Fazil Onder whose grave is still "missing"…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
On the 31st of May 2016, our friend Ilker Salih in London goes to the Hackney Cypriot Association in order to meet the best friend of his father, Kamil Ahmet… Ilker, makes an interview with him and sends me what he writes…
Here is what Ilker Salih wrote:
"Fazil Onder, victim of the separatists…
Kamil Ahmet was my father Irfan Salih's best friend. Kamil was born in Chamlikeuy near Lefke (Kalochorio). Like his best friend Irfan, Kamil moved to Nicosia at a very young age. It was here where he would grow up and make friends with individuals who worked tirelessly for workers' rights and Fazil Onder would be one of them.
Fazil Onder was born in Omorphita in 1926. He finished primary school but was unable to attend secondary school for financial reasons. At a young age, he started working in a saddle shop as an apprentice with his brother Cemal. When he learned the job, he founded his own saddle shop with someone called Ahmet.
In 1949, he became member of various labour unions, including the Pancyprian Federation of Labour PEO. He started working at the Cyprus Turkish Education Club (TEK) in 1951. Ahmet Malyo, Dervish Ali Kavazoglu, Mehmet Edisson and Onder had created this group in order to educate themselves in politics, economy, and ideology. They started listening to Moscow and Sofia radios and reading Turkish media. They read everything they could find and spread socialism through the TEK club. Later they published a newspaper called Inkilapchi (Revolutionary). Onder was the president and Ahmet Sadi and Kavazoglu were the columnists of the newspaper.
The newspaper supported the friendship of Greek and Turkish Cypriots. After its fifteenth issue, it was shut down as a threat to the British colonial rule.
On the day of Onder's murder, Kamil was visiting Terzi Abdurahman in his tailor's shop which was only round the corner from Fazil's shop. This old lady came by with a pram and the noticeable thing about the pram was that it was full of fruit and vegetables she purchased. The lady had explained to Kamil that a communist had been shot in front of the Ayia Sofia mosque. A sense of horror came into Kamil's mind as he wondered who it could be and immediately ran to the scene. Apparently an attempted attack on Fazil Onder in his shop by gun fire failed and Onder gave chase after the attacker with one of his knifes he used as a tool. What he didn't know the attacker had an accomplice who managed to stab Onder with his own knife in the back.
Kamil arrived at the scene and to his horror saw Fazil Onder lying on the ground with a knife in his back and the crowd was telling him to keep away. Kamil explained 'Could you imagine my friend was lying there looking up at me and I was threatened to keep back. What was Fazil thinking? I was helpless…"
That scene has haunted Kamil all his life and explained to me that the killer was standing at the corner of the road observing. Minutes later 4 Turkish Cypriot special constables arrived and threw his body into the back of a land rover. It was clear at that point Fazil was still alive. Rumour has it they drove around till he died. Kamil ran back and got on his bike and eventually ended up at the PEO unions office and asked for help in finding Fazil. PEO attended the main Nicosia hospitals but his body was not there. They advised Kamil to keep a low profile and stay indoors for four days. A few hours later leaflets were distributed by the Turkish Cypriot underground "organisation" threatening anyone who attended his funeral.
Kamil Ahmet himself had to leave Cyprus in 1967 due to threats from the underground organisation. He explains to me: 'It's very important that the young of today know what we endured in those difficult years. Fazil Onder was a true socialist and no one could change his beliefs as he was very passionate about his ideologies and a very decent person…'"
I thank Ilker Salih for being so insightful and kind and interviewing a witness to the murder of Fazil Onder…
In fact, where Fazil Onder is buried is still unknown. His funeral had been banned by the underground "organisation" and only a few attended – those who attended are long gone now and his daughter Ayshe Zeytincioghlou still does not know where her father is buried. Sure, we know the cemetery and there are a few graves there and one of them must be Fazil Onder's but which one?
I helped Ayshe and her family to apply to the Cyprus Missing Persons' Committee for finding the remains of her father in one of those few graves of Kaymakli (Omorphita)… She also gave DNA sample but so far there has been no development…
Recently the Turkish Cypriot trade unions held a demonstration in Nicosia together with PEO in order to give the name of "Fazil Onder" to the place where Fazil Onder's shop had been… The Turkish Cypriot police intervened immediately and told the Greek Cypriot trade unionists that they could not demonstrate together with Turkish Cypriots, they did not have "permission" to do that! If they would continue to be part of the demonstration, they would be arrested they were told. So PEO leaders left the scene in order to avoid being arrested by the Turkish Cypriot police. The Turkish Cypriot trade unions and NGOs while protesting the attitude of the police, continued and named the place "Fazil Onder Place"…
Later on the Nicosia Turkish Cypriot Municipality would agree to the naming of this place after Fazil Onder…
Fazil Onder had been killed on the 24th of May 1958… So 57 years after, the regime in the northern part would still hold grudges against him and the likes of him and would send its police to the demonstration to stop Turkish Cypriots and Greek Cypriots from demonstrating together!
In an interview back in 2005, Fazil Onder's only daughter Ayshe had told me what she and her mother had suffered… She had been only one and a half years old when her father had been killed and they had kept that information from her so while growing up as a child, she would always expect her father to come home and bring her a present, a doll… One day, one of her cousins would tell her that her father had been killed and was not coming back and was not bringing her a doll… As a child she would be devastated and would run to her mother to confirm the harsh truth…
"My mother, each time I would ask her about my father, she would start crying…"
So her mother would say little… And Ayshe did not want to upset her mother…
The only thing that remained from her father to her is a pair of shoes that Fazil Onder had made for her – she had shown me those shoes of leather and a book… In 1963, they would become refugees from Omorphita so nothing would remain from her father…
"Everything, all his books, newspapers, articles, everything he had were lost when we became refugees from our home in Omorphita… For many years we lived in different refugee settlements… So the only thing that remains is this pair of shoes…" she had said…
"The only thing I want is to find out which one is my father's grave" she had told me…
I hope that one day we can manage to help effectively so that Ayshe would be able to visit the grave of her father Fazil Onder, trade unionist and journalist, murdered by Turkish Cypriot fascists…
25.6.2016
Photo: Fazıl Önder…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 24th of July 2016, Sunday.
Monday, July 25, 2016
Fazil Onder – ο τάφος του ακόμα «αγνοείται»…
Fazil Onder – ο τάφος του ακόμα «αγνοείται»…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Στις 31 Μαΐου 2016, ο φίλος μας Ilker Salih στο Λονδίνο, πάει στο Κυπριακό Σύνδεσμο στο Hackney για να συναντήσει τον Kamil Ahmet, τον καλύτερο φίλο του πατέρα του… Ο Ilker του παίρνει συνέντευξη και μου στέλνει αυτά που έγραψε…
Αυτά έγραψε ο Ilker Salih:
«Ο Fazil Onder, θύμα των αποσχιστών…
Ο Kamil Ahmet ήταν ο καλύτερος φίλος του πατέρα μου Irfan Salih. Ο Kamil γεννήθηκε στο Chamlikeuy κοντά στη Λεύκα (Καλό Χωριό). Όπως και ο καλύτερος του φίλος Irfan, ο Kamil μετακόμισε στη Λευκωσία σε πολύ νεαρή ηλικία. Ήταν εκεί που μεγάλωσε και έκανε φιλίες με άτομα που εργάζονταν ακούραστα για τα δικαιώματα των εργατών και ο Fazil Onder ήταν ένας από αυτούς.
Ο Fazil Onder γεννήθηκε στην Ομορφίτα το 1926. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο αλλά δεν μπορούσε να φοιτήσει στο γυμνάσιο για οικονομικούς λόγους. Σε πολύ μικρή ηλικία άρχισε να δουλεύει με τον αδελφό του Cemal ως μαθητευόμενος σε κατάστημα με σέλες. Όταν έμαθε τη δουλειά άνοιξε το δικό του κατάστημα με κάποιο που ονομαζόταν Ahmet.
Το 1949 έγινε μέλος διαφόρων εργατικών συνδικάτων, συμπεριλαμβανομένης και της Παγκύπριας Εργατικής Ομοσπονδίας (ΠΕΟ). Το 1951 άρχισε να εργάζεται στη Λέσχη Τουρκοκυπριακής Εκπαίδευσης (ΤΕΚ). Οι Ahmet Malyo, Dervish Ali Kavazoglu, Mehmet Edisson και Onder δημιούργησαν αυτή την ομάδα για να εκπαιδεύσουν τους εαυτούς τους σε θέματα πολιτικής, οικονομίας και ιδεολογίας. Άρχισαν να παρακολουθούν ραδιοφωνικούς σταθμούς από τη Μόσχα και τη Σόφια και διάβαζαν τα τουρκικά μέσα. Διάβαζαν ότι μπορούσαν να βρουν και διέδιδαν τον σοσιαλισμό μέσα από τη λέσχη ΤΕΚ. Αργότερα εξέδιδαν εφημερίδα που ονομαζόταν Inkilapchi (Επαναστάτης). Ο Onder ήταν ο πρόεδρος και οι Ahmet Sadi και Kavazoglu αρθρογράφοι της εφημερίδας.
Η εφημερίδα υποστήριζε τη φιλία Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Μετά τη δέκατη πέμπτη έκδοση της, την έκλεισαν ως απειλή προς τη βρετανική αποικιοκρατία.
Τη μέρα της δολοφονίας του Onder, ο Kamil επισκεπτόταν τον Terzi Abdurahman στο ραφείο του που ήταν πολύ κοντά στο κατάστημα του Fazil. Ήρθε μια ηλικιωμένη κυρία με ένα βρεφικό καροτσάκι και το αξιοσημείωτο ήταν ότι το καροτσάκι ήταν γεμάτο με τα φρούτα και τα λαχανικά που είχε αγοράσει. Η κυρία είχε εξηγήσει στον Kamil ότι ένας αρθρογράφος είχε πυροβοληθεί μπροστά από το τζαμί της Αγίας Σοφίας. Μια αίσθηση τρόμου πέρασε από το μυαλό του Kamil καθώς διερωτήθηκε ποιος μπορεί να ήταν και αμέσως έτρεξε στη σκηνή. Προφανώς η απόπειρα επίθεσης κατά του Fazil Onder στο κατάστημα του με πυροβολισμούς είχε αποτύχει και ο Onder έτρεξε πίσω από αυτόν που του επιτέθηκε με ένα από τα μαχαίρια που χρησιμοποιούσε ως εργαλείο. Αυτό που δεν γνώριζε ήταν ότι αυτός που του επιτέθηκε είχε συνεργό που κατάφερε να μαχαιρώσει στην πλάτη τον Onder με το δικό του μαχαίρι.
Ο Kamil έφτασε στη σκηνή και με φρίκη είδε τον Fazil Onder να κείτεται στο έδαφος με ένα μαχαίρι στην πλάτη του και το πλήθος να του λέει να μείνει μακριά. Ο Kamil εξήγησε «Μπορείς να φανταστείς ότι ο φίλος μου κειτόταν εκεί και με κοίταζε και με απειλούσαν να μείνω μακριά. Τι σκεφτόταν ο Fazil; Ήμουν αβοήθητος…»
Η σκηνή είχε στοιχειώσει τον Kamil σε όλη του τη ζωή και μου εξήγησε ότι ο δολοφόνος στεκόταν στη γωνία του δρόμου και παρακολουθούσε. Μετά από λίγα λεπτά έφτασαν 4 Τουρκοκύπριοι ειδικοί αστυφύλακες και έριξαν το σώμα του στο πίσω μέρος ενός τζιπ. Ήταν ξεκάθαρο ότι εκείνη τη στιγμή ο Fazil ήταν ακόμα ζωντανός. Οι φήμες λένε ότι οδηγούσαν μέχρι να πεθάνει. Ο Kamil έτρεξε πίσω και πήρε το ποδήλατο του και κατέληξε στα γραφεία της ΠΕΟ και ζήτησε βοήθεια για να βρει το Fazil. Η ΠΕΟ πήγε σε όλα τα κύρια νοσοκομεία στη Λευκωσία αλλά το σώμα του δεν ήταν εκεί. Συμβούλεψαν τον Kamil να κρατήσει χαμηλούς τόνους και να μείνει σε εσωτερικούς χώρους για τέσσερεις μέρες. Μετά από λίγες ώρες διανεμήθηκαν φυλλάδια από την τουρκοκυπριακή υπόγεια «οργάνωση» απειλώντας οποιοδήποτε πήγαινε στην κηδεία του.
Ο ίδιος ο Kamil Ahmet έπρεπε να φύγει από την Κύπρο το 1967 λόγω των απειλών από την υπόγεια οργάνωση. Μου εξηγεί: «Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει η νεολαία σήμερα αυτά που υπεστήκαμε εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Ο Fazil Onder ήταν ένας πραγματικός σοσιαλιστής και κανένας δεν μπορούσε να αλλάξει τις πεποιθήσεις του αφού ήταν πολύ παθιασμένος με τις ιδεολογίες του και ένα πολύ αξιοπρεπές άτομο…»»
Ευχαριστώ τον Ilker Salih που είναι τόσο διορατικός και ευγενικός και πήρε συνέντευξη από ένα μάρτυρα στη δολοφονία του Fazil Onder…
Στην πραγματικότητα είναι ακόμα άγνωστο το μέρος όπου είναι θαμμένος ο Fazil Onder. Η κηδεία του είχε απαγορευτεί από την υπόγεια «οργάνωση» και μόνο λίγοι παρευρέθηκαν – εκείνοι που παρευρέθηκαν έχουν πεθάνει από καιρό και η κόρη του Ayshe Zeytincioghlou ακόμα δεν γνωρίζει που είναι θαμμένος ο πατέρας της. Σίγουρα, γνωρίζουμε το νεκροταφείο και υπάρχουν εκεί ορισμένοι τάφοι και ένας από αυτούς πρέπει να ανήκει στον Fazil Onder, αλλά ποιος;
Βοήθησα την Ayshe και την οικογένεια της να αιτηθούν στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων για να βρουν τα οστά του πατέρα της σε ένα από εκείνους τους λίγους τάφους του Καϊμακλιού (Ομορφίτα)… Έδωσε επίσης δείγμα DNA αλλά μέχρι στιγμής δεν υπήρχαν εξελίξεις…
Πρόσφατα οι τουρκοκυπριακές συντεχνίες έκαναν διαδήλωση στη Λευκωσία μαζί με την ΠΕΟ για να δώσουν το όνομα του Fazil Onder στο μέρος όπου ήταν το κατάστημα του Fazil Onder… Η τουρκοκυπριακή αστυνομία αμέσως παρέμβηκε και είπε στους Ελληνοκύπριους συνδικαλιστές ότι δεν μπορούσαν να διαδηλώσουν μαζί με τους Τουρκοκύπριους, ότι δεν είχαν «άδεια» για να το πράξουν! Τους είπαν ότι αν συνέχιζαν να είναι μέρος της διαδήλωσης θα συλλαμβάνονταν. Έτσι οι ηγέτες της ΠΕΟ έφυγαν από το σημείο για να αποφύγουν τη σύλληψη από την τουρκοκυπριακή αστυνομία. Οι Τουρκοκυπριακές συντεχνίες και οι ΜΚΟ διαμαρτυρόμενοι για τη στάση της αστυνομίας, συνέχισαν και ονόμασαν το σημείο «Πλατεία Fazil Onder»…
Αργότερα ο Τουρκοκυπριακός Δήμος Λευκωσίας συμφώνησε να ονομάσει το σημείο αυτό Fazil Onder…
Ο Fazil Onder είχε σκοτωθεί στις 24 Μαΐου 1958… Έτσι μετά από 57 χρόνια το καθεστώς στο βόρειο μέρος ακόμα να κρατά κακίες έναντι του και ατόμων όπως αυτός και στέλνει την αστυνομία του στη διαδήλωση για να σταματήσει τους Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους από του να διαδηλώσουν μαζί!
Σε μια συνέντευξη το 2005, η Ayshe, η μοναδική κόρη του Fazil Onder μου είχε πει όσα υπέφεραν αυτή και η μητέρα της… Ήταν μόλις ενάμιση χρονών όταν σκοτώθηκε ο πατέρας της και κράτησαν μυστική την πληροφορία αυτή έτσι ενώ μεγάλωνε ως παιδί, πάντοτε περίμενε τον πατέρα της να έρθει στο σπίτι και να της φέρει ένα δώρο, μια κούκλα… Μια μέρα ένας από τους ξαδέλφους της της είπε ότι ο πατέρας της είχε σκοτωθεί και ότι δεν θα ερχόταν πίσω και δεν θα της έφερνε μια κούκλα… Ως παιδί ήταν σε απόγνωση και έτρεξε στη μητέρα της για να επιβεβαιώσει την σκληρή αλήθεια…
«Η μητέρα μου, κάθε φορά που τη ρωτούσα για τον πατέρα μου, άρχιζε να κλαίει…»
Έτσι η μητέρα της έλεγε λίγα πράγματα… Και η Ayshe δεν ήθελε να αναστατώνει τη μητέρα της…
Το μόνο πράγμα που της απέμεινε από τον πατέρα της είναι ένα ζευγάρι παπούτσια που είχε φτιάξει ο Fazil Onder για αυτήν – μου είχε δείξει εκείνα τα δερμάτινα παπούτσια και ένα βιβλίο… Το 1963 έγιναν πρόσφυγες στην Ομορφίτα, έτσι τίποτε δεν απέμεινε από τον πατέρα της…
«Τα πάντα, όλα του τα βιβλία, οι εφημερίδες, τα άρθρα, όλα που είχε χάθηκαν όταν γίναμε πρόσφυγες από το σπίτι μας στην Ομορφίτα… Για πολλά χρόνια ζήσαμε σε διάφορους προσφυγικούς οικισμούς… Έτσι το μόνο πράγμα που μένει είναι αυτό το ζευγάρι παπούτσια…» είχε πει…
«Το μόνο πράγμα που θέλω είναι να βρω ποιος είναι ο τάφος του πατέρα μου» μου είχε πει…
Ελπίζω ότι μια μέρα θα καταφέρουμε να βοηθήσουμε αποτελεσματικά έτσι ώστε η Ayshe να μπορεί να επισκέπτεται τον τάφο του πατέρα της Fazil Onder, συνδικαλιστή και δημοσιογράφου, που δολοφονήθηκε από τους Τουρκοκύπριους φασίστες…
Photo: Fazıl Önder…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 24th of July 2016, Sunday.
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Στις 31 Μαΐου 2016, ο φίλος μας Ilker Salih στο Λονδίνο, πάει στο Κυπριακό Σύνδεσμο στο Hackney για να συναντήσει τον Kamil Ahmet, τον καλύτερο φίλο του πατέρα του… Ο Ilker του παίρνει συνέντευξη και μου στέλνει αυτά που έγραψε…
Αυτά έγραψε ο Ilker Salih:
«Ο Fazil Onder, θύμα των αποσχιστών…
Ο Kamil Ahmet ήταν ο καλύτερος φίλος του πατέρα μου Irfan Salih. Ο Kamil γεννήθηκε στο Chamlikeuy κοντά στη Λεύκα (Καλό Χωριό). Όπως και ο καλύτερος του φίλος Irfan, ο Kamil μετακόμισε στη Λευκωσία σε πολύ νεαρή ηλικία. Ήταν εκεί που μεγάλωσε και έκανε φιλίες με άτομα που εργάζονταν ακούραστα για τα δικαιώματα των εργατών και ο Fazil Onder ήταν ένας από αυτούς.
Ο Fazil Onder γεννήθηκε στην Ομορφίτα το 1926. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο αλλά δεν μπορούσε να φοιτήσει στο γυμνάσιο για οικονομικούς λόγους. Σε πολύ μικρή ηλικία άρχισε να δουλεύει με τον αδελφό του Cemal ως μαθητευόμενος σε κατάστημα με σέλες. Όταν έμαθε τη δουλειά άνοιξε το δικό του κατάστημα με κάποιο που ονομαζόταν Ahmet.
Το 1949 έγινε μέλος διαφόρων εργατικών συνδικάτων, συμπεριλαμβανομένης και της Παγκύπριας Εργατικής Ομοσπονδίας (ΠΕΟ). Το 1951 άρχισε να εργάζεται στη Λέσχη Τουρκοκυπριακής Εκπαίδευσης (ΤΕΚ). Οι Ahmet Malyo, Dervish Ali Kavazoglu, Mehmet Edisson και Onder δημιούργησαν αυτή την ομάδα για να εκπαιδεύσουν τους εαυτούς τους σε θέματα πολιτικής, οικονομίας και ιδεολογίας. Άρχισαν να παρακολουθούν ραδιοφωνικούς σταθμούς από τη Μόσχα και τη Σόφια και διάβαζαν τα τουρκικά μέσα. Διάβαζαν ότι μπορούσαν να βρουν και διέδιδαν τον σοσιαλισμό μέσα από τη λέσχη ΤΕΚ. Αργότερα εξέδιδαν εφημερίδα που ονομαζόταν Inkilapchi (Επαναστάτης). Ο Onder ήταν ο πρόεδρος και οι Ahmet Sadi και Kavazoglu αρθρογράφοι της εφημερίδας.
Η εφημερίδα υποστήριζε τη φιλία Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Μετά τη δέκατη πέμπτη έκδοση της, την έκλεισαν ως απειλή προς τη βρετανική αποικιοκρατία.
Τη μέρα της δολοφονίας του Onder, ο Kamil επισκεπτόταν τον Terzi Abdurahman στο ραφείο του που ήταν πολύ κοντά στο κατάστημα του Fazil. Ήρθε μια ηλικιωμένη κυρία με ένα βρεφικό καροτσάκι και το αξιοσημείωτο ήταν ότι το καροτσάκι ήταν γεμάτο με τα φρούτα και τα λαχανικά που είχε αγοράσει. Η κυρία είχε εξηγήσει στον Kamil ότι ένας αρθρογράφος είχε πυροβοληθεί μπροστά από το τζαμί της Αγίας Σοφίας. Μια αίσθηση τρόμου πέρασε από το μυαλό του Kamil καθώς διερωτήθηκε ποιος μπορεί να ήταν και αμέσως έτρεξε στη σκηνή. Προφανώς η απόπειρα επίθεσης κατά του Fazil Onder στο κατάστημα του με πυροβολισμούς είχε αποτύχει και ο Onder έτρεξε πίσω από αυτόν που του επιτέθηκε με ένα από τα μαχαίρια που χρησιμοποιούσε ως εργαλείο. Αυτό που δεν γνώριζε ήταν ότι αυτός που του επιτέθηκε είχε συνεργό που κατάφερε να μαχαιρώσει στην πλάτη τον Onder με το δικό του μαχαίρι.
Ο Kamil έφτασε στη σκηνή και με φρίκη είδε τον Fazil Onder να κείτεται στο έδαφος με ένα μαχαίρι στην πλάτη του και το πλήθος να του λέει να μείνει μακριά. Ο Kamil εξήγησε «Μπορείς να φανταστείς ότι ο φίλος μου κειτόταν εκεί και με κοίταζε και με απειλούσαν να μείνω μακριά. Τι σκεφτόταν ο Fazil; Ήμουν αβοήθητος…»
Η σκηνή είχε στοιχειώσει τον Kamil σε όλη του τη ζωή και μου εξήγησε ότι ο δολοφόνος στεκόταν στη γωνία του δρόμου και παρακολουθούσε. Μετά από λίγα λεπτά έφτασαν 4 Τουρκοκύπριοι ειδικοί αστυφύλακες και έριξαν το σώμα του στο πίσω μέρος ενός τζιπ. Ήταν ξεκάθαρο ότι εκείνη τη στιγμή ο Fazil ήταν ακόμα ζωντανός. Οι φήμες λένε ότι οδηγούσαν μέχρι να πεθάνει. Ο Kamil έτρεξε πίσω και πήρε το ποδήλατο του και κατέληξε στα γραφεία της ΠΕΟ και ζήτησε βοήθεια για να βρει το Fazil. Η ΠΕΟ πήγε σε όλα τα κύρια νοσοκομεία στη Λευκωσία αλλά το σώμα του δεν ήταν εκεί. Συμβούλεψαν τον Kamil να κρατήσει χαμηλούς τόνους και να μείνει σε εσωτερικούς χώρους για τέσσερεις μέρες. Μετά από λίγες ώρες διανεμήθηκαν φυλλάδια από την τουρκοκυπριακή υπόγεια «οργάνωση» απειλώντας οποιοδήποτε πήγαινε στην κηδεία του.
Ο ίδιος ο Kamil Ahmet έπρεπε να φύγει από την Κύπρο το 1967 λόγω των απειλών από την υπόγεια οργάνωση. Μου εξηγεί: «Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει η νεολαία σήμερα αυτά που υπεστήκαμε εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Ο Fazil Onder ήταν ένας πραγματικός σοσιαλιστής και κανένας δεν μπορούσε να αλλάξει τις πεποιθήσεις του αφού ήταν πολύ παθιασμένος με τις ιδεολογίες του και ένα πολύ αξιοπρεπές άτομο…»»
Ευχαριστώ τον Ilker Salih που είναι τόσο διορατικός και ευγενικός και πήρε συνέντευξη από ένα μάρτυρα στη δολοφονία του Fazil Onder…
Στην πραγματικότητα είναι ακόμα άγνωστο το μέρος όπου είναι θαμμένος ο Fazil Onder. Η κηδεία του είχε απαγορευτεί από την υπόγεια «οργάνωση» και μόνο λίγοι παρευρέθηκαν – εκείνοι που παρευρέθηκαν έχουν πεθάνει από καιρό και η κόρη του Ayshe Zeytincioghlou ακόμα δεν γνωρίζει που είναι θαμμένος ο πατέρας της. Σίγουρα, γνωρίζουμε το νεκροταφείο και υπάρχουν εκεί ορισμένοι τάφοι και ένας από αυτούς πρέπει να ανήκει στον Fazil Onder, αλλά ποιος;
Βοήθησα την Ayshe και την οικογένεια της να αιτηθούν στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων για να βρουν τα οστά του πατέρα της σε ένα από εκείνους τους λίγους τάφους του Καϊμακλιού (Ομορφίτα)… Έδωσε επίσης δείγμα DNA αλλά μέχρι στιγμής δεν υπήρχαν εξελίξεις…
Πρόσφατα οι τουρκοκυπριακές συντεχνίες έκαναν διαδήλωση στη Λευκωσία μαζί με την ΠΕΟ για να δώσουν το όνομα του Fazil Onder στο μέρος όπου ήταν το κατάστημα του Fazil Onder… Η τουρκοκυπριακή αστυνομία αμέσως παρέμβηκε και είπε στους Ελληνοκύπριους συνδικαλιστές ότι δεν μπορούσαν να διαδηλώσουν μαζί με τους Τουρκοκύπριους, ότι δεν είχαν «άδεια» για να το πράξουν! Τους είπαν ότι αν συνέχιζαν να είναι μέρος της διαδήλωσης θα συλλαμβάνονταν. Έτσι οι ηγέτες της ΠΕΟ έφυγαν από το σημείο για να αποφύγουν τη σύλληψη από την τουρκοκυπριακή αστυνομία. Οι Τουρκοκυπριακές συντεχνίες και οι ΜΚΟ διαμαρτυρόμενοι για τη στάση της αστυνομίας, συνέχισαν και ονόμασαν το σημείο «Πλατεία Fazil Onder»…
Αργότερα ο Τουρκοκυπριακός Δήμος Λευκωσίας συμφώνησε να ονομάσει το σημείο αυτό Fazil Onder…
Ο Fazil Onder είχε σκοτωθεί στις 24 Μαΐου 1958… Έτσι μετά από 57 χρόνια το καθεστώς στο βόρειο μέρος ακόμα να κρατά κακίες έναντι του και ατόμων όπως αυτός και στέλνει την αστυνομία του στη διαδήλωση για να σταματήσει τους Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους από του να διαδηλώσουν μαζί!
Σε μια συνέντευξη το 2005, η Ayshe, η μοναδική κόρη του Fazil Onder μου είχε πει όσα υπέφεραν αυτή και η μητέρα της… Ήταν μόλις ενάμιση χρονών όταν σκοτώθηκε ο πατέρας της και κράτησαν μυστική την πληροφορία αυτή έτσι ενώ μεγάλωνε ως παιδί, πάντοτε περίμενε τον πατέρα της να έρθει στο σπίτι και να της φέρει ένα δώρο, μια κούκλα… Μια μέρα ένας από τους ξαδέλφους της της είπε ότι ο πατέρας της είχε σκοτωθεί και ότι δεν θα ερχόταν πίσω και δεν θα της έφερνε μια κούκλα… Ως παιδί ήταν σε απόγνωση και έτρεξε στη μητέρα της για να επιβεβαιώσει την σκληρή αλήθεια…
«Η μητέρα μου, κάθε φορά που τη ρωτούσα για τον πατέρα μου, άρχιζε να κλαίει…»
Έτσι η μητέρα της έλεγε λίγα πράγματα… Και η Ayshe δεν ήθελε να αναστατώνει τη μητέρα της…
Το μόνο πράγμα που της απέμεινε από τον πατέρα της είναι ένα ζευγάρι παπούτσια που είχε φτιάξει ο Fazil Onder για αυτήν – μου είχε δείξει εκείνα τα δερμάτινα παπούτσια και ένα βιβλίο… Το 1963 έγιναν πρόσφυγες στην Ομορφίτα, έτσι τίποτε δεν απέμεινε από τον πατέρα της…
«Τα πάντα, όλα του τα βιβλία, οι εφημερίδες, τα άρθρα, όλα που είχε χάθηκαν όταν γίναμε πρόσφυγες από το σπίτι μας στην Ομορφίτα… Για πολλά χρόνια ζήσαμε σε διάφορους προσφυγικούς οικισμούς… Έτσι το μόνο πράγμα που μένει είναι αυτό το ζευγάρι παπούτσια…» είχε πει…
«Το μόνο πράγμα που θέλω είναι να βρω ποιος είναι ο τάφος του πατέρα μου» μου είχε πει…
Ελπίζω ότι μια μέρα θα καταφέρουμε να βοηθήσουμε αποτελεσματικά έτσι ώστε η Ayshe να μπορεί να επισκέπτεται τον τάφο του πατέρα της Fazil Onder, συνδικαλιστή και δημοσιογράφου, που δολοφονήθηκε από τους Τουρκοκύπριους φασίστες…
Photo: Fazıl Önder…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 24th of July 2016, Sunday.
Monday, July 18, 2016
Καλά νέα από τη Μόρα…
Καλά νέα από τη Μόρα…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Έρχονται καλά νέα από τη Μόρα: Έχουν βρεθεί τα οστά τεσσάρων Ελληνοκυπρίων σε ένα μέρος που είχαμε δείξει μαζί με ένα μάρτυρα στους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων τον Ιανουάριο του 2016… Οι εκσκαφές συνεχίζονται και έχουμε επίσης δώσει πληροφορίες για το δρόμο κοντά στο χωράφι… Ο δρόμος αυτός συνδέει την Τύμπου με την Αφάνεια και είχαμε πάει μαζί με ένα μάρτυρα στις 25 Μαΐου 2016 για να δείξουμε που μπορεί να είχαν θαφτεί κάποιοι «αγνοούμενοι» κάτω από το δρόμο…
Κατ' ακρίβεια η διαδικασία είχε ξεκινήσει με τις πληροφορίες από την Κατερίνα Αντωνά, συγγενή «αγνοουμένου» από τη Λάρνακα. Ο αδελφός της Κατερίνας ήταν πάνω στο φορτηγό του Φασσιά και είχε πηδήξει κάτω όταν το φορτηγό υπέστηκε επίθεση κοντά στη Μόρα και είχε τρέξει μαζί με κάποιους άλλους Ελληνοκύπριους στρατιώτες…
Αργότερα τους έπιασαν και τους σκότωσαν στην Αγία Κεπήρ – ένα κοντινό χωριό – και τους έθαψαν σε ένα πηγάδι…
Η Κατερίνα έχει πάρει πίσω τα οστά του αδελφού της όπως επίσης και οι συγγενείς εκείνων που βρίσκονταν στο πηγάδι αλλά υπάρχουν ακόμα «αγνοούμενοι» από αυτή την περιοχή…
Το γεγονός ότι βρήκε τα οστά του αδελφού της δεν σταμάτησε την Κατερίνα να ψάχνει και μου είχε πει ότι όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα το 2003 είχε πάει στην περιοχή και είχε συναντήσει ένα βοσκό από τη Μόρα που ήξερε που βρισκόταν το φορτηγό του Φασσιά…
Το φορτηγό του Φασσιά είχε πυρομαχικά έτσι όταν κτυπήθηκε, όλα τα πυρομαχικά εξερράγησαν και αυτοί που δεν κατάφεραν να βγουν από το φορτηγό πέθαναν…
Ήταν ένα άδειο χωράφι – η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων δεν είχε κάνει ποτέ εκσκαφές εδώ… Μια πολύ κρύα μέρα τον Ιανουάριο του 2016, είχαμε πάει για να συναντήσουμε τον βοσκό που είχα βρει μετά την πληροφορία της Κατερίνας Αντωνά… Κατ' ακρίβεια ήταν ο πατέρας ενός από τους αναγνώστες μου και είχε δείξει όλους τους πιθανούς τόπους ταφής σε αυτή την περιοχή και τώρα τους απαριθμούσε στους λειτουργούς της ΔΕΑ – με τη βοήθεια τους είχαν βρει 12 «αγνοουμένους» από την περιοχή της Μόρα… Είχαμε πάει μαζί με τον Ξενοφώντα Καλλή, Βοηθό του Ελληνοκύπριου Μέλους της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων και ένα Τουρκοκύπριο αρχαιολόγο και ένα Τουρκοκύπριο ερευνητή.
Πέρασαν τέσσερεις ή πέντε μήνες και μετά η ΔΕΑ άρχισε εκσκαφές στο χωράφι. Επισκεφτήκαμε δύο φορές την περιοχή μαζί με τους λειτουργούς της ΔΕΑ και είδαμε ότι το χωράφι ήταν γεμάτο με υπολείμματα πυρομαχικών… Μετά από κάποιο στάδιο άρχισαν να χρησιμοποιούν ανιχνευτή μετάλλων για να ελέγξουν το χωράφι και επίσης έμπειρο προσωπικό της ΟΥΝΦΙΚΥΠ πήγε και έλεγξε και διασφάλισε στους αρχαιολόγους ότι δεν θα υπήρχαν βόμβες που δεν εξερράγησαν…
Και τον Ιούνιο του 2016 βρήκαν τα οστά τεσσάρων Ελληνοκυπρίων στο χωράφι που τους είχαμε δείξει… Θέλω να ευχαριστήσω την Κατερίνα Αντωνά που ξεκίνησε τη διαδικασία αυτή και μου έδωσε την πληροφορία για να βρω το μάρτυρα, θέλω να ευχαριστήσω το μάρτυρα – το βοσκό – που ήρθε και μας βοήθησε, θέλω να ευχαριστήσω το γιο του – τον αναγνώστη μου – που έφερε τον πατέρα του εδώ σε αυτό το χωράφι και θέλω να ευχαριστήσω τη ΔΕΑ που άρχισε να σκάβει εδώ όπου δεν το είχαν πράξει ποτέ πριν… Είχαν σκάψει τα χωράφια αριστερά και δεξιά από το χωράφι, αυτό αλλά ποτέ δεν άγγιξαν αυτό το συγκεκριμένο χωράφι… Είμαι τόσο χαρούμενη που τέσσερεις ακόμα οικογένειες θα βρουν επιτέλους λίγη ειρήνη μέσα από την κοινή μας προσπάθεια στη Μόρα…
Όταν επισκέφτηκα την περιοχή στις 25 Μαΐου 2016 διευθέτησα έτσι ώστε ο κύριος Καλλής και ο κύριος Okan από τη ΔΕΑ να συναντήσουν ένα μάρτυρα που μας έδειξε το σημείο όπου κάτω από το δρόμο, κοντά στο χωράφι αυτό, μπορεί να υπάρχει τόπος ταφής κάποιων ακόμα «αγνοουμένων»…
Ένας άλλος αναγνώστης μου που μας βοηθά στην περιοχή Αγίου Ιλαρίωνα είχε βρει κάποιον που του είχε δείξει την τοποθεσία…
«Εκεί που υπάρχει πιθανός τόπος ταφής» του είχε πει, «η άσφαλτος έχει φθαρεί – μπορείς να το δεις με τα μάτια σου… Όταν φτιάχναμε την άσφαλτο είχαμε βρει εδώ ανθρώπινα οστά και είχαμε βάλει πάνω τους την άσφαλτο… Σπρώξαμε κάποια οστά στο πλάι προς το χαντάκι…»
Έτσι ο αναγνώστης μου πήγε και συνάντησε το άτομο αυτό που είχε εργαστεί στην ασφαλτόστρωση του δρόμου αυτού και του είχε δείξει το σημείο όπου είχε φθαρεί η άσφαλτος…
Έτσι ο αναγνώστης μου έδειξε το σημείο αυτό στον Ξενοφώντα Καλλή και τον Okan Oktay από την Επιτροπή.
Και πάλι, η Κατερίνα Αντωνά πριν από χρόνια είχε τις πληροφορίες για κάποια άτομα που είχαν θαφτεί κάτω από τον δρόμο, και το είχε πει στους τότε λειτουργούς…
Υπήρχαν πολλές ιστορίες για την περιοχή αυτή για τις οποίες είχαμε γράψει πριν από χρόνια – οι άνθρωποι θυμούνταν και είχαμε ένα μάρτυρα που μας έδειξε την περιοχή αυτή πριν από χρόνια, τον πιθανό τόπο ταφής κάποιων Ελληνοκυπρίων «αγνοουμένων». Έγιναν εκσκαφές στα αριστερά και τα δεξιά της ασφάλτου αλλά όχι πάνω στην άσφαλτο… Είχαν βρει κάποια ανθρώπινα οστά στην άκρια αλλά δεν μπορούσαν να εξακριβώσουν αν ήταν παλιά ή καινούργια έτσι τα έστειλαν στο εργαστήριο για εξετάσεις…
Όμως τώρα είναι η νέα ευκαιρία αφού έχουμε φρέσκες πληροφορίες για τον ασφαλτόδρομο…
Κατ' ακρίβεια, είναι αρκετά εύκολο να σταματήσει η κυκλοφορία εδώ και να γίνουν οι εκσκαφές… Διότι υπάρχει ένας άλλος δρόμος που συνδέει την Τύμπου και την Αφάνεια – ο παλιός ασφαλτόδρομος υπάρχει ακόμα και είναι λίγα μέτρα πιο πάνω – έτσι τα αυτοκίνητα μπορούν να χρησιμοποιούν τον άλλο δρόμο… Αυτό είναι που πρόσεξε ο Καλλής και το λέει στον Okan Oktay – ότι όταν τελειώσουν από το χωράφι που είχαμε δείξει στη Μόρα, μπορούν εύκολα να μετατοπίσουν την κυκλοφορία από τον ασφαλτόδρομο σε αυτόν τον παλιό δρόμο και να σκάψουν κάτω από το δρόμο…
Τηλεφωνώ σε ένα άλλο αναγνώστη που υποσχέθηκε να μου δείξει ένα μέρος στο Καζάφανι… Εφόσον είναι από τη Μελούσια, ξέρει πολλά για το τι συνέβηκε στην Αγία Κεπήρ…
«Ξέρεις, υπάρχουν 14 άτομα στο πηγάδια στην Αγιά αλλά πρέπει να υπάρχουν και άλλοι θαμμένοι κάπου αλλού στην Αγιά» λέει…
«Γιατί το λες αυτό;»
«Διότι μου είχαν πει ότι είχαν σκοτώσει 19 Ελληνοκύπριους στρατιώτες… Και ακόμα, ένας Τούρκος αξιωματικός τους είχε δώσει τα νεκρά σώματα 3 ακόμα Ελληνοκυπρίων στρατιωτών… Έτσι το σύνολο είναι 22… Αφού βρήκαν μόνο 14 σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχουν ακόμα 8 θαμμένοι κάπου στην Αγιά… Αλλά πολλοί από τους φίλους μου από την Αγιά έχουν πεθάνει… Ακόμα και το άτομο που μου είχε δείξει το σημείο του πηγαδιού έχει πεθάνει… Θα δω τι μπορώ να κάνω» λέει…
Προηγουμένως μας είχε δείξει μια περιοχή όπου είχαν θάψει κάποιους «αγνοούμενους» σε ένα χαντάκι… Το μέρος αυτό ήταν έξω από την Αγία Κεπήρ… Όμως δεν έχουν γίνει εκσκαφές ακόμα εκεί…
«Ξέρεις, στις 14 Αυγούστου 1974, είχε έρθει μια διαταγή να εκκενωθούν τα Τουρκοκυπριακά χωριά της περιοχής, η Αγιά, η Μελούσια, κτλ… Όμως είχαν πιάσει αιχμάλωτους αυτούς τους 19 Ελληνοκύπριους… Όταν τους διέταξαν να φύγουν, ήθελαν να μάθουν τι θα έκαναν με τους αιχμάλωτους… Από ότι κατάλαβα από αυτά που μου είπαν οι φίλοι μου, τους δόθηκε διαταγή από ψηλά να τους σκοτώσουν… Έτσι είναι που τους σκότωσαν…»
Είχαν διαταγές να φύγουν, αλλά άκουσα ότι ποτέ δεν έφυγαν… Έτσι πρέπει να κάνω περισσότερες έρευνες στην Αγιά…
«Θυμάσαι το μέρος που σου έδειξα, το χαντάκι;»
«Ναι…»
«Εκεί γύρω έγινε μάχη… Είχαν σκοτωθεί κάποιοι Ελληνοκύπριοι που ήρθαν από την Αθηαίνου… Αργότερα η ΟΥΝΦΙΚΥΠ ήρθε στην περιοχή αυτή…»
Οι όμορφοι, όμορφοι αναγνώστες μου, πάντοτε προσπαθούν να βοηθήσουν με καλή πίστη, με καθαρή καρδιά…
Πάντοτε λέγοντας μας την αλήθεια, έτσι όπως την άκουσαν, έτσι όπως την γνωρίζουν…
Οι όμορφοι, όμορφοι αναγνώστες μου, αφήνουν την δουλειά τους, έρχονται να μας συναντήσουν, να μας δείξουν αυτά που ξέρουν, να μοιραστούν μαζί μας αυτά που άκουσαν ή αυτά στα οποία ήταν μάρτυρες…
Προσπαθούμε να καθαρίσουμε τη βρωμιά του τελευταίου μισού αιώνα…
Και υπάρχει πολλή βρωμιά…
Στα χωράφια, στα πηγάδια, στα χαντάκια, κάτω από την άσφαλτο, το άσχημο, σημαδεμένο πρόσωπο της χώρας μας μας κοιτάζει επίμονα και μας περιμένει να το καθαρίσουμε…
Να το καθαρίσουμε έτσι ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε μια νέα αρχή για το μέλλον…
Photo: Το χωράφι που δείξαμε στη Μόρα όπου βρέθηκαν τα οστά 4 αγνοουμένων…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 17th of July 2016, Sunday.
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Έρχονται καλά νέα από τη Μόρα: Έχουν βρεθεί τα οστά τεσσάρων Ελληνοκυπρίων σε ένα μέρος που είχαμε δείξει μαζί με ένα μάρτυρα στους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων τον Ιανουάριο του 2016… Οι εκσκαφές συνεχίζονται και έχουμε επίσης δώσει πληροφορίες για το δρόμο κοντά στο χωράφι… Ο δρόμος αυτός συνδέει την Τύμπου με την Αφάνεια και είχαμε πάει μαζί με ένα μάρτυρα στις 25 Μαΐου 2016 για να δείξουμε που μπορεί να είχαν θαφτεί κάποιοι «αγνοούμενοι» κάτω από το δρόμο…
Κατ' ακρίβεια η διαδικασία είχε ξεκινήσει με τις πληροφορίες από την Κατερίνα Αντωνά, συγγενή «αγνοουμένου» από τη Λάρνακα. Ο αδελφός της Κατερίνας ήταν πάνω στο φορτηγό του Φασσιά και είχε πηδήξει κάτω όταν το φορτηγό υπέστηκε επίθεση κοντά στη Μόρα και είχε τρέξει μαζί με κάποιους άλλους Ελληνοκύπριους στρατιώτες…
Αργότερα τους έπιασαν και τους σκότωσαν στην Αγία Κεπήρ – ένα κοντινό χωριό – και τους έθαψαν σε ένα πηγάδι…
Η Κατερίνα έχει πάρει πίσω τα οστά του αδελφού της όπως επίσης και οι συγγενείς εκείνων που βρίσκονταν στο πηγάδι αλλά υπάρχουν ακόμα «αγνοούμενοι» από αυτή την περιοχή…
Το γεγονός ότι βρήκε τα οστά του αδελφού της δεν σταμάτησε την Κατερίνα να ψάχνει και μου είχε πει ότι όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα το 2003 είχε πάει στην περιοχή και είχε συναντήσει ένα βοσκό από τη Μόρα που ήξερε που βρισκόταν το φορτηγό του Φασσιά…
Το φορτηγό του Φασσιά είχε πυρομαχικά έτσι όταν κτυπήθηκε, όλα τα πυρομαχικά εξερράγησαν και αυτοί που δεν κατάφεραν να βγουν από το φορτηγό πέθαναν…
Ήταν ένα άδειο χωράφι – η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων δεν είχε κάνει ποτέ εκσκαφές εδώ… Μια πολύ κρύα μέρα τον Ιανουάριο του 2016, είχαμε πάει για να συναντήσουμε τον βοσκό που είχα βρει μετά την πληροφορία της Κατερίνας Αντωνά… Κατ' ακρίβεια ήταν ο πατέρας ενός από τους αναγνώστες μου και είχε δείξει όλους τους πιθανούς τόπους ταφής σε αυτή την περιοχή και τώρα τους απαριθμούσε στους λειτουργούς της ΔΕΑ – με τη βοήθεια τους είχαν βρει 12 «αγνοουμένους» από την περιοχή της Μόρα… Είχαμε πάει μαζί με τον Ξενοφώντα Καλλή, Βοηθό του Ελληνοκύπριου Μέλους της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων και ένα Τουρκοκύπριο αρχαιολόγο και ένα Τουρκοκύπριο ερευνητή.
Πέρασαν τέσσερεις ή πέντε μήνες και μετά η ΔΕΑ άρχισε εκσκαφές στο χωράφι. Επισκεφτήκαμε δύο φορές την περιοχή μαζί με τους λειτουργούς της ΔΕΑ και είδαμε ότι το χωράφι ήταν γεμάτο με υπολείμματα πυρομαχικών… Μετά από κάποιο στάδιο άρχισαν να χρησιμοποιούν ανιχνευτή μετάλλων για να ελέγξουν το χωράφι και επίσης έμπειρο προσωπικό της ΟΥΝΦΙΚΥΠ πήγε και έλεγξε και διασφάλισε στους αρχαιολόγους ότι δεν θα υπήρχαν βόμβες που δεν εξερράγησαν…
Και τον Ιούνιο του 2016 βρήκαν τα οστά τεσσάρων Ελληνοκυπρίων στο χωράφι που τους είχαμε δείξει… Θέλω να ευχαριστήσω την Κατερίνα Αντωνά που ξεκίνησε τη διαδικασία αυτή και μου έδωσε την πληροφορία για να βρω το μάρτυρα, θέλω να ευχαριστήσω το μάρτυρα – το βοσκό – που ήρθε και μας βοήθησε, θέλω να ευχαριστήσω το γιο του – τον αναγνώστη μου – που έφερε τον πατέρα του εδώ σε αυτό το χωράφι και θέλω να ευχαριστήσω τη ΔΕΑ που άρχισε να σκάβει εδώ όπου δεν το είχαν πράξει ποτέ πριν… Είχαν σκάψει τα χωράφια αριστερά και δεξιά από το χωράφι, αυτό αλλά ποτέ δεν άγγιξαν αυτό το συγκεκριμένο χωράφι… Είμαι τόσο χαρούμενη που τέσσερεις ακόμα οικογένειες θα βρουν επιτέλους λίγη ειρήνη μέσα από την κοινή μας προσπάθεια στη Μόρα…
Όταν επισκέφτηκα την περιοχή στις 25 Μαΐου 2016 διευθέτησα έτσι ώστε ο κύριος Καλλής και ο κύριος Okan από τη ΔΕΑ να συναντήσουν ένα μάρτυρα που μας έδειξε το σημείο όπου κάτω από το δρόμο, κοντά στο χωράφι αυτό, μπορεί να υπάρχει τόπος ταφής κάποιων ακόμα «αγνοουμένων»…
Ένας άλλος αναγνώστης μου που μας βοηθά στην περιοχή Αγίου Ιλαρίωνα είχε βρει κάποιον που του είχε δείξει την τοποθεσία…
«Εκεί που υπάρχει πιθανός τόπος ταφής» του είχε πει, «η άσφαλτος έχει φθαρεί – μπορείς να το δεις με τα μάτια σου… Όταν φτιάχναμε την άσφαλτο είχαμε βρει εδώ ανθρώπινα οστά και είχαμε βάλει πάνω τους την άσφαλτο… Σπρώξαμε κάποια οστά στο πλάι προς το χαντάκι…»
Έτσι ο αναγνώστης μου πήγε και συνάντησε το άτομο αυτό που είχε εργαστεί στην ασφαλτόστρωση του δρόμου αυτού και του είχε δείξει το σημείο όπου είχε φθαρεί η άσφαλτος…
Έτσι ο αναγνώστης μου έδειξε το σημείο αυτό στον Ξενοφώντα Καλλή και τον Okan Oktay από την Επιτροπή.
Και πάλι, η Κατερίνα Αντωνά πριν από χρόνια είχε τις πληροφορίες για κάποια άτομα που είχαν θαφτεί κάτω από τον δρόμο, και το είχε πει στους τότε λειτουργούς…
Υπήρχαν πολλές ιστορίες για την περιοχή αυτή για τις οποίες είχαμε γράψει πριν από χρόνια – οι άνθρωποι θυμούνταν και είχαμε ένα μάρτυρα που μας έδειξε την περιοχή αυτή πριν από χρόνια, τον πιθανό τόπο ταφής κάποιων Ελληνοκυπρίων «αγνοουμένων». Έγιναν εκσκαφές στα αριστερά και τα δεξιά της ασφάλτου αλλά όχι πάνω στην άσφαλτο… Είχαν βρει κάποια ανθρώπινα οστά στην άκρια αλλά δεν μπορούσαν να εξακριβώσουν αν ήταν παλιά ή καινούργια έτσι τα έστειλαν στο εργαστήριο για εξετάσεις…
Όμως τώρα είναι η νέα ευκαιρία αφού έχουμε φρέσκες πληροφορίες για τον ασφαλτόδρομο…
Κατ' ακρίβεια, είναι αρκετά εύκολο να σταματήσει η κυκλοφορία εδώ και να γίνουν οι εκσκαφές… Διότι υπάρχει ένας άλλος δρόμος που συνδέει την Τύμπου και την Αφάνεια – ο παλιός ασφαλτόδρομος υπάρχει ακόμα και είναι λίγα μέτρα πιο πάνω – έτσι τα αυτοκίνητα μπορούν να χρησιμοποιούν τον άλλο δρόμο… Αυτό είναι που πρόσεξε ο Καλλής και το λέει στον Okan Oktay – ότι όταν τελειώσουν από το χωράφι που είχαμε δείξει στη Μόρα, μπορούν εύκολα να μετατοπίσουν την κυκλοφορία από τον ασφαλτόδρομο σε αυτόν τον παλιό δρόμο και να σκάψουν κάτω από το δρόμο…
Τηλεφωνώ σε ένα άλλο αναγνώστη που υποσχέθηκε να μου δείξει ένα μέρος στο Καζάφανι… Εφόσον είναι από τη Μελούσια, ξέρει πολλά για το τι συνέβηκε στην Αγία Κεπήρ…
«Ξέρεις, υπάρχουν 14 άτομα στο πηγάδια στην Αγιά αλλά πρέπει να υπάρχουν και άλλοι θαμμένοι κάπου αλλού στην Αγιά» λέει…
«Γιατί το λες αυτό;»
«Διότι μου είχαν πει ότι είχαν σκοτώσει 19 Ελληνοκύπριους στρατιώτες… Και ακόμα, ένας Τούρκος αξιωματικός τους είχε δώσει τα νεκρά σώματα 3 ακόμα Ελληνοκυπρίων στρατιωτών… Έτσι το σύνολο είναι 22… Αφού βρήκαν μόνο 14 σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχουν ακόμα 8 θαμμένοι κάπου στην Αγιά… Αλλά πολλοί από τους φίλους μου από την Αγιά έχουν πεθάνει… Ακόμα και το άτομο που μου είχε δείξει το σημείο του πηγαδιού έχει πεθάνει… Θα δω τι μπορώ να κάνω» λέει…
Προηγουμένως μας είχε δείξει μια περιοχή όπου είχαν θάψει κάποιους «αγνοούμενους» σε ένα χαντάκι… Το μέρος αυτό ήταν έξω από την Αγία Κεπήρ… Όμως δεν έχουν γίνει εκσκαφές ακόμα εκεί…
«Ξέρεις, στις 14 Αυγούστου 1974, είχε έρθει μια διαταγή να εκκενωθούν τα Τουρκοκυπριακά χωριά της περιοχής, η Αγιά, η Μελούσια, κτλ… Όμως είχαν πιάσει αιχμάλωτους αυτούς τους 19 Ελληνοκύπριους… Όταν τους διέταξαν να φύγουν, ήθελαν να μάθουν τι θα έκαναν με τους αιχμάλωτους… Από ότι κατάλαβα από αυτά που μου είπαν οι φίλοι μου, τους δόθηκε διαταγή από ψηλά να τους σκοτώσουν… Έτσι είναι που τους σκότωσαν…»
Είχαν διαταγές να φύγουν, αλλά άκουσα ότι ποτέ δεν έφυγαν… Έτσι πρέπει να κάνω περισσότερες έρευνες στην Αγιά…
«Θυμάσαι το μέρος που σου έδειξα, το χαντάκι;»
«Ναι…»
«Εκεί γύρω έγινε μάχη… Είχαν σκοτωθεί κάποιοι Ελληνοκύπριοι που ήρθαν από την Αθηαίνου… Αργότερα η ΟΥΝΦΙΚΥΠ ήρθε στην περιοχή αυτή…»
Οι όμορφοι, όμορφοι αναγνώστες μου, πάντοτε προσπαθούν να βοηθήσουν με καλή πίστη, με καθαρή καρδιά…
Πάντοτε λέγοντας μας την αλήθεια, έτσι όπως την άκουσαν, έτσι όπως την γνωρίζουν…
Οι όμορφοι, όμορφοι αναγνώστες μου, αφήνουν την δουλειά τους, έρχονται να μας συναντήσουν, να μας δείξουν αυτά που ξέρουν, να μοιραστούν μαζί μας αυτά που άκουσαν ή αυτά στα οποία ήταν μάρτυρες…
Προσπαθούμε να καθαρίσουμε τη βρωμιά του τελευταίου μισού αιώνα…
Και υπάρχει πολλή βρωμιά…
Στα χωράφια, στα πηγάδια, στα χαντάκια, κάτω από την άσφαλτο, το άσχημο, σημαδεμένο πρόσωπο της χώρας μας μας κοιτάζει επίμονα και μας περιμένει να το καθαρίσουμε…
Να το καθαρίσουμε έτσι ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε μια νέα αρχή για το μέλλον…
Photo: Το χωράφι που δείξαμε στη Μόρα όπου βρέθηκαν τα οστά 4 αγνοουμένων…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 17th of July 2016, Sunday.
Good news from Mora…
Good news from Mora…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
Good news comes from Mora: At a place we had shown to the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee back in January 2016 together with a witness, the remains of four Greek Cypriots have been found… The digging continues and we have also given information about the road near the field… This road connects Timbou with Aphania and we went on the 25th of May 2016, together with a witness to show where some "missing" might have been buried under the road…
Actually the process was started with the information from Katerina Antona, the relative of a "missing person" from Larnaka. Katerina's brother was on the truck of Fassias and he had jumped down when the truck came under attack around Mora and had run, together with some other Greek Cypriot soldiers…
They would later be caught and killed in Agia Kepir – a village nearby – and buried in a well…
Katerina has got back the remains of her brother as well as others whose relatives were in the well but still there are "missing" from this area…
Finding the remains of her brother did not stop Katerina from searching and she had told me that when the checkpoints had opened back in 2003 she had gone to the area and had met a shepherd from Mora who knew where the truck of Fassias had been…
The truck of Fassias had ammunition so when it was hit, all this ammunition would explode and those who could not get out of the truck would die…
It was an empty field – the Cyprus Missing Persons' Committee had never done any excavations here… We had gone back in January 2016, on a very cold day, to meet the shepherd that I had found with the tip from Katerina Antona… In fact, he was the father of one of my readers and he had shown all the burial sites in this area and he would count them now to the CMP officials – with his help they had found 12 "missing persons" from the area of Mora… We would go together with Xenophon Kallis, the Assistant to the Greek Cypriot Member of the Cyprus Missing Persons' Committee and a Turkish Cypriot archaeologist and a Turkish Cypriot investigator.
Some four or five months would go by and then the CMP would start excavations in the field. We would visit the area twice with the officials of the CMP and see that the field had been full of remains of ammunition… They would start using a metal detector after some time in order to check the field and even the UNFICYP expert personnel would go and check and ensure the archaeologists that there would be no unexploded bombs here…
And in June 2016, they would find the remains of four Greek Cypriots in the field we had shown them…. I want to thank Katerina Antona for starting this process and giving me the tip to find the witness, I want to thank the witness – the shepherd – for coming and helping us, I want to thank his son – my reader – who brought his father here to this field and I want to thank the CMP for starting digging here which they had never done previously… They had dug the fields to the left and to the right of this field but had never touched this particular field… I am so happy that four more families will finally find a little bit of peace through our joint effort in Mora…
While visiting the area on the 25th of May 2016, I would arrange so Mr. Kallis and Mr. Okan from the CMP would meet a witness who would show us where under the road, near this field, there might be a burial of some more "missing persons"…
Another reader of mine who have been helping us with St. Hilarion area had found someone who had shown him the location…
"Where there is the possible burial site" he had told him, "the asphalt has deteriorated – you can see it with your own eyes… While making asphalt we had found human bones here and had put asphalt over them… Some bones we had pushed to the side, to the ditch…"
So my reader would go and meet this person who had worked in the asphalt works of this road and he would show him the location of the asphalt where it had deteriorated…
So my reader would show this location to Xenophon Kallis and Okan Oktay from the committee.
Again, Katerina Antona had had information about some people buried under the road, years ago and she had told this to the officials of the time…
There had been a lot of stories about this area that we had written years ago – people remembered and we had had a witness show us this area years ago about the possible burial site of some Greek Cypriot "missing persons". There had been digging to the left and right of the asphalt but not the asphalt… On the side they had found some human remains but could not identify whether they were ancient or new so they would send them to the laboratory for testing…
But now is the new opportunity since we have fresh information about the asphalt road…
In fact, it is quite easy to stop traffic from here and dig… Because there is another road connecting Timbou and Aphania – the old asphalt road still exists a few meters further up – so the cars can use the other road… This is what Kallis notices and tells Okan Oktay – that after finishing with the field we had shown in Mora, they could easily shift traffic from the asphalt road to this old road and dig under the road…
I call another reader who had promised to show me a place in Kazaphani… Since he is from Melousha, he knows a lot about what had happened in Agia Kepir…
"You know, there were 14 persons in the well in Agia but there should be more buried somewhere else in Agia" he says…
"Why do you say that?"
"Because they had told me that they had killed 19 Greek Cypriot soldiers… Plus, a Turkish officer had given them the dead bodies of 3 more Greek Cypriot soldiers… So that makes it 22… Since they only found 14, it means that there should be 8 more buried somewhere in Agia… But a lot of my friends from Agia passed away… Even the person who showed the location of the well has passed away… I will see what I can do" he says…
Previously he had shown us an area where inside a ditch they had buried some "missing" Greek Cypriots… This place was outside Agia Kepir… But no digging has been done there yet…
"You know, on the 14th of August 1974, an order came to empty the Turkish Cypriot villages from this area, Agia, Melousha and so on… But they had caught these 19 Greek Cypriot prisoners… As they were ordered to leave, they wanted to know what to do with the prisoners… As I gather from what my friends had told me, they were given an order from high above to kill them… So that's how they killed them…"
They had orders to leave but I had heard that they had never left… So I need to do more investigation in Agia…
"Remember the place I showed you, the ditch?"
"Yes…"
"Around there, they had fighting… Some Greek Cypriots coming from Athienou were killed… Later on UNFICYP would come to this area…"
My beautiful, beautiful readers, always trying to help in good faith, with a clean heart…
Always telling us the truth as they have heard it, as they know it…
My beautiful, beautiful readers, leaving aside their work, coming to meet us, show us what they know, share with us what they heard or what they witnessed…
We are trying to clean the dirt of the past half century…
And there is a lot of dirt…
In the fields, in the wells, in the ditches, under the asphalt, the ugly, scarred face of our country stares at us and waits for us to clean it up…
To clean it up so that we can start afresh for the future…
2.7.2016
Photo: The field in Mora we showed where remains of 4 "missing persons" were found...
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 17th of July 2016, Sunday.
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
Good news comes from Mora: At a place we had shown to the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee back in January 2016 together with a witness, the remains of four Greek Cypriots have been found… The digging continues and we have also given information about the road near the field… This road connects Timbou with Aphania and we went on the 25th of May 2016, together with a witness to show where some "missing" might have been buried under the road…
Actually the process was started with the information from Katerina Antona, the relative of a "missing person" from Larnaka. Katerina's brother was on the truck of Fassias and he had jumped down when the truck came under attack around Mora and had run, together with some other Greek Cypriot soldiers…
They would later be caught and killed in Agia Kepir – a village nearby – and buried in a well…
Katerina has got back the remains of her brother as well as others whose relatives were in the well but still there are "missing" from this area…
Finding the remains of her brother did not stop Katerina from searching and she had told me that when the checkpoints had opened back in 2003 she had gone to the area and had met a shepherd from Mora who knew where the truck of Fassias had been…
The truck of Fassias had ammunition so when it was hit, all this ammunition would explode and those who could not get out of the truck would die…
It was an empty field – the Cyprus Missing Persons' Committee had never done any excavations here… We had gone back in January 2016, on a very cold day, to meet the shepherd that I had found with the tip from Katerina Antona… In fact, he was the father of one of my readers and he had shown all the burial sites in this area and he would count them now to the CMP officials – with his help they had found 12 "missing persons" from the area of Mora… We would go together with Xenophon Kallis, the Assistant to the Greek Cypriot Member of the Cyprus Missing Persons' Committee and a Turkish Cypriot archaeologist and a Turkish Cypriot investigator.
Some four or five months would go by and then the CMP would start excavations in the field. We would visit the area twice with the officials of the CMP and see that the field had been full of remains of ammunition… They would start using a metal detector after some time in order to check the field and even the UNFICYP expert personnel would go and check and ensure the archaeologists that there would be no unexploded bombs here…
And in June 2016, they would find the remains of four Greek Cypriots in the field we had shown them…. I want to thank Katerina Antona for starting this process and giving me the tip to find the witness, I want to thank the witness – the shepherd – for coming and helping us, I want to thank his son – my reader – who brought his father here to this field and I want to thank the CMP for starting digging here which they had never done previously… They had dug the fields to the left and to the right of this field but had never touched this particular field… I am so happy that four more families will finally find a little bit of peace through our joint effort in Mora…
While visiting the area on the 25th of May 2016, I would arrange so Mr. Kallis and Mr. Okan from the CMP would meet a witness who would show us where under the road, near this field, there might be a burial of some more "missing persons"…
Another reader of mine who have been helping us with St. Hilarion area had found someone who had shown him the location…
"Where there is the possible burial site" he had told him, "the asphalt has deteriorated – you can see it with your own eyes… While making asphalt we had found human bones here and had put asphalt over them… Some bones we had pushed to the side, to the ditch…"
So my reader would go and meet this person who had worked in the asphalt works of this road and he would show him the location of the asphalt where it had deteriorated…
So my reader would show this location to Xenophon Kallis and Okan Oktay from the committee.
Again, Katerina Antona had had information about some people buried under the road, years ago and she had told this to the officials of the time…
There had been a lot of stories about this area that we had written years ago – people remembered and we had had a witness show us this area years ago about the possible burial site of some Greek Cypriot "missing persons". There had been digging to the left and right of the asphalt but not the asphalt… On the side they had found some human remains but could not identify whether they were ancient or new so they would send them to the laboratory for testing…
But now is the new opportunity since we have fresh information about the asphalt road…
In fact, it is quite easy to stop traffic from here and dig… Because there is another road connecting Timbou and Aphania – the old asphalt road still exists a few meters further up – so the cars can use the other road… This is what Kallis notices and tells Okan Oktay – that after finishing with the field we had shown in Mora, they could easily shift traffic from the asphalt road to this old road and dig under the road…
I call another reader who had promised to show me a place in Kazaphani… Since he is from Melousha, he knows a lot about what had happened in Agia Kepir…
"You know, there were 14 persons in the well in Agia but there should be more buried somewhere else in Agia" he says…
"Why do you say that?"
"Because they had told me that they had killed 19 Greek Cypriot soldiers… Plus, a Turkish officer had given them the dead bodies of 3 more Greek Cypriot soldiers… So that makes it 22… Since they only found 14, it means that there should be 8 more buried somewhere in Agia… But a lot of my friends from Agia passed away… Even the person who showed the location of the well has passed away… I will see what I can do" he says…
Previously he had shown us an area where inside a ditch they had buried some "missing" Greek Cypriots… This place was outside Agia Kepir… But no digging has been done there yet…
"You know, on the 14th of August 1974, an order came to empty the Turkish Cypriot villages from this area, Agia, Melousha and so on… But they had caught these 19 Greek Cypriot prisoners… As they were ordered to leave, they wanted to know what to do with the prisoners… As I gather from what my friends had told me, they were given an order from high above to kill them… So that's how they killed them…"
They had orders to leave but I had heard that they had never left… So I need to do more investigation in Agia…
"Remember the place I showed you, the ditch?"
"Yes…"
"Around there, they had fighting… Some Greek Cypriots coming from Athienou were killed… Later on UNFICYP would come to this area…"
My beautiful, beautiful readers, always trying to help in good faith, with a clean heart…
Always telling us the truth as they have heard it, as they know it…
My beautiful, beautiful readers, leaving aside their work, coming to meet us, show us what they know, share with us what they heard or what they witnessed…
We are trying to clean the dirt of the past half century…
And there is a lot of dirt…
In the fields, in the wells, in the ditches, under the asphalt, the ugly, scarred face of our country stares at us and waits for us to clean it up…
To clean it up so that we can start afresh for the future…
2.7.2016
Photo: The field in Mora we showed where remains of 4 "missing persons" were found...
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 17th of July 2016, Sunday.
Η καταπληκτική ανακάλυψη του «Fly Man Sinekchi Aziz» στην Αυστραλία…
Η καταπληκτική ανακάλυψη του «Fly Man Sinekchi Aziz» στην Αυστραλία…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Ένας Αυστραλός Κύπριος, ο Constantinos Emmanuelle έχει ξεκινήσει ένα καταπλητικό πρότζεκτ πριν από περίπου πέντε χρόνια, όπου συλλέγει συνεντεύξεις, ιστορίες και φωτογραφίες από τη ζωή στην Κύπρο πριν από το 1950… Διατηρεί σελίδα στο Facebook που ονομάζεται «Tales of Cyprus» και επίσης την ιστοσελίδα www.talesofcyprus.com
Παρακολουθώ τη σελίδα του στο Facebook και επίσης αλληλογραφούμε αφού έρχεται στην Κύπρο για συνεντεύξεις και ενθουσιάστηκα με τη δουλειά αυτού του Αυστραλού Κύπριου καθηγητή… Γυρίζει και παίρνει συνεντεύξεις από ηλικιωμένους Κύπριους που μετανάστευσαν στην Αυστραλία, μαζεύει τις αναμνήσεις τους για το πως ήταν η ζωή πριν από τη δεκαετία του 1950, τα καταγράφει με τόση λεπτομέρεια και με φωτογραφίες, είναι σαν να μας δίνει ένα δώρο από το παρελθόν μας – πράγματα που δεν ξέραμε ή πράγματα που δεν σκεφτήκαμε, τη δυσκολία της ζωής των Κυπρίων εκείνο τον καιρό, πως προσπαθούσαν να επιβιώσουν, τι μαγείρευαν, πως μαγείρευαν…
Μια από τις πιο εντυπωσιακές ιστορίες του ήταν η ανακάλυψη του «Fly Man Sinekchi Aziz» και έφτιαξε μια πολύ εντυπωσιακή αφίσα για αυτόν τον αφανή ήρωα που εξάλειψε την ελονοσία στην Κύπρο.
Θέλω να μοιραστώ τι έγραψε για τον «Fly Man Sinekchi Aziz» και να ευχηθώ όπως περισσότεροι ακαδημαϊκοί αναμειχθούν σε τέτοια προγράμματα από την καρδιά του απλού λαού…
Σε ευχαριστώ τόσο πολύ που το κάνεις αυτό, Constantinos Emmanuelle…
Έγραψε τα ακόλουθα για τον «Fly Man Sinekchi Aziz»
«Είναι με μεγάλη περηφάνεια που τώρα μπορώ να αποκαλύψω την αφίσα μου που αφιερώνω στον Mehmet Aziz, ένα πραγματικό Κύπριο ήρωα. Όταν διάβασα το βιβλίο «Sweet and Bitter Island» (Γλυκό και Πικρό Νησί) της Tabitha Morgan ανακάλυψα ότι ο κύριος Aziz είναι ακόμα ένας ξεχασμένος και αφανής Κύπριος ήρωας. Για μένα αντιπροσωπεύει ένα πραγματικό Κύπριο και όλα εκείνα που είναι καλά για την Κύπρο.
Αυτοί που τον ήξεραν του έδωσαν το παρατσούκλι «The Fly Man» (Κουνουπάνθρωπος), ήταν διορισμένος Προϊστάμενος Επιθεωρητής Υγείας για τη Βρετανική Αποικιακή Κυβέρνηση της Κύπρου τη δεκαετία του 1930 και 1940.
Γεννήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1893 στο Καλό Χωριό (στα τουρκικά Vuda) που βρίσκεται στην επαρχία Λάρνακας και ήταν ο μικρότερος από έξι παιδιά. Ως νεαρό αγόρι, ο Aziz πολλές φορές ασθένησε με ελονοσία και βίωσε από κοντά τη μάστιγα σε πολλά από τα νεαρά παιδιά στο χωριό του. Το 1907 όταν ήταν μόλις 14 χρονών ταξίδεψε στην Αμερική με τον μεγαλύτερο του αδελφό Hayrettin για να σπουδάσει στο Connecticut. Δεν είμαι σίγουρος γιατί πήγε εκεί. Το 1912 τα αδέλφια αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Κύπρο (πάλι δεν ξέρω γιατί). Τείνω να πιστέψω ότι μόλις κατάφεραν και δεν επιβιβάστηκαν στο μοιραίο Τιτανικό.
Το 1914 ο Sir Ronald Ross, ένας διάσημος Άγγλος επιστήμονας, ήρθε στο χωριό τους ψάχνοντας να εργοδοτήσει ντόπιους αγγλόφωνους για να τον βοηθήσουν να ερευνήσουν τη συχνότητα νόσων όπως την ελονοσία στο νησί. Το 1902 το βραβείο Νόμπελ απονεμήθηκε στον Ross για την ανακάλυψη του κουνουπιού Anopheles που προκαλεί την ελονοσία. Το 1914 ταξίδευε για ένα μήνα σε όλη την Κύπρο και μετρούσε το μέγεθος της σπλήνας των παιδιών που μολύνθηκαν με ελονοσία για να καθορίσει τον επιπολασμό της νόσου. Έφτασε στο συμπέρασμα ότι η συχνότητα της σπληνομεγαλίας στην Κύπρο φτάνει σε μέσο όρο 21% που είναι αρκετά ψηλό για μια Ευρωπαϊκή χώρα. Ο Ross ήξερε ότι μια λακκούβα με ζεστό λιμνάζον νερό ήταν το ιδανικό μέσο αναπαραγωγής των αυγών των κουνουπιών που μεταφέρουν το παράσιτο της ελονοσίας. Η έκθεση του αργότερα εκείνο το χρόνο παρακαλούσε θερμά την κυβέρνηση και τους χωρικούς να κάνουν περισσότερα για να εξασφαλίσουν ότι αυτές οι περιοχές αναπαραγωγής δεν υπάρχουν. Ο 21χρονος Aziz έδραξε της ευκαιρίας να εργαστεί μαζί με τον Ross και έτσι πήρε την εκπαίδευση που ξεκίνησε την καριέρα του.
Το 1916 ο Mehmet γνώρισε και παντρεύτηκε την Hıfsiye που ήταν η κόρη του Hafız Mustafa, ενός διάσημου ράφτη από τη Νήσου (στα τουρκικά Dizdarkoy). Είχαν τρία παιδιά: ένα γιο, τον Baber, και δύο κόρες, την Turkan και την Kamuran. Λόγω του ημερολογίου της Kamuran γνωρίζουμε κάτι για τον πατέρα της.
Ο Mehmet Aziz ήταν ο εισηγητής της ιδέας και της μεθοδολογίας για την εξάλειψη της ελονοσίας στην Κύπρο, έχοντας μελετήσει παρόμοιες προσπάθειες για έλεγχο της νόσου στην Αίγυπτο. Έλαβε κυβερνητική χορηγία για να καταρτίσει μια ομάδα εμπειρογνωμόνων που ονομάζεται «Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων για την Ελονοσία» και μέσα σε τρία χρόνια, το 1946, το 1947 και το 1948, κατάφερε να συντονίσει την επιτυχημένη εξάλειψη της ελονοσίας στην Κύπρο. Ο Aziz συχνά μιλούσε για την αφοσίωση και τη σκληρή δουλειά της ομάδας του. Ήταν δύσκολη και κάποτε επικίνδυνη δουλειά. Η ομάδα των Κύπριων Επιθεωρητών Υγείας ήταν: Ali Tevfik (υπεύθυνος για όλη την Κύπρο), Στέλιος Μ. Σωτηρίου (υπεύθυνος για τη Λάρνακα), Ζήνων Παναγή Ηλιάδης (υπεύθυνος για όλη την Κύπρο), Μιχάλης Τιμολάου (υπεύθυνος για την Πάφο), Ελευθέριος Χριστοφίδης (υπεύθυνος για την Καρπασία) και Κώστας Γεωργίου Fisher (υπεύθυνος για την Κερύνεια).
Εκτός από την εξάλειψη της ελονοσίας στην Κύπρο, ο Aziz είχε και κάποια άλλα αξιόλογα επιτεύγματα. Μεταξύ του 1929 και 1948 επισκέφτηκε χωριά σε όλη την Κύπρο και διεξήγαγε σεμινάρια αγωγής υγείας και ενημέρωσης για τους χωριανούς, δείχνοντας διαφάνειες και αφίσες για τον τύφο, τη φυματίωση, τον εχινόκοκκο και το τράχωμα. Εκπαίδευσε τις γυναίκες σε θέματα διατροφής και υγείας.
Ανακάλυψε ότι το σύνδρομο νόσου Leishmaniasis εξαπλώνεται από ένα μικροσκοπικό κουνούπι που ονομάζεται Tartarian. Το 1955 το κουνούπι μετονομάστηκε σε Flepotoma Antonata Aziz αναγνωρίζοντας την ανακάλυψη του.
Ο Mehmet Aziz ήταν επίσης υπεύθυνος για όλους τους υγειονομικούς ελέγχους, τη θεραπεία και την εγκατάσταση των προσφύγων πολέμου που ήρθαν στο νησί μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων και αργότερα.
Το 1950, ο Aziz έγινε καθηγητής Υγείας και Ευεξίας στο Πανεπιστήμιο Βηρυτού όπου εκπαίδευσε φοιτητές από διάφορες χώρες όπως το Μπαχρέιν, τη Μπαγκλαντές, το Σουδάν, την Αίγυπτο και την Αραβία. Επισκέφτηκε αποφοίτους στη χώρα τους για να τους βοηθήσει να συστήσουν κατάλληλες Υπηρεσίες Υγείας όπως αυτές στην Κύπρο. Ενώ βρισκόταν σε αυτές τις διάφορες χώρες συνέχιζε τις έρευνες του σε διάφορα θέματα υγείας και έγινε σύμβουλος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας.
Επέστρεψε στην Κύπρο το 1959 και διορίστηκε στην Επιτροπή Υγείας Κύπρου το 1960 όταν ανακηρύχθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία. Μετά την έναρξη των διακοινοτικών προβλημάτων το 1963 ηγήθηκε της Τουρκοκυπριακής Επιτροπής Υπηρεσιών Υγείας μέχρι το 1973.
Του απονεμήθηκε το MBE το 1936, το CBE το 1946, το Μετάλλιο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και το Ross Institute Award σε αναγνώριση του εξαιρετικού του έργου και επιτευγμάτων του ως Προϊστάμενου Επιθεωρητή Υγείας στην Κύπρο. Το 1958 έγινε Συνεργάτης που υπηρετούσε το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη και του Ερυθρού Σταυρού και επίσης μέλος του Royal Society of Health.
Δημοσίευσε και διένεμε διάφορες εκδόσεις και βιβλιάρια για την πρόληψη νόσων σε όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής του ζωής. Η δική του επιτυχία στην εξάλειψη και πρόληψη πολλών νόσων στην Κύπρο δημοσιεύθηκε σε όλο τον κόσμο, από τις εφημερίδες Times και Daily Telegraph στο Λονδίνο μέχρι το Χρονικών Κομμουνιστών Εργατών στη Μόσχα: όλοι περίγραφαν τον Mehmet Aziz ως τον «Μεγάλο Σωτήρα της Κύπρου». Οι εκπομπές του BBC έφτασαν σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και είπαν την ιστορία της σταυροφορίας αυτού του ενός ατόμου για την εξάλειψη της ελονοσίας στην Κύπρο.
Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Ιατρικό Σύλλογο, ο Aziz τιμήθηκε ευρέως για τα επιτεύγματα του στην Κύπρο και τον αποκάλεσαν τον «μεγάλο απελευθερωτή». Παρομοιάστηκε με τον St. Patrick που απάλλαξε τον τόπο του από ένα λοιμό πολύ πιο ύπουλο από τα φίδια. Ο ίδιος ο Aziz είπε στο ίδιο ιατρικό περιοδικό «Μεγάλωσα σε ένα χωριό όπου οι συνθήκες υγιεινής ήταν πολύ κακές. Πολλοί νεαροί άνθρωποι πέθαναν και πιθανόν να ζούσαν αν οι συνθήκες ήταν καλύτερες. Αν στην διάρκεια της υπηρεσίας μου έκανα κάτι για τη βελτίωση και την ευημερία της χώρας μου, τότε αυτή είναι η μεγαλύτερη μου ευχαρίστηση.»
Ο Mehmet Aziz πέθανε στη Λευκωσία το 1991. Περιέργως κανένα από τα παιδιά του δεν παντρεύτηκε ποτέ. Ο γιός του Baber πέθανε πριν από πολλά χρόνια και οι δύο του χώρες είναι τώρα αρκετά ηλικιωμένες. Η Turkan (που γεννήθηκε το 1917) είναι σχεδόν 100 χρονών. Της απονεμήθηκε το MBE, ως την πρώτη προϊστάμενη νοσηλεύτρια του Νοσοκομείου Λευκωσίας και έγραψε το βιβλίο «The death of friendship: A Cyprus Memoir» (Ο θάνατος μιας φιλίας: Ένα απομνημόνευμα της Κύπρου) που εκδόθηκε στα αγγλικά τον Ιούλιο 2000. Η Kamran, γεννημένη το 1922, είναι σχεδόν 94 χρονών και ήταν μια από τις πρώτες Τουρκοκύπριες φαρμακοποιούς στο νησί. Είναι επίσης μια πολύ γνωστή μουσικός και η συνθέτης του γνωστού τραγουδιού «Α, Κύπρος μου». Και οι δύο αδελφές ζούνε ακόμα μαζί στο αρχικό σπίτι της οικογένειας Aziz στην Πράσινη Γραμμή στη Λευκωσία. Θεού θέλοντος, ελπίζω να τις επισκεφτώ αργότερα φέτος και να τους δώσω το πορτραίτο του πατέρα τους που έχω φτιάξει.
Εκ μέρους όλων των Κυπρίων τόσο στην Κύπρο και στο εξωτερικό, θέλω να πω «ευχαριστώ» στον Mehmet Aziz για το εξαιρετικό του έργο που τελικά βελτίωσε την υγεία των ανθρώπων του και έσωσε αμέτρητες ζωές. Κύριε Mehmet Aziz σε χαιρετίζουμε.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Πριν από περίπου τρεις βδομάδες, έστειλα email σε αρκετές υπηρεσίες της Κυπριακής Κυβέρνησης ζητώντας πληροφορίες για τον κύριο Aziz αλλά δυστυχώς δεν έλαβα ούτε μια απάντηση. Από την άλλη, κάποιοι από τους Τουρκοκύπριους φίλους μου στο Facebook (ομάδα Frozen Cypriots) ήταν πολύ βοηθητικοί και κατάφεραν να στείλουν χρήσιμες πληροφορίες που με βοήθησαν να γράψω αυτήν την ανάρτηση για το Tales of Cyprus. Προφανώς ακόμα η τουρκοκυπριακή κοινότητα τον θυμάται ως ένα μεγάλο άντρα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον Sermen Erdogan που μου έστειλε την αγγλική μετάφραση για τον Mehmet Aziz από το βιβλίο «Τα πολύτιμα άτομα που μεγάλωσε η Κύπρος» που γράφτηκε από τον Ahmet An.»
Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Constantinos Emmanuelle για τα "Tales of Cyprus" στο email του conemmanuelle@talesofcyprus.com
Photo: Αφίσα του Mehmet Aziz που έφτιαξε ο Constantinos Emmanuelle…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 10th of July 2016, Sunday.
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Ένας Αυστραλός Κύπριος, ο Constantinos Emmanuelle έχει ξεκινήσει ένα καταπλητικό πρότζεκτ πριν από περίπου πέντε χρόνια, όπου συλλέγει συνεντεύξεις, ιστορίες και φωτογραφίες από τη ζωή στην Κύπρο πριν από το 1950… Διατηρεί σελίδα στο Facebook που ονομάζεται «Tales of Cyprus» και επίσης την ιστοσελίδα www.talesofcyprus.com
Παρακολουθώ τη σελίδα του στο Facebook και επίσης αλληλογραφούμε αφού έρχεται στην Κύπρο για συνεντεύξεις και ενθουσιάστηκα με τη δουλειά αυτού του Αυστραλού Κύπριου καθηγητή… Γυρίζει και παίρνει συνεντεύξεις από ηλικιωμένους Κύπριους που μετανάστευσαν στην Αυστραλία, μαζεύει τις αναμνήσεις τους για το πως ήταν η ζωή πριν από τη δεκαετία του 1950, τα καταγράφει με τόση λεπτομέρεια και με φωτογραφίες, είναι σαν να μας δίνει ένα δώρο από το παρελθόν μας – πράγματα που δεν ξέραμε ή πράγματα που δεν σκεφτήκαμε, τη δυσκολία της ζωής των Κυπρίων εκείνο τον καιρό, πως προσπαθούσαν να επιβιώσουν, τι μαγείρευαν, πως μαγείρευαν…
Μια από τις πιο εντυπωσιακές ιστορίες του ήταν η ανακάλυψη του «Fly Man Sinekchi Aziz» και έφτιαξε μια πολύ εντυπωσιακή αφίσα για αυτόν τον αφανή ήρωα που εξάλειψε την ελονοσία στην Κύπρο.
Θέλω να μοιραστώ τι έγραψε για τον «Fly Man Sinekchi Aziz» και να ευχηθώ όπως περισσότεροι ακαδημαϊκοί αναμειχθούν σε τέτοια προγράμματα από την καρδιά του απλού λαού…
Σε ευχαριστώ τόσο πολύ που το κάνεις αυτό, Constantinos Emmanuelle…
Έγραψε τα ακόλουθα για τον «Fly Man Sinekchi Aziz»
«Είναι με μεγάλη περηφάνεια που τώρα μπορώ να αποκαλύψω την αφίσα μου που αφιερώνω στον Mehmet Aziz, ένα πραγματικό Κύπριο ήρωα. Όταν διάβασα το βιβλίο «Sweet and Bitter Island» (Γλυκό και Πικρό Νησί) της Tabitha Morgan ανακάλυψα ότι ο κύριος Aziz είναι ακόμα ένας ξεχασμένος και αφανής Κύπριος ήρωας. Για μένα αντιπροσωπεύει ένα πραγματικό Κύπριο και όλα εκείνα που είναι καλά για την Κύπρο.
Αυτοί που τον ήξεραν του έδωσαν το παρατσούκλι «The Fly Man» (Κουνουπάνθρωπος), ήταν διορισμένος Προϊστάμενος Επιθεωρητής Υγείας για τη Βρετανική Αποικιακή Κυβέρνηση της Κύπρου τη δεκαετία του 1930 και 1940.
Γεννήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1893 στο Καλό Χωριό (στα τουρκικά Vuda) που βρίσκεται στην επαρχία Λάρνακας και ήταν ο μικρότερος από έξι παιδιά. Ως νεαρό αγόρι, ο Aziz πολλές φορές ασθένησε με ελονοσία και βίωσε από κοντά τη μάστιγα σε πολλά από τα νεαρά παιδιά στο χωριό του. Το 1907 όταν ήταν μόλις 14 χρονών ταξίδεψε στην Αμερική με τον μεγαλύτερο του αδελφό Hayrettin για να σπουδάσει στο Connecticut. Δεν είμαι σίγουρος γιατί πήγε εκεί. Το 1912 τα αδέλφια αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Κύπρο (πάλι δεν ξέρω γιατί). Τείνω να πιστέψω ότι μόλις κατάφεραν και δεν επιβιβάστηκαν στο μοιραίο Τιτανικό.
Το 1914 ο Sir Ronald Ross, ένας διάσημος Άγγλος επιστήμονας, ήρθε στο χωριό τους ψάχνοντας να εργοδοτήσει ντόπιους αγγλόφωνους για να τον βοηθήσουν να ερευνήσουν τη συχνότητα νόσων όπως την ελονοσία στο νησί. Το 1902 το βραβείο Νόμπελ απονεμήθηκε στον Ross για την ανακάλυψη του κουνουπιού Anopheles που προκαλεί την ελονοσία. Το 1914 ταξίδευε για ένα μήνα σε όλη την Κύπρο και μετρούσε το μέγεθος της σπλήνας των παιδιών που μολύνθηκαν με ελονοσία για να καθορίσει τον επιπολασμό της νόσου. Έφτασε στο συμπέρασμα ότι η συχνότητα της σπληνομεγαλίας στην Κύπρο φτάνει σε μέσο όρο 21% που είναι αρκετά ψηλό για μια Ευρωπαϊκή χώρα. Ο Ross ήξερε ότι μια λακκούβα με ζεστό λιμνάζον νερό ήταν το ιδανικό μέσο αναπαραγωγής των αυγών των κουνουπιών που μεταφέρουν το παράσιτο της ελονοσίας. Η έκθεση του αργότερα εκείνο το χρόνο παρακαλούσε θερμά την κυβέρνηση και τους χωρικούς να κάνουν περισσότερα για να εξασφαλίσουν ότι αυτές οι περιοχές αναπαραγωγής δεν υπάρχουν. Ο 21χρονος Aziz έδραξε της ευκαιρίας να εργαστεί μαζί με τον Ross και έτσι πήρε την εκπαίδευση που ξεκίνησε την καριέρα του.
Το 1916 ο Mehmet γνώρισε και παντρεύτηκε την Hıfsiye που ήταν η κόρη του Hafız Mustafa, ενός διάσημου ράφτη από τη Νήσου (στα τουρκικά Dizdarkoy). Είχαν τρία παιδιά: ένα γιο, τον Baber, και δύο κόρες, την Turkan και την Kamuran. Λόγω του ημερολογίου της Kamuran γνωρίζουμε κάτι για τον πατέρα της.
Ο Mehmet Aziz ήταν ο εισηγητής της ιδέας και της μεθοδολογίας για την εξάλειψη της ελονοσίας στην Κύπρο, έχοντας μελετήσει παρόμοιες προσπάθειες για έλεγχο της νόσου στην Αίγυπτο. Έλαβε κυβερνητική χορηγία για να καταρτίσει μια ομάδα εμπειρογνωμόνων που ονομάζεται «Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων για την Ελονοσία» και μέσα σε τρία χρόνια, το 1946, το 1947 και το 1948, κατάφερε να συντονίσει την επιτυχημένη εξάλειψη της ελονοσίας στην Κύπρο. Ο Aziz συχνά μιλούσε για την αφοσίωση και τη σκληρή δουλειά της ομάδας του. Ήταν δύσκολη και κάποτε επικίνδυνη δουλειά. Η ομάδα των Κύπριων Επιθεωρητών Υγείας ήταν: Ali Tevfik (υπεύθυνος για όλη την Κύπρο), Στέλιος Μ. Σωτηρίου (υπεύθυνος για τη Λάρνακα), Ζήνων Παναγή Ηλιάδης (υπεύθυνος για όλη την Κύπρο), Μιχάλης Τιμολάου (υπεύθυνος για την Πάφο), Ελευθέριος Χριστοφίδης (υπεύθυνος για την Καρπασία) και Κώστας Γεωργίου Fisher (υπεύθυνος για την Κερύνεια).
Εκτός από την εξάλειψη της ελονοσίας στην Κύπρο, ο Aziz είχε και κάποια άλλα αξιόλογα επιτεύγματα. Μεταξύ του 1929 και 1948 επισκέφτηκε χωριά σε όλη την Κύπρο και διεξήγαγε σεμινάρια αγωγής υγείας και ενημέρωσης για τους χωριανούς, δείχνοντας διαφάνειες και αφίσες για τον τύφο, τη φυματίωση, τον εχινόκοκκο και το τράχωμα. Εκπαίδευσε τις γυναίκες σε θέματα διατροφής και υγείας.
Ανακάλυψε ότι το σύνδρομο νόσου Leishmaniasis εξαπλώνεται από ένα μικροσκοπικό κουνούπι που ονομάζεται Tartarian. Το 1955 το κουνούπι μετονομάστηκε σε Flepotoma Antonata Aziz αναγνωρίζοντας την ανακάλυψη του.
Ο Mehmet Aziz ήταν επίσης υπεύθυνος για όλους τους υγειονομικούς ελέγχους, τη θεραπεία και την εγκατάσταση των προσφύγων πολέμου που ήρθαν στο νησί μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων και αργότερα.
Το 1950, ο Aziz έγινε καθηγητής Υγείας και Ευεξίας στο Πανεπιστήμιο Βηρυτού όπου εκπαίδευσε φοιτητές από διάφορες χώρες όπως το Μπαχρέιν, τη Μπαγκλαντές, το Σουδάν, την Αίγυπτο και την Αραβία. Επισκέφτηκε αποφοίτους στη χώρα τους για να τους βοηθήσει να συστήσουν κατάλληλες Υπηρεσίες Υγείας όπως αυτές στην Κύπρο. Ενώ βρισκόταν σε αυτές τις διάφορες χώρες συνέχιζε τις έρευνες του σε διάφορα θέματα υγείας και έγινε σύμβουλος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας.
Επέστρεψε στην Κύπρο το 1959 και διορίστηκε στην Επιτροπή Υγείας Κύπρου το 1960 όταν ανακηρύχθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία. Μετά την έναρξη των διακοινοτικών προβλημάτων το 1963 ηγήθηκε της Τουρκοκυπριακής Επιτροπής Υπηρεσιών Υγείας μέχρι το 1973.
Του απονεμήθηκε το MBE το 1936, το CBE το 1946, το Μετάλλιο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και το Ross Institute Award σε αναγνώριση του εξαιρετικού του έργου και επιτευγμάτων του ως Προϊστάμενου Επιθεωρητή Υγείας στην Κύπρο. Το 1958 έγινε Συνεργάτης που υπηρετούσε το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη και του Ερυθρού Σταυρού και επίσης μέλος του Royal Society of Health.
Δημοσίευσε και διένεμε διάφορες εκδόσεις και βιβλιάρια για την πρόληψη νόσων σε όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής του ζωής. Η δική του επιτυχία στην εξάλειψη και πρόληψη πολλών νόσων στην Κύπρο δημοσιεύθηκε σε όλο τον κόσμο, από τις εφημερίδες Times και Daily Telegraph στο Λονδίνο μέχρι το Χρονικών Κομμουνιστών Εργατών στη Μόσχα: όλοι περίγραφαν τον Mehmet Aziz ως τον «Μεγάλο Σωτήρα της Κύπρου». Οι εκπομπές του BBC έφτασαν σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και είπαν την ιστορία της σταυροφορίας αυτού του ενός ατόμου για την εξάλειψη της ελονοσίας στην Κύπρο.
Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Ιατρικό Σύλλογο, ο Aziz τιμήθηκε ευρέως για τα επιτεύγματα του στην Κύπρο και τον αποκάλεσαν τον «μεγάλο απελευθερωτή». Παρομοιάστηκε με τον St. Patrick που απάλλαξε τον τόπο του από ένα λοιμό πολύ πιο ύπουλο από τα φίδια. Ο ίδιος ο Aziz είπε στο ίδιο ιατρικό περιοδικό «Μεγάλωσα σε ένα χωριό όπου οι συνθήκες υγιεινής ήταν πολύ κακές. Πολλοί νεαροί άνθρωποι πέθαναν και πιθανόν να ζούσαν αν οι συνθήκες ήταν καλύτερες. Αν στην διάρκεια της υπηρεσίας μου έκανα κάτι για τη βελτίωση και την ευημερία της χώρας μου, τότε αυτή είναι η μεγαλύτερη μου ευχαρίστηση.»
Ο Mehmet Aziz πέθανε στη Λευκωσία το 1991. Περιέργως κανένα από τα παιδιά του δεν παντρεύτηκε ποτέ. Ο γιός του Baber πέθανε πριν από πολλά χρόνια και οι δύο του χώρες είναι τώρα αρκετά ηλικιωμένες. Η Turkan (που γεννήθηκε το 1917) είναι σχεδόν 100 χρονών. Της απονεμήθηκε το MBE, ως την πρώτη προϊστάμενη νοσηλεύτρια του Νοσοκομείου Λευκωσίας και έγραψε το βιβλίο «The death of friendship: A Cyprus Memoir» (Ο θάνατος μιας φιλίας: Ένα απομνημόνευμα της Κύπρου) που εκδόθηκε στα αγγλικά τον Ιούλιο 2000. Η Kamran, γεννημένη το 1922, είναι σχεδόν 94 χρονών και ήταν μια από τις πρώτες Τουρκοκύπριες φαρμακοποιούς στο νησί. Είναι επίσης μια πολύ γνωστή μουσικός και η συνθέτης του γνωστού τραγουδιού «Α, Κύπρος μου». Και οι δύο αδελφές ζούνε ακόμα μαζί στο αρχικό σπίτι της οικογένειας Aziz στην Πράσινη Γραμμή στη Λευκωσία. Θεού θέλοντος, ελπίζω να τις επισκεφτώ αργότερα φέτος και να τους δώσω το πορτραίτο του πατέρα τους που έχω φτιάξει.
Εκ μέρους όλων των Κυπρίων τόσο στην Κύπρο και στο εξωτερικό, θέλω να πω «ευχαριστώ» στον Mehmet Aziz για το εξαιρετικό του έργο που τελικά βελτίωσε την υγεία των ανθρώπων του και έσωσε αμέτρητες ζωές. Κύριε Mehmet Aziz σε χαιρετίζουμε.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Πριν από περίπου τρεις βδομάδες, έστειλα email σε αρκετές υπηρεσίες της Κυπριακής Κυβέρνησης ζητώντας πληροφορίες για τον κύριο Aziz αλλά δυστυχώς δεν έλαβα ούτε μια απάντηση. Από την άλλη, κάποιοι από τους Τουρκοκύπριους φίλους μου στο Facebook (ομάδα Frozen Cypriots) ήταν πολύ βοηθητικοί και κατάφεραν να στείλουν χρήσιμες πληροφορίες που με βοήθησαν να γράψω αυτήν την ανάρτηση για το Tales of Cyprus. Προφανώς ακόμα η τουρκοκυπριακή κοινότητα τον θυμάται ως ένα μεγάλο άντρα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον Sermen Erdogan που μου έστειλε την αγγλική μετάφραση για τον Mehmet Aziz από το βιβλίο «Τα πολύτιμα άτομα που μεγάλωσε η Κύπρος» που γράφτηκε από τον Ahmet An.»
Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Constantinos Emmanuelle για τα "Tales of Cyprus" στο email του conemmanuelle@talesofcyprus.com
Photo: Αφίσα του Mehmet Aziz που έφτιαξε ο Constantinos Emmanuelle…
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 10th of July 2016, Sunday.
The fantastic discovery of the `Fly Man Sinekchi Aziz` in Australia…
The fantastic discovery of the `Fly Man Sinekchi Aziz` in Australia…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
An Australian Cypriot, Constantinos Emmanuelle has started a fantastic project about five years ago where he collects interviews, stories, photographs of life in Cyprus before 1950… He has a Facebook page called `Tales of Cyprus` and a website at www.talesofcyprus.com
I had been following his Facebook page and we also wrote to each other since he is coming to Cyprus for interviews and I was amazed with the work of this Australian Cypriot professor… He would go round interviewing old Cypriots who had emigrated to Australia, collecting their memories about how life was before 1950s, writing up with so much detail and with photographs, it was as though he was giving us a gift from our past – things we did not know or things we did not bother to think about, the difficulty of the lives of the Cypriots in those days, how they tried to survive, what they cooked, how they cooked…
One of his most impressive stories was his discovery of `The Fly Man Sinekchi Aziz` and he made a very impressive poster for this unsung hero who had eradicated malaria in Cyprus.
I want to share what he wrote about `The Fly Man Sinekchi Aziz` and wish that more academics would be involved in such very grassroots projects from the heart…
Thanks Constantinos Emmanuelle so much for doing this…
Here is what he wrote about `The Fly Man Sinekchi Aziz`:
"It is with great pride that I can now unveil my poster design which I dedicate to Mehmet Aziz, a true Cypriot hero. After reading the book 'Sweet and Bitter Island' by Tabitha Morgan I discovered that Mr Aziz is another forgotten and unsung Cypriot hero. To me, he represents a true Cypriot and everything that is good about Cyprus.
Nicknamed 'The Fly Man' by those who knew him, he was appointed as the Chief Health Inspector for the British Colonial Government of Cyprus during the 1930s and 1940s.
He was born in Kalo Chorio village (Greek: Καλό Χωριό, Turkish: Vuda) located in the Larnaca District on the 24 September 1893 and was the youngest of six children. As a young boy, Aziz was himself affected by Malaria many times and had witnessed the scourge first hand and up close with many of the young children in his village. In 1907, aged only 14 he travelled abroad to America with his older brother Hayrettin to study in Connecticut. I am not sure why he went there. In 1912, the brothers decided to return to Cyprus (again, not sure why). I am led to believe they narrowly missed boarding the ill-fated ship Titanic.
In 1914, a famous English scientist, Sir Ronald Ross, came to their village looking to employ English-speaking locals to help him investigate the extent of diseases such as Malaria on the island. Ross was awarded a Nobel Prize in 1902 for discovering that the Anopheles mosquito was the cause of Malaria. He spent a month in 1914 travelling around Cyprus measuring the spleen rate of the children infected by Malaria to determine the prevalence of the disease. He concluded that the spleen-rate in Cyprus averages 21 per cent, which was quite high for a European country. Ross knew that a warm puddle of still water was the ideal breeding ground for the mosquito larvae carrying the Malaria parasite. His report later that year implored the government and the villagers to do more to ensure that these breeding areas did not exist. The 21-year-old Aziz jumped at the chance to work alongside Ross and in doing so, received the education that would launch his career.
In 1916, Mehmet met and married Hıfsiye, who was the daughter of Hafız Mustafa, a famous tailor from the village of Nisou (Greek:Νήσου,Turkish:Dizdarköy). They had three children: a son Baber, and two daughters Turkan and Kamuran. It is thanks to Kamuran's diary that we know something about her father.
Mehmet Aziz was the originator of the idea and the methodology to eradicate malaria in Cyprus, having studied similar attempts to control the disease in Egypt. He received Government funding to put together a team of experts called the 'Expert Committee On Malaria' and within three years: 1946, 1947 and 1948, he was able to coordinate the successful eradication of Malaria in Cyprus. Aziz often talked about the dedication and the hard work of his team. It was a difficult and at times, a hazardous job. His team of Cypriot Health Inspectors were: Ali Tevfik (responsible across Cyprus), Stelios M Sotiriou (responsible for Larnaca), Zenon Panayi Eliadis (responsible across Cyprus), Mihalis Tumlau (responsible for Paphos), Eleftherios Christofidis (responsible for Karpasia) and Kostas Georgiou Fisher (responsible for Kyrenia).
Apart from eradicating Malaria in Cyprus, Aziz achieved some other remarkable feats. Between 1929 and 1948 he visited villages all over Cyprus and ran health education and information sessions for the villagers, showing slides and posters on typhoid, tuberculosis, echinococcosis, and trachoma. He educated the local women on dietary issues and health.
He discovered that 'Leishmaniasis syndrome disease' was spread by a minutely small fly called Tartarian. In 1955, the fly was renamed Flepotoma Antonata Aziz in recognition of his discovery.
Mehmet Aziz was also responsible for all the health inspections, treatment and settlement of the war refugees who arrived on the island between the two world wars and later.
In became a professor of Health and Well Being at Beirut University where he educated students from various countries like Bahrain, Bangladesh, Sudan, Egypt and Arabia. He visited alumni in their country of origin to help them set up appropriate Health Services like the ones in Cyprus. While in these different countries he continued his research into various health issues and became a consultant to the World Health Organisation.
He returned to Cyprus in 1959 and was appointed to Cyprus Health Commission in 1960 when the Cyprus Republic was inaugurated. After the intercommunal problems arose in 1963 he headed the Cypriot Turkish Health Services Commissıon until 1973.
He was awarded an MBE in 1936, a CBE in 1946, the British Empire Medallion and the Ross Institute Award in recognition of his extraordinary work and achievements as the Chief Health Inspector in Cyprus. He became an Associate Serving of the Order of Brother St John and Red Cross and also the member of Royal Society of Health in 1958.
He published and distributed various publications and booklets on the prevention of disease throughout his working life. His own success in eradicating and preventing many diseases in Cyprus was published around the world from the Times and Daily Telegraph newspapers in London to the Communist Workers Chronicle in Moscow: they all described Mehmet Aziz as the 'Great Saviour of Cyprus'. BBC broadcasts went out to millions of people around the world and told the story of this one man's crusade to eradicate Malaria in Cyprus.
According to the American Medical Association, Aziz was widely honoured for his achievement in Cyprus and called 'the great liberator.' He was likened to St. Patrick for ridding his native land of a pest far more insidious than snakes. Aziz himself was quoted by the same journal as saying, "I was brought up in a village where sanitary conditions were very bad. Many young people died who probably would have lived had conditions been better. If in the course of my service I have done something for the improvement and welfare of my country, then that is my greatest pleasure."
Mehmet Aziz died in Nicosia in 1991. Strangely, none of his children ever married. His son (Baber) died many years ago and his two daughters are now quite old. Turkan (who was born in 1917) is almost 100. She was awarded an MBE as the first matron of the Nicosia Hospital and wrote the book "The death of friendship: A Cyprus Memoir" which was published in English in July 2000. Kamran (b.1922) is almost 94 years old and was one of the first Turkish Cypriot women pharmacists on the island. She is also a well-known musician and the composer of a famous song "Ah, my Cyprus". Both sisters still live together in the original Aziz family home on the Green Line in Nicosia. God willing, I hope to pay them a visit later this year and present them with my portrait of their father.
On behalf of all Cypriots both in Cyprus and abroad, I would like to say 'thank you' to Mehmet Aziz for his extraordinary work that has ultimately improved the health of his people and saved countless lives. Mehmet Aziz Bey – we salute you.
FOOTNOTE:
About three weeks ago, I sent emails to a dozen Cypriot Government agencies asking for information about Mr Aziz but unfortunately, I did NOT receive a single reply. On the other hand, some of my Turkish Cypriot friends on Facebook (Frozen Cypriots group) were very forthcoming and able to provide some useful information that has helped me to write this post for Tales of Cyprus. Apparently, he is still remembered as a great man by the Turkish Cypriot community. Special thanks to Sermen Erdogan for providing me with the English translation about Mehmet Aziz from the book, "The Valuable Members Cyprus Raised" written by Ahmet An.`
You can contact Constantinos Emmanuelle about "Tales of Cyprus" at his e-mail conemmanuelle@talesofcyprus.com
27.5.2016
Photo: Poster created by Constantinos Emmanuelle about the "Fly Man" Aziz...
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 10th of July 2016, Sunday.
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
An Australian Cypriot, Constantinos Emmanuelle has started a fantastic project about five years ago where he collects interviews, stories, photographs of life in Cyprus before 1950… He has a Facebook page called `Tales of Cyprus` and a website at www.talesofcyprus.com
I had been following his Facebook page and we also wrote to each other since he is coming to Cyprus for interviews and I was amazed with the work of this Australian Cypriot professor… He would go round interviewing old Cypriots who had emigrated to Australia, collecting their memories about how life was before 1950s, writing up with so much detail and with photographs, it was as though he was giving us a gift from our past – things we did not know or things we did not bother to think about, the difficulty of the lives of the Cypriots in those days, how they tried to survive, what they cooked, how they cooked…
One of his most impressive stories was his discovery of `The Fly Man Sinekchi Aziz` and he made a very impressive poster for this unsung hero who had eradicated malaria in Cyprus.
I want to share what he wrote about `The Fly Man Sinekchi Aziz` and wish that more academics would be involved in such very grassroots projects from the heart…
Thanks Constantinos Emmanuelle so much for doing this…
Here is what he wrote about `The Fly Man Sinekchi Aziz`:
"It is with great pride that I can now unveil my poster design which I dedicate to Mehmet Aziz, a true Cypriot hero. After reading the book 'Sweet and Bitter Island' by Tabitha Morgan I discovered that Mr Aziz is another forgotten and unsung Cypriot hero. To me, he represents a true Cypriot and everything that is good about Cyprus.
Nicknamed 'The Fly Man' by those who knew him, he was appointed as the Chief Health Inspector for the British Colonial Government of Cyprus during the 1930s and 1940s.
He was born in Kalo Chorio village (Greek: Καλό Χωριό, Turkish: Vuda) located in the Larnaca District on the 24 September 1893 and was the youngest of six children. As a young boy, Aziz was himself affected by Malaria many times and had witnessed the scourge first hand and up close with many of the young children in his village. In 1907, aged only 14 he travelled abroad to America with his older brother Hayrettin to study in Connecticut. I am not sure why he went there. In 1912, the brothers decided to return to Cyprus (again, not sure why). I am led to believe they narrowly missed boarding the ill-fated ship Titanic.
In 1914, a famous English scientist, Sir Ronald Ross, came to their village looking to employ English-speaking locals to help him investigate the extent of diseases such as Malaria on the island. Ross was awarded a Nobel Prize in 1902 for discovering that the Anopheles mosquito was the cause of Malaria. He spent a month in 1914 travelling around Cyprus measuring the spleen rate of the children infected by Malaria to determine the prevalence of the disease. He concluded that the spleen-rate in Cyprus averages 21 per cent, which was quite high for a European country. Ross knew that a warm puddle of still water was the ideal breeding ground for the mosquito larvae carrying the Malaria parasite. His report later that year implored the government and the villagers to do more to ensure that these breeding areas did not exist. The 21-year-old Aziz jumped at the chance to work alongside Ross and in doing so, received the education that would launch his career.
In 1916, Mehmet met and married Hıfsiye, who was the daughter of Hafız Mustafa, a famous tailor from the village of Nisou (Greek:Νήσου,Turkish:Dizdarköy). They had three children: a son Baber, and two daughters Turkan and Kamuran. It is thanks to Kamuran's diary that we know something about her father.
Mehmet Aziz was the originator of the idea and the methodology to eradicate malaria in Cyprus, having studied similar attempts to control the disease in Egypt. He received Government funding to put together a team of experts called the 'Expert Committee On Malaria' and within three years: 1946, 1947 and 1948, he was able to coordinate the successful eradication of Malaria in Cyprus. Aziz often talked about the dedication and the hard work of his team. It was a difficult and at times, a hazardous job. His team of Cypriot Health Inspectors were: Ali Tevfik (responsible across Cyprus), Stelios M Sotiriou (responsible for Larnaca), Zenon Panayi Eliadis (responsible across Cyprus), Mihalis Tumlau (responsible for Paphos), Eleftherios Christofidis (responsible for Karpasia) and Kostas Georgiou Fisher (responsible for Kyrenia).
Apart from eradicating Malaria in Cyprus, Aziz achieved some other remarkable feats. Between 1929 and 1948 he visited villages all over Cyprus and ran health education and information sessions for the villagers, showing slides and posters on typhoid, tuberculosis, echinococcosis, and trachoma. He educated the local women on dietary issues and health.
He discovered that 'Leishmaniasis syndrome disease' was spread by a minutely small fly called Tartarian. In 1955, the fly was renamed Flepotoma Antonata Aziz in recognition of his discovery.
Mehmet Aziz was also responsible for all the health inspections, treatment and settlement of the war refugees who arrived on the island between the two world wars and later.
In became a professor of Health and Well Being at Beirut University where he educated students from various countries like Bahrain, Bangladesh, Sudan, Egypt and Arabia. He visited alumni in their country of origin to help them set up appropriate Health Services like the ones in Cyprus. While in these different countries he continued his research into various health issues and became a consultant to the World Health Organisation.
He returned to Cyprus in 1959 and was appointed to Cyprus Health Commission in 1960 when the Cyprus Republic was inaugurated. After the intercommunal problems arose in 1963 he headed the Cypriot Turkish Health Services Commissıon until 1973.
He was awarded an MBE in 1936, a CBE in 1946, the British Empire Medallion and the Ross Institute Award in recognition of his extraordinary work and achievements as the Chief Health Inspector in Cyprus. He became an Associate Serving of the Order of Brother St John and Red Cross and also the member of Royal Society of Health in 1958.
He published and distributed various publications and booklets on the prevention of disease throughout his working life. His own success in eradicating and preventing many diseases in Cyprus was published around the world from the Times and Daily Telegraph newspapers in London to the Communist Workers Chronicle in Moscow: they all described Mehmet Aziz as the 'Great Saviour of Cyprus'. BBC broadcasts went out to millions of people around the world and told the story of this one man's crusade to eradicate Malaria in Cyprus.
According to the American Medical Association, Aziz was widely honoured for his achievement in Cyprus and called 'the great liberator.' He was likened to St. Patrick for ridding his native land of a pest far more insidious than snakes. Aziz himself was quoted by the same journal as saying, "I was brought up in a village where sanitary conditions were very bad. Many young people died who probably would have lived had conditions been better. If in the course of my service I have done something for the improvement and welfare of my country, then that is my greatest pleasure."
Mehmet Aziz died in Nicosia in 1991. Strangely, none of his children ever married. His son (Baber) died many years ago and his two daughters are now quite old. Turkan (who was born in 1917) is almost 100. She was awarded an MBE as the first matron of the Nicosia Hospital and wrote the book "The death of friendship: A Cyprus Memoir" which was published in English in July 2000. Kamran (b.1922) is almost 94 years old and was one of the first Turkish Cypriot women pharmacists on the island. She is also a well-known musician and the composer of a famous song "Ah, my Cyprus". Both sisters still live together in the original Aziz family home on the Green Line in Nicosia. God willing, I hope to pay them a visit later this year and present them with my portrait of their father.
On behalf of all Cypriots both in Cyprus and abroad, I would like to say 'thank you' to Mehmet Aziz for his extraordinary work that has ultimately improved the health of his people and saved countless lives. Mehmet Aziz Bey – we salute you.
FOOTNOTE:
About three weeks ago, I sent emails to a dozen Cypriot Government agencies asking for information about Mr Aziz but unfortunately, I did NOT receive a single reply. On the other hand, some of my Turkish Cypriot friends on Facebook (Frozen Cypriots group) were very forthcoming and able to provide some useful information that has helped me to write this post for Tales of Cyprus. Apparently, he is still remembered as a great man by the Turkish Cypriot community. Special thanks to Sermen Erdogan for providing me with the English translation about Mehmet Aziz from the book, "The Valuable Members Cyprus Raised" written by Ahmet An.`
You can contact Constantinos Emmanuelle about "Tales of Cyprus" at his e-mail conemmanuelle@talesofcyprus.com
27.5.2016
Photo: Poster created by Constantinos Emmanuelle about the "Fly Man" Aziz...
(*) Article published in the POLITIS newspaper on the 10th of July 2016, Sunday.
Sunday, July 3, 2016
Φιλίες συγγενών «αγνοουμένων»…
Φιλίες συγγενών «αγνοουμένων»…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Νωρίς το πρωί του Σαββάτου, 11 Ιουνίου 2016, συναντιόμαστε στο οδόφραγμα του Αγίου Δομετίου μαζί με τη Sevilay Berk και το σύζυγο της Mustafa, συγγενείς «αγνοουμένων», για να πάμε στη Λεμεσό. Παίρνουμε και την κόρη της αγαπητής φίλης Ανδρούλας Καμιναρά από το οδόφραγμα… Η Χαρά, η κόρης της Ανδρούλας Καμιναρά είναι φωτορεπόρτερ και όταν μου τηλεφώνησε λέγοντας μου ότι ήθελε να κάνει κάποια δουλειά πάνω στους «αγνοουμένους», της είχα εισηγηθεί να την πάρω στην κηδεία ενός «αγνοουμένου»… Έτσι έρχεται μαζί μας…
Πάμε στην κηδεία της Κυριακούς Καράσαββα που είχε σκοτωθεί στην αυλή του σπιτιού της μαζί με τρεις άλλους ηλικιωμένους και είχαν θαφτεί και οι τέσσερεις τους σε εκείνη την αυλή στο Τρίκωμο… Είχαν κατεδαφίσει το σπίτι της πάνω από αυτό το μαζικό τάφο έτσι ώστε κανείς να μην δει που είχαν θαφτεί τα σώματα τριών γυναικών και ενός άντρα.
Πάμε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στη Λεμεσό και συναντούμε την οικογένεια Καρασάββα…
Έρχεται να μας συναντήσει και η Χριστίνα Παύλου Σολωμή Πατσιά από την Κώμη Κεπήρ της οποίας ο αδελφός και ο πατέρας είναι «αγνοούμενοι» από τη Γαλάτεια…
Κατ' ακρίβεια τέτοιες κηδείες «αγνοουμένων» είναι αρκετά δύσκολες για τη Χριστίνα αφού συνεχίζει να σκέφτεται τον πατέρα και τον αδελφό της στη διάρκεια όλης της τελετής, την ηλικιωμένη μητέρα της που τους περίμενε όλα αυτά τα χρόνια και όλες μας τις προσπάθειες για να βρούμε τα οστά τους… Η Χριστίνα είναι «πρότυπο» ατόμου που κατάφερε να ξεπεράσει το δικό της πόνο έτσι ώστε να βοηθήσει άλλους… Εργάζεται ασταμάτητα, εθελοντικά, έτσι ώστε να βρει οποιεσδήποτε πληροφορίες σχετικά με Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους «αγνοουμένους»…
Αυτή είναι μια θλιβερή κηδεία – καθώς το μικρό φέρετρο μεταφέρεται από το στρατιωτικό αυτοκίνητο μέσα στην εκκλησία, η Πέπα, κόρη της Κυριακούς Καράσαββα αρχίζει να κλαίει… Αυτό είναι «το τέλος» και η Πέπα το νιώθει στη ψυχή της όπως και εμείς… Ίσως όχι τόσο πολύ όπως αυτή, αλλά εξακολουθούμε να νιώθουμε πόσο πόνο νιώθει…
Πριν από έξι χρόνια η Πέπα μου είχε τηλεφωνήσει και μιλήσαμε… Αργότερα συνάντησα τον σύζυγο της Τάσο Γεωργίου στο σπίτι της Sevilay Berk… Οι γονείς της Sevilay ήταν και αυτοί «αγνοούμενοι» από το Τρίκωμο από το 1964 και ήταν καλοί φίλοι με τον Τάσο Γεωργίου και την οικογένεια του… Ο Τάσος μου είπε για τον τόπο ταφής των τεσσάρων ηλικιωμένων «αγνοουμένων» ανάμεσα στους οποίους ήταν και η πεθερά του Κυριακού Καράσαββα. Τηλεφώνησα σε ένα από τους αναγνώστες μου στο Τρίκωμο και πήγα μαζί του για να ελέγξω το μέρος και αργότερα, πριν από ακριβώς έξι χρόνια είχαμε δείξει μαζί με τον Τάσο Γεωργίου αυτόν τον πιθανό τόπο ταφής στους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων. Τρία χρόνια μετά την υπόδειξη του μέρους, η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων ξεκίνησε εκσκαφές σε αυτό τον πιθανό τόπο ταφής στο Τρίκωμο και βρήκαν τα οστά των τεσσάρων «αγνοουμένων» που ήταν θαμμένοι εκεί: Τρεις γυναίκες και ένας άντρας, ανάμεσα τους και η Κυριακού Καράσαββα… Χρειάστηκε να περάσουν ακόμα τρία χρόνια για τις ταυτοποιήσεις DNA και έτσι είναι που ερχόμαστε στην κηδεία στις 11 Ιουνίου 2016…
Η εγγονή της Κυριακούς Καράσαββα, Κατερίνα Γεωργίου εκφωνεί τον επικήδειο:
«Κυριακή Καρασάββα, του γένους Στάσου και Ευφροσύνης, για όλους εμάς η γιαγιά μας η «Χατζίνα» ή η Κακουλλού του Σιταρένου.
Γεννήθηκε το 1900 από γονείς εργατο-αγρότες.
Παντρεύτηκε τον Ανάσταση Καράσαββα και απέκτησαν 7 παιδιά, τα οποία μεγάλωσαν με μεγάλες θυσίες και ταλαιπωρίες. 4 από τα παιδιά τους, αναγκάστηκαν λόγο των δύσκολων καιρών, να μεταναστεύσουν σε νεαρή ηλικία για να βρουν το μέλλον τους πολύ μακριά, στην Ροδεσία.
Γυναίκα, σύζυγος, μητέρα, γιαγιά, Υπέροχη, την θυμόμαστε μετά από 42 χρόνια, να μας υποδέχεται με αγάπη και με ένα γλυκοφίλημα, να μας αγκαλιάζει και να μας καλωσορίζει στο σπίτι της.
Οικοκυρά, μητέρα, ανάλαβε την ευθύνη να μεγαλώσει τα 7 παιδιά, μιας και ο παππούς Αναστάσης ήταν αναγκασμένος να απουσιάζει για μέρες στα διάφορα χωριά λόγω του επαγγέλματος του, ως εργολάβος οικοδομών.
Καλή γειτόνισσα και πιστή στα εκκλησιαστικά, τύγχανε της εκτίμησης της ενορίας και γενικότερα των Τρικωμιτών.
Πρώτη από τους πρώτους, με το κτύπημα της καμπάνας, έδινε το παρών της, τις Κυριακές και σε άλλες εορτάσιμες μέρες, στην αγαπημένη της εκκλησία της Παναγίας, και τελευταία να φύγει.
Χαρακτηριστικά θυμάμαι αν και τότε πολύ μικρή, που πάντοτε σταματούσε όλες τις συνοδείες κηδειών που περνούσαν από το «ξωπόρτι» της για να ρίξει, νερό, με βάση του εθίμου του χωριού και μας τόνιζε ότι ήθελε μια «μεγάλη» κηδεία και εμείς αστειευόμενοι της λέγαμε:
Γιαγιά μου, αυτοί όλοι που πας στις κηδείες τους να είσαι σίγουροι ότι δεν θα έρθουν γιατί είναι είδη πεθαμένοι.
Η ειρωνεία, σκοτώθηκε το καλοκαίρι του 1974, από την πρώτη μέρα που πάτησαν οι Τούρκοι κατακτητές στο χωριό. Για 42 ολόκληρα χρόνια δεν είχαμε την ευκαιρία να την θάψουμε και ούτε καν γνωρίζαμε τον τόπο ταφής της.
Ήταν η 17η Αυγούστου όταν τα Τουρκικά στρατεύματα πατούσαν το πόδι τους στο Τρίκωμο. Ένα στρατιωτικό άρμα σταμάτησε μπροστά από το σπίτι της γιαγιάς και ένας πάνοπλος στρατιώτης μπήκε βίαια στο σπίτι και με αυτόματο όπλο, σκότωσε 4 από τα 7 άτομα που ήταν μαζεμένα – για συντροφιά - στο σπίτι του παππού. 1 άτομο πληγώθηκε και οι 4 νεκροί είναι:
Η γιαγιά Κυριακή Αναστάση Καράσαββα
Ο Αγαμέμνων Σωτηρίου
Η Μαρία Αγαμέμνωνος
Και η Μελέττα Δημήτρη Ντίρρη.
Αποχωρώντας προσπάθησαν με κανονιοβολισμούς να κατεδαφίσουν το σπίτι όμως λόγω του ότι ήταν πλυθαροκτισμένο, δημιούργησαν μόνο μικρά χαλάσματα.
Οι 4 νεκροί τάφηκαν σε 2 τάφους στην αυλή της οικίας της γιαγιάς από Τούρκους στρατιώτες χωρίς να γνωρίζει κάποιος για τον ακριβή τόπο ταφής. Τα οστά τους βρέθηκαν στα τέλη του 2013.
Την ίδια ημέρα έχασαν την ζωή τους άλλα 3 ηλικιωμένα πρόσωπα:
Ο Γεώργιος Τζιωρτζιής
Ο Ευριπίδης Χ' Βαρνάβα
Και ο Παναγιώτης Γιαννά
Στις 3 Σεπτεμβρίου το 1974 πυροβόλησαν στην είσοδο του σπιτιού του, τον ιερέα του χωριού Παπαϊωακείμ Φιλίππου.
Αλλά το τίμημα της κοινότητας Τρικώμου δεν σταματά εδώ.
15 νέα παιδιά έφεδροι και στρατεύσιμοι από 18-30 χρονών, δηλώθηκαν αγνοούμενοι και οι περισσότεροι γονείς ακόμα περιμένουν την ανεύρεση και ταφή των λειψάνων των δικών τους παιδιών.
Ο παππούς που επέζησε μετά τον άδικο χαμό της και μετά από πολλές ταλαιπωρίες με την υγεία του, πέθανε στη Λεμεσό το 1980, με το μεγάλο «μαράζι» ότι αυτός ήταν η αιτία που σκοτώθηκε τόσο άδικα η γιαγιά, αφού η τότε ασθένεια του παππού τους κράτησε στο πατρικό σπίτι.
Παππού μου, η υπόσχεση που σου δώσαμε εκπληρώνεται σήμερα.
Η κηδεία που πάντα ήθελε πραγματοποιείται σήμερα και όλοι αυτοί, που συνόδευε η γιαγιά στην τελευταία τους κατοικία, είναι εκεί ψηλά μαζί της.
Αντίο γιαγιά, Καλό ταξίδι, Ο Θεός αναπαύσει την ψυχή σου.
Αιώνια σου η μνήμη Χατζινού μου.
Επιτρέψετε μου να αναφέρω ότι ήταν απόφαση της οικογένειας η τελετή ταφής, να γίνει έτσι απλά χωρίς επισημότητες και άλλες διαδικασίες.
Ως επίσης εκ μέρους της οικογένειας να ευχαριστήσω, τον Εκπρόσωπο της Πολιτείας κύριο Βίκτωρα Παπαδόπουλο, βοηθό Κυβερνητικό Εκπρόσωπο, για την παρουσία του εδώ. Όσους προσέφεραν υπηρεσίες για ανεύρεση των λειψάνων και ταυτοποίηση, την Εθνική Φρουρά για την μεταφορά των λειψάνων. Ιδιαίτερα να ευχαριστήσω τον Κύριο Ξενοφών Καλλή και την Κυρία Σεβκιούλ Ουλουτάκ, η οποία ευρίσκεται μεταξύ μας, οι οποίοι, με άλλους συνεργάτες τους, πέτυχαν την ακριβή τοποθεσία ταφής των δικών μας ανθρώπων.
Ευχαριστούμε επίσης, όλους εσάς που με την παρουσία σας τιμάτε την γιαγιά Κακουλλού Καράσαββα, τιμάτε την οικογένεια μας.
Σας ευχαριστώ.»
Στη διάρκεια της κηδείας η Sevilay και η Πέπα στέκονται μαζί, οι δύο συγγενείς «αγνοουμένων», μοιράζονται τον πόνο και την τραγωδία… Η Sevilay το έχει περάσει αυτό όταν βρέθηκαν τα οστά των γονιών της σε ένα πηγάδι στο Τρίκωμο, το οποίο είχαμε δείξει στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων με τη βοήθεια ενός Τουρκοκύπριου αναγνώστη και ενός Ελληνοκύπριου συγγενή «αγνοουμένου». Μετά την κηδεία πολλοί Ελληνοκύπριοι έρχονται να αγκαλιάσουν την Sevilay και να της πουν ιστορίες των γονιών της, πως τους ήξεραν, τις αναμνήσεις τους…
Μετά την κηδεία πάμε στο οικογενειακό σπίτι στη Λεμεσό, και αυτό συνεχίζεται και εκεί…
«Ήξερα τον πατέρα και τη μητέρα σου» έρχονταν και έλεγαν στη Sevilay…
Η Χαρά, η φωτορεπόρτερ μας έμεινε έκπληκτη με την όλη εικόνα…
«Ποτέ πριν δεν το είχαμε δει αυτό» μου έλεγε… Και αυτή συγκινείται βλέποντας τη φιλία μεταξύ των οικογενειών της Sevilay Berk και της Πέπας, της κόρης της Κυριακούς Καράσαββα…
Ίσως αυτή είναι η καλύτερη φωτογραφία που μπορούμε να δείξουμε στους νέους, τη φιλία εκείνων που υπέφεραν περισσότερο σε αυτή τη χώρα…
φωτό: Η Πέπα και η Sevilay, σύμβολο φιλίας…
(*) Article published in POLITIS newspaper on the 3rd of July 2016, Sunday.
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Τηλ: 99 966518
Νωρίς το πρωί του Σαββάτου, 11 Ιουνίου 2016, συναντιόμαστε στο οδόφραγμα του Αγίου Δομετίου μαζί με τη Sevilay Berk και το σύζυγο της Mustafa, συγγενείς «αγνοουμένων», για να πάμε στη Λεμεσό. Παίρνουμε και την κόρη της αγαπητής φίλης Ανδρούλας Καμιναρά από το οδόφραγμα… Η Χαρά, η κόρης της Ανδρούλας Καμιναρά είναι φωτορεπόρτερ και όταν μου τηλεφώνησε λέγοντας μου ότι ήθελε να κάνει κάποια δουλειά πάνω στους «αγνοουμένους», της είχα εισηγηθεί να την πάρω στην κηδεία ενός «αγνοουμένου»… Έτσι έρχεται μαζί μας…
Πάμε στην κηδεία της Κυριακούς Καράσαββα που είχε σκοτωθεί στην αυλή του σπιτιού της μαζί με τρεις άλλους ηλικιωμένους και είχαν θαφτεί και οι τέσσερεις τους σε εκείνη την αυλή στο Τρίκωμο… Είχαν κατεδαφίσει το σπίτι της πάνω από αυτό το μαζικό τάφο έτσι ώστε κανείς να μην δει που είχαν θαφτεί τα σώματα τριών γυναικών και ενός άντρα.
Πάμε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στη Λεμεσό και συναντούμε την οικογένεια Καρασάββα…
Έρχεται να μας συναντήσει και η Χριστίνα Παύλου Σολωμή Πατσιά από την Κώμη Κεπήρ της οποίας ο αδελφός και ο πατέρας είναι «αγνοούμενοι» από τη Γαλάτεια…
Κατ' ακρίβεια τέτοιες κηδείες «αγνοουμένων» είναι αρκετά δύσκολες για τη Χριστίνα αφού συνεχίζει να σκέφτεται τον πατέρα και τον αδελφό της στη διάρκεια όλης της τελετής, την ηλικιωμένη μητέρα της που τους περίμενε όλα αυτά τα χρόνια και όλες μας τις προσπάθειες για να βρούμε τα οστά τους… Η Χριστίνα είναι «πρότυπο» ατόμου που κατάφερε να ξεπεράσει το δικό της πόνο έτσι ώστε να βοηθήσει άλλους… Εργάζεται ασταμάτητα, εθελοντικά, έτσι ώστε να βρει οποιεσδήποτε πληροφορίες σχετικά με Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους «αγνοουμένους»…
Αυτή είναι μια θλιβερή κηδεία – καθώς το μικρό φέρετρο μεταφέρεται από το στρατιωτικό αυτοκίνητο μέσα στην εκκλησία, η Πέπα, κόρη της Κυριακούς Καράσαββα αρχίζει να κλαίει… Αυτό είναι «το τέλος» και η Πέπα το νιώθει στη ψυχή της όπως και εμείς… Ίσως όχι τόσο πολύ όπως αυτή, αλλά εξακολουθούμε να νιώθουμε πόσο πόνο νιώθει…
Πριν από έξι χρόνια η Πέπα μου είχε τηλεφωνήσει και μιλήσαμε… Αργότερα συνάντησα τον σύζυγο της Τάσο Γεωργίου στο σπίτι της Sevilay Berk… Οι γονείς της Sevilay ήταν και αυτοί «αγνοούμενοι» από το Τρίκωμο από το 1964 και ήταν καλοί φίλοι με τον Τάσο Γεωργίου και την οικογένεια του… Ο Τάσος μου είπε για τον τόπο ταφής των τεσσάρων ηλικιωμένων «αγνοουμένων» ανάμεσα στους οποίους ήταν και η πεθερά του Κυριακού Καράσαββα. Τηλεφώνησα σε ένα από τους αναγνώστες μου στο Τρίκωμο και πήγα μαζί του για να ελέγξω το μέρος και αργότερα, πριν από ακριβώς έξι χρόνια είχαμε δείξει μαζί με τον Τάσο Γεωργίου αυτόν τον πιθανό τόπο ταφής στους λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων. Τρία χρόνια μετά την υπόδειξη του μέρους, η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων ξεκίνησε εκσκαφές σε αυτό τον πιθανό τόπο ταφής στο Τρίκωμο και βρήκαν τα οστά των τεσσάρων «αγνοουμένων» που ήταν θαμμένοι εκεί: Τρεις γυναίκες και ένας άντρας, ανάμεσα τους και η Κυριακού Καράσαββα… Χρειάστηκε να περάσουν ακόμα τρία χρόνια για τις ταυτοποιήσεις DNA και έτσι είναι που ερχόμαστε στην κηδεία στις 11 Ιουνίου 2016…
Η εγγονή της Κυριακούς Καράσαββα, Κατερίνα Γεωργίου εκφωνεί τον επικήδειο:
«Κυριακή Καρασάββα, του γένους Στάσου και Ευφροσύνης, για όλους εμάς η γιαγιά μας η «Χατζίνα» ή η Κακουλλού του Σιταρένου.
Γεννήθηκε το 1900 από γονείς εργατο-αγρότες.
Παντρεύτηκε τον Ανάσταση Καράσαββα και απέκτησαν 7 παιδιά, τα οποία μεγάλωσαν με μεγάλες θυσίες και ταλαιπωρίες. 4 από τα παιδιά τους, αναγκάστηκαν λόγο των δύσκολων καιρών, να μεταναστεύσουν σε νεαρή ηλικία για να βρουν το μέλλον τους πολύ μακριά, στην Ροδεσία.
Γυναίκα, σύζυγος, μητέρα, γιαγιά, Υπέροχη, την θυμόμαστε μετά από 42 χρόνια, να μας υποδέχεται με αγάπη και με ένα γλυκοφίλημα, να μας αγκαλιάζει και να μας καλωσορίζει στο σπίτι της.
Οικοκυρά, μητέρα, ανάλαβε την ευθύνη να μεγαλώσει τα 7 παιδιά, μιας και ο παππούς Αναστάσης ήταν αναγκασμένος να απουσιάζει για μέρες στα διάφορα χωριά λόγω του επαγγέλματος του, ως εργολάβος οικοδομών.
Καλή γειτόνισσα και πιστή στα εκκλησιαστικά, τύγχανε της εκτίμησης της ενορίας και γενικότερα των Τρικωμιτών.
Πρώτη από τους πρώτους, με το κτύπημα της καμπάνας, έδινε το παρών της, τις Κυριακές και σε άλλες εορτάσιμες μέρες, στην αγαπημένη της εκκλησία της Παναγίας, και τελευταία να φύγει.
Χαρακτηριστικά θυμάμαι αν και τότε πολύ μικρή, που πάντοτε σταματούσε όλες τις συνοδείες κηδειών που περνούσαν από το «ξωπόρτι» της για να ρίξει, νερό, με βάση του εθίμου του χωριού και μας τόνιζε ότι ήθελε μια «μεγάλη» κηδεία και εμείς αστειευόμενοι της λέγαμε:
Γιαγιά μου, αυτοί όλοι που πας στις κηδείες τους να είσαι σίγουροι ότι δεν θα έρθουν γιατί είναι είδη πεθαμένοι.
Η ειρωνεία, σκοτώθηκε το καλοκαίρι του 1974, από την πρώτη μέρα που πάτησαν οι Τούρκοι κατακτητές στο χωριό. Για 42 ολόκληρα χρόνια δεν είχαμε την ευκαιρία να την θάψουμε και ούτε καν γνωρίζαμε τον τόπο ταφής της.
Ήταν η 17η Αυγούστου όταν τα Τουρκικά στρατεύματα πατούσαν το πόδι τους στο Τρίκωμο. Ένα στρατιωτικό άρμα σταμάτησε μπροστά από το σπίτι της γιαγιάς και ένας πάνοπλος στρατιώτης μπήκε βίαια στο σπίτι και με αυτόματο όπλο, σκότωσε 4 από τα 7 άτομα που ήταν μαζεμένα – για συντροφιά - στο σπίτι του παππού. 1 άτομο πληγώθηκε και οι 4 νεκροί είναι:
Η γιαγιά Κυριακή Αναστάση Καράσαββα
Ο Αγαμέμνων Σωτηρίου
Η Μαρία Αγαμέμνωνος
Και η Μελέττα Δημήτρη Ντίρρη.
Αποχωρώντας προσπάθησαν με κανονιοβολισμούς να κατεδαφίσουν το σπίτι όμως λόγω του ότι ήταν πλυθαροκτισμένο, δημιούργησαν μόνο μικρά χαλάσματα.
Οι 4 νεκροί τάφηκαν σε 2 τάφους στην αυλή της οικίας της γιαγιάς από Τούρκους στρατιώτες χωρίς να γνωρίζει κάποιος για τον ακριβή τόπο ταφής. Τα οστά τους βρέθηκαν στα τέλη του 2013.
Την ίδια ημέρα έχασαν την ζωή τους άλλα 3 ηλικιωμένα πρόσωπα:
Ο Γεώργιος Τζιωρτζιής
Ο Ευριπίδης Χ' Βαρνάβα
Και ο Παναγιώτης Γιαννά
Στις 3 Σεπτεμβρίου το 1974 πυροβόλησαν στην είσοδο του σπιτιού του, τον ιερέα του χωριού Παπαϊωακείμ Φιλίππου.
Αλλά το τίμημα της κοινότητας Τρικώμου δεν σταματά εδώ.
15 νέα παιδιά έφεδροι και στρατεύσιμοι από 18-30 χρονών, δηλώθηκαν αγνοούμενοι και οι περισσότεροι γονείς ακόμα περιμένουν την ανεύρεση και ταφή των λειψάνων των δικών τους παιδιών.
Ο παππούς που επέζησε μετά τον άδικο χαμό της και μετά από πολλές ταλαιπωρίες με την υγεία του, πέθανε στη Λεμεσό το 1980, με το μεγάλο «μαράζι» ότι αυτός ήταν η αιτία που σκοτώθηκε τόσο άδικα η γιαγιά, αφού η τότε ασθένεια του παππού τους κράτησε στο πατρικό σπίτι.
Παππού μου, η υπόσχεση που σου δώσαμε εκπληρώνεται σήμερα.
Η κηδεία που πάντα ήθελε πραγματοποιείται σήμερα και όλοι αυτοί, που συνόδευε η γιαγιά στην τελευταία τους κατοικία, είναι εκεί ψηλά μαζί της.
Αντίο γιαγιά, Καλό ταξίδι, Ο Θεός αναπαύσει την ψυχή σου.
Αιώνια σου η μνήμη Χατζινού μου.
Επιτρέψετε μου να αναφέρω ότι ήταν απόφαση της οικογένειας η τελετή ταφής, να γίνει έτσι απλά χωρίς επισημότητες και άλλες διαδικασίες.
Ως επίσης εκ μέρους της οικογένειας να ευχαριστήσω, τον Εκπρόσωπο της Πολιτείας κύριο Βίκτωρα Παπαδόπουλο, βοηθό Κυβερνητικό Εκπρόσωπο, για την παρουσία του εδώ. Όσους προσέφεραν υπηρεσίες για ανεύρεση των λειψάνων και ταυτοποίηση, την Εθνική Φρουρά για την μεταφορά των λειψάνων. Ιδιαίτερα να ευχαριστήσω τον Κύριο Ξενοφών Καλλή και την Κυρία Σεβκιούλ Ουλουτάκ, η οποία ευρίσκεται μεταξύ μας, οι οποίοι, με άλλους συνεργάτες τους, πέτυχαν την ακριβή τοποθεσία ταφής των δικών μας ανθρώπων.
Ευχαριστούμε επίσης, όλους εσάς που με την παρουσία σας τιμάτε την γιαγιά Κακουλλού Καράσαββα, τιμάτε την οικογένεια μας.
Σας ευχαριστώ.»
Στη διάρκεια της κηδείας η Sevilay και η Πέπα στέκονται μαζί, οι δύο συγγενείς «αγνοουμένων», μοιράζονται τον πόνο και την τραγωδία… Η Sevilay το έχει περάσει αυτό όταν βρέθηκαν τα οστά των γονιών της σε ένα πηγάδι στο Τρίκωμο, το οποίο είχαμε δείξει στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων με τη βοήθεια ενός Τουρκοκύπριου αναγνώστη και ενός Ελληνοκύπριου συγγενή «αγνοουμένου». Μετά την κηδεία πολλοί Ελληνοκύπριοι έρχονται να αγκαλιάσουν την Sevilay και να της πουν ιστορίες των γονιών της, πως τους ήξεραν, τις αναμνήσεις τους…
Μετά την κηδεία πάμε στο οικογενειακό σπίτι στη Λεμεσό, και αυτό συνεχίζεται και εκεί…
«Ήξερα τον πατέρα και τη μητέρα σου» έρχονταν και έλεγαν στη Sevilay…
Η Χαρά, η φωτορεπόρτερ μας έμεινε έκπληκτη με την όλη εικόνα…
«Ποτέ πριν δεν το είχαμε δει αυτό» μου έλεγε… Και αυτή συγκινείται βλέποντας τη φιλία μεταξύ των οικογενειών της Sevilay Berk και της Πέπας, της κόρης της Κυριακούς Καράσαββα…
Ίσως αυτή είναι η καλύτερη φωτογραφία που μπορούμε να δείξουμε στους νέους, τη φιλία εκείνων που υπέφεραν περισσότερο σε αυτή τη χώρα…
φωτό: Η Πέπα και η Sevilay, σύμβολο φιλίας…
(*) Article published in POLITIS newspaper on the 3rd of July 2016, Sunday.
Friendship of relatives of `missing persons`…
Friendship of relatives of `missing persons`…
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
On the 11th of June 2016 Saturday early morning we meet at the Agios Dometios checkpoint with relatives of `missing persons`, Sevilay Berk with her husband Mustafa to go to Limassol. We pick up the daughter of a dear friend, Androula Kaminara at the checkpoint… Hara, the daughter of Androula Kaminara is a photo-journalist and when she had called me saying she wanted to do some work on `missing persons`, I had suggested to take her to the funeral of a `missing person`… So she is coming with us as well…
We are going to the funeral of Kyriakou Karasavva who had been killed in the yard of her house together with three other elderly persons and all four had been buried in that yard in Trikomo… They would demolish her house over this mass grave so no one would see where the bodies of three women and one man had been buried.
We go to the Agios Nikolaos Church in Limassol and meet the Karasavva family…
Christina Pavlou Solomi Patsia from Komikebir whose brother and father are `missing` from Galatia also comes to meet us…
Actually such funerals of `missing persons` are quite heavy for Christina since she keeps on thinking of her father and brother during the whole ceremony, her old mother who had been waiting for them all these years, all our efforts at finding their remains… Christina has been a `role model` of someone who could overcome her own pain in order to help others… She works constantly, voluntarily, in order to find any information concerning both Greek Cypriot and Turkish Cypriot `missing persons`…
This is a sad funeral – as the small coffin is taken out of the military car to be taken to inside the church, Pepa, the daughter of Kyriakou Karasavva starts crying… This is `the end` and Pepa feels it in her soul and so do we… Maybe not as much as her but still we feel how much pain she is in…
Six years ago, Pepa had called me and we had spoken… Later I would meet her husband Tasos Georgiou in the house of Sevilay Berk… Sevilay's parents too had been `missing` from Trikomo from 1964 and they were very good friends with Tasos Georgiou and his family… Tasos would tell me about the burial site of the four elderly `missing persons`, among them his mother-in-law Kyriakou Karasavva. I would call one of my readers in Trikomo and I would go with him to check out the place and later on, exactly six years ago we had shown this possible burial site to the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee together with Tasos Georgiou. After 3 years from showing this place, the Cyprus Missing Persons' Committee would start to dig in this possible burial site in Trikomo and they would in fact find the remains of the four `missing persons` buried there: Three women and a man, among them Kyriakou Karasavva… Three more years would need to pass for the DNA identification and that is how we will come to the funeral on the 11th of June 2016…
The granddaughter of Kyriakou Karasavva, Katerina Georgiou would make the funeral speech:
"Kyriaki Karasavva, born to Stasos and Efrosyni, for all of us our grandmother, "Hatzina" or Kakoulou of Sitarenos.
She was born in 1900 to worker-farmer parents.
She married Anastasis Karasavvas and they had 7 children who grew up with great sacrifices and suffering. Four of their children had to emigrate due to difficult times, in order to find a better future, very far away, to Rhodesia.
Woman, wife, mother, grandmother, Wonderful, we remember her after 42 years, greeting us with love and a sweet kiss, hugging us and welcoming us to her home.
Housewife, mother, took the responsibility to raise the 7 children, since grandfather Anastasis had to be absent for days in the various villages due to his profession, as a building contractor.
A good neighbour and faithful to church, she was appreciated by the parish and the Trikomo people in general.
First among the first, with the ringing of the bells, she was present, on Sundays and other holy days, at her favourite church of Panayia, and was always last to leave.
I specifically remember even though I was very young then, that she always stopped all the funeral processions that were passing from her front door, to throw water, according to the village custom and was stressing that she wanted a "big" funeral and we were joking her saying:
Grandmother, all these people that you go to their funerals, be sure that they will not come, since they are already dead.
Ironically, she was killed in the summer of 1974, on the first day that the Turkish invaders stepped into the village. For 42 whole years, we did not have the opportunity to bury her and we did not even know where she was buried.
It was on the 17th August when the Turkish troops were stepping into Trikomo. One military vehicle stopped in front of my grandmother's house and a fully armed soldier entered the house violently and with an automatic gun killed 4 of the 7 persons who were gathered – for company – in my grandfather's house. One person was injured and the 4 dead are:
Grandmother Kyriaki Anastasi Karasavva
Agamemnon Soteriou
Maria Agamemnonos
Meletta Dimitri Ntirri.
When they were leaving they tried to demolish the house by bombing but because it was made of mud bricks, they only created small ruins.
They four dead were buried by Turkish soldiers in 2 graves in the garden of my grandmother's house, without anyone knowing the exact place of burial. Their bones were found in the end of 2013.
On the same day another 3 elderly people lost their life:
Georgios Tziortzis
Evripides Hatzivarnava
Panayiotis Yianna
On 3rd September 1974 they shot the village priest Papaioakim Filippou at the entrance of his house.
But the price the Trikomo community paid does not stop here.
15 young reservists and conscripts 18-30 years old were reported missing and most parents are still waiting for their bones to be found and buried.
My grandfather survived after his unfair loss and after many troubles with his health, he died in Limassol in 1980, with the big "marazi" that he was the reason that grandmother was killed so unfairly, since their grandfather's health kept them in their parent's house.
Grandfather, the promise that we gave you is fulfilled today.
The funeral that she always wanted is taking place today, and all those, that grandmother was escorting to their last home, are up there with her.
Goodbye grandmother, farewell, and may God rest your soul.
Your memory will be eternal my Hatzinou.
Allow me to mention that it was the family's decision that the burial ceremony to be kept simple without formalities and other procedures.
Also on behalf of the family, I would like to thank the Representative of the State, Mr. Victoras Papadopoulos, assistant Government Spokesman, for his presence here. All those that offered their services in finding and identifying the bones, the National Guard for transporting the bones. I would especially like to thank Mr. Xenofon Kallis and Mrs Sevgul Uludag, who is amongst us today, who along with other collaborators, managed to find the exact locations of our people.
We also thank all of you who with your presence, are honouring grandmother Kakoullou Karasavva, are honouring our family.
I thank you."
During the funeral, Sevilay and Pepa would stand together, the two relatives of `missing`, sharing the pain and tragedy… Sevilay had gone through this when remains of her parents were found in a well in Trikomo that we had shown to the Cyprus Missing Persons' Committee with the help of a Turkish Cypriot reader and a Greek Cypriot relative of a `missing person`. After the funeral many Greek Cypriots would come and hug Sevilay and tell her stories of her parents, how they knew them, their memories…
After the funeral we go to the family house in Limassol and there too, this would continue…
`I knew your father and mother` they would come and tell Sevilay…
Hara, our photo-journalist would be amazed with the whole picture…
`We never saw this before` she would tell me… She would be so touched seeing the friendship among the families of Sevilay Berk and Pepa, the daughter of Kyriakou Karasavva…
Perhaps this is the best picture that we can show to youth, the friendship of those who have suffered most in this country…
16.6.2016
Photo: Pepa and Sevilay, symbol of friendship…
(*) Article published in POLITIS newspaper on the 3rd of July 2016, Sunday.
Sevgul Uludag
caramel_cy@yahoo.com
Tel: 99 966518
On the 11th of June 2016 Saturday early morning we meet at the Agios Dometios checkpoint with relatives of `missing persons`, Sevilay Berk with her husband Mustafa to go to Limassol. We pick up the daughter of a dear friend, Androula Kaminara at the checkpoint… Hara, the daughter of Androula Kaminara is a photo-journalist and when she had called me saying she wanted to do some work on `missing persons`, I had suggested to take her to the funeral of a `missing person`… So she is coming with us as well…
We are going to the funeral of Kyriakou Karasavva who had been killed in the yard of her house together with three other elderly persons and all four had been buried in that yard in Trikomo… They would demolish her house over this mass grave so no one would see where the bodies of three women and one man had been buried.
We go to the Agios Nikolaos Church in Limassol and meet the Karasavva family…
Christina Pavlou Solomi Patsia from Komikebir whose brother and father are `missing` from Galatia also comes to meet us…
Actually such funerals of `missing persons` are quite heavy for Christina since she keeps on thinking of her father and brother during the whole ceremony, her old mother who had been waiting for them all these years, all our efforts at finding their remains… Christina has been a `role model` of someone who could overcome her own pain in order to help others… She works constantly, voluntarily, in order to find any information concerning both Greek Cypriot and Turkish Cypriot `missing persons`…
This is a sad funeral – as the small coffin is taken out of the military car to be taken to inside the church, Pepa, the daughter of Kyriakou Karasavva starts crying… This is `the end` and Pepa feels it in her soul and so do we… Maybe not as much as her but still we feel how much pain she is in…
Six years ago, Pepa had called me and we had spoken… Later I would meet her husband Tasos Georgiou in the house of Sevilay Berk… Sevilay's parents too had been `missing` from Trikomo from 1964 and they were very good friends with Tasos Georgiou and his family… Tasos would tell me about the burial site of the four elderly `missing persons`, among them his mother-in-law Kyriakou Karasavva. I would call one of my readers in Trikomo and I would go with him to check out the place and later on, exactly six years ago we had shown this possible burial site to the officials of the Cyprus Missing Persons' Committee together with Tasos Georgiou. After 3 years from showing this place, the Cyprus Missing Persons' Committee would start to dig in this possible burial site in Trikomo and they would in fact find the remains of the four `missing persons` buried there: Three women and a man, among them Kyriakou Karasavva… Three more years would need to pass for the DNA identification and that is how we will come to the funeral on the 11th of June 2016…
The granddaughter of Kyriakou Karasavva, Katerina Georgiou would make the funeral speech:
"Kyriaki Karasavva, born to Stasos and Efrosyni, for all of us our grandmother, "Hatzina" or Kakoulou of Sitarenos.
She was born in 1900 to worker-farmer parents.
She married Anastasis Karasavvas and they had 7 children who grew up with great sacrifices and suffering. Four of their children had to emigrate due to difficult times, in order to find a better future, very far away, to Rhodesia.
Woman, wife, mother, grandmother, Wonderful, we remember her after 42 years, greeting us with love and a sweet kiss, hugging us and welcoming us to her home.
Housewife, mother, took the responsibility to raise the 7 children, since grandfather Anastasis had to be absent for days in the various villages due to his profession, as a building contractor.
A good neighbour and faithful to church, she was appreciated by the parish and the Trikomo people in general.
First among the first, with the ringing of the bells, she was present, on Sundays and other holy days, at her favourite church of Panayia, and was always last to leave.
I specifically remember even though I was very young then, that she always stopped all the funeral processions that were passing from her front door, to throw water, according to the village custom and was stressing that she wanted a "big" funeral and we were joking her saying:
Grandmother, all these people that you go to their funerals, be sure that they will not come, since they are already dead.
Ironically, she was killed in the summer of 1974, on the first day that the Turkish invaders stepped into the village. For 42 whole years, we did not have the opportunity to bury her and we did not even know where she was buried.
It was on the 17th August when the Turkish troops were stepping into Trikomo. One military vehicle stopped in front of my grandmother's house and a fully armed soldier entered the house violently and with an automatic gun killed 4 of the 7 persons who were gathered – for company – in my grandfather's house. One person was injured and the 4 dead are:
Grandmother Kyriaki Anastasi Karasavva
Agamemnon Soteriou
Maria Agamemnonos
Meletta Dimitri Ntirri.
When they were leaving they tried to demolish the house by bombing but because it was made of mud bricks, they only created small ruins.
They four dead were buried by Turkish soldiers in 2 graves in the garden of my grandmother's house, without anyone knowing the exact place of burial. Their bones were found in the end of 2013.
On the same day another 3 elderly people lost their life:
Georgios Tziortzis
Evripides Hatzivarnava
Panayiotis Yianna
On 3rd September 1974 they shot the village priest Papaioakim Filippou at the entrance of his house.
But the price the Trikomo community paid does not stop here.
15 young reservists and conscripts 18-30 years old were reported missing and most parents are still waiting for their bones to be found and buried.
My grandfather survived after his unfair loss and after many troubles with his health, he died in Limassol in 1980, with the big "marazi" that he was the reason that grandmother was killed so unfairly, since their grandfather's health kept them in their parent's house.
Grandfather, the promise that we gave you is fulfilled today.
The funeral that she always wanted is taking place today, and all those, that grandmother was escorting to their last home, are up there with her.
Goodbye grandmother, farewell, and may God rest your soul.
Your memory will be eternal my Hatzinou.
Allow me to mention that it was the family's decision that the burial ceremony to be kept simple without formalities and other procedures.
Also on behalf of the family, I would like to thank the Representative of the State, Mr. Victoras Papadopoulos, assistant Government Spokesman, for his presence here. All those that offered their services in finding and identifying the bones, the National Guard for transporting the bones. I would especially like to thank Mr. Xenofon Kallis and Mrs Sevgul Uludag, who is amongst us today, who along with other collaborators, managed to find the exact locations of our people.
We also thank all of you who with your presence, are honouring grandmother Kakoullou Karasavva, are honouring our family.
I thank you."
During the funeral, Sevilay and Pepa would stand together, the two relatives of `missing`, sharing the pain and tragedy… Sevilay had gone through this when remains of her parents were found in a well in Trikomo that we had shown to the Cyprus Missing Persons' Committee with the help of a Turkish Cypriot reader and a Greek Cypriot relative of a `missing person`. After the funeral many Greek Cypriots would come and hug Sevilay and tell her stories of her parents, how they knew them, their memories…
After the funeral we go to the family house in Limassol and there too, this would continue…
`I knew your father and mother` they would come and tell Sevilay…
Hara, our photo-journalist would be amazed with the whole picture…
`We never saw this before` she would tell me… She would be so touched seeing the friendship among the families of Sevilay Berk and Pepa, the daughter of Kyriakou Karasavva…
Perhaps this is the best picture that we can show to youth, the friendship of those who have suffered most in this country…
16.6.2016
Photo: Pepa and Sevilay, symbol of friendship…
(*) Article published in POLITIS newspaper on the 3rd of July 2016, Sunday.