki evlerine gelerek babası Malas'ı aradıklarını, bulamayınca çok öfkelendiklerini anlatacak.
EOKA-B'cilerden birinin yedi yaşındaki Stavros'un ağzına silah sokup, "Söyle! Baban nerede? Yoksa seni vuracağım!" dediğini anlatacak...
"Yedi yaşındaki bir çocuğun ağzına silah dayayan insanlar nasıl insan olabilir Sevgül?" diye soracak..
"Bunların savaşla alakası yoktu! EOKA-B'cilerin hiçbiri savaşa gitmedi! Onlar yalnızca pislik yaptılar! 15 Temmuz'dan sonra, daha önce yapamadıkları şeyleri yapmaya giriştiler! Vurdular, kırdılar, işkence yaptılar, tecavüz ettiler! Yedi yaşındaki bir çocuğun ağzına silah sokup babasını sordular! Ben babamın yerini bilirdim ama hiçbir şey söylemedim onlara... Babam Lefkoşada'ydı... O kadar dikkatsiz ve kendilerinden o kadar emindiler ki... Birbirlerine isimleriyle hitap ettiler ve ben bunları duydum! Bunlar bir tür "alt-sınıf"tı – IRA'nın şimdiki haline bak... Kuzey İrlanda'da uzlaşma sağlandıktan sonra, İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu'nun militanlarına ne oldu sanıyorsun? Tümü hırsızlığa, uyuşturucu satıcılığına soyundu! Bunlar da öyle yani, bir tür "alt-sınıf" ve ben onları hatırlıyorum..."
Malas konuşacak, konuşacak, konuşacak ve o konuştukça ben sersemleyeceğim, sarsılacağım, röportaj sırasında bunların hiçbiri yüzeye çıkmasa da, tıpkı dipten gelen bir dalga gibi, sonraları, barikattan kuzeye adımımı attığım anda, ateşim varmış gibi beni bir tür titretme tutacak, kulaklarımda bir uğultu olacak... Bu halde, bu enerjiyle eve dönmek istemeyeceğim, Önder alış-veriş merkezine gidip belki bu hal geçer diye bekleyeceğim biraz – burada karşılaştığım bir yeğenim, gözlerimdeki ifadeden korkacak:
"Noldu? Neyin var? Hasta mısın?" diyecek...
Ben "Yok, sadece bir röportajdan gelirim" diyeceğim...
O titremenin geçmesini bekleyeceğim ama olmayacak, geçmeyecek, yavaş yavaş eve, canyoldaşıma döneceğim...
Muratağa-Atlılar-Sandallar'da katledilmiş çocuklar için şöminenin üstüne mumlar yakacağım, saatler boyunca titreyeceğim... Kendimi toparlamam tam altı saatimi alacak...
Canyoldaşım, böylesi hallerime alışkın, onun için bu travmanın geçmesini sabırla bekleyecek... Ben ateşle oyalanırken yanımda oturacak... Bir arkadaşım bir mesaj atacak:
"Hemen gelebilirim!"
Çevremde sevdiklerim bütün bunları anlayışla karşılayacak ve ben bu röportajda yaşadığım travmayı altı saat içinde yavaş yavaş atlatacağım...
Zaten başka seçeneğim de yok: Yazmak için, araştırmak için, yaptığım işin temposunu ilerletmek için depresyonda kalma lüksüm yok! 6 ya da en fazla 12 saatte toparlanıp, kaldığım yerden devam edeceğim... Çünkü henüz anlatılmamış öyküler bitmedi ve Muratağa-Atlılar-Sandallar'da yaşanmış olanlar da bunun bir parçası...


EOKA'nın "Vur Timi"nde olan, İngilizler'e karşı sabotajlar düzenlenmesinde rol alan Dionisis Malas'la röportajımızı, oğlu Stavros Malas, Rumca'dan İngilizce'ye çeviriyor. Malas'la röportajımız şöyle:

SORU: Dionisis Malas... "Malas"ın anlamı nedir?
DİONİSİS MALAS: Yapıcılıkta kullanılan "Mala" var, oradan geliyor... Büyük büyük büyük dedelerimizden geliyor bu ismin kökeni... Çam ağaçlarının "males"ini kesiyordu o – "males" dediğimiz iri dallardır... Bu dallardan aletler üretirmiş... Ona "Malas" diyorlarmış... Baf'tandı, Kambos'tan... Cikko yakınındadır bu köy...

SORU: Doğum tarihin nedir Malas?
DİONİSİS MALAS: 12 Eylül 1939'da doğdum... Babamın adı Stavros, annemin adı Elpida'ydı... Elpida'nın anlamı "Umut"tur... Hem annem, hem de babam aynı köydendiler. 3 kızkardeşim ve bir erkek kardeşim var, yani beş kardeştik... Babam Stavros Malas ormancıydı, annemse ev hanımıydı.

SORU: Kambos'ta çocukluğunuz nasıl geçmişti?
DİONİSİS MALAS: O yıllarda olduğu gibi tepelerde oynuyorduk...

SORU: Çünkü o yıllar zor yıllar olmalıydı, İkinci Dünya Savaşı başladığında doğmuştunuz siz...
DİONİSİS MALAS: Bizim köyün iyi bir ekonomisi vardı, ormandan ötürü...

SORU: Yani ormanda büyüdünüz...
DİONİSİS MALAS: Evet, evet! Babamın peşine takılıyordum ve böylece pek çok Kıbrıslıtürk'le de temasım oluyordu...

SORU: O dönemden ne hatırlıyorsun?
DİONİSİS MALAS: Bizim köyün yanında, ormanın içinde bir başka köy vardı. Ormanın içinde olan tek Kıbrıslıtürk köyüydü o sanırım, Vrodişa'ydı bu... Ben o köydeki herkesle haşır neşir oluyordum, babamdan ötürü... İki isimleri vardı onların. Bir Hristiyan isimleri vardı ki bu gizliydi, bir de Türkçe isimleri vardı.

SORU: Yani bir Linobambaki köyü müydü bu?
DİONİSİS MALAS: Evet, ancak o dönem Linobambaki olduklarını söylemiyorlardı. İki isimleri vardı ama... Bir keresinde ben yedi yaşındaydım, ormanda çalışan bir kadın vardı, o babama gelmiş ve kızının vaftiz babası olmasını istemişti... Babam da "Olmaz, git!" demişti... "Köydeki bütün çocuklar vaftiz edilmiştir, herkes bunu gizliyor" diyordu kadın. Kadının adı Meyrem'di... Yani Maria... Ve babam bana bu kadınla ilgili bir hikaye anlattı. Kambos'ta vaftiz edilmişti bu kadın ve köyden birisi vaftiz babasıydı. Cikko Manastırı'na gitmişlerdi... Meyrem'in babası ona "Meyrem" diyordu, vaftiz babası da, "Gumbare! Onun adı Meyrem değil, Maria'dır" diyordu. "Sori gumbare, tamam, Maria" demişti adam...

SORU: Babanız tam olarak ne iş yapıyordu yani?
DİONİSİS MALAS: Orman bekçisiydi. Hükümet görevlisiydi...

SORU: Kambos'ta mı okula gittiydiniz?
DİONİSİS MALAS: İlkokula Kambos'ta gitmiştim... Sonra da lise yıllarında EOKA'nın isyancıları arasındaydım ve dağlara çıkmıştım!

SORU: Kaç yaşındaydınız o zaman?
DİONİSİS MALAS: 17 yaşındaydım... Henüz liseyi bitirmemiştim, EOKA'daki faaliyetlerim nedeniyle İngiliz ordusu beni "Wanted" listesine (arananlar listesine) koymuştu! Sabotaj aktivitelerim nedeniyle yani...

SORU: EOKA'da ne yapıyordun?
DİONİSİS MALAS: İngilizler'e karşı sabotajlar yapıyorduk... Ben Grivas'ın timindeydim...

STAVROS MALAS: Ancak buna geçmeden önce şunu eklemeliyim: Lefkoşa'daki Pancyprian Cimnasiyo'ya gidiyordu babam... Bu yüzden Lefkoşa'da kalıyordu. EOKA'ya alınmıştı... Sabotaj aktiviteleri yürütmek üzere alınmıştı EOKA'ya ve henüz bir öğrenciydi babam... İngiliz ordusu bunu öğrenince, onu "Arananlar" listesine koymuştu.

SORU: Bu sabotaj aktivitelerinden söz eder misin Malas?
DİONİSİS MALAS: Öğrenciyken "Vur Timleri"ne yardım ediyorduk. Hedeflerin belirlenmesinde veya bunlar hakkında bilgi toplanmasında yardım ediyorduk – veya kullanılacak mühimmatı taşıyorduk timler arasında. Örneğin Ledra Sokağı'nda bir İngiliz askeri yetkilinin vurularak yaralandığı bir olay vardı... Onu vuran kişiye, İki Sütunlu Ev dediğimiz bir evden silahı alarak götürmüştük. Silahı biz götürmüştük, o da alıp kullanmıştı ve bu İngiliz askeri yetkilisini vurmuştu.

SORU: Böylece İngilizler'in "Arananlar" listesine giriverdin!...
DİONİSİS MALAS: İngilizler de bu saldırıları fasilite eden öğrenci grubunu bulmaya çalışıyorlardı, sonuçta buldular kimler olduğunu ve bunlardan biri de bendim...

SORU: Nasıl buldular sizi yani?
DİONİSİS MALAS: Muhbirleri aracılığıyla... Öyle düşünüyorum. Bazı muhbirler vardı...

SORU: Zaten Kıbrıslılar konuşmayı da çok sever ve çoğu zaman da gönüllü olarak "muhbirlik" yapar çoğu, ödenekli değil!...
DİONİSİS MALAS: Bir keresinde Grivas şöyle demişti: "Kıbrıs özgür olduğu zaman, tüm limanlara ve havaalanlarına şöyle bir cümle yazacağım – Kıbrıslılar sır saklayamazlar!" Kıbrıslılar sır saklayamazlar!...
Bu dönemde Kıbrıslıtürkler'e yönelik duygularımız olumsuz değildi...

SORU: Seni EOKA'ya aldıkları ve sana sabotajlar konusunda eğitim verdikleri zaman, Kıbrıslıtürkler'le ilgili herhangi bir şey söylenmiş miydi?
DİONİSİS MALAS: Hayır, hiçbir zaman... Hiçbir zaman Kıbrıslıtürkler'le ilgili bir şey söylenmedi. Ancak kendimizi Kıbrıslıtürk polislerden koruyorduk... Kıbrıslıtürk polisler, İngilizler adına çalıştığı için, onlardan biraz uzak duruyorduk, onların bilgi almasını önlemek için ancak EOKA döneminde Kıbrıslıtürkler'le aktif bir çatışmaya girişmek gibi bir şey sözkonusu değildi... Kıbrıslıtürkler'e yönelik "nefret" duymuyorduk... Bu dönemde İngilizler "auxillary" (yardımcı) polis gücü oluşturup, yoksul insanlar arasından "auxillary polis" yazmışlardı...

SORU: "Auxillary polis"in ezici çoğunluğu, Kıbrıslıtürkler'den oluşuyordu...
DİONİSİS MALAS: Evet.. O dönem İngilizler, Kıbrıslılar'a bir çağrıda bulunarak, "auxillary polis gücü"ne yazılmalarını istemişti. Doğal olarak Kıbrıslırumlar gitmemişti yazılmaya – bu nedenle esas itibarıyla Kıbrıslıtürkler'den oluşan bir yardımcı polis gücü çıkmıştı ortaya... Bir kısım Kıbrıslırum da yazılmıştı ancak bunlar da daha sonra ayrılmışlardı bu polis gücünden... Özellikle kırsal, yoksul kesimlerde yaşayan Kıbrıslıtürkler, İngilizler'e karşı yapılan harekete sempatiyle bakıyorlardı.

SORU: Birkaç örnek verebilir misin Malas? Çünkü bu konular pek konuşulmuyor...
DİONİSİS MALAS: Bir örnek vereyim... Lefke'de EOKA savaşçılarına yardım eden bir Kıbrıslıtürk örneğini vereyim...
Bir EOKA savaşçısı vardı, benim timimdeydi o – bir operasyon yapmıştık ve o gruptan ayrı düşmüş, yolunu kaybetmişti. Bu kişinin adı Nonis Engrafu idi. Engrafu, yolunu kaybetmiş ve Lefke'ye gitmişti yanlışlıkla. Ve elbette İngilizler, her yana onun resimlerini asmışlardı, arananlar listesindeydi çünkü. Engrafu, bir kahvehaneye girmişti – bu kahvehane aslında bir tür kantindi ve İngiliz ordusuna aitti! Kantindeki adam bir Kıbrıslıtürk'tü ve onu resimlerinden tanıdı. Engrafu'ya "Burada ne aran? İngilizler yakalaycak seni!" dedi... Engrafu dehşete düşmüş ve hatta teslim olmayı düşünmüştü! Ancak bu Kıbrıslıtürk ona yardım etti, bir Kıbrıslırum köylüsüyle temas ettirdi kendini. Bu Kıbrıslırum köylü de Pavlos Stokkos isimli bir polis çavuşunu bilgilendirdi – o günlerde çavuştu Stokkos, daha sonra polisin başına geçecekti... Stokkos, Engrafu'yu motosikletiyle kaçırdı oradan ve onu köyden çıkarmayı başardı... Bu bir örnek, ancak hareketlerimize bölgemizdeki köylülerin sempatiyle baktığını görüyordum... Bir keresinde bir sabotajdan dönüyorduk – Pirgo ile Mansuras arasında bir sabotaj düzenlemiştik, bazı İngilizler ölmüştü bu sabotaj sonucu. Sonra gidip ormana saklanmıştık... Vrodişa'nın yakınlarından geçiyorduk daha sonra. O günlerde bu köyde yalnızca Rumca konuşurdu Kıbrıslıtürkler... Bir kamyonun arkasında işten köylerine dönen insanlar vardı. Kendi aralarında bağıra bağıra konuşuyorlardı... Bilirsin, köylüler, özellikle dağlık bölgelerin insanları, bağıra bağıra konuşur!... Aylardan Mayıs'tı, küçük bir derecik bulmuştuk – 6-7 saat koşuşturmuştuk ve bu derecikte yıkanıyorduk. Ben gözcüydüm, diğerleri de yıkanıyordu... Bulunduğumuz yerden yedi metre kadar uzaktaydı yol – kamyonun geldiğini duyunca ötekilere işaret etmiştim ve onlar da kendilerini suya atmışlardı, görünmemek için... Kamyondakiler, "Kopelya!" diyorlardı, "bizim çocuklar" yani, "İngilizleri öldürmüşler!" Neşeliydiler bunu söylerken! Bulunduğumuz yerden 100 metre kadar ileride orman bekçilerine ait bir evcik vardı – orada da bir ormancı vardı... Bu adam Pirgolu'ydu – Kıbrıslırum'du... Adı Thomaidi idi... Ona "Thomaidiiii!" diye bağırmışlardı... "Oğlanlar İngilizler'i öldürmüşler! Beş İngiliz öldürmüşler!"
Karanlık çökünce oraya gidip bu Thomaidi'yi bulmuştuk. Issız bir yoldu bu, Vrodişa'da tek bir kamyon vardı zaten o zamanlar... Şöförü de tanıyordum...
Oraya gittik, Thomaidi bize "Kimsiniz?" diye sordu, "Buradan geçiyorduk" demiştik... O zaman bize "Türkler buradan geçerken bana beş İngiliz'in öldüğünü söyledi" demişti. Biz bunu zaten duymuştuk daha önce!

SORU: Ve İngilizler seni arıyordu...
STAVROS MALAS: Her dönem arıyorlardı... Babamların saklanma yeri Cikko'daydı... Cikko Manastırı yakınlarında birkaç saklanma yerleri vardı... Bu anlattığı olayda, babamlar "üslerine" geri dönüyorlardı, İngilizler de onları arıyordu... Çoğunlukla bulamıyordu İngilizler onları çünkü o günlerde sahip oldukları olanaklarla, bunları ormanda izlemeleri kolay değildi....

SORU: Çünkü bu bir tür "gerilla savaşı"ydı...
STAVROS MALAS: Evet... Gerilla savaşı... Vurursun ve geri çekilirsin!... İngilizler'e karşı sürekli eylem vardı ancak bu eylemler, farklı timler arasında paylaşılırdı... Her zaman aktiftiler ancak timler sırasıyla eylem yaparlardı...

SORU: Grivas'la aynı sığınakta bulunduğunu söyledin röportajın başında... Bundan biraz söz eder misin Malas?
DİONİSİS MALAS: Dört ay süreyle aynı sığınıktaydık... İki tim vardı... Timlerden biri "ikinci hat" dediğimiz, "yedek" timdi... Bu ikinci timin işlevi, ansızın Grivas'ın yeri keşfedilirse, onu korumak ve kaçmasını sağlamaktı. Bir başka tim daha vardı ki, onlar da Grivas'ın sığınağında, onunla birlikte kalıyordu. İki tim arasındaki mesafe, ormanda 15 dakikalık yürüyüş mesafesindeydi...

SORU: Hangi yıldı bu?
DİONİSİS MALAS: 1956 yılıydı...
Timler arasında görev bölümü vardı. Örneğin bir gün bir timden iki kişi giderdi Cikko Manastırı'na, mektupları almak ve öte-beri getirmek için... Ertesi gün öteki timden iki kişi giderdi... Yani iki timi hayatta tutacak tüm bu destek çalışmaları, birlikte yapılırdı. Bir noktada Grivas bulunduğu yerden ayrıldı – bir aylığına bizim timin olduğu yere geldi ve bir çadır kurdu saklandığımız yerin yanına. Bir ay süreyle yanımızda kaldı... Bizim saklandığımız yerden 40 metre kadar uzakta küçük bir çadır kurmuştu...

SORU: Geriye dönüp baktığında ne tür bir insandı Grivas? Yüreğinde ne hissediyorsun?
DİONİSİS MALAS: Sert bir askerdi. Saldırgandı... Fikri sabitti...

SORU: Yani dar kafalı mı demek istiyorsun?
DİONİSİS MALAS: Kendi görüşünde ısrar ederdi... Bir asker olarak işine son derece bağlıydı... Grivas böyleydi... Ani patlamaları olan bir tipti...

SORU: Bir örnek verebilir misin?
DİONİSİS MALAS: "Manyak" sözcüğünü kullanabilirdim ama çok ağır gelirdi bu... Tam o değil yani sözcük... Şöyle izah edeyim: Bir şeyi aklına taktı mı, onu oradan söküp çıkaramazdınız!

SORU: Sizin timle kaldığı dönemde de bu ani patlamalara tanık oldun mu?
DİONİSİS MALAS: Pek çok kereler radyoyu dinlerdi, mesela İngiliz sömürgecilerin komutanı Harding'in söylediklerini dinlerdi – o zaman fena fena bağırmaya başlardı, söver sayardı! Ellerini ayaklarını savura savura söver sayardı! "Boğazını ısıracağım!" falan gibi şeyler söylerdi!

SORU: Belki başlangıçta İngiliz sömürgecilere karşı savaşan EOKA savaşçılarına bazı Kıbrıslıtürkler'in sempatisi vardı – ancak daha sonra İngiliz yönetimi altında çalışan Kıbrıslıtürk polisler EOKA'nın hedefi olunca, bu durum değişti... Bunu nasıl hissettiniz siz?
DİONİSİS MALAS: 1955-56'larda Kıbrıslıtürkler, İngiliz polis gücünün parçasıydılar... Emirlerini İngilizler'den alıyorlardı... 1955'ten beri Kıbrıslıtürkler bu sistemin parçasıydılar yani...

SORU: Evet ama ben bunu sormadım... Ancak önceleri Kıbrıslıtürkler, EOKA'nın hedefi değildi... Ancak daha sonra bazı Kıbrıslıtürk polisler EOKA'nın hedefi olunca, bu duygu değişti... Ben bunu sordum...
DİONİSİS MALAS: EOKA'nın Kıbrıslıtürkler'e karşı bir politikası yoktu... Bazı Kıbrıslıtürk polisler öldürülmüştü – onlar aktif kişilerdi, EOKA'yla ilgili olarak Kıbrıslırumlar'dan bilgi sızdırmaya çalışan kişilerdi bunlar.

SORU: Ve öldürüldüler...
DİONİSİS MALAS: Evet... Ancak "Kıbrıslıtürk" oldukları için değil, EOKA'ya karşı İngilizler için çalıştıkları için öldürülmüşlerdi...

SORU: Hangi yıldı bu mesela?
DİONİSİS MALAS: 1956'da Baf'ta oldu bu... Ancak bu dönemde pek çok Kıbrıslırum polis ve Kıbrıslırum sivil de öldürülmüştü, aynı nedenden ötürü... Tüm bunların İngilizler için çalıştığı varsayılarak öldürülmüşlerdi... Bu konuda pek çok tartışma var tabii... Örneğin bizim timin başı Markos Drakos idi...

SORU: Lefkeli'ydi galiba...
DİONİSİS MALAS: Evet... Çok iyi Türkçe konuşurdu... Her zaman bölgede keşif gezileri yapmayı severdi. İngilizler'e karşı çok aktiftik, sürekli saldırılar düzenliyorduk – timimizi de parçacıklara bölüyorduk ve Markos da bu saldırılara katılıyordu. Böylesi bir operasyondan sonra örneğin bir keresinde X Kıbrıslıtürk'le buluşmasından büyük bir heyecanla söz ettiğini hatırlıyorum... Örneğin bir keresinde Xero'da (Gemikonağı'nda) Markos Drakos, bölgenin İngiliz polis komutanına karşı bir saldırı düzenleyecekti. Polis şefinin aracı çok yakınından geçmişti Markos Drakos'un, buna karşın Markos ona ateş etmemişti çünkü aracın şöförü, onun Lefke'den tanıdığı bir Kıbrıslıtürk'tü. Markos oraya o İngiliz polis şefini öldürmeye gitmişti ama öldürmedi çünkü aracın şöförü tanıdığı bir Kıbrıslıtürk'tü... Geri döndüğünde ona polis şefini neden öldürmediği soruldu. O da, o Kıbrıslıtürk'ün adını vererek, onun şöför koltuğunda olduğunu, bu yüzden operasyonu gerçekleştirmediğini anlattı. Bu Kıbrıslıtürk, Lefkeli'ydi veya Lefke bölgesindendi sanırım çünkü Markos onu tanıyordu... 1955'lerde Volkan vardı, sonra 1957'de TMT ortaya çıktı... TMT çalışmaya başladığı zaman, bazı Kıbrıslıtürkler'in öldürülmüş olmasını, Kıbrıslıtürk toplumunu, Kıbrıslırum toplumuna karşı döndürmek için gerekçe yapmıştı. Özellikle tarlalarda onlar da bazı Kıbrıslırumlar'ı öldürüyordu ancak EOKA buna karşılık vermiyordu. Bu dönemde ben yakalanmıştım, tutukluydum ve Koççinodrimitya'da tutuluyordum...

SORU: Ne zaman yakalanmıştın?
DİONİSİS MALAS: Haziran 1956'da yakalanmıştım. 36 ay boyunca buradaki toplama kampında tutuldum, Koççinodrimitya'da...

SORU: Larnaka'yla ilgili öyküler yazdığım için, oradan biliyorum bunu... Mesela bir Kıbrıslıtürk polisi öldürdüğü zaman EOKA, o dönemde Volkan'ın sloganı "Bire beş" idi... Yani bir Kıbrıslıtürk'e karşılık beş Kıbrıslırum öldüreceklerini söylüyorlardı... Larnaka'da büyük bir olay olmuştu Baf'taki Kıbrıslıtürk polis öldürülünce... Volkan bir bildiri dağıtmıştı, şu Kıbrıslıtürk polis öldürüldü diye... İnsanlar heyecanlanmış, Kıbrıslırumlar'ın dükkanlarına falan saldırmışlardı... Sonra Aylazaro'nun çanları çalmaya başlamış, Aradip ve civar köylerden nacaklar, sopalar, tarlalarda buldukları alet edavatla Larnaka'ya gelmişler ve büyük bir çatışma olmuştu... Bazı Kıbrıslırumlar o gün bıçaklanarak öldürülmüştü – bazı Kıbrıslıtürkler de tutuklanmıştı...Yani EOKA'nın "karşılık" verip vermemesi değil, doğrudan insanların "karşılık" vermesi sözkonusuydu zaten! Yani bu öldürmeler, Kıbrıslıtürkler'le Kıbrıslırumlar arasındaki havayı bozmaya başlamıştı... Ve bu Kıbrıslıtürk polis, EOKA tarafından öldürülmüştü...
DİONİSİS MALAS: Evet, EOKA tarafından öldürülmüştü, hatırlıyorum... Bazı Kıbrıslıtürk polisler öldürüldüğünde, Kıbrıslıtürkler'in Kıbrıslırumlar'a karşı bazı kentlerde saldırı düzenlediğini, köylerde bazı Kıbrıslırumlar'ın öldürüldüğünü hatırlıyorum. Bu öldürülen Kıbrıslırum köylülerin çoğu da, Kıbrıslıtürkler'e güvendiği için, kendilerini koruma ihtiyacı duymayan kişilerdi. Aynı şey Kıbrıslıtürkler'in başına da geldi... EOKA bunu yaptığında... 1958'de başladı EOKA Kıbrıslıtürkler'i programlı biçimde öldürmeye... Volkan ve TMT pek çok Kıbrıslırum öldürdükten sonra, insanlar bağırmaya başlamıştı, "EOKA intikam almalıdır" diye!

SORU: Yani 1958'e kadar EOKA Kıbrıslıtürkler'in öldürülmesi için emir vermedi mi demek istiyorsun?
DİONİSİS MALAS: 1958'e kadar EOKA, Kıbrıslıtürkler'i, milliyetlerinden ötürü aktif biçimde öldürmüyordu... İngilizler adına çalışan Kıbrıslıtürkler ve Kıbrıslırumlar öldürülüyordu EOKA tarafından. Yani hedef, İngilizler'e çalışanlardı... Ancak 1958'de Volkan ve TMT'den ötürü, Kıbrıslırum kamuoyu o kadar güçlüydü ki, EOKA'dan, Kıbrıslıtürkler'e karşı atkif bir şekilde davranmasını talep ediyordu...
Kıbrıslırum kamuoyu, EOKA'nın Volkan ve TMT'nin yaptıklarına karşı yeterli bir şey yapmadığına inanıyordu...

SORU: Yani 1958'de başlıyor...
DİONİSİS MALAS: Evet... Her iki taraftan da öldürülenler, esas olarak köylülerdi... Ve aslında öldürülenler, öteki toplumla iyi ilişkileri olan insanlardı... Kendilerini yeterince korumaksızın örneğin bu Kıbrıslırumlar bir Kıbrıslıtürk köyünden veya bu Kıbrıslıtürkler bir Kıbrıslırum köyünden geçiyordu... Çünkü iyi ilişkileri vardı... Ve bu köylerde bazı kişiler için bu insanlar "iyi" bir hedefti...

SORU: Geriye dönüp baktığında, EOKA şöyle mi diyordu: "Tamam be TMT! Sen bir Kıbrıslırum öldürdün, biz da karşılığında bir Kıbrıslıtürk öldüreceğiz!" Böyle mi diyorlardı? Bu muydu ortam? Nasıldı yani bu işler?
DİONİSİS MALAS: O günlerde Grivas'ın emri şuydu: "Ya durdurursunuz bu işleri, ya da çok insan öldüreceğiz!" Yani bir kişiye karşılık bir kişi öldürmek değildi sözkonusu olan...

SORU: Yani TMT'ye mesajı "Ya durursunuz ya da çok insan öldüreceğiz"di diyorsun...
DİONİSİS MALAS: Evet...Grivas'ın emri buydu... Grivas'ın EOKA'ya emriydi bu.. Bir emirdi ve bir uyarıydı... "Söyleyin kendilerine ya dururlar, ya da çok insan öldüreceğiz" idi... Özünde İngilizler'in oyununu oynuyorlardı! O günlerde ben tutukluydum, biliyorsun, anlattım bunu... Koççinodrimitya'da tutuklu bulunuyordum. Bu emri oradayken duyduğumda çok üzüldüm... Çünkü artık İngilizler'in oyununu oynamaya başladığımızı hissetmiştim...

SORU: Yani "Oyun" kontroldan çıkmıştı!...
DİONİSİS MALAS: Evet! 1956'ya kadar Grivas'ın ana danışmanı Markos Drakos idi... İnanıyorum ki eğer Markos Drakos onun danışmanlığını yapmaya devam edebilmiş olsaydı – biliyorsun öldürüldü Markos Drakos – böyle olmayacaktı... 1957'nin Ocak ayında öldürüldü Markos Drakos. Eğer Markos Drakos hayatta olsaydı ve Grivas'ın danışmanlığına devam edebilmiş olsaydı, bu hatalar yapılmayacaktı...

SORU: Markos Drakos nasıl bir insandı?
DİONİSİS MALAS: İdeolojik olarak oldukça güçlü bir karaktere sahipti. Çok genç olmasına rağmen, politikada oldukça olgun bir değerlendirme ve analiz yeteneğine sahipti...

SORU: Sormak istediğim bir şey daha var... EOKA, İngilizler'e karşı savaşıyordu ancak bağımsızlık değil, Yunanistan'la birleşme istiyorlardı... Hiç kendi aranızda tartıştığınız oldu mu ve şöyle dediğiniz: "Hey! Kıbrıslıtürkler de var! Onlar ne istiyor acaba?" gibi...
DİONİSİS MALAS: O dönem çoğunluk psikolojisi içindeydik ve çoğunluk ne derse o olur diye inanıyorduk... Böylesi tartışmalar siyasi bakımdan eşit iki grup arasında olabilirdi ancak... EOKA'nın başladığı dönem, Kıbrıslıtürkler ayrı bir siyasi grup olarak henüz ortaya çıkmamışlardı... Böyle bir tartışma yoktu yani o dönem...

SORU: Eşiniz Ortodoksiya'nın kardeşi Muskos da EOKA savaşçısıydı ve öldürülmüştü sanırım...
DİONİSİS MALAS: Evet.. Muskos 15 Aralık 1955'te pusuya düşürülerek Soli yakınlarında öldürülmüştü... İngilizler öldürmüştü onu – iki kişiyi de tutuklamışlar ve sonra da onları asmışlardı... Muskos öldürüldüğünde 23 yaşındaydı... Altı kızkardeşi vardı Muskos'un ve tek erkek çocuk oydu ailede. Kiriaku, Maria, Gallisteni, Muskos, Ortodoksiya, Kleopatra ve Fani... Bunlardı kardeşler...

SORU: Hapishanede "özel tutuklu" olarak tutuldunuz...
DİONİSİS MALAS: Evet... Son derece tehlikeli olarak görülüyordum ve kaçabileceğim düşünüldüğünden özel tutukluydum.. Koççinodrimitya'da tutuldum, bir süre Pile'de, bir süre de merkezi hapishanede... Tam 36 ay... Ben hapishanedeyken, bir Kıbrıslıtürk çavuş, bize Afxentiu'nun mezarını gösterdi... Astıklarını hapishane avlusuna gömerdi İngilizler ve biz bilmiyorduk Afxentiu'nun mezarı nerededir. Bu Kıbrıslıtürk çavuş bize "Onu öldürmek cinayetti, çok cesur bir adamdı" demişti... Aynı şeyi Mağusa Boğazı'nda bir berifterosu olan bir Kıbrıslıtürk, babama söylemişti... "Cesur bir adamdı" demişti Afxentiu için...
Mesela hapishanede de yardım ederdi bize Kıbrıslıtürkler... Tutuklandığımda, sorguya alınmıştım... Oradaki sorgucular Kıbrıslıtürkler'di ve bana yardımcı oldular... İngilizler dövüyorlardı, işkence yapıyorlardı – çeviri yapan Kıbrıslıtürkler bana yardımcı oluyorlardı... Başkalarından Kıbrıslıtürkler şöyle yaptı böyle yaptı diye duydum ama sanırım Kıbrıslılar'ın her zaman bir düşmana ihtiyacı vardır... Beni tanımıyordu bu insanlar ve yardımcı oldular... Bazıları daha dostane davranıyordu... Belki köyden tanıyorlardı ailemi... Bilmiyorum ama yardım ettiler bana...
Kimi zaman zayıflara karşı savaşmak insanlara kendini "kahraman" gibi hissettirir!
Bazı Kıbrıslıtürkler veya Kıbrıslırumlar "hain" oldukları gerekçesiyle öldürülmüştü – bunlar neden öldürülmüştü? Çünkü öldürenlerin, öldürme fırsatı geçmişti eline... Bu tür cinayetlere imza atanlar aslında korkaklardı...

SORU: Kıbrıs'ta gerçek bir "savaş" olmadı hiçbir zaman... Hep "kirli" savaşlar oldu... Hala "kirli savaşlar"la uğraşıyoruz Kıbrıs'ta...
DİONİSİS MALAS: Evet... Diyelim bir cephe vardı ama insanlar bu cephede ölmediler, hep cephe gerisinde öldüler, öldürüldüler... Öldürülen Kıbrıslıtürkler veya Kıbrıslırumlar, hep arkadan vuruldular! Cephede öldürülmediler yani... Onları öldürenler de savaşmaktan korkan kişilerdi – yalnızca bunları öldürmekle kendilerini "güçlü" hissedenlerdi...

SORU: Mesela Palekitro'da (Balıkesir) de böyle oldu... Bu katillerin ellerine "öldürme fırsatı" geçti ve beş yaşındaki çocukları öldürdüler! Beş yaşındaki çocuklar!... Muratağa'da da aynı şeyi yaptılar!
DİONİSİS MALAS: Evet... Muratağa konusuna az sonra geleceğim... Londra-Zürih anlaşmalarından sonra Şubat 1959'da serbest bırakıldım... Hapishane müdürü Oxford'tandı, antik Yunanca'da bir anons yapmıştı, tutuklular serbesttir diye... Ve beş dakika içinde 700 tutuklu hapishaneyi boşaltmıştı! Öyle bir gündü yani!...

SORU: 1959 anlaşmaları imzalandığında ne hissetmiştin?
DİONİSİS MALAS: Bir şey için savaşmıştık, elimize geçen neydi sonuçta, emin değildik... Liderlerimizin bir şey söylemesini bekliyorduk...

SORU: 1959'da bu anlaşmalar imzalandı. EOKA ne zaman kapatıldı?
DİONİSİS MALAS: Şubat'tan sonra sanırım Mart ayındaydı, Grivas bize emir verdi, bir bildiri yayınlayarak... "Katkılarınız için teşekkür ederim, siyasi liderlerin ne söyleyeceğini izleyin... Özgür bir ülkede iyi bir yaşamınız olsun" diyordu...

SORU: 1959'dan sonra ne yaptın?
DİONİSİS MALAS: Hayatımı organize etmeye çalıştım... Ortodoksiya'yla 1960'ta evlendik... Lefkoşa'ya yerleştik... Bir bankada çalışıyordum...

SORU: Bankada nasıl çalışabiliyordun?! Pek de sana uygun bir iş gibi gelmiyor anlattıklarına bakılırsa!... Biraz vahşi bir hayatın olmuştu çünkü!...
DİONİSİS MALAS: Altı yıl çalıştım kooperatif bankasında, 1966'ya kadar...

SORU: 1963 olayları çıktığında ne hissettin?
DİONİSİS MALAS: Bu soruya yanıt vermek için 1959'a dönmem lazım... 1959'da bir siyasi hareket oluşturulmuştu – sosyo-politik bir hareketti bu, sol bir gündemi vardı bu hareketin, askeri bir hareket değildi. Adı EDMA idi, yani Birleşik Demokratik Yeniden Canlanma Hareketi'ydi bu... 1959 Mayısı'nda Lefkoşa stadyumunda büyük bir toplantı yapmıştı bu hareket – Grivas bu toplantıya gönderdiği bir bant aracılığıyla hitap etmişti. "Komünist olmakla suçlandık, evet komünistiz ama Hristiyan komünist" demişti Grivas. "Suçlandık" derken, Grivas ve EOKA'yı komünist olma yönünde ilerlemekle suçlayan belli halk kesimlerini kastediyordu Grivas. Bundan birkaç ay sonra, Makarios ile Grivas'ın arası bozulmuştu – bu ilişkinin bozulmasını sağlayan bazı kişiler vardı... Bu sözünü ettiğim siyasi harekete paralel biçimde, bir de askeri teşkilat oluşturulmuştu... Buna "Teşkilat" deniyordu... Bu teşkilatta benim görevim, köyüme geri dönerek, güvenebileceğim insanları toplamak ve bu örgüte katmaktı. Bunu büyük bir gizlilik içinde yapacaktım. Onların işi, eğer gelecekte herhangi bir sorun çıkarsa, Kıbrıslırumlar'ı korumak olacaktı. Bana bu talimatı veren kişiyle tartışmıştım, "Çok dikkatli olmalıyız, iki toplum arasında kan dökmekten kesinlikle kaçınmalıyız, özellikle bir toplumun istencini ötekine dayatmasından kaçınmalıyız" demiştim. Ben aynı şekilde, böylesi bir silahlı grubun, başka herhangi bir siyasi gruba silah aracılığıyla bir şeyler dayatmasına da karşıydım.
1960'ta köyümde beş kişilik bir grup oluşturmuştum, başka herhangi bir şey yapmamıştı bu beş kişi. Yalnızca bir kağıdın üstünde isimleri yazıyordu, bir yerde. Sonra da Lefkoşa'ya yerleşmiştim.
Lefkoşa'ya yerleştiğim zaman, bu kez bu "Teşkilat"ın Lefkoşa şubesine girmiştim. Bize bu "Teşkilat"ta söyledikleri "Eğer Kıbrıslıtürkler saldırırsa, sizin göreviniz Kıbrıslırumlar'ı savunmaktır" idi.

SORU: Bu, Yorgacis'in örgütüydü...
DİONİSİS MALAS: Evet.. Bize silah kullanmak için eğitim veriliyordu... Yazılı materyal da dağıtıyorlardı bize... Bu materyallerin içeriği, kesinlikle anti-komünistti... Bize anti-tank silahı bazuka eğitimi veren Yunan subay, bir noktada "Bu silaha dikkatli bakın, çok önemli bir silahtır" demişti... "Bu silahı Kıbrıslıtürkler'e karşı kullanmayacak olsanız bile, bu silahı kesinlikle komünistlere karşı kullanacaksınız" demişti! Ben de ona yanıt vermiş ve "Eğer bize bir iç savaşta kullanmak üzere silah eğitimi veriyorsanız, ben hemen buradan ayrılıyorum" demiştim. "İdeolojiler için silahlarla değil, düşüncelerle mücadele edilir" demiştim ona. Ve gerçekten de bir süre "Teşkilat"tan ayrıldım... "Teşkilat"tan ayrıldıktan sonra bu konuyu Makarios'la da konuşmuştuk. Makarios bana "Teşkilat'a geri dönmelisin, böylece orada neler olup bittiğini bana aktarabilesin" demişti... Bu "Teşkilat"taki rütbem yüzbaşı idi. Çatışmalar başlamadan önceki bazı faaliyetler, bir şeylerin pişirildiği yönünde beni kuşkulandırmıştı...

SORU: Bir örnek verebilir misin?
DİONİSİS MALAS: Özellikle, Kıbrıslıtürk'lerin mahallelerine silahsız devriye olarak gönderiliyorduk mesela. Yaya olarak gönderiliyorduk buralara. Silahsız olduğumuz için başımıza bir şey gelme olasılığı yüksekti... Benim kuşkum da şuydu: Bu insanlar bizi yem olarak kullanıyorlardı, çatışmaların başlaması için, böylece kendileri bu alana girebilecekti... Makarios'a da söylüyordum bu kuşkularımı... Makarios Anayasa'da 13 maddelik değişiklikleri hazırlarken, eğer bunu başarabilirse, politikadan ayrılma kararlılığındaydı.

SORU: Neden ayrılmak istiyordu politikadan?
DİONİSİS MALAS: Artık kendisine ihtiyaç kalmadığına inanıyordu. Ona göre artık rolü bitmişti... İngiltere'nin Kıbrıs Büyükelçisi Clark, Makarios henüz bu 13 maddelik değişikliği açıklamadan önce, onu ziyaret etmişti. Clark, Kıbrıslıtürkler'in çatışmaya hazırlandığını ve gettolar yaratmaya hazırlandıklarını söylemişti Makarios'a – bu da, nüfusun bir bölümünün bir bölgeden başka bir bölgeye aktarılacağı anlamına geliyordu. Clark, Makarios'a ayrıca, daha büyük çaplı bir operasyona Türkiye'nin de katılabileceğini, adanın bir bölümünün alınarak, tüm Kıbrıslıtürk nüfusun buraya taşınacağını ve bu bölgedeki Kıbrıslırumlar'ın da oradan kovulacağını anlatmıştı... Ve Clark, "Büyük olasılık o bölgede bir de devlet kuracaklar" demişti. Clark'ın görüşü, bunu yapmaya çalışsalar bile, bunun ekonomik olarak hayatta kalabilecek bir oluşum olamayacağıydı...

SORU: Clark'ın söyledikleri çıktı yani!...
DİONİSİS MALAS: Evet... Bu dönem İngilizler, Makarios'u, bu 13 maddelik değişiklik önerilerini açıklaması için teşvik ettikleri bir dönemdi... Çünkü İngilizler'e göre, bu öneriler çıkmazın aşılması için aklı başında önerilerdi... Bu söylediklerim, 1963 yazında oluyordu... Ben Makarios'u uyarmıştım. "Eğer bir şey olursa ve çatışma çıkarsa, Kıbrıslırumlar'ı koruması için sakın ola bu "Teşkilat"ın yeteneklerine güvenme" demiştim. Kapasiteleri buna yetmezdi...

SORU: Yani "Teşkilat", EOKA'ya benzemiyordu diyorsun...
DİONİSİS MALAS: EOKA gibi örgütlü değildi – EOKA'dan daha büyüktü ama daha açık bir örgütlenmeydi bu... "Gizli bir teşkilat" değildi EOKA gibi... "Teşkilat", daha çok askeri bir kavrama dayalı olarak örgütlenmişti, bir gerilla örgütü değildi. Mesela "Teşkilat"ta askeri rütbeler vardı, falan yani...

SORU: Yani bir tür "Özel Kuvvet"ti, "Teşkilat"...
DİONİSİS MALAS: Evet... Ancak çok açıktı, çok insan vardı "Teşkilat"ta... Makarios'a "Bu Teşkilat'a güvenme" dediğimde, "Hayır, onlara güvenmiyorum... Onlar yalnızca para harcamak için oradadırlar" demişti...

SORU: "Anti-komünist" bir "Teşkilat" yani...
DİONİSİS MALAS: Haklısın, komünizme karşı savaşmak üzere Amerikalılar tarafından para veriliyordu bu "Teşkilat"a. Makarios bunu bilmiyordu önceleri, sonraları Amerikalılar'dan öğrenmişti!

SORU: Yani parayı alan Yorgacis'ti!...
DİONİSİS MALAS: Evet, evet! Yorgacis'ti... "Teşkilat"ın başında Yorgacis ve Tassos vardı... Ve Kleridis... Makarios, "Bu örgütte üç lider olmalıdır" demişti... Kleridis'i Makarios koydu oraya... Çünkü Makarios, bu "Teşkilat"ın tek bir lideri olmaması gerektiğine inanıyordu... Bu "Teşkilat", Yorgacis tarafından kurulmuştu. Onun yardımcısı da Tassos idi... Makarios, bir lider daha olması gerektiğini düşünmüş ve Kleridis'i bu "Teşkilat"a atamıştı! Çünkü Kleridis'i daha sonra, kendi yerine geçecek kişi olarak düşünüyordu... Kendi yerine geçmek üzere Klerides'in adını ortaya koyacaktı...
Makarios, Kıbrıslırumlar'ın savunması için "Teşkilat"a güvenmediğini söylüyordu bana... 1963'ün Kasım ayında, Makarios bana "Yunan hükümetinden bana güvence verildi, Türkiye Kıbrıs'ta bir hareket yapacak olursa, askeri güç kullanacaklar, özellikle donanmayı kullanarak kuzey Kıbrıs sularında devriye gezecekler, Türkiye'nin kuzeyden çıkarma yapmasını önlemek için" demişti...
13 maddelik Anayasa değişiklik önerilerini ortaya koyunca Makarios, Lefkoşa yakınlarında bir yerlerde çatışmalar çıkmıştı... Deftera'da özellikle... Ufak tefek olaylar çıktığında, Makarios bu yerleri Dr. Küçük'le birlikte ziyaret ederek, ortalığı yatıştırmaya çalışıyordu... Makarios, Dr. Küçük'le bir köye gidiyordu diyelim, orada "Tamam, herşey tamam" diyorlardı ancak ertesi günü bir başka köyde olay çıkıyordu... Her iki taraftan buu olayları çıkaran insanlar olduğuna inanıyorum...
19 Aralık 1963'e geldik böylece... Ermu Caddesi'nde bir Kıbrıslıtürk kadın öldürülmüştü o gün...

SORU: 21 Aralık mı demek istiyorsun?
DİONİSİS MALAS: Hayır, 19 Aralık'tı tarih... O gece, Makarios'taydık ailemle birlikte... Gece saat 10 gibi oradan ayrılmıştık... Ve o gece Başkanlık Sarayı'na ait araçlardan biri götürüyordu bizi evimize... Polis radyosundan bu olayın meydana geldiğini duydum. Eve gittiğimizde "Teşkilat" beni arayarak, adamlarımı toplamam ve Neapolis'e (Yenişehir) gitmem için talimat vermişti. Bisikletle gitmiştim oraya... Bisikletle dolaşıp adamlarıma buluşma noktasına gitmelerini söyledim... Ve o gece boyunca beklemede kalmıştık... Kıbrıslıtürkler'in de benzer biçimde beklemede olduğunu farketmiştim.
Öldürülen Kıbrıslıtürk kadının cenazesinden sonra, Cuma akşamı bize bir talimat verilmiş ve orayı terketmemiz istenmişti... Neopolis'ten ayrılmamız ve işimizin başına, normal hayatımıza dönmemiz yönünde talimat verilmişti. Evime dönmüş, yatmıştım çünkü çok yorgundum. Ama beni uyandırdılar, Danglis Sokağı'nda bir aracın yakılmış olduğunu söylediler. Ben de onlara "Bir araç yakılmışsa, bu benim sorunum değil ki!" dedim. Aracın yakıldığına ilişkin bu söylenenlerden bir süre sonra, Trafik Merkezi civarında ateş edilmekte olduğunu bildirdiler. Adamlarımı toplayıp Aydemet (Kermiya) yöresinden geçtim, Trafik Merkezi'ne doğru gidiyordum. Buraya yaklaşırken ateş edildiğini duydum, sanırım Aspava denen binadan ateş ediliyordu. Orada bir de araç vardı, polis lambası yanan bir araç... Aspava'ya yaklaştığımızda, aracımızın şöförüne hızlanmasını söyledim, polis aracını geçerken, sivil bir aracın da orada olduğunu gördüm, kapıları açıktı bu aracın. Polis aracının da kapıları açıktı. Araçların yanında ölü insanların yattığını gördüm... Böylece buluşma noktamıza gittik, ekibimizin başı da gelmişti oraya. Kıbrıslırum'du, adı Ehtoras idi, şimdi öldü... Telefona giderek bazı talimatlar verdi, el sallayarak bana durmamı, bir şey söyleyeceğini işart etti. Telefon konuşması bitince bana dönerek "Pis bir koku çıkıyor, bu akşam birileri bir şey pişiriyor" dedi. "Ne oldu?" dedim ona. "Ateş açıldığını duyunca oradan geçtik, orada bir polis bulduk... Bu polis, motosikletinin arkasında bir nacak taşıyan bir sivili durdurmuş. Polis durdurunca bu Kıbrıslıtürk sivil şahıs, "Ben Gönyeli'ye ağaç kesmeye gittiydim, şimdi de evime dönüyorum" demiş. Polis bu kişiyle konuşurken, bir başka araç geliyormuş, Ford Prefect imiş bu araç. İçinde altı tane genç Kıbrıslıtürk varmış aracın. Bu araçtaki Kıbrıslıtürk gençler, polise herhangi bir biçimde hesap vermeyi reddetmiş. Polis onları araçtan indirip vücutlarını yoklamaya başlamış... Sonra da polis, tüm bu gençleri vurarak öldürmüş... Yani bu Kıbrıslırum polis, altısını birden vurarak öldürmüş..."

SORU: Kimdi bu polis? Neden böyle bir şey yaptıydı?
DİONİSİS MALAS: Onu tanıyorum...

SORU: Lefkoşalı mıydı? "Teşkilat"ta mıydı bu adam?
DİONİSİS MALAS: Yorgacis'in adamıydı bu polis... Daha önce de EOKA'dan üç kişiyi öldürmüştü bu polis. 1962'de öldürmüştü onları, Mari yöresinde öldürmüştü onları...

SORU: Hangi köydendi bu adam?
DİONİSİS MALAS: Emin değilim ama Baf'tandı galiba...

SORU: Hayatta mıdır bu polis?
DİONİSİS MALAS: Kıbrıs'ı terkederek Güney Afrika'ya gitti... Şimdilerde 75-78 yaşlarında olmalı... Hala hayatta mıdır, bilmiyorum... Ancak 1964'te Kıbrıs'ı terkederek Güney Afrika'ya gitti...

SORU: Rolcüğünü oynadı ve adayı terketti demek...
DİONİSİS MALAS: Evet, evet! Ben bizim timin başındaki kişiye sormuştum, "Bu adam nerededir?" diye. O da bana "Ayrıldı adadan" demişti... Sonradan duyduğumuz bir şey daha vardı... O gün orada o Kıbrıslıtürkler'i vurduktan sonra, kendi polis arabasını da bırakmış orada ve Vuno'ya (Taşkent) gitmiş... Sonra da Kaymaklı'ya gitmiş ve öyle geri gelmiş...
Bu olay, çatışmaları tetiklemişti... O noktadan sonra, kendimizi savunma ihtiyacı hissetmiştik ve bize silah gönderilmesini talep etmiştik. Çünkü silahsızdık...

SORU: Silahınız yoktu yani...
DİONİSİS MALAS: Yoktu silahımız...

SORU: Peki, banyo olayıyla ilgili ne biliyorsun Malas?
DİONİSİS MALAS: Bilmiyorum bir şey... O bölgenin denetimi Yorgacis'te değildi, bizim kontrolümüzde de değildi. Tasos Marku'nun denetimindeydi o bölge... Mesela Çağlayan bölgesi, Lissaridis'in denetimindeydi, Yorgacis'in değil... Tasos Marku, dürüst bir askerdi – böyle bir şey yapmazdı... Tasos Marku'nun işi, Gönyeli ile Lefkoşa arasındaki yolu kesmekti... Tek misyonu bu idi...

SORU: Niçin Lissaridis'in kendi ordusu vardı?
DİONİSİS MALAS: Boşlukta böyle şeyler yaparlar işte!... Kıbrıs böyle...

SORU: Samson'un da ordusu vardı...
DİONİSİS MALAS: Samson, Regis bölgesinde otururdu başına bir çapıt bağlayıp ve mikrofonla bağırırdı!

SORU: Fotoğrafları var Kaymaklı'da çekilmiş, elinde Türk bayrağı, arkasında Kıbrıslıtürk esirler...
DİONİSİS MALAS: Türkler kaçtıktan sonra girdi Kaymaklı'ya...

SORU: Kaymaklı'dan bazı Kıbrıslıtürkler'i esir aldı, onları bir okula götürdü – Cikko Okulu deniyordu bu okula – Cikko Manastırı araziyi bağışladığı için böyle deniyordu okula. Sonra bu tutuklular, Lefkoşa'da Cikko'nun binasına götürülmüş. Burada insanlar tacize uğramışlar... Samson onları okula kadar götürmüş, sonra Lissaridis'in adamları devralmış bu tutukluları... Lissaridis'in timi taciz etmiş... Şimdi Kaymaklı'dan kayıplar vardır ve Cineplex civarında arıyorlar onları...
DİONİSİS MALAS: Şu anda bulunduğumuz bölgeye yakındır Cineplex... Strovulos bölgesi yani...

SORU: Kimdi yani sorumlu bunlardan?
DİONİSİS MALAS: Bilmiyorum... Bu konuyu bilmiyorum... Biz Cumartesi sabaha kadar silahsızdık... 21 Aralık 1963'te bulunduğumuz noktayı terketmemiz istenmişti. Adamlarım terkediyordu ve ben de bir arkadaşımla sona kalmıştım ve onunla birlikte arabayla ayrıldım oradan... Neapolis (Yenişehir) ile Kaymaklı'yı bağlayan yolda bir lokanta vardı – orada çok sayıda araba vardı... Bunların Kıbrıslıtürkler'in örgütünden olduğunu anlamıştım. Evime giderken, silahlı Kıbrıslırumlar'a rastladım. Bana "Çatışmalar devam ediyor" dediler. O zaman gerisin geri Neapolis'e (Yenişehir) döndüm. Yolda giderken bana ateş açılmıştı... O zaman lokantanın önünden geçersem kesin beni öldürürler diye düşündüm, daha şimdiden bu kadar çok ateş ediyorlarsa!... Bir arkadaş daha bulmuştum ve onunla gittik Neapolis'e (Yenişehir). Neapolis'e varınca merkezi aradım ve o yolu kesmelerini, bu yolun çok tehlikeli olduğunu söyledim. Onların yanıtı ise "Bir şey olmaz, merak etme!" olmuştu...
Toplanma yerine adamlarım da gelmişti, silah göndersinler diye çağrı yapıyorduk sürekli çünkü silahsızdık ve bize ateş açılmaktaydı. Pazar günü boyunca "Bize silah gönderin" dedik, merkezin bize yanıtı ise "Silahlar yoldadır, geliyor" idi... Ancak Pazar günü bir noktada merkezdekiler ağız değiştirdiler ve "Makarios size silah göndermemize izin vermiyor" demeye başladılar!... O zaman Makarios'a telefon ettim! Ona "Kıbrıslıtürkler'in hayatını kurtarmak istiyorsun, anlıyorum ancak önce bizim hayatımızı kurtarsan?" dedim! Makarios'un bana yanıtı ise "Bendeki bütün silahları gönderdim, hatta Saray Muhafızları'nın silahlarını bile gönderdim!" olmuştu, "özellikle Neapolis'e, size gönderdim" demişti bana. Ama bu silahlar hiçbir zaman elimize geçmemişti... Bu silahlar, daha sonra Makarios'u öldürmek için kullanılacaktı...
Biz Neapolis'te (Yenişehir) beklerken, aramızdan bir kişiye bir telefon gelmişti ve ona "Merak etme, herşey yakında bitecek, askeri bir hükümet işe el koyacak, Makarios devrilecek" demişlerdi... Lissaridis bunu biliyor... Yani Lissaridis, Makarios'u devirme planları yapıldığını biliyor... 1974'teki darbe planının aynısını yapmışlardı yani... Aynı plandı...
24 Aralık'ta TURDİK yani Kıbrıs'taki Türk ordusu, kampından dışarıya çıkmıştı... Gönyeli'den çıkarak Hamit Mandrez'e (Hamitköy) doğru ilerliyorlardı. Yunan alayı ELDİK ise bizden yardım istemişti, TURDİK'in hareketlerini izlemek üzere... Ben ise ELDİK'le irtibat halindeydim, TURDİK'in hareketleri konusunda... Ben, Türk alayının hareketlerini izleyip, Yunan alayına bildiriyordum o tarihte... 25 Aralık Noel günü, ELDİK'e artık TURDİK'in hareketlerini göremediğimi bildirdim... Çünkü karanlık oluyordu, TURDİK kamp kurduğu yerin çevresine hendekler kazıyordu – yani bir tür savunma hattı hazırlıyorlardı, Hamit Mandrez'deydiler (Hamitköy)... Böylece kendi üssüme yani Neapolis'e (Yenişehir) döndüm. Döndüğümde bütün adamlarım oradaydı, "Neler oluyor?" dedim. "Geri çekilmemiz için emir aldık" dediler. "Çünkü TURDİK harekete geçiyor" dediler. Ben "Eğer biz geri çekilirsek, burada korumamız gereken insanlara ne olacak?" dedim. "Bizim kaçtığımızı görünce panikleyecekler, evlerinden çıkacaklar, Kıbrıslıtürkler de isterlerse, o zaman onları öldürecekler" dedim. "Bu emri kim verdi?" diye sordum. "Yorgacis verdi" dediler. "Ben TURDİK'i şu ana kadar izliyordum, öyle bir niyetleri yok, hendek kazıyorlar... Saldırı modunda değiller, savunma hattı oluşturuyorlar" dedim. Ancak emir böyleydi ve geri çekilmeye başladık... Uranios Yuannidis'in babasının evine kadar gittik. Uranios Yuannidis, biliyorsun DİSİ'den eskiden Eğitim Bakanı idi... Uranios'un babasının adı Yuannidis idi... O da bize "Nereye gidiyorsunuz?" diye sormuştu. "Geri çekiliyoruz" deyince, karısı ağlamaya başlamıştı! "Hani bizi koruyacaktınız? Siz da giderseniz biz ne yapacağız?" diye ağlıyordu kadın!... Oradaki kişilerden biri, Tassos Papadopulos'a telefon edilmesini önermişti... Tassos'a telefon ettiğimizde, hala orada olmamıza çok şaşırmıştı! "Hala orada mısınız yani? Kurtarabilen canını kurtarsın!" demişti!... Ve telefonu kapatmıştı!
Kleridis'e de telefon etmiştik oradan... O da, "Merak etmeyin, herşey bitti, zaten ateş-kes anlaşması imzaladık!" demişti... "Size kim söyledi saldırı altında olduğunuzu, kaçmanızı ve canınızı kurtarmanızı?" diye sormuştu! Bazılarımız, yani ne olup bittiğini biraz kavrayan bazılarımız Trahonas (Kızılbaş) bölgesine doğru geri çekildik, oradaki bir eve... Bir komando vardı orada, iki ekibin başındaydı... Aslında o liderliğe karşı ne tür bir hareket yapabileceğimizi konuşmaya başlamıştık, yani Tassos ve Yorgacis ekibine karşı...
Aslında gerçekte merkeze de gittik yani, onlarla cepheleşmeye gitmiştik... Ancak çevremiz silahlı kişilerle tümüyle çevrilmişti. Bir şey yapamayacağımızı anladık... Böylece ben Makarios'la ve onun yanında bulunan ailemle görüşmeye gitmiştim...
Makarios, Başkanlık Sarayı'ndaydı, piskobosluk binasında değil – çünkü toplantılar yapıyorlardı – Türkiye'nin işgal tehdidi hakkındaydı bu toplantılar. İngilizler ona Türkiye'nin böyle bir hareket yapmasını önlemiş oldukları güvencesini verdikten sonra, Makarios piskobosluk binasına sabah saat 4'te dönmüştü nihayet... Durum o kadar gergindi ki, ona neler olup bittiği konusunda konuşacak fırsatı bulamamıştım.
Ancak anlıyordum ve hissediyordum ki birşeyler pişiriliyordu... Bazı insanlar olay yaratmak için hareket ediyordu. Ancak durum o kadar hızlı kontrolden çıktı ki, o zaman bir şey yapmak istemiş olsaydım dahi, bu durumun nedenleriyle değil, sonuçlarıyla karşı karşıya kalacaktım. "Teşkilat"ta, bir yüzbaşı olarak kalmaya devam etmiştim... Neapolis (Yenişehir) bölgesinin sorumlusuydum 1964'e kadar.
Şunu söyleyeyim: Cumhurbaşkanlığı sarayından Neapolis'e (Yenişehir) gönderilen silahların saklanmış olduğu yer, bir yıl sonra bulunmuştu. Bu silahların bir kısmı bulunmuştu... Ancak silahların saklandığı yer bulununca, Yorgacis, bu silahları değiştirmişti... Yani sözde bu silahları iade ettiler ancak "iade" ettikleri başka silahlardı. Yani Makarios'un sarayından bize gönderilmek üzere çıkarılan silahlar, hiçbir zaman iade edilmedi... Yerine başka silahlar verildi. 1963'te Makarios'un sarayından çıkarılan silahlar, 1970'te Makarios'a karşı suikast girişiminde kullanılan silahlar oldu...
Burada duralım istersen – bundan sonra EOKA-B'nin gelişimi var ve bu çok daha uzun bir öyküdür...

SORU: Zaman içinde EOKA-B'yle ilgili de konuşuruz... Ancak şimdi Muratağa'ya geçmek istiyorum... Bölgede çiftliğin olduğunu söylemiştin...
DİONİSİS MALAS: Bir çiftlik kurmuştum Aysergi'de (Yeni Boğaziçi) - ineklerim vardı... 1964'te kurmuştum bu çiftliği. Ve yavaş yavaş, tüm ailem de buraya gelmişti. Yani karım ve çocuklarımı kastediyorum... 1964'te bu çiftliği kurduktan sonra ailemle buraya yerleşmiştik. 1974'e kadar burada kaldık... Aysergi, karma bir köydü... Bir miktar Kıbrıslıtürk vardı burada. Benim çiftliğim ve evim, köyün dışında idi... Yani köyün içinde değildik... EOKA-B kurulduğu zaman, ben onları izliyordum, onlar hakkında bilgi topluyordum... Makarios bir "özel ekip" oluşturmuştu, EOKA-B'yle başedebilmek için, ben de o ekipteydim... Aysergi (Yeni Boğaziçi), Limbya (Mormenekşe), Milya (Yıldırım), Piperisterona'da (Alaniçi) EOKA-B timleri vardı... Çeşitli köylerde çeşitli EOKA-B timleri vardı ve bunlar birbirine bağlıydı...
Bir noktada, bu timler, Aloa'da (Atlılar) bir evde buluşuyorlardı... Bir Kıbrıslıtürk kadının eviydi bu... Bu ev hala oradadır... Yol üzerinde iki katlı bir evdir, beyaza boyalı...

SORU: Bu kadın nereliydi?
DİONİSİS MALAS: Bilmiyorum... Ancak Mağusa'dan gelmişti bu köye... Aloa'da (Atlılar) bir taverna açmıştı...

SORU: Nasıl bir tavernaydı bu?
DİONİSİS MALAS: Bir tür kahvehaneydi... Yeme içme olurdu orada...

SORU: Ancak Aloa (Atlılar) bir Kıbrıslıtürk köyüydü...
DİONİSİS MALAS: Evet...

SORU: Ve EOKA-B'ciler bu köye gidiyordu diyorsun...
DİONİSİS MALAS: Evet... Evet... Ben çok merak ediyordum, köydeki insanlar bir kadının burada bir taverna kurmasına nasıl olur da itiraz etmezdi... Aloa'daki (Atlılar) insanlar çiftçilikle uğraşırdı. Ben bunun nedenini merak ediyordum... Benim tahminim, bu kadın Türk istihbarat servislerine çalışıyordu herhalde ve belli bir misyonu vardı orada – belki bu yüzden köylüler onun varlığına itiraz etmiyordu.
1974'te 15 Temmuz'da darbe olunca, EOKA-B beni aramaya başlamıştı, bu yüzden Aysergi'deki (Yeni Boğaziçi) evimden ayrılmıştım. Aysergi'ye (Yeni Boğaziçi) geri döndüğümde, köydeki erkeklerin tutuklandığını ve esir alındığını, kadınların ise köyde kaldığını öğrenmiştim... Ancak bu EOKA-B'cilerin her akşam oraya gittiğini ve kadınlara tecavüz ettiğini öğrenmiştim... Bunu öğrendiğim zaman, Aysergi'deki (Yeni Boğaziçi) kahvehaneye gittim... Bazı EOKA-B'ciler orada oturuyordu, onlarla neden böyle bir şey yaptıkları konusunda kavgaya tutuşmuştum...

SORU: Bu EOKA-B'ciler Piyi (Alaniçi) köyünden miydiler?
DİONİSİS MALAS: Karışıktılar...

SORU: Piyi (Alaniçi) köyünden EOKA-B'cilerin dışında başka hangi köylerden vardı?
DİONİSİS MALAS: Aysergi (Yeni Boğaziçi), Limya (Mormenekşe) ve Milya'dan (Yıldırım) da vardı...

SORU: Yani dört köydendiler...
DİONİSİS MALAS: Evet...

SORU: Muratağa-Atlılar-Sandallar'a (Maratha-Aloa-Sandallaris) giden bu EOKA-B ekipleri kaç kişiydiler?
DİONİSİS MALAS: Belki 30 kişi kadar vardılar...

SORU: Bu bölgede EOKA-B güçlü müydü?
DİONİSİS MALAS: Güçlüydü ama o kadar da değil yani... Bu dönemde...

SORU: Ben ayrıca Piperisterona (Alaniçi) muhtarının evinin, EOKA-B'nin merkezi olduğunu duydum...
DİONİSİS MALAS: Belki öyleydi... Bilmiyorum... Neyse, Aysergi (Yeni Boğaziçi) kahvesinde EOKA-B'cilerle ben kavga ettikten sonra, bunlar gidip başka EOKA-B'cilere haber verdiler ve beni bulmak için peşime düştüler. O gece köyden ayrıldım...

SORU: Hangi geceydi bu?
DİONİSİS MALAS: 29 Temmuz'da gelmiştim köye, 1 Ağustos'ta da ayrılmıştım köyden... Sonra da 14 Ağustos'ta geri döndüm köye...

SORU: Ancak seninle daha önceki konuşmamızda, "İncisini Kaybeden İstiridyeler"i okuduğunu ve tarihin yanlış olduğunu, katliamın 14 Ağustos'ta değil, 13 Ağustos gecesi olduğunu söylemiştin...
DİONİSİS MALAS: Belki öyle dedim ama Muratağa-Atlılar-Sandallar'da (Maratha-Aloa-Sandallaris) olanlar 14 Ağustos'ta olmuştu... Ben köye 14 Ağustos'ta dönmüştüm... 14 Ağustos'ta ailemi alıp kaçmaya gelmiştim çünkü Türkler hareket halindeydi...
14 Ağustos'ta evimizi terkettik ve Xilotimbu'ya gittik, ailemi oraya yerleştirdikten sonra, geri dönmek istedim... Köye geri dönerken, aynı bölgeden bir arkadaşıma rastladım. Milyalı'ydı (Yıldırım) bu adam. Köye dönmek istediğimi duyunca, buna karşı çıktı ve "Sakın gitme çünkü dün gece EOKA-B'ciler Muratağa-Atlılar-Sandallar'da (Maratha-Aloa-Sandallaris) bulunan Türkleri öldürdüler" dedi. "Eğer geri dönersen ve seni bulurlarsa, seni de öldürecekler" dedi bana.
Babam ona dönerek "Onları öldürdüklerini sen nerden bilin?" diye sordu. O tanıdığımız adam da şöyle dedi:
"Dün gece Yipsu'ya (Akova) gidiyordum Piyi'den (Alaniçi) ve Muratağa-Atlılar-Sandallar'dan (Maratha-Aloa-Sandallaris) geçtim" dedi. Köyüne gidebilmek için yol o şekildeydi ki önce aşağı doğru inmesi, sonra yukarı çıkması gerekiyordu... "Üç köyün ortalarında bir yerdeydim ki, tüm insanları topladıklarını gördüm, tek bir bölgeye toplamışlardı onları... Bu üç köyden çıktıktan sonra, yolun dönemeç yaptığı bir noktada ihtiyaç molası vermiştim... Arabayı durdurup aşağıya indiğimde bağırışmalar duydum, çığlıklar duydum ve ateş edildiğini duydum... Böylece anladım o köylüleri öldürdüklerini... Bugün oradan yeniden geçtim, tüm kapılar, pencereler açıktı, hiç kimseyi görmedim ortada... Onları öldürdüklerini anladım" dedi bize.

SORU: O zaman sen ne yaptın?
DİONİSİS MALAS: Tüm bunları duyduktan sonra elbette gitmedim köyüme, tehlikeliydi bu çünkü... Ancak neden bu katliamı yaptıkları konusunda kendi yorumum şudur: Köylerde yaptıkları tecavüzler nedeniyle, Türk askerinin ilerlediğini görünce, tüm bu insanların ağzını kapatmak istediler ve tüm insanları öldürdüler. Bu benim yorumumdur, neden yaptıkları konusunda...

SORU: Şimdi Yeni Boğaziçi'nde yaşayan Reşat Bergen'in bana aktardığına göre, sen bir kişiyi görmüşsün ertesi gün yolda... Ve bu EOKA-B'ci de sana "Bölgeyi temizledik" demiş. Ve sen de çok öfkelenmişsin... Ve ona "Anlamıyor musun? Şimdi de onlar, başka bölgelerde bunun intikamını alacaklar" demişsin. Reşat Bergen'e böyle anlatmışsın bu karşılaşmayı...
DİONİSİS MALAS: Ertesi gün değildi bu, daha sonraydı... Belki de bir yıl sonraydı... Bu EOKA-B'cilerden birisinin babasıyla karşılaşmıştım... Ona "Şu 'kahraman'ın babası mısın sen?" demiştim... Alaycı biçimde sormuştum bunu ona... O da bana "Evet onun babasıyım" demişti... "Bölgeyi temizlediler" demişti bana bu adam... Ben de ona "Evet, siz bölgeyi Türkler'den temizlediniz... Türkler de daha sonra intikam almak için pek çok insanı temizledi... Geride kalanlar ise ağlıyor şimdi" demiştim. O da bana "Eh, bırak ağlasınlar!" demişti!... Çünkü bu olaydan sonradır ki Türkler, Aşşa'da (Paşaköy) çok sayıda insan öldürmüştü, Palekitro'da (Balıkesir) da... Muratağa (Maratha) hakkında bildiğim bunlar yani...

SORU: Ancak Sandallar köyünün çobanından da dinledim ben, bir mağaradan izlemişti olup biteni, köye ateş ederek gelmiş dört Kıbrıslırum ve onlar bu katliamı yapmış dediydi... İddiası buydu...
DİONİSİS MALAS: Belki daha fazlaydılar... Belki 6 kişiydiler, belki de 10 kişi... Kimse bilmiyor bunu... Ancak kesin olan en az dört kişinin Piyi (Alaniçi) köyünden olmasıydı. Şirosunu kullandıkları kişi şu anda Baf'tadır, ben ona sordum bunları... "Geldiler ve evimden şiromu aldılar" dedi bana.

SORU: Sandallar'daki çoban, Hasan Hüseyin Kuzuli de anlattı bunu bana... Şironun sahibinin, bu işin parçası olmayı reddettiğini söyledi... Ancak şiroyu aldılar demişti...
DİONİSİS MALAS: Evet... Olan buydu... Önce Piyi (Alaniçi) köyünden bir şiro götürmüşlerdi oraya...

SORU: Yani insanları öldürmeden önce, şiroyu mu götürdüler oraya?
DİONİSİS MALAS: Önce Piyi'den (Alaniçi) bir şiro götürmüşlerdi ancak bu şiro çalışmamıştı... O zaman Milya'dan (Yıldırım) başka bir şiro getirdiler. Ve bu şiroyu kullanarak çukur kazdılar ve gömdüler insanları...
İkinci şironun sahibi, yani Milya'dan olan adam, şiroyla ne yapacağını bilmiyordu. Ona, "Bu askeri bir operasyonun parçasıdır" demişlerdi ona. Oraya gidip de ne olduğunu görünce ve kendisinden ne yapmasını istediklerini anlayınca, kaçtı adam! Şiroyu bıraktı orada ve kaçtı adam, şiroyu alıp kullandılar kendileri...
Bizim çiftlikte çalışan yaşlı bir adam vardı – bu insanlar Aysergi'den (Yeni Boğaziçi) kaçamamıştı... Türkler, bu çukurları kazmaya ve genç insanların cesetleri ortaya çıkmaya başlayınca, insanlar ağlamaya başlamıştı... Genç bir Türk subay, saçlarını yoluyordu gördükleri karşısında... Bizim çiftlikte çalışan bu yaşlı adamı da götürmüştüler oraya görsün diye ve Türk subay ona işaret etmişti, oradan ayrılsın diye... Ve bu yaşlı Kıbrılsırum ve yanındaki kişi, oradan ayrıldıktan sonra üç gün boyunca Mazera bölgesindeki ovalarda saklandılar, başlarına bir şey gelmesinden korkmuşlardı...

SORU: Muratağa-Atlılar-Sandallar'daki toplu mezarlara iki Kıbrıslırum'un da gömüldüğünü söyleyen birilerini bulduk... Boğazlarında haç varmış... Onların Kıbrıslırum olduğunu biliyorlarmış...
DİONİSİS MALAS: Makridis'in oğlu olabilir bir tanesi...

SORU: Kayıp mıdır bu söylediğin kişi?
DİONİSİS MALAS: Evet...

SORU: Hangi köydendir? Piyi'den (Alaniçi) midir?
DİONİSİS MALAS: Lefkonuk'tandır (Geçitkale).

SORU: EOKA-B'den miydi bu söylediğin kişi?
DİONİSİS MALAS: Hayır, EOKA-B'ye karşıydı... Kasap bir arkadaşım, bir gece Aysergi'de (Yeni Boğaziçi) bir evden iki insan cesedi çıkardıklarını gördüğünü söylemişti bana... Bu cesetlerden birinin ben olduğum sanılmıştı önce ve "Bu iki cesetten biri Malas'ın cesedidir" denmişti... Bir başka arkadaşım da bana Ayios Yeorgios Spatharigu adlı köyünde (Ötüken) kendisinin değil ama başkalarının, EOKA-B faşistlerinin iki Kıbrıslırum'u bir ovaya götürüp vurduklarını ve öldürdüklerini gördüğünü anlatmıştı... Şimdi bulmacanın eksik parçaları yerli yerine oturuyor... Bu iki kişi 14 Ağustos'tan önce öldürülmüştü...

SORU: Peki ya Makridis'in oğlu?
DİONİSİS MALAS: Bunu duyduğumda, bir tanesinin Makridis'in oğlu olduğundan kuşkulandım... Lefkonuklu Makridis'in oğlu yani... Makridis'in oğlu askerdi, yaralanmıştı ve EOKA-B'ciler gidip onu Mağusa'da yaralı olarak yattığı hastaneden almışlardı...

SORU: Komünist miydi yani Makridis'in oğlu?
DİONİSİS MALAS: Komünist değildi... Babası sağcıydı, Kleridis'le birlikteydi... Ancak EOKA-B'ye karşıydı...

SORU: EOKA-B'ye karşı olduğu için gidip onu yaralı halde hastaneden aldı EOKA-B'ciler yani...
STAVROS MALAS: Evet... Ben de bunları yaşadım... EOKA-B asla Türkler'le savaşa katılmadı... Savaş devam ederken, bunlar 15 Temmuz'dan önce yapamadıkları şeyleri yapmakla meşguldüler! Hiçbir zaman Türkler'le savaşa katılmadılar! Korkaktı bunlar... Yalnızca etrafta dolaşıp insanları tehdit ediyorlar, öldürüyorlardı...

SORU: Muratağa-Atlılar-Sandallar'a (Maratha-Aloa-Sandallaris) giden ve katliamı yapanlardan en az dört tanesi Piyi (Alaniçi) köyündendi dedin... Bir tanesi Leymosun'da din dersi veriyor çocuklara şimdi... Öğretmenlik yapıyor yani... Bir tanesi tesisatçılık yapıyor... Öteki ikisini bilmiyorum henüz ne yapıyor...
DİONİSİS MALAS: Çobandırlar...

SORU: Nerede yaşarlar şimdi?
DİONİSİS MALAS: Piskobu'da yaşarlar...

SORU: Piyililer (Alaniçi) Piskobu'ya mı yerleştirildiler?
DİONİSİS MALAS: Sanırım bu insanlardan birinin oğlu, yazda ölmüştü... İsimlerinden emin değilim...

SORU: Şu anda katillerin ismini sormuyorum, yazmıyorum da... Bazan ilk harflerini yazabilirim, o kadar... Çünkü bu, başka bir süreç gerektirir ve buna iki toplumun bu insanları ne yapacağız diye birlikte karar vermesi gerekir... Onları yargılayacak mıyız? Mahkemeye mi vereceğiz? Af mı edeceğiz? Çıkıp toplumların önününde itirafta bulunmalarını ve bildiklerini anlatmalarını mı isteyeceğiz Güney Afrika'da olduğu gibi? Ancak tüm bunlar için, bu konuda iki toplum olarak bir anlaşmaya varmamız gerekir... Şu anda isim sormuyorum ve yazmıyorum yani...
DİONİSİS MALAS: Evet... Ben Yenağralı (Nergislili) bir Kıbrıslıtürk'ün ailesini arıyorum... 1963'te öldürülmüştü bu adam... Bu adam hakkında tek bildiğim, altı tane kızı vardı... Tüccarlık ya da bezirganlık yapıyordu bu adam... Yenağra'dan geliyordu... Onu öldüreni tanıyorum çünkü... Parası için öldürmüşlerdi bu adamı... Ben onu korumaya çalışmıştım... Öldürüldüğü gün, sabahleyin onu korumaya çalışmıştım... Ancak ikindi vakti yine aynı yerden geçti...

SORU: Onu nasıl korumuştun? Onunla birlikte mi gitmiştin?
DİONİSİS MALAS: Hayır, hayır... Geçmemesi gereken tali bir yoldan gidiyordu... Adam pazara gidiyor, tavuk, yumurta gibi şeyler alıyor ve gidip bunları başka yerlerde satıyordu... Bana "Acelem olduğu için bu yolu kullanmak isterim" demişti... Üzerinde de çok para vardı... Ben onu yokladığımda görmüştüm parayı ve "Parama dokunma çünkü altı tane kızım var" demişti... Ona, "Sana ve üstündeki hiçbir şeye dokanmayacağım, kaygılanma" demiştim... "Ama bu yoldan geçme, bu senin için çok tehlikeli bir şeydir" demiştim... "Normal yollardan git, bütün insanların geçtiği barikatlardan geç" diye uyarmıştım onu...

SORU: Ne zaman olduydu bu olay?
DİONİSİS MALAS: Mayıs 1964'te... Ben onu sabah giderken görmüş ve uyarmıştım ancak akşamüstü, adam aynı yoldan dönerken onu yakaladılar ve parasını almak için onu öldürdüler...

SORU: Onu öldürenler nereliydi?
DİONİSİS MALAS: Onu öldürenler Lefkoşalı'ydı... Lefkoşa'da öldürdüler adamı... Olay Lefkoşa'da oldu yani...

SORU: Yani Yenağra'da (Nergisli) olmadı bu olay... Lefkoşa'da oldu... Hangi bölgede?
DİONİSİS MALAS: Kaymaklı'da oldu... Kaymaklı bölgesinden geçiyordu adam...

Muratağa-Atlılar-Sandallar'a ilişkin resmi belgelerde neler var?

Muratağa-Atlılar-Sandallar'a ilişkin resmi belgelerde neler var?
1939 doğumlu Muratağalı Cemaliye Hasan'la ilgili elde ettiğimiz bilgilere göre, oniki çocuk annesiydi...
Muratağa'dan emekli öğretmen Hasan Nihat, Cemaliye Hasan'ın dosyasına da giren ve resmi belgelere geçen tanıklığında şunları söylüyordu:
*** Muratağa 120 nüfuslu bir Kıbrıslıtürk köyüdür, doğusunda Atlılar ve Sandallar vardır ki bunlar da Kıbrıslıtürk köyleridir. Batısı'nda ise Alaniçi yani Piyiperisterona vardır ki bu büyük bir Kıbrıslırum köyüdür
*** 20 Temmuz 1974'ten sonra Alaniçi'nden (Piperisterona) silahlı bazı Kıbrıslırumlar Muratağa'ya geldiler. Bunların kimisi yaya, kimileri de iki otobüsle geldiler.
*** Onların bazılarını tanıyordum. Tanıdıklarım arasında 25 yaşındaki çiftçi P., 35 yaşındaki çiftçi P., 23 yaşındaki şöför S. ve 23 yaşındaki şöför L. vardı.
*** Çoğu köylümüz gibi biz de evimize saklandık... Ancak kapı çalınınca açtık. Karşımdaki P. bana tüm ailemle köy meydanına gitmemi söyledi. Bunu yaptık
*** Köy meydanında toplanan tüm Kıbrıslıtürkler, iki otobüse doldurularak Alaniçi (Piperisterona) ilkokuluna götürüldüler. Az sonra Sandallar'dan Kıbrıslıtürk köylüler de buraya getirildi.
*** Güneş battıktan sonra tüm kadın ve çocuklar gerisin geri köylerine götürüldüler, erkekler geceyi bu ilkokulda geçirdiler.
*** 21 Temmuz 1974'te de bazı yaşlı adamlar köye geri götürüldü. Bunlar arasında kardeşim Kemal Mustafa da vardı. Aynı gün öğleden sonra Atlılar'dan tüm Kıbrıslıtürk erkekler bulunduğumuz ilkokula getirildi.
*** 21 Temmuz akşamı otobüslere doldurularak Karakol'daki (Karaolos) Kıbrıslırum Milli Muhafız Ordusu kampına götrüldük ve başka köylerden getirilmiş Kıbrıslıtürkler'le birlikte büyükçe bir ambara konduk.
*** Bundan bir hafta sonra beş yaşlı kişiyi ayırarak onları köye götüreceklerini söylediler... Bir hafta sonra, başka yaşlı Kıbrıslıtürkler'le birlikte bu ayırdıkları kişiler köye geri gönderildi.
*** Köye döndüğüm zaman köyde sefil bir yaşam olduğunu gördüm. Silahlı Kıbrıslırumlar, köy meydanındaki küçük bir kahvehanede toplanmışlar yiyip içiyorlar, gece gündüz zaman zaman havaya ateş açıyorlar, Kıbrıslıtürk kadınları ve küçük kızları zorla evlerinden alarak kahvehaneye getiriyor ve onlara tecavüz ediyorlardı.
*** 10 Ağustos 1974'te veya o civarda Kızıl Haç ve Birleşmiş Milletler'den iki kamyon köye gelerek Mehmet Hasan Tavukçu'yu aldılar. Tavukçu hasta idi, onu Mağusa'daki Türk Hastanesi'ne götürdüler.
*** Köyde durum giderek kötüleşiyordu, kadınlar sürekli devam eden tecavüzlerden şikayetçi idiler. Yapılabilecek pek bir şey yoktu. 14 Ağustos'ta ise çok ateş açıldı. Piperisterona'dan (Alaniçi) silahlı bazı Kıbrıslırumlar, Muratağa'ya yaklaşıyorlardı, biz de saklanabileceğimiz yerlere saklandık. Saklandığım yerden Kıbrıslıtürk kadınların ve çocukların ağlamalarını ve çığlıklarını, silah seslerini duyuyordum.
*** Türk ordusu buraya gelinceye kadar ben ve ailem saklandık. Saklandığımız yerden çıktığımızda kardeşim ve ailesi ve birkaç kişi dışında köydeki tüm Kıbrıslıtürkler'in kayıp olduğunu anladık. Komşu köylerde bu kayıpları aradık ancak onları bulamadık. Muratağa ve Sandallar'dan toplam 89 kişi kayıptı.
(Bu röportaj 18 Aralık 2006 ile 8 Ocak 2007 tarihleri arasında Yenidüzen gazetesinde "Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler" başlıklı yazı dizimde tefrika halinde yayımlandı – Sevgül Uludağ.)